Epistulae

ob hanc causam iubetur nobis, ne exprobremus homini reuertenti a peccatis suis et ne abominemur Aegyptium, quia et ipsi quondam in Aegypto fuimus et de luto ac lateribus Pharaoni extruximus ciuitates et quia captiui ducti sumus in Babylonem lege peccati, quod in membris nostris morabatur. cumque uideretur extrema desperatio, immo aperta confessio omnem hominem diaboli laqueis inretiri, conuersus in se apostolus, immo homo, sub cuius persona apostolus loquitur, agit gratias saluatori, quod redemptus sit sanguine eius et sordes in baptismate deposuerit et nouum Christi adsumpserit uestimentum et mortuo uetere homine natus sit homo nouus, qui dicat: miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? gratias ago deo per Iesum Christum, dominum nos t r u m, qui me de corpore mortis liberauit.

quodsi cui non uidetur sub persona sua hoc apostolum de aliis dicere, exponat, quomodo Danihel, quem iustum fuisse nouimus, quasi de se dicat, cum pro aliis deprecetur: peccauimus, inique fecimus, iniuste gessimus, inpie egimus et recessimus ac [*]( 1 cf. Gal. 3, 22 et Rom. 11, 32 2 *Esai. 53, 9 4 cf. Prou. 30, 19 5 *Ioh. 14,30 8 cf. Deut. 23,7 9 cf. Ex. 1,11—14 10 cf. IV Reg. 24,14—16 11 cf. Rom. 7,23 17 *Rom. 7,24—25 22 cf. Dan. 6, 22 23 *Dan. 3,29-31 ) [*]( 1 homo sit g et] sed 58 2 ut -3 fecit in mg. inf.$omnium 93 solo om.S3 3 inu. est dol. g 6 huius AD 7 uestigia <P causa B nee s 8 reuertente A abhom. (-tur A) codd. 9 qui AD latere AD 10 ciu. extr. s abstruimus s fuimus B babilonem B bal(l eras.)billonem A ces (del.) 11 de lege B moratur )84> 12 disper. A confessio B 13 inriteri s inretiti B 14 loquebatur AD 15 eius om. s salu (del.) eius 95 baptismatis <P —smo AD disposuerit s 16 ueteri s 17 ego s.l.m2A liberauit (corr.mZA) codd. 18 grato ago deo] gratia di (dni A)AD 20 corporis morte Ssp.c.$B mortis corpore D 21 apostolus g 22 daniel B dic D 23 deprecatur AD iniusta fi 24 ac] et 93 declimabimus s )

illud quoque, quod in tricesimo primo psalmo dicitur: peccatum meum cognitum tibi feci et iniquitatem meam non abscondi. dixi: confitebor aduersum me iniustitiam meam domino, et tu remisisti inpietatem peccati mei. pro hoc orabit ad te omnis sanctus in tempore oportuno, non Dauid et iusto uiro et — ut simpliciter loquar — prophetae, cuius uerba narrantur, sed peccatori congruit. cumque iustus sub persona paenitentis talia profudisset, a deo meretur audire: intellegere te faciam et docebo te in uia hac, in qua ambulabis; confirmabo super te oculos meos.

in tricesimo quoque septimo psalmo, cuius titulus est: in commemorationem, ut doceat nos semper peccatorum nostrorum memores esse debere et agere paenitentiam, tale quid legimus: non est pax ossibus meis a facie peccatorum meorum. quoniam iniquitates meae eleuatae sunt super caput meum, quasi onus graue adgrauatae sunt super me. cor- 25 ruptae sunt et putruerunt cicatrices meae a facie insipientiae meae. adflictus sum et incuruatus sum nimis.

totus hic apostoli locus et in superioribus et in consequentibus, immo omnis epistula eius ad Romanos [*]( 8 *Ps. 31, 5—6 16 *Ps. 31, 8 19 *Ps. 37, 1 21 *Ps. 37, 4—7 ) [*]( 1 et iudiciis tuis g alt. et om. Φ 2 audiuimus AD 5 et ad s.i.0 ad B 6 iusticia tua B 7 tri(e $)censimo 93$trincensimo (utrumque n eras.)A 8 iniustitiam$10 aduersus B 12 hac 95 orauit codd. tepore B 15 ad deum 93 16 intellege B 17 in quam s qua D quam A 18 meos om.B tricensimo A tricisimo 99,19 commemoratione Dp.r. 20 deberet (teras.) et A 23 caput—24 super om.B 24 grauatae ADffia.c. 25 cicatri(ce s.l.)s me s a facie ins. meae om.93$26 curuatus g 27 nimis] usque in (ad D) finem AD totus —p. 38, 1 nimiis bis B apost. loc.] apostolicus D,B (utroque loco) apostolusA in (s.l.) superi(o s.l.)bus$28 conseq. sensus B (utroqueloeo) )

