Epistulae

quodsi quaesieris, quare uocetur \'uilicus iniquitatis\' in lege, quae dei est: iniquus erat uilicus, qui bene quidem offerebat, sed non bene diuidebat credens in patre, sed filium persequens, habens deum omnipotentem, sed spiritum sanctum negans. prudentior itaque fuit Paulus apostolus in transgressione legis filiis quondam lucis, qui in legis obseruatione uersati Christum, qui dei patris uerum lumen est, perdiderunt.

Ambrosius, Mediolanensis episcopus, quid de hoc loco senserit, in commentariis eius legere poteris. Origenis et Didymi in hanc parabolam explanationem inuenire non potui et, utrum [*]( 5 cf. Leu. 25, 10 etc. 6 cf. Luc. 7, 41—42 12 cf. uol. II p. 60, 13 cum adnot. 18 cf. Luc. 16, 8 22 cf. Luc. 16, 8 ) [*]( 2 misericordiam D<P 4 quinquagin. 39$5 penitentum D iobeleum D,0a.c. iubileum Aa.c. iubilaeum s 7 qui(ex a)nquagenta s denari B 11 octuag. s octoag. 83 12 credere Aa c.m2D resurrectione ØB qui ØB 13 octauo B -ua ex ue s continet s 14 conpleret s completur s decadis Ap.c.m2 decades cet. decadibus s sabb. legis ç; 16 quod ex qui A faceret ex feceret s 18 uilicus sJ.S3,om.$ uill. J.a.r.B 19 uill. AB 21 pa- trem ADB 24 filius B 25 dei s.l.B 26 ambrosius quidem AD 27 coum. DØ dydimi s didimi cet. 28 hac parabola ADB )

Quo sensu accipiendum sit, quod in epistula legimus ad Romanos: uix enim pro iusto quis moritur; nam pro bon a forsitan quis audeat mori. - Duae hereses ex occasione huius testimonii, quod non intellegunt, diuerso quidem errore, sed pari inpietate blasphemant. Marcion enim, qui iustum deum et creatorem legis facit et prophetarum, bonum autem euangeliorum et apostolorum, cuius uult esse filium Christum, duos introducit deos: alterum iustum et alterum bonum. et pro iusto adserit uel nullos uel paucos obpetisse mortem, pro bono autem, id est Christo, innumerabiles martyres extitisse.

porro Arrius iustum ad Christum refert, de quo dictum est: deus, iudicium tuum regi da et iustitiam tuam filio regis ipse de se in euangelio: non enim pater iudicat quemquam, sed omne iudicium dedit filio et: ego, sicut audio, ita iudico —, bonum autem deum patrem, de quo ipse filius confitetur: quid me dicis bonum? nemo est bonus nisi unus deus pater. cumque hucusque blasphemiae suae deuios calles potuerit inuenire, in consequentibus inpingit et corruit.

quomodo enim pro patre quis audet mori ct pro [*]( 3 cf. Luc. 16, 9 7 cf. II Cor. 9, 6 II Cor. 9, 6 10 Rom. 5, 7 19 Pit. 71, 2 21 *Ioh. 5, 22 22 *Ioh. 5, 30 24#Marc. 10, 18 uel *Luc. 18, 19 ) [*]( 1 temporis 930 3 mammona codd.praeterD 4 possunt 93 5 suos 93 6 suspiciamus s 7 benedictionem (m exp.) s ut met. ben. om.93 (add. ut met. in benedictione m2) s 11 duo Aa.c.m2D diues B 12 hoccasione 93a.c. hoccansione sa.r. 13 par 930 phlasphaemant 0 marchion B martion A martionem D martium 0 15 euangelii 930 16 alt. iust. et s.l m2, om.ф 17 obpet. ex pet. 93 obpetissem 0 appet. ex oppet. A 18 xpo AD xpm B xpi (s l.m2) patre 93 patrem s martyrum s 22 et om.ç 23 ita] sic g ad deum s (sed anacoluthon Hieronymo concedendum) 25 unus] solus AD 26 potuerint AD 27 conruit D<l> )

