Epistulae

Hactenus sic locutus sum, quasi aliquid de epistula commutarim etv simplex translatio possit errorem habere, non crimen. nunc uero, cum ipsa epistula doceat nihil mutatum esse de sensu nec res additas nec aliquod dogma confictum, faciunt ne intellegendo, ut nihil intellegant, et, dum alienam inperitiam uolunt coarguere, suam produnt.

ego enim non solum fateor, sed libera uoce profiteor me in interpretatione Graecorum absque scripturis sanctis, ubi et uerborum ordo mysterium est, non uerbum e uerbo, sed sensum exprimere de sensu. habeoque huius rei magistrum Tullium, qui Protagoram Platonis et Oeconomicum Xenofontis et Aeschini et Demosthenis duas contra se orationes pulcherrimas transtulit. quanta. in illis praetermiserit, quanta addiderit, quanta mutauerit, ut proprietates alterius linguae suis proprietatibus explicaret, non est huius temporis dicere.

sufficit mihi ipsa translatoris auctoritas, qui ita in prologo earundem orationum ocutus est: putaui mihi suscipiendum laborem [*](8 Terentius Andria prol. 17 20 Cicero de opt. gen. orat. 13—14 ) [*](1 quo u quod cet. stultissimi W accuss. u 2 terminari W confesso •Wp.c.m!! 3 quaer. sol. 2 solat. Q2S 4 actenus QW2 sic] si QW,2a.c.m2 5 commutarem W -tauerim Q2DS terrorem D 7 aliquid 2S dogma esse S 9 redarguere Q2DS et (exp. 2) ego Q2DS 10 in om. D 11 sanctis om. S et uerb.] e uerbo W 12 mist. WBS 13 rei ex ei u 14 pytag. QB pitag. W,2p.c. plato W oeconomicon W ouecon(n ex m)omicum u oechono(no add.)- micum Q economicum B oe(eS)comicum DS zenophontis S exophontis W aeschini u eschini B haescini W escinis Q tescinis DS t (eras.) escinis 2 aeschinis g 15 et] ac S demonsthenis u demonstenis D domaestenis W demostenis cet. 16 pr. quantam D in om. D 17 proprietatem Q2DS lingua e W linguae in 2 18 hiis W suf- Sciat Q ipsa u ipsius cet. 19 translatoris (or ex ion) u 20 est] add. tullius 2 (del.) S putaui quidem B susc.] ad(s ΣS)sumere Q2DS assulDere-p. 509, 1 mihi in mg. 2 ut. stud. mihi om. Q )

rursumque in calce sermonis: quorum ego, ait, orationes si, ut spero, ita expressero uirtutibus utens illorum omnibus, id est sententiis et earum figuris et rerum ordine, . uerba persequens eatenus, ut ea non abhorreant a more nostro, quae si e Graecis omnia conuersa non erunt, tamen, ut generis eiusdem sint, elaborauimus (et cetera).

sed et Horatius, uir acutus et doctus, hoc idem in Arte poetica erudito interpreti praecipit: [*]( 11 Cicero de opt. gen. orat. 23 ) [*]( 1 non om. Q 2 duarum D 3 inter seque (que eras.) B et inter se S 4 aesch. u esch. B esc. S et sc. W isc. Q iscinis D tescinis S demosthenis u demonsthenis W demonstenis D deraostenis cet. 5 isdem Zp.r.D hisdem cet. iisdem S et om. S earundem S tam (m in ras. m2B) figuris quam (in mg. m2B) DBS atque figuris S 7 non] nunc QD,Za.c. uerbum pro uerbo W ut Ciceronis codd. habui s. l. Q 8 omnium Hieronymi ut Ciceronis codd. omne ς uimque] usumque W 9 mea (pro me ea) adn. Q ea me adn. Ciceronis codd. me adn. ea S ann. B, om. S lector Q,Za.c. 10 oportere om. W app. WBS expendere Sa.c.m2 que om. S 11 orationis u oratio S sicut QSD et Ciceronis aliquot codd. 12 utensiliorum u utensiliorum illorum W 13 ordinem QD 14 uerbo Q pers.] add. si s. l. m2S aborreant (aboreant u aborreat \'sa.c.) codd. praet. ip\'.c.S 15 e] a Qa.c.Sp.c.m2D, om. u conuersatio D 16 erant W runt D e(ae-u)laborabimus uD et Ciceronis codd.. 17 et cet. addidi, ne apodosi omissa lector offenderetur alt. et s. l. S, om. S horat. u orat. cet. 18 praecip. uW,Sa.c.m2 praecep. cet. )

Terentius Menandrum, Plautus et Caecilius ueteres comicos interpretati sunt: numquid haerent in uerbis ac non decorem magis et elegantiam in translatione conseruant? quam uos ueritatem interpretationis, hanc eruditi xaxoCvjXiav nuncupant.

unde et ego doctus a talibus ante annos circiter uiginti et simili tunc quoque errore deceptus, certe hoc mihi a uobis obiciendum nesciens, cum Eusebii apovtxov in Latinum uerterem, tali inter cetera praefatione usus sum: difficile est alienas lineas insequentem non alicubi excidere, arduum, ut, quae in alia lingua bene dicta sunt, eundem decorem in translatione conseruent.

significatum est aliquid unius uerbi proprietate: non habeo meum, quo id efferam, et, dum quaero inplere sententiam, longo ambitu uix breuis uiae spatia consummo. accedunthyperbatorumanfractus, dissimilitudines casuum, uarietates figurarum, ipsum pstremo suum et, ut ita dicam, uernaculum linguae genus:si ad uerbum interpretor, absurde resonant; [*]( 1 Horat. a. p. 133 sq. 10 cf. Eusebii Cbron. can. ed. Schoene II p. 1, 8 ) [*]( 1 uerbum uerbo uB,2p.c. uerbo uerbum cet. (uterque uerborum ordo etiam in codd. Horatianis) fedus Wp.c.m2 3 terrentius QS,Sp.c. platus u,2a.c. plato Q et om. S cecilius Zp.c. cicilius Q,Za.c. tetilius S comicus u 4 herrent ex herent W ac] hac W 5 uos om. QZB 6 hao Q,2a.c. hcruditi W,2a.r. xaxo;, u, plus minusue corruptum in cet. 8 quoque om. B 9 eusebio TV; add. caesariensis S XPUUNIKON 2 XPCUNIP(eras.)XON Q XPO W cronica B 10 us. sum praef. S 11 excid. u exced. cet. arduumque 2p.c.m2 et arduum BS 12 lingua s. l. m2B sunt dicta B 13 trasl. W 14 proprietatem QD 15 meam B quo id] quod ua.c. W quo Ba.c.m2 deferram W feram 8 16 uiae] ui D uitae g consumo QDBS 17 yperbat. S eperbat. u hiperbatorum ∗∗orum (alt. orum del. m2) B hJ(iD)perbeat. ZDa.c. 18 uarietas QZDBS 19 italicam Wa.c.m2 20 aduerbium W resonat QB,Za.c. )

et post multa, quae nunc persequi otiosum est, etiam hoc addidi: quodsi cui non uidetur linguae gratiam interpretatione mutari, Homerum ad uerbum exprimat in Latinum — plus aliquid dicam -,.eundem sua in lingua prosae uerbis interpretetur: uidebit ordinem ridiculum et poetam eloquentissimum uix loquentem.f