Sermones

SERMO IN NATIUITATE DOMINI NOSTRI IESU CHRISTI.

Propitia diuinitate, fratres dilectissimi, iam prope est dies, in qua natalem domini saluatoris desideramus cum gaudio celebrare. et ideo rogo et admoneo, in quantum possumus, cum dei adiutorio laboremus, ut in illa die cum sincera et pura conscientia, mundo corde et casto corpore ad altare domini possimus accedere et corpus uel sanguinem eius non ad iudicium, sed ad remedium animae nostrae mereamur accipere. in Christi enim corpore sic uita nostra consistit, sicut et ipse dominus dixit: nisi manducaueritis carnem filii hominis et biberitis sanguinem eius, non habebitis uitam in uobis. mutet ergo uitam, qui uult accipere uitam. nam si non mutet uitam, ad iudicium accipiet uitam et magis ex ipsa corrumpetur quam sanabitur, magis occiditur quam uiuificatur. [*]( 12] Ioann. 6, 54. ) [*]( 3 in rioln scg trinitatis epistula sci faustini ejfi in njjatiuitas (erat t in ras.) diii ññ. ihii fjTi D; exstat hic sermo inter Maximi Taurinensis sermones duhios I (L VII 843 Migne), item inter sermones Augustini dubios CXV (XXXVIIII1973 M.), ubi hoc habet exordium: appropinquante iam sacratissima sollemnitate, qua saluator noster inter homines nasci misericorditer uoluit, fratres carissimi, adtentius considerate, qualiter oporteat nos in aduentu tantae potentiae praeparari, ut regem et dominum nostrum laeti atque gaudentes cum gloria et laudibus mereamur suscipere et in conspectu eius inter coetus felices sanctorum gratulando ezsultare magis quam ab eo propter foeditatem nostram repulsi inter peccatores aeternam confusionem mereri. et ideo rogo et moneo et qs. 6 c§le|||j|||| D 7 in add. DJ 9 posimus D 11 corcorpore D consittit D sicut-dixit bis D 12 fili D 16 corrumpetur scripsi, corrapitur D, corrumpitur-sanetur-occiditur-uiuificetur Aug. )

+ sic enim dixit apostolus: qui manducat corpus domini et bibit sanguinem eius indigne, iudicium sibi manducat et bibit. et licet nos in omni tempore bonis operibus ornatos ac splendidos esse conueniat, praecipue tamen in die natalis domini, sicut et in euangelio ipse dominus dixit: lucere debent omnibus hominibus opera uestra.

Considerate, quaesumus, fratres, quando aliquis homo potens uel nobilis aut natalem suum aut filii sui celebrare desiderat, quanto studio ante plures dies, quicquid in domu sua sordidum uiderit, ornate mundari, quicquid ineptum et incongruum, proici, quicquid utile et necessarium, praecipit exhiberi. domus etiam, si obscura fuerit, dealbatur, pauimenta scopis mundantur et diuersis respersa floribus adornantur, quicquid etiam ad laetitiam animae et corporis deliciarum pertinet, omni sollicitudine prouidetur. ut quid omnia ista facit, fratres carissimi, nisi ut dies natalicii sui cum gaudio celebretur? homo moriturus, si ergo tanta praeparas in natalicio tuo uel filii tui, quanta et qualia debes praeparare suscepturus natalem domini tui? si talia praeparas morituro, qualia praeparare debes aeterno? quicquid ergo non uis inuenire in domu tua, quantum potes, labora, ut non inueniat deus in anima tua. certe si te rex terrenus aut quicumque paterfamilias ad suum natalicium inuitaret, qualibus uestimentis studeres ornatus incedere, quam nouis et nitidis uel quam splendidis, quorum nec uetustas nec uilitas aliqua seu foeditas oculos inuitantis offenderet.

Tali ergo studio, in quantum praeuales, Christo auxiliante contende, ut diuersis uirtutum ornamentis anima tua conposita [*]( 1] 1 Corr. 11, 29. 5] Matth. 5, 16. ) [*]( 4 precipue D 5 in|j|| ^ D euuangelio D 7 quaessumus D 8 nubilis D\' caelebrare D 10 et om. D 11 proieci D 12 pauimento D si mjlundantur D (a eras.) 13 letitiam anime D 14 dilianum D, delieii cias Aug. 16 natalijj D caelebretur D hominis morituri Aug. 17 post praeparas lacuna 10—11 litterarum exstat in D natacilio D 19 eterno D r o iii 20 quidquid D ego D domu D 21 potest D 22 natalium D U 23 studere:1 D (s eras.) ornatos D incaedere D 24 nouis] n uis D ne (ante uetustas) D 25 aliqua ante foeditas exhibet Aug. 26 talia D 27 conpossit a D )