dicens enim Paulus apostolus se gloriari in tribulationibus, quia tribulatio patientiam operatur, patientia probationem, probatio spem, spes uero non confundit, quae ex eo certam habeat promissionem, quia caritas dei effusa est in cordibus nostris per spiritum sanctum, qui datus est nobis, secundum illud, quod deus dixerat per prophetam: effundam de spiritu meo super omnem carnem, miratur bonitatem Christi, quod pro infirmis et inpiis et peccatoribus mori uoluerit et mori oportuno tempore, de quo ipse dicit: tempore oportuno exaudiui te et in die salutis auxiliatus sum tui et rursum: ecce tempus acceptabile, ecce dies salutis.

quando omnes peccauerunt, simul inutiles facti sunt, non fuit, qui faceret bonum, non fuit usque ad unum. incredibilis ergo bonitas et inaudita clementia mori pro inpiis — uix enim pro iusto aliquem et bono suum sanguinem fundere metu mortis cuncta terrente; nam inueniri interdum, ut aliquis pro re iusta et bona audeat mori —, caritas autem dei, quam in nobis habuit, hinc [*]( 6 *Rom. 5, 7 11 *Rom. 5,3-5 14 *Rom. 5, 5 16 *Ioel 2, 28 19 *Esai. 49, 8 et *II Cor. 6, 2 21 *II Cor. 6, 2 22 cf. Ps. 13, 3 ) [*](2 quid B 4 suntADB fuderunt 5 extiter B 6 potuitSsa.c.<P 7 et] ex Pa.c. in Aa.c.m2 temperabit D inuenire Aa.c.m.zØ 8 audiant s 9 ex uperioribus DB ex superibus s 10 tractaturi diens B apostulus $,om.g 11 quia] queB 12 patientia] pacientiam (m eras.)A; add. autem93 probatio uero AD 13 uero] autem AD confundat s 14 qui B dei] di e s effussus rp diffusa A sit 4>B 16 dix. deus 0 17 mirabatur AD 18 imp. et inf. AD 21 ecce nunc utroque loco ; 22 dies om.B 23 facere B 24 clem. inaud. AD mori non B 25 et pro bono B metu s 26 torrente B interdum potest f utow.0 pro re] p B 27 quam habait in nobis g quae in nobis est AD hic Dfi )

nonnulli ita interpretantur: si ille pro nobis inpiis mortuus est et peccatoribus, quanto magis nos absque ulla dubitatione pro iusto et bono Christo debemus occumbere! iustum autem et bonum non putemus esse diuersum nec aliquam proprie significare personam, sed absolute iustam rem et bonam, pro qua difficulter interdum aliquis inueniri potest, qui suum sanguinem fundat.

Quid sibi uelit, quod ad Romanos scribit apostolus: accept o ne accept a peccatum per mandatum operatum est in me omnem concupiscentiam. — Ponamus totum testimonium et singula Christi auxilio disserentes, quid nobis uideatur, simpliciter indicemus non praeiudicantes tuo sensui, quid uelis intellegere, sed nostram sententiam breuiter explicantes. oquid ergo dicimus? lex peccatum est? absit.. sed peccatum non cognoui nisi per legem. nam concupiscentiam nesciebam, nisi lex diceret: non concupisces.

