Epistulae

Quid sit, quod apostolus scribit in secunda ad Corinthios: aliis odor mortis in mortem et aliis odor uitae in uitam. et ad haec quis tam idoneus? — Totum loci huius capitulum proponamus, ut ex praecedentibus et sequentibus possint intellegi media, quae ex utroque contexta sunt. cum uenissem, ait, Troadem propter euangelium Christi et ostium mihi apertum esset in domino, non habui requiem spiritui meo, eo quod non inuenerim Titum, fratrem meum, sed ualefaciens eis profectus sum in Macedoniam.

deo autem gratias, qui semper triumphat nos in Christo Iesu et odorem notitiae suae manifestat per nos in omni loco, quia Christi bonus odor sumus deo in his, qui salui fiunt, et in his, qui pereunt, aliis quidem odor mortis in mortem, aliis odor uitae in uitam. et ad haec quis tam idoneus? non enim sumus sicut plurimi uenditantes uerbum dei, sed ex sinceritate, sed sicut ex deo coram deo in Christo [*]( 1 *Rom. 9, 20-21 9 *II Cor. 2,16 13 *II Cor. 2, 12-17 ) [*](2 se om. Φ 3 ex] et B 4 al. quid. uas fac. 83 facere om.$ 5 uero om.D conticisce Aa.c.m25SD 6 scito] cito ØB deo ne] n deo 58 ne om.s 7 exsist. AØ,lla.r. 8 ad cor. in sec. epla TID corintheos 33D$chorintios B; add. epla B (s.l.m2) epistola 93 9 pr. alius D mortem] morte D et om.D 10 uitam] uita D et om.D si totum huius loci D 11 pcedent D insequentibus A 12 ex om.A 13 ait] au 58 inquit B troade IID throade 58 14 hostium ADB 15 spiritu Aa.c. in spiritu s 17 machedoniam AB machedonia 58 18 gratia g nos triumphat g triumphare nos facit B 19 odor D per nos man. g 20 quia ex qui A 22 mortem ex morti m2A 23 et aliis II aliis autem AB 25 uendentes A uenundantes B senceritatis s inceritate D 26 sed om.S3$ )

narrat Corinthiis, quae fecerit, quae passus sit et quomodo in cunctis deo agat gratias, ut sub exemplo sui illos prouocet ad certandum. \'ueni\', inquit, \'Troadem, quae prius Troia appellabatur, ut euangelium Christi in Asia praedicarem. cumque mihi ostium apertum esset in domino, hoc est plurimi credidissent, siue per signa atque uirtutes, quae in me operabatur deus, spes esset nascentis fidei et in domino succrescentis, non habui requiem spiritui meo, hoc est speratam consolationem inuenire non potui, eo quod Titum, fratrem meum, non inuenerim siue, quem ibi repperiendum putabam, siue, quem ibi audieram degere, uel. qui illuc uenturum esse se dixerat\'.

quae autem fuit tanta consolatio et quae requies spiritui in praesentia Titi, quem quia non inuenit, ualefaciens eis profectus est in Macedoniam ? aliquotiens diximus apostolum Paulum uirum fuisse doctissimum et eruditum ad pedes Gamalihel, qui in apostolorum Actibus contionatur et dicit: \'et nunc quid habetis cum hominibus istis? si enim a deo est, stabit, si ex hominibus, destruetur\'. cumque haberet sanctarum scientiam scripturarum et sermonis diuersarumque linguarum gratiam possideret-unde ipse gloriatur in domino et dicit: gratias ago deo, quod omnium eorum magis linguis loquor —, diuinorum sensuum maiestatem digno non poterat Graeci eloquii explicare sermone.