gemmis simplicitatis et sobrietatis floribus adornata ad sollemnitatem regis aeterni, id est natalem domini saluatoris cum conscientia pura procedas castitate nitidus, caritate splendidus, elimosynis candidus. Christus enim dominus, si te ita conpositum natalicium suum celebrare cognouerit, ipse per se uenire et animam tuam non solum uisitare, sed etiam requiescere perpetuo et in illa dignabitur habitare, sicut scriptum est: inter eos ambulabo et habitabo in illis, et iterum: ecce sto ad ianuam et pulso. si quis surrexerit et aperuerit mihi, intrabo a.d illum et cenabo cum illo et ille mecum. quam felix est illa anima, quae uitam suam ita deo auxiliante studuerit gubernare, ut Christum hospitem habitatoremque mereatur excipere, sicut e contrario quam infelix est illa conscientia toto lacrimarum fonte lugenda, quae se ita malis operibus cruentauit, auaritiae nigritudine obscurauit, iracundiae igne conbussit, adsidua luxuria sordidauit, superbiae tyrannide destruxit, ut in ea non Christus incipiat requiescere, sed diabolus dominari. talis enim anima, si medicamentum paenitentiae non cito subuenerit, a luce relinquetur, a tenebris occupabitur, uacuabitur dulcedine, replebitur amaritudine, a morte inuadetur, a uita repudiabitur. non tamen de domini pietate defidat, quae talis est anima, nec nimia desperatione frangatur, sed magis ad paenitentiam cito recurrat et, dum adhuc noua sunt et calent peccatorum suorum uulnera, sic sibi adhibeat medicamenta salubria, quia medicus noster omnipotens est et sic consueuit plagas nostras curare, ut nec cicatricium faciat uestigia remanere. [*](8] 2 Cor. 6, 16. Apoc. 3, 20. I ) [*]( 1 solempnitate D 2 eterni D 4 elymosinis D conpossitu D 5 caelebrare D ip D 6 et] ad D animam D 9 appaeruerit D 10 caenabo D 11 que 12 studerit D hosspite D 13 aecontrario D 14 illa suprascr. D que D 16 igne-tyrannide add. D in marg. conbusit D luzoria D suberbia dirannide D 17 1IIIstruxit D (de erasum) incipit IUprascr. D requiescere transposui, quod ante dominare (sic) habet D 18 diabulus D animo D 19 penitentiae D 20 occupapitur D dulcidine D 22 quae scripsi, qui D, qui omtsso anima Max. Aug. dissperatione D 23 penitentiS D 25 mendimta D ) [*](III. Fault. ) [*]( ) [*](16 )

Et ideo, fratres dilectissimi, sicut in omni tempore ab adulteris et miserrimis concubinis, ita etiam a propriis uxoribus ante multos dies debetis abstinere, quotienscumque aut natalem domini aut reliquas sollemnitates celebrare disponitis. ebrietatem ante omnia fugite, iracundiae repugnate quasi bestiae crudelissimae, odium uelut uenenum mortiferum de corde uestro repellite et tanta sit in uobis caritas, quae non solum usque ad amicos sed etiam ad ipsos inimicos perueniat, ut securi possitis dicere in oratione dominica: dimitte nobis debita nostra et cetera. nam qui scit se uel unum hominem odio habere, nescio si ad altare domini securus possit accedere, praecipue cum beatus Iohannes euangelista terribiliter clamet et dicat: qui fratrem suum odit, homicida est. iam uestrum est iudicare, utrum homicida, antequam paenitentiam agat, praesumere debeat eucharistiam accipere. addidit etiam adhuc sanctus Iohannes et clamat dicens: qui fratrem suum odit, in tenebris est et in tenebris ambulat et nescit, quo uadit, quoniam tenebrae obcaecauerunt oculos eius, et iterum inquit: omnis, qui fratrem suum non diligit, manebit in morte, et iterum: si quis dixerit (de) se, quod deum diligit, et fratrem suum odit, mendax est. qui enim non diligit fratrem suum, quem uidet, deum, quem non uidet, quomodo potest diligere? quicumque ergo odium uel iracundiam seruat in corde et sub tali tonitruo nec terretur nec exspergiscitur, non dormiens, sed mortuus esse credendus est.

Haec ergo, fratres dilectissimi, adsidue cogitantes, qui boni sunt, cum dei gratia contendant perseuerare in bonis operibus, [*]( 9] Matth. 6, 12. 13] 1 Ioann. 3, 15. 16] 1 Ioann. 2, 11. 19] 1 Ioann. 3,14. 20] 1 Ioann. 4, 20. ) [*]( 1 dilectismi D 2 miserimis D 3 quotiensqumcumque D 4 reliquias D caelebrare D disponiti D ebrietate D 6 crudilissime D hodiu D 7 que D 9 demitte D 10 hodio D 12 iohannis D clamat D 15 addedit D 16 iohannis D 18 tenebre D obcecauerunt D 19 inquid D dilegit D 20 de addidi, om. D, de se om. Aug. Max. 21 dilegit D 22 dilegit D 23 dilegere D 25 thonitruo D exsperges igitur D 28 perseuerarem!l D (erat uerit w ras.) )

quia non qui coeperit, sed qui perseuerauerit in amore dei usque in finem, hic saluus erit. qui uero ad elimosynam tardos et ad iracundiam promptos et ad exercendam luxuriam praecipites esse se cognoscunt, auxiliante domino festinent se a malis eruere, ut, quae bona sunt, mereantur inplere, ut, cum dies iudicii aduenerit, non cum impiis et peccatoribus puniantur, sed cum iustis et misericordibus peruenire ad aeterna praemia mereantur praestante domino nostro Iesu Christo, cui est honor et gloria in saecula saeculorum. Amen.

II. SERMO DE NATIUITATE.

Legimus et fideliter retinemus, quod sub ipso principio nascentis mundi in primo homine fecerit nos deus ad imaginem et similitudinem suam. ecce in hac die mutata uice factus est deus ad similitudinem nostram. in primis de suis meliora contulit, in secundis de nostris inferiora suscepit. per interdictae arboris gustum primi hominis incauta fragilitas temptauit adpetere ambitione damnabili domini sui diuinitatem persuadente diabolo et dicente: si de ligno hoc gustaueritis, aperientur oculi uestri et eritis sicut dii. ideoque agnoscamus pii patris admirabilem bonitatem. homo sollicitante inimico deus esse uoluit per superbiam [eius] et deus homo factus est per misericordiam. innouatur in nobis quodammodo hodie per Christi diuinitatem species illius antiqui et incipientis saeculi, quando primus Adam de limi materia figuratur. ecce [*]( 1] Matth. 10, 22. 19] Gen. 3, 5. ) [*]( 1 qui suprascr. D caeperit ex caepit D 2 §lymosina D 3 iracunctia D prnmptos D luxoria D 4 ae post esse suprascr. D 5 utq; D, et quae Max. 7 eterna pmia D 8 prestante D 11 ite incipit omelia faustini de natiuitate D; hic sermo exstcU inter sermones Augiwtini dubioa CXVIIII (39,1982 M.) 12 princicipio D 14 hoc D motata D 16 contullit D suscipit D 17 fragillitas D 19 diabulo D 22 inimicos D eius uncis vnclusi, suprascr. D, om. Aug. et erasum in D et cmte homo addit D 28 innobiillls D (Ii crasum) quojjdammodo D 25 ad adam D delimi matyria D ) [*]( 16* )

