Epistulae

Quid uelit intellegi, quod idem apostolus scribit ad Colosenses: nemo uos superet uolens in humilitate mentis et religione angelorum, quae non uidit ambul a ns frustra inflatus sensu carnis suae et non tenens caput, e x quo totum corpus per ne xus et coniunctiones subministratum et constructum crescit in augmentum dei et reliqua. — Illud, quod crebro diximus:

etsi inperitus sermone, non tamen scientia, nequaquam Paulum de humilitate, sed de conscientiae, ueritate dixisse etiam nunc adprobamus. profundos enim et reconditos sensus lingua non explicat et, cum ipse sentiat, quod loquatur, in alienas aures puro non potest transferre sermone. quem cum in uernacula lingua habeat disertissimum — quippe ut Hebraeus ex Hebraeis et eruditus ad pedes Gamalielis, uiri in lege doctissimi — se ipsum interpretari cupiens inuoluitur.

sin autem in Graeca lingua hoc ei accidit, quam nutritus in Tarso Ciliciae a parua aetate inbiberat, quid de Latinis dicendum est, qui uerbum de uerbo exprimere conantes obscuriores faciunt eius [*](7 *Col. 2, 18-19 13 *II Cor. 11,6 19 cf. Act. 22, 3 cf. Act. 5, 34 21 cf. Act. 22, 3 ) [*]( 1 ut] et Bg recipi perciperetur scripsi reci(ex e Ø)peretur .493D<P recipitur B (ex recipetur) g 3 iudici Aa.c.m2D in s.l.s prop. et fratres AD propinquis s dispicere s.UB suos displicere ADB 4 fuert B fuerunt D fuerant A 5 tanta nunc AD mala om.<P 6 uellit sp.c. scribet Aa.c.m2D Colossenses ç 7nemo] neJ. 8 relegione AℬΦ uidet ℬ11 nexum AB,ℬp.c. coniunctione Ap.r.B -ni 95 et constructum s.Z.23 et coniunctum AD,om.ØB 12 aucmentum s 13 inperita s 14 et non tamen A 15 sed-uerit. om.B neritatem D 16 sensos Aaaa.c. 17 quod] quid 93p.c.B;add. cum 93^ 18 que s quam Ap.c.m2 habebat AD diss. ØB disertissimus Ap.c.m2 19 ut] ex sa.c.,om.ç gamalihelis 93p.c.m2 gamalelis s gamalihel AD 20 in s./.58,om.$ doctissimus s se] et 93<f> 21 si AD qua AD tharso AD 22 cyliciae A silicie B quid ex qui m2A 23 uerbum] uerbo Aa.c.m2D expmire s eius sent.] consententias s )

nemo uos superet: \'nemo aduersum uos brauium accipiat\'. hoc enim Graece dicitur καταβραβευέτω, quando quis in certamine positus iniquitate agonothetae uel insidiis magistrorum βραβεῖον et palmam sibi debitam perdit. multaque sunt uerba, quibus iuxta morem urbis et prouinciae suae familiarius apostolus utitur. e quibus exempli gratia pauca ponenda sunt: mihi autem parum est iudicari ab humana die, hoc est ἀπὸ ἀνθρωπίνης ἡμέρας, et: οὐ ϰατενάϱϰησα ὑμᾶς, hoc est \'non grauaui uos\', et, quod nunc dicitur: μηδεὶς ὑμᾶς ϰαταβϱαβευέτω, id est \'nullus aduersum uos brauium accipiat\'. quibus et aliis multis uerbis usque hodie utuntur Cilices.