occasione autem accepta peccatum per mandatum operatum est in me omnem concupiscentiam. sine lege enim peccatum mortuum erat, ego autem uiuebam sine lege aliquando, sed, ubi uenit mandatum, peccatum reuixit. ego autem mortuus sum et inuentum est mihi mandatum, quod erat ad uitam, hoc esse ad mortem. peccatum enim occasione accepta per [*]( 1 Rom. 5,8 2 *Esai. 53,8 4 *Esai. 53,4 5 *Esai. 53,12 14 Rom. 7,8 20 *Rom. 7, 7—25 ) [*](5 morteni g 6 deputatus g 9 nos om.B nlla om.B Christo om.AD 10 obcumbere ØB 12 et—difficulter s.l.m2ℬ,om.Φ;add. sed ς 14 scribsit 33p.c.m2 17 quid—18 sensui om.B quid] quod D 18 incitemus s 20 quod B dicemus B 23 concupiscis <>sa.c.<P 24 operatum om.B 26 uiu. -28 autem om.B aliq. sine lege s )

itaque lex quidem sancta et mandatum sanctum et iustum et bonum. quod ergo bonum est, mihi mors est? absit. sed, ut peccatum appareat peccatum, per bonum mihi operatum est mortem, ut fiat supra modum peccans peccatum per mandatum. scimus enim, quia lex spiritalis est, ego autem carnalis s u m, uenundatus sub peccato. quod enim operor, ignoro. non enim, quod uolo, hoc ago, sed, quod odi, illud facio.

si autem, quod nolo, hoc facio, consentio legi, quia bona est. nunc autem iam non ego operor illud, sed, quod habitat in me, peccatum. scio enim, quia non habitatin me, hoc est in carne mea, bonum. uelle enim adiacet mihi, perficere autem bonum nequaquam. non enim, quod uolo, facio bonum, sed, quod nolo malum, hoc ago. si autem, quod nolo, hoc facio, non iam ego operor illud, sed, quod habitat in me, peccatum.

inuenio igitur legem uolenti mihi facere bonum, quia mihi malum adiacet. condelector enim legi dei secundum interiorem hominem. uideo autem aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae et captiuum me ducentem in lege peccati, quae est in membris meis. infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? gratia dei per Iesum Christum, dominum nostrum.

quomodo medicina non est causa mortis, si ostendat uenena mortifera, licet his mali homines abutantur ad mortem et uel se interficiant uel insidientur inimicis, sic lex data est, ut peccatorum uenena demonstret et hominem male libertate sua [*]( 2 sanctum et om.AD 3 est om.ç 4 adpareat s appereat A 6 peccatum] peccantum B 7 per mand om.B spiritualis Ap.c.rn2 13 inhabitat D 14 quia] quod g 15 uelle enim del A adiacet-16 nequaq. om.A autem] hoc s 16 nequaq.] non inuenio f non enim s.l.m2A 17 mal.] facio mal. s autem]hoc$18 nolo ego ADB hoc]autems iam non g 19habitetB 20 uolentem 83$21 adiecit 83 secundum—23 legi om.B 24 legem AD legi s 25 quae] quod Bф 26 liberauit Afa^ 27 deo g 31 monstraret AD monstret s libertati s )

quae docet, quid facere, et prohibet, quid non facere debeamus, uitio nostro et incontinentia feramur contra scita legalia, uidetur lex causa esse peccati, quae, dum prohibet concupiscentiam, quodam modo eam inflammare cognoscitur. saecularis apud Graecos sententia est: quicquid licet, minus desideratur. ergo e contrario, quicquid non licet, fomentum accipit desiderii. unde et Tullius de parricidarum suppliciis apud Athenienses Solonem scripsisse negat, ne non tam prohibere quam commonere uideretur.

igitur lex apud contemptores et legum praecepta calcantes uidetur esse occasio delicto- - rum, dum prohibendo, quod non uult fieri, ligat eos uinculis mandatorum, qui prius absque lege peccantes non tenebantur criminibus. haec diximus legem, quae per Moysen data est, intellegentes. uerum, quia in consequentibus scriptum est: \'lex dei et lex carnis atque membrorum, quae pugnat aduersum legem mentis nostrae et captiuos nos ducit in lege peccati\', simulque quattuor leges contra se dimicantes in uno loco scriptas esse cognosco, non absque re arbitror, si requiram, quot genera legis in scripturis sanctis esse memorentur.