etiam nunc secundus Adam quasi de intacta ac rudi terra uirginea carne formatur. ecce, inquam, iterum cessantibus naturae legibus nonus homo in nouam uitam solo deo operante perficitur. promittitur ergo uirginis filius per uisitationem spiritus sancti, quid mirum si sine corruptione nascitur, qui de sanctificatione concipitur. non enim decebat, ut, qui nobis omnibus adferebat salutem, soli matri integritatis non praeberet dignitatem. spiritus, inquit, sanctus superueniet in te et uirtus altissimi obumbrabit te. dignum plane erat, ut regali honestanda mater partu prius caelestis regis sanctificaretur ingressu. unde dominum et saluatorem nostrum non ideo simplicem hominem credamus, quia et hominem nasci uidemus. fas non est, ut non deus credatur, cui descensuro ad terras a deo habitaculum praeparatur. diuina itaque operante potentia credentis uiscera fecundantur et in ligno mortali uitae arbor inseritur et portans in se omnia uirtus ab infirmitate portatur et, qui terra, mari caeloque non capitur, intra unius corpusculi membra suscipitur. de creatura sua creator omnium nascitur et de riuulo suo fons magnus exoritur, radix omnium de uirgulto suo nascitur et uitis uera palmitis sui fructus efficitur.

Adest ecce exoptatissimus dies gratia geminata resplendens, candore quidem consueti luminis inlustratus, sed praecipue radiantis uteri fulgore coruscans. confiteamur ergo inprimis unum deum dominum nostrum et non supererit alter, quem minorem dicere possimus. qui enim unum maiorem, alterum minorem loquitur, duos se necesse est deos fateatur habere. credamus itaque unum deum, patrem et filium et spiritum sanctum, tres personas, non tres substantias, tria nomina et [*]( 8] Luc. 1, 35. ) [*]( i 1 indacta D 2 carna D 3 uite D 4 uirgines D 5 mirrum D 6 concaepitur D enim suprascr. D 7 breberet Dl 8 inquid D 9 obumbrauit D 12 ido D1 13 dicensuro D 15 fecondantur D D 16 uita D 22 resplendes D 24 radientis D confiteamur — p. 229, 29 de hac uita transituri deest apud Aug. 26 unit D bis 29 trea utroque loco D )

non tria regna. quare unum deum? quia una operatio uirtutis, eadem concordia uoluntatis, una diuinitas, una sempiternitas, una maiestas. quare autem tres personas? quia alter pater, alter filius, alter spiritus sanctus, sed in diuinitatis aequalitate non est aliud. una enim in tribus gloria, una substantia, unitatemque facit aequalitas uirtutum, trinitatem facit proprietas nominum et numerus personarum. unde fideliter retineamus, quia dominus noster Iesus Christus uenit in hoc mundo peccatores saluos facere, sicut de deo totus deus, ita de homine totus homo absque contagione peccati, secundum diuinitatem aequalis patri, secundum humanitatem minor etiam angelis et iunior matri, quam creauit.

Haec sunt uitae ac spei nostrae solidissima fundamenta. restat, ut super haec bonorum nobis operum structura consurgat, quod utique obtinebimus imitando illum, qui ideo ex deo homo factus est, ut illum possimus imitari. imitabimur autem deum neglegendo saeculum, iniurias non persequendo, uoluntates proprias respuendo, subiectionis gloriam diligendo, tribulationes magnanimiter sustinendo, honores ac diuitias et dilectationes huius corporis declinando. tota itaque nobis illuc oblectamenta, totam requiem in illam futuram patriam reseruemus et libertates ac praesentium inlecebras (ac) cupiditates futurorum desideriis occupemus illuc cotidie suspirantes, illuc cordi nostro momentis omnibus praesentantes, quod oculus non uidit nec auris audiuit, illud sine intermissione cogitantes, quomodo digne occurremus ad illum secundum tremendae maiestatis aduentum rationem de actibus, de sermonibus, de cogitationibus reddituri, ita agentes, ita in loco perseuerantes quasi cotidie de hac uita transituri. o dies dierum omnium nouitas, lucrum lucis et dispendium caecitatis, in quo aeternus [*]( 24] 1 Cor. 2, 9. ) [*]( 00* 1 operatio scripsi, operatij D 5 aliut D 13 uite D nostre D solidisma D 15 emitando D 16 emitare emitabimur D 17 seculu D t* Q 20 dilectiones D 22 ac addidi, om. D 23 cotidip D 24 oculos D 25 aures D 26 tremende D 29 cotidiae D 0 dies Aug., hodie D 30 a, nouitae D fdiu in mi.) )

sol de summa altitudine claritatis paternae descendens uuluae uirginalis aditum reserauit, totius mundi caliginem fulgida coruscatione respersit. ducite, fideles Christi, festiua gaudia. res nobis hodie facta est noua, quae olim fuerat repromissa, ut sine uirginis detrimento pudoris filium lactarent ubera genetricis.