Quare apostolus Paulus in eadem ad Romanos scribit epistula:optabam ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus meis et propinquis meis iuxta carnem, qui sunt Israhelitae, quorum adoptio et gloria et testamenta et legislatio et cultus et repromissiones, quorum patres, ex quibus est Christus iuxta carnem, qui est super om-

nia deus benedictus in saecula, amen2 — Re uera ualida quaestio, quomodo apostolus, qui supra dixerat: quis nos separabit a caritate Christi? tribulatio an angustia an persecutio an fames an nuditas an periculum an gladius?et rursum: confido autem, quia neque mors neque uita neque angeli neque principatus neque praesentia neque futura neque fortitudines neque excelsa neque profundum neque alia creatura poterit nos separare a caritate dei, quam habemus in Christo Iesu, domino nostro, nunc sub iureiurando confirmet et dicat: ueritatem dico in Christo, non mentior, testimonium mihi perhibente conscientia mea in spiritu sancto, quoniam tristitia mihi est magna et continuus dolor cordi meo; optabam enim anathema esse ipse a Christo pro fratribus meis et propinquis iuxta carnem et reliqua.

si enim tantae est in dominum [*](5 *Rom. 9,3—5 12 *Rom. 8,35 15 *Rom. 8,38—39 22 *Rom. 9,1—3 ) [*]( 1 nimis$obuoluta AD et] ut AD 2 magna et multa erunt scribenda AD 5 ipse ego D ipso s anatema if>a.c.B 6 et] ac g alt. meis om.33$ (cf.p.40,10) 7 ihlAD 8 et gl. ettest. etleg.om.<2> 9 promissiones 93a,c.<PB etexç 12 supra] sunt (exp.) A quisexqui93$13separauitcodd. pracler B a s.Z.33 14 angustia in mj<.ad 18 fortitudinis93a.c.5> fortitudoAD 21 sub om. s 22 confirmat 58 Christo] seq. ras. 3litt. 58, add. ihuAD 24 mea] prehibente (sic, exp.) <t>,om.B 25 est mihi AD et om.B 26 cordi meo s.Z.33 corde meo sa.c. ipse om.AD 28 in deum tantae est s tanta Aif> dum B dm AD dno 930)

et ne ei forsitan non credamus, iurat et connrmat in Christo et conscientiae suae testem inuocat spiritum sanctum, se habere tristitiam non leuem et fortuitam sed magnam et incredibilem et habere dolorem in corde, non qui ad horam pungat et transeat, sed qui iugiter in corde permaneat. quo tendit ista tristitia ? ad quid proficit incessabilis dolor? optat anathema esse a Christo et perire, ut alii salui fiant. sed si consideremus Moysi uocem rogantis deum pro populo Iudaeorum atque dicentis: si dimittis eis peccatum suum, dimitte; sin autem non uis, dele me de libro tuo, quem scripsisti, perspiciemus eundem et Moysi et Pauli erga creditum sibi gregem affectum.

pastor enim bonus ponit animam suam pro ouibus, mercennarius autem, cum uiderit lupum uenientem, fugit, quia non sunt eius oues. et hoc ipsum est dicere: optabam anathema esse a Christo et: dele me de libro, quem scripsisti. qui enim delentur de libro uiuentium et cum iustis non scribuntur, anathema fiunt a domino. simulque cerne apostolum, quantae caritatis in Christo sit, ut pro illo cupiat mori et solus perire, dum modo omne in illum credat hominum genus, perire autem non in [*](15 *Ex. 32,31—32 18 cf. Ioh. 10,11—12 21*Rom.9,3 22 *Kx. 32,32 cf. Ps. 68, 29 ) [*]( 1 caritatis (ti eras.)A persecutiones (ex -nis) B 2 eius] di B 4 pr. et om.ip ac] et H simulque ip 5 creaturae D ei om.SdD et A 6 separatur Dip Christum lesum s ista om.B 7 inprudentia B 8 crederemus B 10 non] et nonAD pr. et] ac g fortitam ASda.c.m2 11 pr. et s.l.fp ad s.l.<P pugnat codd. praeter B 13 perficit if> 14 si om.<P Moysis g 15 dum B dimittes ipp.c. eis ex ei 93 16 sin] si s autem eras. ip uis autem ip 17 et me B 18 eandem ℬac. Φ Moysis s erga] ergo et s pastor enim] pastorem ip pastor AD,aba.c.m2 19 ponet ip ouibus suis g 20 uenientem om.AD 22 delere me 93$libro tuo AD 25 Christum g 26 illo 58 )

unde et de quadragesimo tertio psalmo adsumit exemplum: quoniam propter te mortificamur tota die, reputati sumus ut oues occisionis. uult ergo apostolus perire in carne, ut alii saluentur in spiritu, suum sanguinem fundere, ut multorum animae conseruentur. quod autem anathema interdum occisionem sonet, multis ueteris instrumenti testimoniis probari potest.