nec hoc miremur in apostolo, si utatur eius linguae consuetudine, in qua natus est et nutritus, cum Uergilius, alter Homerus apud nos, patriae [*](1 cf. Qnintilianus i. o. VIII, prooem. 23 5 *Col. 2, 18 11 *I Cor. 4, 3 12Rom. 6,19 13 cf. IlCor. 12,14 15 cf. Col. 2,18 1scf. Horat. epist. 111,50 ) [*]( 1 et ueluti AD stranguelant s stragulant Aa.c.m2 transgulant D 2 co- . nabitur AD Jiagaqg. uane script. in codd. sensus AD eius om.g 3 tri(e s.l.m2)cias implicitate A tricia simplicitate D sui CPB ordine Aa.c.m2 93D0 4 subteniineJ.p.r. subtegimineD 5 sermone CP superet] add. id est ç 6 brachium CP KATABPABEYTQ (s.l.m2 catabrabeito A)AD KATABEY- ETQ ℬa.c.m2Φ 7 certamine rex eft agonithe(ae A)tac .423 agonitete B 8 BPABION ℬΦ BPABYON B BPAIQN(s.l.m2 brauium A)AD 10 familiarias ADa.c.m2 familiaritas Dp.c.m2 11 ab s.l.if> humano g 12 d.710 -dico om.CPB dno (non vr-co) codd. AIIOANPOIIINHCMEPAC (s.l.m2 apoanro pinsmeras A) AD ΑΠΟΑΝΔΡΩΠΙΝΕCECENCYAC ℬ dico] add. hoc est AD 13 A NEPQlJlNON DB ANEPQNINON (s.l.m2 aneroninon) A λέγω] AETQ (s.l.m2 lctoA) AD ACTO 58 ESQ 1> et] ET DB 01\'(s.t m2 ot)A oil] 01 (s.l.m2 oiA) AD KATENAPKECA$KATENPKhCA fiB; add.s.l.m2 catenarcesa JL vţÜiç] add.s.l.m2 lmas A MAds non grauari B ingrauaui s 14 MHAEIC(a.l.m2 meaeisA)AD -itytdg] add.s.l.m2 imas A KATABEYETQ (s.l.m2 catabeieto) A 15 nullum f.P brau. acc. adu. uos g aduersus AD 16 Cilices] scilicet ex scilices 1> nec] ne Aa.c rn2D 17 consuetudine Aa.r.WD 18 uerg. D uirg. cet. hom. B om. eet. )

ex quo capite corpus ecclesiae per suas conpages atque iuncturas iuncturas doctrinae caelestis accipit sucum, ut omnia paulatim membra uegetentur et per occultos uenarum meatus fundatur defaecatus sanguis ciborum et ministretur atque subcrescat, immo teneatur temperantia corporis, ut de fonte capitis rigati artus crescant in perfectionem dei, ut inpleatur saluatoris oratio: pater, uolo, ut, sicut ego et tu unum sumus, sic et isti in nobis unum sint, ut, postquam nos Christus tradiderit patri, sit deus omnia in omnibus.

tale quid et in uerbis et in sensibus et in genere elocutionis obscurissime scribit ad Ephesios: ueritatem autem loquentes in caritate crescamus in illo per omnia, qui est caput Christus, ex quo totum [*]( 1 cf. Uergil. Georg. II 256 2 cf. Col. 2, 18 4 cf. Col. 2,18 6 cf. Col. 2,18 7cf. Col. 2,18 ll*ICor. 11,3 19 *Ioh. 17, 21 20 I Cor. 15, 28 23 *Eph. 4, 15-16, ) [*]( 2 ac g in hurailitate AD 3 et om.B relione B cultura B 4 quae] q A qui B 5 quae nos A superari 93 separare 3> uidet 93 uidit cet. 6 cum tumens] contumens D incedet if> 7 superbiam et scripsi superbiet 33$su- perbiam cet. 8 inflatur AD tumet A(excum etm2)D 9 deleramenta ASaap c. 10 requirens < £ 11 illum AD scriptum fi 12 autem est B atque] ad AD ac g que s.l.ls et est B 13 intellegentia 93B spiritales s quo om AD 14 suos 93 15 succum B uisitentur s occultus <P -tis Aa.c m2 oculos B 16 fundantur AD fundatus B defecatur s defectus B 17 atque s.l.IS,om s 18 ut] et AD 19 uoloea:uero ?n2A 20 sit But] et s posquam A 21 xps nos AD 22 tale s.Z.SS,om.$ locutionis AD 25 totus s )