Haec est illa nouitas Hieremiae prophetae uaticinio nuntiata: faciet, inquit, dominus nouum super terram, et quasi quandam lucernam huius obscuritatis accendens continuo subiecit: femina circumdabit uirum. hoc est, inquam, nonum, quod super terram dico dominum esse facturum, quod femina circumdabit uirum. aduertite, fratres, et me potius uestro intellectu praecedite. femina, inquit, circumdabit uirum. o femina super feminas benedicta, quae et uirum non cognouit et uirum suo utero circumdedit, quae concubitu carnali non tangitur et tamen carnea prole de spiritali semine gratulatur. circumdat uirum Maria angelo fidem dando, quia Eua perdidit uirum serpenti consentiendo. faciet, inquit, dominus nouum super terram. ut igitur exhibendae huius nouitatis tempus aduenit, caelestis ad uirginem praemittitur nuntius, salutauit angelus puellam uiri salutationis ignaram. terretur uirgo nouitate uerborum, ad quam angelus: ne timeas, inquit, Maria, inuenisti enim gratiam apud dominum. ne, inquit, ad conspectum meum, mater domini mei, terrearis, ego conceptionis tuae minister adueni, ipse me misit ad te, qui est nasciturus ex te, ipse tibi per me adnuntiat gaudium, cui placuit in utero tuo cum humana natura mysticum sociare coniugium. inuenisti gratiam apud deum, ecce concipies et [*]( 8] Hierem. 81, 22. 22] Luc. 1, 30. 28] Luc. 1, 30. ) [*]( 1 paterne D discedens D uulue D 2 reseruauit D totus D 4 hodie que D olliu D 7 pphete D 8 inquid D 9 continuos D 10 feminas D 12 putius D 13 praecedite Aug., pcite D feminas D inquid D 14 que D 15 que D concubito D 16 spiritale D semine suprascr. D gratulabatur D 17 uiru supraser. Ifi quia Aug., que D eua D 18 inquid D 19 exhibende D 22, 23 in- Q quid D 25 nascituros D 27 misticu D )

paries filium, non cuiuslibet meriti hominem, sed totius saeculi saluatorem. ne, inquit, timeas, abice a te omnem metum, quae saeculi conceptura es gaudium. reuolue, Maria, propheticam lectionem. neque enim te scientia diuinorum librorum potest praeterire, quae ipsam plenitudinem partura es prophetarum. recole in libro Esaiae prophetae uirginem, quam legisti, et gaude, quia tu es, esse meruisti. tu ibi praesignata es uirgo. tu ecce concipies in utero non de uiro, sed de spiritu sancto et grauida eris et incontaminata manebis, paries filium et uirginitatis non patieris detrimentum. at illa inquit: ecce ancilla domini sum, fiat mihi secundum uerbum tuum. mox igitur angelus uirginis accepto consensu caelestis regionis incolas repetiuit et ecce subito secretum uirginis ineffabilis potentia penetrauit. intrat artifex mundi angustias uentris humani, efficitur grauida mater intacta et ecce tamquam sponsus de thalamo suo Mariae Christus procedit ex utero. occultatur in membris infantis potentia maiestatis, deus pendet ad ubera, pannorum uilium squalore contegitur, durissimi suffert praesepis angustias et totum misericors humiliter patitur, dummodo mundus, qui perierat, liberaretur.

0 beata infantia, per quam nostri generis uita est reparata, o gratissimi delectabilesque uagitus, per quos stridores dentium paternosque ploratus euasimus o felices panni, quibus peccatorum sordes extersimus o praesepe splendidum, in quo non iacuit foenum animalium, sed cibus inuentus est angelorum. lacta, Maria, creatorem tuum, lacta panem caeli, lacta pretium mundi, praebe lambenti mammillam, ut pro te ipse praebeat percutienti se maxillam, nutriatur infans tuorum uberum lacte, ut iuuenis accipiat aceti potationem pro te. ferant eum nunc [*]( 6] cf. Esai. 7,14. 11] Luc. 1, 38. ) [*]( 2 inquid D abiece D 3 que D 5 que D 6 esaige D prophete D 7 an es delendufn cum Aug. ? praesignata es Aug., pter signates D 9 incontampnata D 10 etrimentu D inquid D 13 incolas scripsi, incola D, accolas Aug. 14 penetrauit Aug., repetiuit D anguntias D 17 pendit D 18 scualore D 22 dilectabiles que D 23 ploratos D euassimus D 24 spelndidu D 26 craeatorem D )

manus tuae, ut brachia eius pro te postea figantur in cruce. postremo tu illi ut mater temporalem administra substantiam, ut ipse nobis et tibi una cum patre et cum spiritu sancto uitam tribuat sempiternam. Amen.

III. SERMO IN NATALI SANCTI STEPHANI.

Lectio apostolorum actuum, quae nobis hodie lecta est, dilectissimi fratres, cum plurimum habeat in ipsa specie admirationis, non minus tamen continet in mysterio dignitatis. ecce, inquit beatus Stephanus, uideo caelos apertos et filium hominis stantem a dextris dei. considerate adtentius, dilectissimi fratres, cum beatus martyr dominum nostrum Iesum Christum ad dexteram dei patris stare uidisset, cur se filium hominis uidere testatus est et non potius filium dei, [et] cum utique plus delaturus honoris domino uideretur, si se dei potius quam hominis filium uidere dixisset? sed certa ratio postulabat, ut hoc ita et ostenderetur in caelo et praedicaretur in mundo. omne enim Iudaeorum scandalum in hoc erat, cur dominus noster Iesus Christus, qui secundum carnem erat filius hominis, esse etiam dei filius diceretur. ideo ergo pulchre diuina scriptura filium hominis ad dexteram dei patris stare memorauit, ut ad confundendam Iudaeorum incredulitatem ille martyri ostenderetur in caelo, qui a perfidis negabatur in mundo, et illi testimonium caelestis ueritas daret, cui fidem terrena impietas derogaret, unde, licet iuxta psalmum, qui [*]( 10] Act. 7, 56. ) [*]( 1 postea Aug., fortet D fingantur D 2 tui D amministra D 6 desermone in nt sci stephani D; exstat hic sermo etiam apud Maxim. TatW. LVII379 M. et inter sermones Augustini dubios CCX (39, 2138 M.) initio paulo auctiore 7 que D hodiae D 8 speciae D 10 inquid D O celos D 12 martir D 13 deidera D 14 putius D et uncis in- clusi, deest apud Max. Taur. et Aug. 15 dfiõ ex dnifi D 16 putius D xit ratio D 18 iudeoru D 20 dicaeretur D pulcre D 21 dexdera D 22 iudeoru D ille suprascr. D, illi Max. 24 caelesti||s D 25 terraena D derogarat Max. )

lectus est, pretiosa sit in conspectu domini mors sanctorum eius, si quid tamen distare inter martyres potest, praecipuus uideretur esse prae omnibus, qui primus est. nam cum sanctus Stephanus diaconus ab apostolis ordinatus sit, apostolos ipsos beata ac triumphali morte praecessit. ac sic qui erat inferior ordine, primus factus est in passione et, qui erat discipulus gradu, magister coepit esse martyrio conplens illud, quod beatus propheta in psalmo, qui lectus est, dixit: quid retribuam domino pro omnibus, quae retribuit mihi? retribuere enim primus uoluit Stephanus martyr domino, quod cum omni humano genere accepit a domino. mortem enim, quam dignatus est saluator pro omnibus pati, hanc ille primus reddidit saluatori.