et ne leuem putemus esse tristitiam et modicam causam doloris, iungit et dicit: pro fratribus meis et propinquis iuxta carnem. quando propinquos appellat et fratres iuxta carnem, in spiritu a se ostendit alienos. quorum est, inquit, adoptio, quae significantius Graece dicitur vlofteoia, de quibus quondam dominus loquebatur: filius primogenitus meus Israhel et: filios genui et exaltaui, nunc dicit: filii alieni mentiti sunt mihi.

et quorum gloria, utde cunctis gentibus eligerentur in peculiarem populum dei. et quorum testamenta, unum in littera, alterum in spiritu, ut, qui prius in carne seruierant caerimoniis legis abolitae, postea seruirent in spiritu mandatis euangelii sempiterni. et legislatio ad utrumque respondet: et noui et ueteris testamenti. et cultus, id est uera religio. et repromissiones, ut, quicquid repromissum est patribus, conpleretur in filiis. et — quod omnibus maius est — ex quibus Christus, de Maria generatus uirgine.

et ut sciremus, quis iste sit Christus, causas doloris sui uno sermone conprehendit: qui est super omnia deus benedictus [*]( 1 cf. Matth. 10, 39 etc. 3 *Ps. 43, 22 9 *Rom. 9, 3 12 cf. Rom. 9, 4 14 *Ex. 4, 22 15 *Esai. 1,2 Ps. 17, 46 16 cf. Rom. 9, 4 17 cf. Rom. 9, 4 19 cf. Rom. 1,9 20 cf. Rom. 9, 4 21 cf. Rom. 9, 4 22 cf. Rom. 9, 4 24 cf. Rom. 9, 5 26 Rom. 9, 5 ) [*]( 1 inpraes.] add. est s.l.m2A 2 quadragensimo (seq. ras. 2 litl.)$quadragesimo et AD 5 carne A ut — sanguinem om.B 6 spm 0 ut] et 0 7 occisionis 0 9 modicum s 12 significantium grecae s 17 ele(i Ap.c.m2D)ge- retur AD 18 utJ et 500 19 carne B seruiei unt s caerem. 58 seruierent s seruierint S3 20 sempiternum B legisdatio B 21 respondet g -dit codd. instrumenti g 22relegio930 repromissionis 0 promissionesAD 24 genitus g; add. est s.i.S3 25 et exp.^&,om.AD )

Quid uelit intellegi, quod idem apostolus scribit ad Colosenses: nemo uos superet uolens in humilitate mentis et religione angelorum, quae non uidit ambul a ns frustra inflatus sensu carnis suae et non tenens caput, e x quo totum corpus per ne xus et coniunctiones subministratum et constructum crescit in augmentum dei et reliqua. — Illud, quod crebro diximus:

etsi inperitus sermone, non tamen scientia, nequaquam Paulum de humilitate, sed de conscientiae, ueritate dixisse etiam nunc adprobamus. profundos enim et reconditos sensus lingua non explicat et, cum ipse sentiat, quod loquatur, in alienas aures puro non potest transferre sermone. quem cum in uernacula lingua habeat disertissimum — quippe ut Hebraeus ex Hebraeis et eruditus ad pedes Gamalielis, uiri in lege doctissimi — se ipsum interpretari cupiens inuoluitur.

sin autem in Graeca lingua hoc ei accidit, quam nutritus in Tarso Ciliciae a parua aetate inbiberat, quid de Latinis dicendum est, qui uerbum de uerbo exprimere conantes obscuriores faciunt eius [*](7 *Col. 2, 18-19 13 *II Cor. 11,6 19 cf. Act. 22, 3 cf. Act. 5, 34 21 cf. Act. 22, 3 ) [*]( 1 ut] et Bg recipi perciperetur scripsi reci(ex e Ø)peretur .493D<P recipitur B (ex recipetur) g 3 iudici Aa.c.m2D in s.l.s prop. et fratres AD propinquis s dispicere s.UB suos displicere ADB 4 fuert B fuerunt D fuerant A 5 tanta nunc AD mala om.<P 6 uellit sp.c. scribet Aa.c.m2D Colossenses ç 7nemo] neJ. 8 relegione AℬΦ uidet ℬ11 nexum AB,ℬp.c. coniunctione Ap.r.B -ni 95 et constructum s.Z.23 et coniunctum AD,om.ØB 12 aucmentum s 13 inperita s 14 et non tamen A 15 sed-uerit. om.B neritatem D 16 sensos Aaaa.c. 17 quod] quid 93p.c.B;add. cum 93^ 18 que s quam Ap.c.m2 habebat AD diss. ØB disertissimus Ap.c.m2 19 ut] ex sa.c.,om.ç gamalihelis 93p.c.m2 gamalelis s gamalihel AD 20 in s./.58,om.$ doctissimus s se] et 93<f> 21 si AD qua AD tharso AD 22 cyliciae A silicie B quid ex qui m2A 23 uerbum] uerbo Aa.c.m2D expmire s eius sent.] consententias s )