habebat ergo Titum interpretem sicut et beatus Petrus Marcum, cuius euangelium Petro narrante et illo [*]( 15 cf. Act. 22, 3 16 cf. Act. 5, 38—39 19 cf. I Cor. 1, 31 etc. *I Cor. 14,18\' ) [*]( 1 narrat apls B2 corintiis B 2 agat deo grato II deo grato agat B1 grato agat deo B2 (deo s.Z.23) agat grato 581> ut] et D 3 troade llDØ throadae 33 4 praed. in asia £ 2 asia ex isaia$(seq. cum erasum) ap. esset hostium A hostium AB 5 hoc] id ΠΒΦ 6 deus] add. et B*s.l.m2,q spes ex sps CP,Bim2 nascentis eccłę fidei D 9 inuenirem p 10 reper. fs$ aud. ibi B2 ibi s.l.33 audiebam A degere] dicere ex digere m2A 11 qui] quae Afi quem B1a.c.m2B2 ill. uent. se esse II ill. uent. esse D uent. ill. (add. se esse s.l.) BS uent. esse ill. se g 13 quia non] quantum D inuenerit llD mached. 33-B1 14 uirum om.A 15 gamaliel A (ex gamiel m2) Π,B1a.c.m2B3 gamalielis Bp.c.m2 act. apost. B2 16 nunc quid] numquid B1 omnibus B2 17 ex] enim ex A distruetur 58 distruitur D sanct. scr. scient. fi2 scient. sanct. scr. g 18 quej qui ip 19 ipse om.A in dom. glor. DB2 20 eorum] uestmm 1783 ling. mag. IIDB1 magis om.A. lingua A 21 loquar B* maiestatem (alt. m exp.) A non pot. graeci el. digno D greco eloqui A 22 explicare om.A sermone B2 ergo] enim II )

hoc est enim, quod dicit: deo autem gratias, qui semper triumphat nos in Christo Iesu — pro eo, quod est: \'triumphat de nobis\' siue \'triumphum suum agit per nos\' —, qui in alio loco dixerat: spectaculum facti sumus mundo et angelis et hominibus.

denique narrat in consequentibus: nam cum uenissemus Macedoniam, nullam requiem habuit caro nostra, sed omnem tribulationem passi. foris pugnae, intus timores. sed, qui consolatur humiles, consolatus est nos deus in aduentu Titi, non solum autem in aduentu eius, sed etiam in solacio.

ergo propterea ualefaciens Troianis siue Troadensibus profectus est Macedoniam, ut inueniret ibi Titum et haberet interpretationis euangeliique solacium, quem intellegimus non ibi repertum, sed post tribulationes et persecutiones apostoli superuenisse. prius ergo, quam ueniret Titus, multa perpessus agit gratias omnipotenti deo in Christo Iesu, quem gentibus praedicabat, [*]( 7 Act. 16, 9 9 II Cor. 2,14 12 I Cor. 4, 9 14 *II Cor. 7, 5—7 ) [*]( 2 charactere g 4 et om.II 6 que om.IlB2 machedoniam 23-B1; add. a papho D,Bl in mg.m2 7 machedo S3B1 inuenire s 8 persequut. 33 probarentur D est s.l.B,om.Φ 9 enim] autem D,om.B2 autem] hoc Ø,om.B1 gratia g 10 nos in in ras.m2B1 in nos B* Iesu] add. et odorem notitiae suae spargit in omni loco. triumphat nos g 12 dixerit s 13 huic mundo ATIffip.c. pr. et om.D alt. et s.Z.S3 den,-cons, in mg. sup.B,om.Φ 14 uenissem (m ex t m2) A mached. 83 B1 15 nulla ip 16 ome D passi sumus g 17 timoris D sed deus B* 18 nos deus om.$ deus om.Ba 19 autem s.l.fd aduentum A 20 consolatione g Troianis] troi(a s.l.)dis s 21 perfectus ip estin g mached. S3 Bl et] ut s haberent ip 22 que eras.II 24 qua D uenisset g repressus ip 25 omnipotente s,om. g )

tnumphus dei est passio martyrum, pro Christi nomine cruoris effusio et inter tormenta laetitia. cum enim quis uiderit tanta perseuerantia stare martyres atque torqueri et in suis cruciatibus gloriari, odor notitiae dei disseminatur in gentes et subit tacita cogitatio, quod, nisi uerum esset euangelium, numquam sanguine defenderetur. neque enim delicata et diuitiis studens ac secura confessio est, sed in carceribus, in plagis, in persecutionibus, in fame et nuditate et siti. hic triumphus est dei apostolorumque uictoria.

sed poterat audiens respondere: \'quomodo ergo non omnes crediderunt?\' prius ergo, quam interroget, soluit avdvnocpOQav et iuxta morem suum, quicquid alius obicere potest, antequam obiciatur, edisserit. et est sensus: nominis Christi in omni loco bonus odor sumus deo et praedicationis nostrae longe lateque spirat flagrantia. sed quia homines suo arbitrio derelicti sunt - neque enim bonum necessitate faciunt, sed uoluntate, ut credentes coronam accipiant, increduli suppliciis mancipentur —, ideo odor noster, qui per se bonus est, uirtute eorum et uitio, qui suscipiunt siue non suscipiunt, in uitam transit aut mortem, ut, qui crediderint, salui fiant, qui non crediderint, pereant.