Post haec subiecit scriptura sacra et ait: positis genibus clamauit dicens: domine, ne statuas illis hoc in peccatum. uidete, dilectissimi fratres, affectum beati uiri, uidete magnam et mirabilem caritatem. in persecutione positus erat et pro persecutoribus domino subplicabat atque in lapidum ruina, quando alius obliuisci poterat etiam carissimos suos, ille domino commendabat inimicos. quid enim dicebat, cum lapidaretur? domine, ne statuas illis hoc in peccatum. plus enim tunc illorum dolebat peccata quam sua uulnera, plus illorum impietatem quam suam mortem. et recte plus. in illorum quippe impietate erant multa, quae debent plangi, in illius autem morte non erant, quae doleri deberent. illorum impietatem mors sequebatur aeterna, huius autem mortem uita perpetua. imitemur ergo in aliquo, dilectissimi fratres, tanti magistri fidem, tam praeclari martyris caritatem. diligamus hoc animo in ecclesia fratres nostros, quo ille tunc dilexit inimicos. [*]( 1] Psalm. 115,15. 9] Psalm. 115, 12. 14] Act. 7, 59. ) [*]( 4 apostolus Dl ordinatis 1) 6 ait ante erat erasum in D 7 caepit D 9 que D 10 martir D 11 accipit D 15 hoc mprascr. D 16 dilectisimi D 18 subplicabit D adque D in D bill 19 runia D 24 que D 25 que D doleri Max. et Aug., dolore D 26 sequaebatur D 27 emitemur D in D bis 28 martiris D )

sed quod peius est, aliquotiens non solum non diligimus inimicos, sed nec amicis quidem fidem integram custodimus. sed dicit aliquis: non possum diligere inimicum meum, quem cotidie patior uelut hostem crudelissimum. o quicumque ille es, adtendis, quid tibi fecerit homo, et non consideras, quid tu feceris deo. cum enim tu multo grauiora in deo peccata commiseris, quare non dimittas homini paruum, ut tibi deus dignetur dimittere totum.

Recole, quid tibi in euangelio ueritas ipsa promiserit et quam tibi quodam modo cautionem fecerit uel quale tecum pactum inierit: si enim, inquit, dimiseritis hominibus peccata eorum, dimittet et uobis pater uester caelestis delicta \'uestra. si autem non dimiseritis hominibus, nec pater uester dimittet uobis debita uestra. uidetis, fratres, quia cum dei gratia in potestate nostra positum est, qualiter a domino iudicemur. (si), inquit, dimiseritis, dimittetur uobis. iam saepe dixi, fratres, et frequentius dicere debeo, nemo se circumueniat, nemo se seducat, quia, qui uel unum hominem in hoc mundo odio habet, quicquid deo in operibus bonis obtulerit, totum perdet, quia scriptum est: qui fratrem suum odit, homicida est. hoc loco fratrem omnem hominem oportet intellegi. omnes enim in Christo fratres sumus. nemo ergo sine caritate praesumat de uirginitate, nemo de elimosynis, nemo de ieiuniis, nemo de orationibus confidat, quia, quamdiu inimicitiam in corde tenuerit, neque istis neque aliis quibuslibet bonis (operibus) placare sibi deum poterit. sed si uult propitium habere deum, non dedignetur audire consilium [*]( 11] Matth. 6, 14. 20] 1 Ioann. 3, 15. ) [*]( 1 quod suprascr. D non solum D bis diligamus D 3 cotidiae D e 4 crudilissimu D 6 commisseris D 7 demittas D 8 demittere D 9 euuangelio D 10 quoddamodo D qualem D 11 inquid D demiseritis D 12 demittet D 13 miseritis D 14 demittet D 16 si Max. et Aug., om. D inquid D demiseritis demittetur D 17 sepe D 18 qui suprascr. D 19 hodio ex hodiae D 20 quia D 21 omnem b; suprascr. D 23 elymosinis D 25 inimicititia D 26 qui libet D operibus Max. et Aug., om. D placere D )

bonum. audiat non me, sed ipsum dominum suum: si offers, inquit, munus tuum ad altare et ibi recordatus fueris, quia frater tuus habet aliquid aduersum te, relinque ibi munus tuum ante altare et uade prius reconciliari fratri tuo et tunc ueniens offeres munus tuum. at nos pugnas habentes intrinsecus et dolos in corde uersantes, quasi qui bonam conscientiam habeamus, praesumimus accedere ad altare non timentes illud, quod scriptum est: qui manducat corpus domini et bibit sanguinem eius indigne, iudicium sibi manducat et bibit.