loquitur autem uniuersa contra eos, qui credentes ex Iudaeis in dominum saluatorem Iudaicas caerimonias obseruare cupiebant. super qua re et in Actibus apostolorum non parua quaestio concitata est. unde et supra Paulus ait:nemo uos iudicet — de his, qui magistros legis esse se iactant — in cibo et potu, quod alia munda sint, alia inmunda, aut in parte diei festi, ut alios dies festos putent, alios non festos — nobis enim, qui in Christum credimus resurgentem, iugis et aeterna festiuitas est — aut in parte neomeniae, hoc est kalendarum et mensis noui, quando decrescens luna finitur et noctis umbris tegitur — Christianorum enim lumen aeternum est et semper solis iustitiae radiis inlustratur — aut in parte sabbatorum, ut non faciant seruile opus et onera non portent, quia nos Christi sumus libertate donati et onera peccatorum gestare desiuimus.

haec, inquit, omnia umbra sunt futurorum et imagines uenturae felicitatis, ut, in quibus Iudaei iuxta litteram haesitant et tenentur in terra, nos iuxta spiritum transeamus ad Christum, qui ad distinctionem umbrarum nunc corpus appellatur. quomodo enim in corpore ueritas est et in corporis umbra mendacium, sic in spiritali intellegentia mundus omnis cibus et potus et tota festiuitas et perpetuae kalendae et aeterna requies expectanda est.

quaerimus, quid [*]( 5 cf. Hieron. comm. in epist. ad Eph. 4, 15-16 8 cf. Act. c. 15 10 *Col. 2,16 20 *Col. 2,17 24 cf. Col. 2, 17 ) [*]( 5 quo et in g 6 plen. dix. AD 8 abseruare s actis g 9 sup B 10 de his, qui mag. leg. esse se iactant: nemo uos iudicet g 11 et in potu 85 et poto s quod] quasi ç 12 ut] aut AD 13 in om.AD xpo S3 14 credidimus 930 in parte neom. hoc est s.l.ℬ,om.Φ 15 numeniae Aa.c.m2D cal. A 16 umbraAD detegiturSB 17 aeternorum s 18 haut B opuss.J.SB 19 sumus Christi g 20 portare s umbrae (e B))8ØB 21 in om.$22 haes. iuxta litt. g 23 spiritum] xpin 93a.c.$ quia ad ℬΦ 25 est om.g 26 et ci(y A)bus et AD 27 cal. B exsp. sexpetendaB quae primus (p eras.A)AD quodØ )

nec mirum, si hoc post passionem domini faciant, cum per Amos quoque prophetam dicatur ad eos: num qui d hostias et uictimas obtulistis mihi quadraginta annis in deserto, domus Israhel, et adsumpsistis tabernaculum Moloch et sidus dei Rempham, figuras, quas fecistis, ut adoretis eas?

quod plenius in contione Iudaica Stephanus martyr exponens et reuoluens historiam ueterem sic locutus est: etuitulum fecerunt in diebus illis et obtulerunt hostias idolo et laetabantur in operibus manuum suarum. conuersus autem est deus et tradidit eos, ut colerent militiam caeli, sicut scriptum est in libro prophetarum.

militia autem caeli non tantum sol appellatur et luna et astra rutilantia, sed et omnis angelica multitudo eorumque exercitus, qui Hebraice appellantur sabaoth, id est \'uirtutum\' siue \'exercituum\'. unde et in euangelio iuxta Lucam legimus: et subito facta est cum angelo multitudo militiae caelestis laudantium deum et [*]( 1 Col. 2, 18 3 *Ioh. 14, 31 *Matth. 23, 38 4 *Apoc. 11, 8 10 *Am. 5, 25—26 et *Act. 7, 42-43 16 *Act. 7, 41-42 23 cf. Onom. s. 36, 20. 50, 25. 72,17. 75,1. 160, 16 25 *Luc. 2, 13-14 ) [*]( 1 relegione .493$2 que s habet 93 3 habeamus DQBa.c. eamus s et s.l.s 5 dom. crucif. est g 6 uocatur AD et] uel 93$7 distructa 93 dextructa D 8 spiritalibus fi 9 faciunt 93$Amos] annos B 12 adsumsisti ip adsumptis Aa.c.m2 13 molohc s dei uestri 58 remfam B rempha s remfa AD 14 adoraretis Ap.c.m2Ø quos A contentione ADB 17 laeteb. Aa.c.m2 leceb. s 19 est om. g et om.ç malitiam$a.c. 21 milicia B mi(e £ ma)litiam$22 alt. et om.AD 23 qui] quae A hebraicae 93 hebrae(e A)icae AD ebraeice s appellatur 93sabbaoth B uirtutem 58 24 exercitium B lucan D 25 angelo] euangelio sa.r. angelo angelorum AD )