nemo uos superet: \'nemo aduersum uos brauium accipiat\'. hoc enim Graece dicitur καταβραβευέτω, quando quis in certamine positus iniquitate agonothetae uel insidiis magistrorum βραβεῖον et palmam sibi debitam perdit. multaque sunt uerba, quibus iuxta morem urbis et prouinciae suae familiarius apostolus utitur. e quibus exempli gratia pauca ponenda sunt: mihi autem parum est iudicari ab humana die, hoc est ἀπὸ ἀνθρωπίνης ἡμέρας, et: οὐ ϰατενάϱϰησα ὑμᾶς, hoc est \'non grauaui uos\', et, quod nunc dicitur: μηδεὶς ὑμᾶς ϰαταβϱαβευέτω, id est \'nullus aduersum uos brauium accipiat\'. quibus et aliis multis uerbis usque hodie utuntur Cilices.

nec hoc miremur in apostolo, si utatur eius linguae consuetudine, in qua natus est et nutritus, cum Uergilius, alter Homerus apud nos, patriae [*](1 cf. Qnintilianus i. o. VIII, prooem. 23 5 *Col. 2, 18 11 *I Cor. 4, 3 12Rom. 6,19 13 cf. IlCor. 12,14 15 cf. Col. 2,18 1scf. Horat. epist. 111,50 ) [*]( 1 et ueluti AD stranguelant s stragulant Aa.c.m2 transgulant D 2 co- . nabitur AD Jiagaqg. uane script. in codd. sensus AD eius om.g 3 tri(e s.l.m2)cias implicitate A tricia simplicitate D sui CPB ordine Aa.c.m2 93D0 4 subteniineJ.p.r. subtegimineD 5 sermone CP superet] add. id est ç 6 brachium CP KATABPABEYTQ (s.l.m2 catabrabeito A)AD KATABEY- ETQ ℬa.c.m2Φ 7 certamine rex eft agonithe(ae A)tac .423 agonitete B 8 BPABION ℬΦ BPABYON B BPAIQN(s.l.m2 brauium A)AD 10 familiarias ADa.c.m2 familiaritas Dp.c.m2 11 ab s.l.if> humano g 12 d.710 -dico om.CPB dno (non vr-co) codd. AIIOANPOIIINHCMEPAC (s.l.m2 apoanro pinsmeras A) AD ΑΠΟΑΝΔΡΩΠΙΝΕCECENCYAC ℬ dico] add. hoc est AD 13 A NEPQlJlNON DB ANEPQNINON (s.l.m2 aneroninon) A λέγω] AETQ (s.l.m2 lctoA) AD ACTO 58 ESQ 1> et] ET DB 01\'(s.t m2 ot)A oil] 01 (s.l.m2 oiA) AD KATENAPKECA$KATENPKhCA fiB; add.s.l.m2 catenarcesa JL vţÜiç] add.s.l.m2 lmas A MAds non grauari B ingrauaui s 14 MHAEIC(a.l.m2 meaeisA)AD -itytdg] add.s.l.m2 imas A KATABEYETQ (s.l.m2 catabeieto) A 15 nullum f.P brau. acc. adu. uos g aduersus AD 16 Cilices] scilicet ex scilices 1> nec] ne Aa.c rn2D 17 consuetudine Aa.r.WD 18 uerg. D uirg. cet. hom. B om. eet. )

ex quo capite corpus ecclesiae per suas conpages atque iuncturas iuncturas doctrinae caelestis accipit sucum, ut omnia paulatim membra uegetentur et per occultos uenarum meatus fundatur defaecatus sanguis ciborum et ministretur atque subcrescat, immo teneatur temperantia corporis, ut de fonte capitis rigati artus crescant in perfectionem dei, ut inpleatur saluatoris oratio: pater, uolo, ut, sicut ego et tu unum sumus, sic et isti in nobis unum sint, ut, postquam nos Christus tradiderit patri, sit deus omnia in omnibus.