Sed dicit aliquis: grandis est labor inimicum diligere et pro persecutoribus subplicare. nec nos negamus, fratres. non paruus quidem labor est in hoc saeculo, sed grande est praemium in futuro. per amorem enim hominis inimici efficeris amicus dei, immo non solum amicus sed etiam filius, sicut et ipse dixit: diligite inimicos uestros et cetera. si te aliquis potens homo et diues in hoc saeculo uellet adoptiuum filium facere, quomodo seruires, quas indignationes etiam seruorum eius, quae seruitia durissima et aliquoties etiam turpissima sustineres, ut ad caducam et fragilem illius peruenires hereditatem. quod ergo alius sustinet propter substantiam terrenam, tu sustine propter uitam aeternam. conuincimur enim certissima ratione, quia propter deum possimus quidem, sed nolumus iniuriam sustinere. denique si aliqua potens persona contra nos iniuriam faciat, si etiam nos in faciem male dicat, nec respondere aliquid asperum, non dicam uicem reddere ausi sumus. quare hoc? ne ab illa persona potente adhuc maiora quam pertulimus patiamur. quod a nobis extorquet hominis [*]( 1J Matth. 5, 28. 8] 1 Cor. 11, 29. 16] Matth. 5, 44; Luc. 6, 27. ) [*]( 1 offeris D 2 inquid D 4 reconciliare Dl 5 offeris D ad D 6 dolus D 7 psummimus D accidere D 11 alijquis D dilegere D 12 paruum D 13 labore]) premium D 17 uellit D ad obtimu ̃ D 20 sustineris D fragille\'! \'(erat eius in ras.) D 22 pro- pter — sustine D infra in marg. 24 ante sustinere rasttram habet D, in qua faciat erat 26 jfretfdere D (erat re in ras.) aussi D 27 ne] u D 28 ptullimus D\'. )

timor, deberet exigere a nobis Christi amor. si ergo potens persona contra nos saeuiat, tacemus et nihil dicere ausi sumus, si uero aut aequalis aut forte inferior uel leuem contumeliam fecerit, quasi fera bestia sine ulla patientia ac sine aliqua dei contemplatione consurgimus et aut in praesenti iniuriam nostram uindicamus aut certe ad maiorem uicem reddendam nostrum animum praeparamus. quid est hoc, quod, quando persona potens nobis iniuriam contulit, patienter accipimus, quando inferior, nimio furore succendimur? quia, ubi timuimus hominem, hic deum timere nolumus.

Unde rogo uos, fratres, ut, quantum possimus, cum dei adiutorio cor nostrum ad patientiam praeparemus et in omnibus et malis hominibus medicorum uices agare studeamus et non ipsos homines, sed ipsorum malitiam odio habeamus. oremus pro bonis, ut semper ad meliora conscendant, pro malis, ut cito ad emendationem uitae et ad paenitentiae medicamenta. confugiant, quam rem orantibus nobis ipse praestare dignetur, qui cum patre et spiritu sancto uiuit et regnat deus in saecula saeculorum. Amen.

IIII. SERMO DE SANCTO STEPHANO.

Quotiens caritatem uestram secundum praeceptum domini ad diligendos inimicos prouocare debemus, timeo, ne aliqui cogitent et dicant se nullatenus hoc posse implere. forte etiam et hoc obicere uolunt et dicant (se) semper Christum imitari non posse. ecce tibi loquor, o homo, quicumque dicis, quod in [*](2 seuiat D 3 contumilia D 6 uincamus D 7 ppararemus D 9 ubi] fortasse ibi cum Max et Aug. scribendum 10 noluimus D 18 et ante malis om. Max. et Aug. studiamus D1 14 hodio habemus D nu 15 conscendat D 16 ęmendationem D uite D penitentie D 17 remorantibus D 21 ite alia sermone de sco stephano D; hic sermo paulo breuior factus et immutaius (deest media fere pars) exstat apud Maium, nou. patr. bibl. I 448 Augustini nomine e cod. Vatic. 479 (oZ. 110 a editus 25 obiecere D se semper scripsi, semper D emitare D 26 uerba ecce tibi loquor — pag. 238, 9 genu flexit ex Augustini sermone XXXXVIIII10,11 deprompta RUnt (cf. append. sertn. CCXI) quicumque Aug., qui cum D )

amore inimicorum non possis imitari dominum tuum. certe beatus Stephanus homo erat et non deus, hoc erat, quod tu, sed quod fecit, non fecit nisi donante illo, quem rogas et tu. uide tamen, quod fecerit. loquebatur Iudaeis, saeuiebat et diligebat. utrumque debeo demonstrare, et saeuientem et diligentem. audi saeuientem. uerba sunt Stephani, quando adloquebatur Iudaeis: duri ceruice et incircumcisi corde et auribus, uos semper spiritui sancto restitistis. quem prophetarum non occiderunt patres uestri? audisti saeuientem. alterum debeo ostendere, audi et diligentem. irati illi facti et grauius inardescentes et mala pro bonis reddentes ad lapides concurrerunt et dei famulum lapidare coeperunt. hic probo, sancte Stephane, dilectionem tuam, hic te uideamus, hic te spectemus, hic uictorem diaboli triumphatoremque cernamus. ecce beatus Stephanus aspiciens illum, qui pro eo pependit et in ligno crucis figebatur, ille iste ipse lapidabatur. ille dixit: ignosce illis, pater, quia nesciunt, quid faciunt. tu, beate Stephane, quid dicis? audiam et uideam te, ne forte possim uel te imitari. primum beatus Stephanus stans orauit pro se et ait: domine Iesu, suscipe spiritum meum. cum haec dixisset, genua flexit et genu flexo ait: domine Iesu, ne statuas illis hoc in peccatum, et hoc dicto obdormiuit. s o felix somnus et requies uera, ecce quod est beate requiescere pro inimicis orare.