et ut sciamus semper eos, qui colebant idola, licet in templo hostias uiderentur offerre, non deo eas obtulisse, sed angelis, per Hiezechihel plenius discimus: dedi eis iustificationes non bonas et praecepta non bona. non enim sanguinem hircorum et taurorum quaerit deus, sed sacrificium domini est spiritus contribulatus, cor contritum et humiliatum deus non despicit.

et propterea, qui uitulum fecerunt in Choreb et coluerunt sidus dei Rempham, de quo in propheta Amos plenius disseruimus, adorauerunt figuras, quas ipsi fecerunt, et tradidit eos deus, ut seruirent militiae caeli, quae nunc ab apostolo religio dicitur angelorum. pro \'humilitate\' in Graeco ταπεινοϕϱοσύνη legitur, id est humilitas mentis siue sensus. uere enim humilis sensus et miseranda suspicio deum credere hircorum atque taurorum sanguine delectari et nidore thymiamatis, quem saepe homines declinamus.

quod autem sequitur: si mortui estis cum Christo ab elementis mundi, quid adhuc tamquam uiuentes in mundo decernitis \'ne tetigeris neque gustaueris neque contrectaueris\', quae sunt omnia in interitum ipso usu secundum praecepta et doctrinas hominum? quae sunt [*]( 2 cf. Ps. 103, 4 6 *Ezech. 20, 25 7 cf. Ps. 49, 13 8 *Ps. 50, 19 11 cf. Ps. 105,19 cf. Am. 5, 26 et Act. 7, 43 12 cf. Hieron. comm. in Amos 5, 26 13 cf. Act. 7,42 14 cf. Col. 2,18 15 cf. Col. 2,18 19 *Col. 2,20—23 ) [*](3 alt. suos s.l.A alt. et om.$ scimus q) 4 excolunt AD templo] tempore AD 5 hiezechihel (—iel$)93$iezechiel B ezechihel (-iel D)AD 6 non bonas om.AD 7 et] aut AD 8 domini] deo g est om.AD 10 deus om.s dispicit Aa.c.m 2ℬΦ qui] quia >Вp.e. 11 fecer 93 fecerat s fecerant B co- reb B Horeb g colue~r23$ coluerant B dei om.AD remfam AD 13 feceran(n s.l.Ø)t ØB deus om.AD 14 iudicium (exp.) militiae 1) ab s.l.s dic. rel. g 15 um. D, uarie scriptum in cet. 16 uere enim humilitas sensus (sic) in mg. inf. m2%3, omJ superstitio g 17 deo 93$18 thim. ADB tim. 93$ quem] que s quae A 19 helem. ADB elim. 93$21 ne] neque s teti- gcritis AD gustaueritis AD 22 contrectaueritis AD,$p.c. 23 interitu AD 24 et s.l.m2A,om.D )

curramus per singula et obscuritatem sensuum atque uerborum Christo reserante pandamus. si baptizati estis in Christo et cum Christo in baptismate mortui, mortui autem \'ab elementis\' mundi — pro eo, quod est \'elementis\' —, cur mecum non dicitis: mihi autem absit gloriari nisi in cruce domini mei Iesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est et ego mundo, nec audistis dominum dicentem ad patrem: de mundo non sunt, sicut et ego non sum de mundo o, et: \'mundus odit eos, quoniam non sunt de mundo, sicut et ego non sum de mundo\', sed e contrario quasi uiuentes in mundo decernitis: \'ne tetigeris corpus hominis mortui, ne uestimentum et scabellum, in quo sederit mulier menstruata, neque gustaueris suillam carnem et leporum et sepiarum et lolliginum, murenae et anguillae et uniuersorum piscium, qui squamas et pinnulas non habent\', quae omnia in corruptione et interitu sunt ipso usu et stercore degeruntur ?