nec hoc mirandum de apostolo, cum etiam de domino legerimus: ecce hic positus est in ruinam et resurrectionem multorum et in signum, cui contradicetur, solisque radios tam munda loca excipiant quam inmunda et sic in floribus quomodo in stercore luceant nec tamen solis radii polluantur. sic et [*]( 21 *Luc. 2, 34 ) [*]( 1 eligeret A quo egerit om.D ageret BB aget AB1 sui] dei B1 2 passio passio (alt. passio s.l.m2B1) DB1 mart. et g pro s.Z.83,om.$ 3 et om.BS 5 in ex inter 83 6 subit] sub id A subbita B euang. esset A 7 sanguinem Aa,c.Ø delicta A 9 pr. et] in B alt. et] in A hie] ets dei est D dei om.S3<5 11 ergo s.l.m2II interroges DB interrogaretur g soluit s.Z.23 12 dvxlvJt. uariescript. in codd. ANOYIlOso et est sensus nominis i fquidquid 0 quid A aliisITSB aliud s 13 et est sensus nominis s.l.Φ (cf.ad l.12) 15fragl. Sap.c.m2 fragr. g 17 cor.] bona A incredulis s 18 ideo] do A et] uel A 19 siue non susc. om.D aut in(in s.l.I1)mortem All ut qui] aut non s 20 qui] add. uero D ne D 22 et in resurr. D mult.] add. in isrt s l.m2B 23 cui om. s contra dr B 24 radios] ratio A loca s.l.m2B accipiant D accipiunt (ac in ras.m2) B 25 lucent D,Bp.c.m2 luceat Ap.c. polluuntur ADB )

mors autem non ista communis, qua cum bestiis morimur et iumentis, sed illa, de qua scriptum est: anima, quae peccauerit, ipsa moriet u r. ergo et uita non haec arbitranda est, qua spiramus et incedimus et huc illucque discurrimus, sed illa, de qua Dauid loquitur: credo uidere bona domini in terra uiuentium. deus enim uiuorum est et non mortuorum et uita nostra abscondita est cum Christo in deo; cum autem Christus apparuerit, uita nostra, tunc et nos cum illo apparebimus in gloria.

nec uobis. inquit, 0 Corinthii, parum esse uideatur, si nobis praedicantibus ueritatem alii credant, alii non credant, alii uera morte moriantur, alii uiuant ea uita, quae dicit: ego sum uita. nisi enim nos locuti essemus, nec incredulos mors nec credentes uita sequeretur, quia difficile dignus praeco uirtutum Christi inueniri potest, qui in adnuntiandis illis non suam, sed eius quaerat gloriam, quem praedicat.

in eo autem, quod negat non se esse sicut multos, qui uenditent uerbum dei, ostendit esse quam plurimos, qui quaestum putant esse pietatem et turpis lucri gratia omnia faciunt, qui deuorant domos uiduarum, se autem ex sinceritate quasi missum a deo et praesente eo, qui se miserit, omnia in Christo et pro Christo loqui, ut causa praedicationis dei triumphus Christi eiusque sit gloria. et notandum, quod mysterium trinitatis in huius capituli fine monstretur: ex deo enim — in spiritu sancto - coram deo — patre — in Christo loquimur.

ad conprobandum autem, quod de Troade [*]( 4 Ezech. 18, 4 7 Ps. 26,13 8 cf. Matth. 22, 32 etc. cf. Col. 3, 3-4 14 cf. Ioh. 11, 25 et 14,6 19 cf. I Tim. 6,5 20 Luc. 20,47 25 II Cor. 2,17 ) [*]( 1 xpi ex xps A 5 et AB,om.cet. haec non arb. est A arb. est non haec g qui s 6 dauit s.l.m2B 7 terra uiu.] regione uiuorum A 10 nostra] add. cum xpo in do s cum illo app.] app. cum ipso D 11 inquit om.AD corintii B-thi 7793D parum inquid (t s.l.m2) A 12 esse om.D si] s; B 13 non credo al. om.A alii uiu. ea] et illa A ea] et s qua IID 14 nos om.s 16 inuenire B a.c.Φ 17 sed eius s.l.B,om.Φ 18 quod] quo A se negat non llD negat se (add. non s.l.m2) B uendunt A 20 lucra Φ faciant s domus Dr[> 21 dno B 22 miserat II 23 causam A triumphus sit D 24 myst.] add. sit D finem D 25 pr. in s.l.m2B,om.A 26 loquitur A )