Sed rogo te, Stephane, ut mihi digneris exponere, quid fuit hoc, pro te stans orasti et pro inimicis genu flexisti. si enim [*]( 7] Act. 7, 51. 17] Luc. 28, 34. 20] Act. 7, 59. 21] ibid. ) [*]( 1 emitare D 3 nisijH D (erat n in ras.) rogas et tu Aug., rogaret MteDdere tu D 4 iudeis D seuiebat D 5 debeo D, fortasse cum Augustino Bcribendum: utrumque ostendere debeo, (quia dixi saeuiebat et dixi diligebat, utrumque debeo) demonstrare seuientem D 6 saeuientem Aug., se uenientem D stephanus D1 7 iudeis D durill D (emt s in * ras.) 8 restitisti D 9 pphptaru D 10 seuientem D 11 inardescentes Aug., inardentes D 12 caepert D 14 diabuli D 16 figabatur D 18 uidiam D 19 emitare D primum scripsi, primus D 21 genu;J fleio D (erat 0 in ras.) 22 statues D 26 ptestans D )

praesentibus esses, hoc sine dubio responderes: pro me stans oraui, quia pro me, qui recte deo seruiui, in orando et impetrando non laboraui, quia, qui pro iusto orat, non laborat. ideo stans pro se orauit. inde uentum est, ut oraret pro Iudaeis, pro interfectoribus Christi, pro interfectoribus sanctorum, pro lapidatoribus suis. quia adtendit nimiam et magnam esse impietatem ipsorum, quae difficile donari possit, genu flexit

Imitemur ergo, fratres dilectissimi, uel in quantum donauerit deus, beatum Stephanum, diligamus non solum amicos sed etiam inimicos, quia nihil est, unde sic et peccata redimere et diabolum uincere et deum placare possimus. denique sic ipse dominus dixit: date et dabitur uobis, dimittite et dimittetur uobis, et iterum: si dimiseritis hominibus peccata eorum, dimittet et uobis pater uester caelestis delicta uestra et cetera. uidete, fratres, misericordiam domini nostri. in potestate nostra posuit, qualiter in die iudicii iudicaremur. si dimittamus, dimittetur nobis, si non dimittamus, non dimittetur nobis. diligamus ergo, fratres dilectissimi, non solum amicos sed etiam inimicos, ut ad tribunal iudicis aeterni cum secura conscientia ueniamus dicentes: da, domine, quia dedimus, dimitte, quia dimisimus. nos fecimus, quod iussisti, tu imple, quod promisisti, quod ipse praestabit, qui cum patre uiuit et regnat cum spiritu sancto in saecula saeculorum. Amen.

V. SERMO IN NATALI INFANTUM INNOCENTTUM.

Hodie, fratres carissimi, natalem illorum infantium colimus, quos ab Herode rege interfectos esse euangelii textus loquitur. [*]( 12] Luc. 6, 38. 37. 18] Matth. 6, 14. ) [*]( 1 foriasse in praesentibus scribendum 4 iudeis D 6 quiaddtendit D 7 que deficile D 8 emitamur D 10 redemere D 11 diabulu D 12 demitte D 13 demittetur D demiseritis D 14 demittet D 17 demittamus demittetur D utroque loco 20 eterni D 21 demitte D demisimus D 26 incipit sermo int infantu illoru diaoendus (sic!) D; exstat hic serrno inter dubios Augustini sermones CCXX (39, 2152 M.) 28 erode D euuangelii D )

ideo cum summa exultatione gaudeat terra nostra caelestium militum et tantarum parens fecunda uirtutum. ecce profanus hostis numquam beatis paruulis tantum prodesse potuisset obsequio, quantum profuit odio. nam sicut sacratissima praesentis diei festa manifestant, quantum contra beatos paruulos iniquitas abundauit, tantum in eis gratia benedictionis effulsit sic enim paulo ante audiuimus, quod, cum Herodes rex Christum persequeretur, milia felicium extincta sunt puerorum dicente propheta: Rachel plorans filios suos et noluit consolari, quia non sunt.s o beata parens triumphalium, inlustrium patria bellatorum, tantorum diues pignorum, quasi ad momentum oculis inspicientium orbari uisa est, numquam tamen indiget consolari nec plorat filios, quos inhibendis luctibus, dum perdiderat, adquisiuit. beata es o Bethlehem terra Iuda, quae Herodis regis inmanitatem in puerorum extinctione perpessa es, quae sub uno tempore candidatam plebem inbellis infantiae deo offerre meruisti.

Digne tamen natalem colimus illorum, quos beatiores aeternae uitae mundus edidit, quam quos maternorum uiscerum partus effudit, si quidem ante uitae perpetuae adepti sunt dignitatem, quam usuram praesentis acciperent. aliorum quidem pretiosa . mors martyrum laudem in confessione promeruit, horum in consummatione conplacuit, quia incipientis uitae primordiis ipse eis occasus initium gloriae dedit, qui praesentis terminum posuit, quos Herodis impietas lactantes matrum uberibus abstraxit, qui iure dicuntur martyrum flores, quos in medio frigore infidelitatis exortos primas erumpentes ecclesiae gemmas quaedam persecutionis pruina decoxit. et ideo dignum est [*]( 9] Hierem. 31, 15; Matth. 2,18. 14] Matth. 2, 6. ) [*]( 1 exultatatione D gaudeat-lin. 17 meruisti] cf. Eusebii (Fausti) hom. 11 init. nostra] nutrix add. Euseb. 2 et tantarum Aug., tantoru D pariens D tPphanus D 3 pdisse D 6 habundauit D 7 uerba sic enim- lin. 14 adquisiuit absunt apud Aug. herodis D 9 rachgl D 10 baeata D inlustru D 12 inspientiu D indigit D 14 bethelem D 15 ante n. Herodis in D eredes erastm est 16 que D 17 m§ruisti D 18 beationes D eterne uite D 19 maternarum D 20 uite perpetue D 22 confesione D 23 primordis D 28 quida D )

interfectis pro Christo infantibus honoris inpendere caeremonias non doloris, sacramentis uota dare non lacrimis, quia ipse illis causa fuit poenae, qui exstitit et coronae, ipse odii causa, qui et praemii. parante autem Herode paruulis necem Ioseph per angelum admonetur, ut Christum dominum in Aegyptum transferat. Aegyptus idolis plena erat iam post Iudaeorum persecutionem et ad occidendum Christum profanae plebis adsensum Christus ad gentes idolis deditas transire dignatur et Iudaeam relinquens ignoranti saeculo colendus infertur.