esca enim uentri et uenter escis, et omne, quod intrat per os, non communicat hominem, sed ea, quae de nobis exeunt. [*]( 6 cf. Rom. 6, 3-4 cf. Col. 2, 12 7 cf. Col. 2, 20 8 Gal. 6,14 11 Ioh. 17,16 13 cf. Ioh. 15,19 14 cf. Col. 2, 20—22 15 cf. Leu. 5, 2 cf. Leu. 15, 19-23 16 d. Leu. c. 11 et Deut. 14,3-20 20 1 Cor. 6, 13 21 *Matth. 15,11 uel *Marc. 7, 15 ) [*]( 2 ad non g 3 honorem aliquem ADB honorem aliqui s 6 in Christo om.0 7 pr. mortui om.s consepulti s.l.m2$$,g helem. AD elim. 93$ mundi -elem. om.s huius mundi ç; 8 helem. B elim. 93 mecum] meum B 9 mei] nostri g 11 nec —12 alt. mundo om.AD (c/. ad l. 14) nec si.$> dominum s.l.Ø ad patrem s.l.m2ℬ,om.Φ 12 alt. non s.l.$13 mundus ex mundos AℬΦ odit] ostendit A sunt -14 non om.B et om.A 14 non s.Z.m293 pr. mundo] seq.11 nec-12 alt, mundo omisso et D e s.l.A 15 teti- geri(exe J.)tis AD 15 corpus—16 menstr. om.ℬ alt. ne] nec Ap.c.m2g et] nee ç; 16 scabillum D<P gustaueris 93 -rit s -ritis ADB 17 carnem suillam s pro et omJSØ luporum $ alt. et s.l.93 mura.ene s 18 quis (s eras.) quamas D qui scamas B pinnolas 93 pennulas AD 19 corruptionem g et in interitu D et interitu Aç; 20 digeruntur AD,5sp.c. 21 coinquinat 1sa.c.m2B )

quibus infert: et irritum fecistis mandatum dei propter traditionem uestram. quantae traditiones pharisaeorum sint, quas hodie δευτϱώσεις uocant, et quam aniles fabulae, reuoluere nequeo. neque enim libri patitur magnitudo et pleraque tam turpia sunt, ut erubescam dicere. dicam tamen unum in ignominiam gentis inimicae: praepositos habent synagogis sapientissimos quosque foedo operi delegatos, ut sanguinem uirginis siue menstruatae mundum uel inmundum, si oculis discernere non potuerint, gustatu probent.

praeterea, quia iussum est, ut diebus sabbatorum sedeat unusquisque in domo sua et non egrediatur nec ambulet de loco, in quo habitat, si quando eos iuxta litteram coeperimus artare, ut non iaceant, non ambulent, [*]( 1 Col. 2, 22 2 *Esai. 29,13 et *Matth. 15, 8 4 *Matth. 15, 9 6 *Matth. 15,3--6 13Matth. 15, 6 22 cf. Ex. 16, 29 ) [*]( 2 isaiasS33> 3 uero eius] autem eorum s a me s.l.<1> 4 autem] enim 58 dicentes S3a.c.<2> docentes et AD 5 hom. et praec. AD corr. phar. s 7 statueritis A\'isa.c.m2,$ 8 qui s.l.s 9 et] uel g; add. morti (del.) s morte s.l.s moriatur ØB 11 uel] et AD matri om.B 12 honorificabit B 14 traditiones uestras g 15 sint s sunt codd. 16 uocant dsvz. g A(d<P)EY- TEPQCIC sn deyterocic 58 AEYSEPQCEIC D AEYCEPQCEI (s.l.m2 deis erosei) A quam] tam Ssa.c.m2<I>B euoluere g 17 ut] et$18 dicam tamen] dico autem AD in om.s ignominia ADB proposito(ex u)s <P 19 foedi s fedi B operis <&B deligatos S3p.c. diligatos <P 20 siue] suae if>B 21 si] siue 33a.r.0 potuerit Da.c.<P gustu Ap.c.mZftp.r. propterea s quia] quibus ADB 22 iustum$23 egredietur D nec] neque g 24 non ambo non iac. AD )