dicitur lex, quae per Moysen data est, secundum illud, quod scriptum est ad Galatas: quotquot enim ex operibus legis [*]( 2 Rom. 7, 6 5 I Cor. 15, 32 6 cf. Rom. 5, 20 11 cf. Otto, Sprichw. der Roemer p. 193 12 cf. Cicero pro Roscio Amer. 70 19 cf. Rom. 7, 22--23 23-p. 33, 8 cf. Origenes, Philocalia c. 9, 1-2 25 *Gal. 3, 10; ) [*]( 1 praecipiti uia scripsi coll. Cic. pro Flacco 105 praecipiti Aa.c.D praecipitio Ap.c. praecipitia 93a.c.$> per praecipit(cB)ia 93p.c.B 2 frenos B docere Aa.c.m2D 4 est s.l.AD 5 dicebamur B degebamur (sic)930 6 moriamur D<Pa.c. quodsi] quod sibi s 7 et- alt. facere om.B alt. quid ex qui m2A quod <P 8 incont. nostra B 10 cognoscatur 93$a.c. 11 quicquod Ap.c.m2 quidquid 93D ergo om.AD 12 accepit Aa.c.m2D parricidiarum AD paridarum$13 subpl. sp.c. aput etheniendis (dis corr. in ses) s 14 quam] quia Aa.c.D 17 tenebatur A—bamur DB 18 haec in mg.S&,om.<f> pro 0 20 aduersus ? 21 pr. legem AD 22 abs g 23 quae(n $)ram 93quod A93 a.c.m2,D$25 galathas A quodquod D<P )

historia quoque, quae praecepta non continet, sed, quid factum sit, refert, ab apostolo lex appellatur: dicite mihi, qui sub lege uultis esse, non audistis legem? scriptum est enim, quiaAbraham duos filios habuit, unum de ancilla et alterum de libera. sed qui ex ancilla, secundum carnem natus est, qui autem per repromissionem, de libera.

sed et psalmi lex appellantur: ut conpleretur sermo, qui in lege eorum scriptus est: quia odierunt me gratis. Esaiae quoque prophetiam legem apostolus uocat: in lege scriptum es.t: quoniam in aliis linguis et in labiis aliis loquar populo huic et nec sic exaudient me, dicit d o m i n u s. quod iuxta Hebraicum et Aquilam in Esaia scriptum repperi. appellatur lex et mystica intellegentia scripturarum: 26 scimus, quia lex spiritalis est.

et extra haec omnia [*]( 4 *Gal. 3, 19 7 *Gal. 3, 24-26 13 *Gal. 4, 21-23 19 *Ioh. 15, 25 21 *I Cor. 14, 21 24 cf. Esai. 28. 11-12 26 *Rom. 7, 14 ) [*]( 3 in (s.l.) libro scripta sunt legis s 4 uaricationes Aa.c.m2 praeuaricatione 93p.c.m2 7 pedagoga nostra ØB tort. recte 8 postquam] post B 10 fuimus B om ? 12 quod B quidquid D quicquid A facturum ØB 13 mihi inquit B 14 legem non legistis s 16 et om.AD 18 de lib. per repr. S3a.c.g 19 scriptum A conscriptus g 20 odio habuerunt s esaye B isaiae 93$esaiam AD prophetam A prophetia Dp.c. 22 alt. in om.AD aliis labiis 93 aliis (seq. ras. 3litt.) s (cf. ad 24) 23 sic exaudiet me ØB sic me exaudient A sine exaudient D 24 iuxta labiis Φ (cf. ad 22) hebraeicum D haebrę(i s.l.)cum s esaiam Aa.r.D hesayam B isaia 93$scriptum om.AD 25 lex et] etiam lex g script. intellig. ς script. scientia AD 26 omnia haec s )