Et quia in scripturis diuinis bonos et iustos uiros semper persecutionem malorum sustinuisse cognoscimus, si diligenter consideramus, inuenimus illos maiora supplicia sustinere, qui faciunt, quam ii, qui sustinere uidentur. omnis enim homo, qui alium in corpore persequitur, prius ipse in corde persecutionem sustinere cognoscitur. nam si etiam illi, quem persequitur, aliquid de substantia sua tulerit, maius sibi ipse dispendium facit, quia nemo habet iniustum lucrum sine iusto damno. ubi lucrum ibi damnum, lucrum in arca, damnum in corde. tulit uestem perdit fidem, adquirit pecuniam perdit iustitiam. sed hoc homines ideo faciunt, quia diem nouissimum adtendere nolunt. si enim diem mortis suae cogitare iugiter uellent, animum suum ab omni cupiditate uel malitia prohiberent. sed quod modo nolunt salubriter cogitare, necesse habent postea sine ullo remedio sustinere. ueniet enim illis dies nouissimus, ueniet dies iudicii, quando eis nec pecuniam licebit augere nec bonis operibus se ab aeterna morte poterunt redimere, quia percutitur etiam ab hac animaduersione peccator, ut moriens obliuiscatur sui, qui, dum uiueret, oblitus est dei. ueniet dies iudicii, quando mouebuntur fundamenta montium et ardebit terra usque ad inferos deorsum, quando caeli ardentes soluentur, quando sol [*]( 29] cf. Deut. 32, 22. 30] 2 Petro 3, 12. Matth. 24, 29. ) [*]( 3 poene D exstetit D corone D hodii D 4 pmi D parente D herodi D 5 egyptum D 6 egyptus D iudeoru D 7 jpfane D 8 iudea D 11 sustenuisse D 13 hii D uindentur D 14 per quem sequitur D 16 maius Aug., malus D 18 dampnu D aroha D 19 an cum Aug. tollit scribendum? 20 dies D 25 augerere D ne D 26 eterna D redemere D )

obscurabitur et luna non dabit lumen suum et stellae cadent de caelo, quando peccatores et impii mittentur in caminum ignis et fumus tormentorum illorum ascendet in saecula saeculorum. ibi erit fletus et stridor dentium. unde ueniet tempus, fratres carissimi, quando nulli bono erit male et nulli malo erit bene. ueniet, inquam, nouissima dies, quando discernuntur pii ab impiis, iusti ab iniustis, laudatores dei a blasphematoribus dei, quando discernentur, ut nulli, * sicut dictum est, bono sit male, nulli malo sit bene.

Quare ergo modo non sic forte et modo sic, sed, nunc quod est in occulto, tunc erit in manifesto? lege scripturam diuinam, ingredere mecum, si potes, in sanctuarium dei. forte ibi, si possum, docebo te. immo disce mecum ab eo, qui docuit me, etiam nunc non esse bene malis et melius esse bonis quam malis, quamuis nondum uenerit bonorum plena felicitas nondumque uenerit poena malorum nouissima. si legem dei diligenter adtendis, forte intellegis mecum non esse bene malis. rogo enim te et quaero abs te, tibi quare male est? responsurus es mihi: egestas angit, premit difficultas, dolor fortasse membrorum, timor ab inimico. tibi ideo male est, quia pateris mala, et bene est illi, qui se ipsum malum patitur? multum interest inter malum pati et malum esse, sed tu, quod pateris, non es. malum enim pateris et malus non es. ille autem malum non patitur et malus est. noli ergo falli. non potest fieri, ut tibi male sit, qui pateris malum, et illi bene sit, qui est malus. cum enim est malus, putas, quia non patitur et malum, cum patitur se ipsum? tibi male est, quia malum alienum pateris in corpore tuo, et illi bene est, qui malum se ipsum patitur in corpore suo? tibi male est, qui forte malam habes uitam, et bene est illi, qui malam habet animam? esto [*]( 2] cf. Matth. 13, 42. 50; Apoc. 19, 20. 3] Apoc. 14, 11. 4] Matth. 8, 12 al. ) [*]( 4 nbi Aug. 5 nullo D 6 ueniet-p. 242, i ne pereas cum eisj cf. Avg. serm. 48, 7. 8 (38, 319 M.) 7 discernentur Aug. 8 plasphematoribus D 11 oculto D 12 ingredire D potest D 13 ab eo Aug., habeo D 15 quamuiis D 19 angit Aug., tangit D deficultas D 23 malū. D 25 post malum in D cum pateris malum erasum ent 27 malfts cum D 30 uillam Aug. ) [*]( XXI. Faust. ) [*]( 16 )

bonus, qui habes bona. bonae sunt diuitiae, bonum est aurum, bonum et argentum, bonae familiae, bonae possessiones. omnia ista bona sunt, sed unde facias bene. habeto bona, quae te faciunt bonum, quae te faciunt malum. quae sunt, inquis, ista? fac iudicium et iustitiam. bona sunt, quae habes. esto et tu bonus inter bona tua. erubesce bonis tuis, noli esse malus in eis, ne pereas cum eis. ita ergo aurum et argentum distribuit hominibus conditor rerum et administrator deus, ut ipsum per se natura et genere suo bonum sit, copia uero eius non extollat bonos nec elidat inopia. malos autem, cum offertur eis, excaecat et, cum aufertur, excruciat, quia et, cum adquiruntur pecuniae, falsam tribuunt laetitiam et, cum perduntur, ueram tristitiam derelinquunt.

Discamus ergo amare ueras diuitias, id est castitatem et iustitiam et pacem et misericordiam. istae diuitiae dicuntur iustae, quia bonis meritis iustisque tribuuntur, illae uerae dicuntur diuitiae, quia, quisque eas habuerit, non egebit, dum iuxta apostolum habens uictum et uestimentum iis contentus est. istas ergo diuitias terrenas iniustum est putare diuitias, quae non auferunt egestatem. tanto enim magis quisque ardebit egestate, quanto magis auaritiae eas diligens habuerit maiores. quomodo ergo sunt diuitiae, quibus crescentibus crescit inopia, quae amatoribus suis, quantum fuerint maiores, non adferunt satietatem, sed inflammant cupiditatem? diuitem tu putas, qui minus indigeret, si minus haberet, unde bene dixit quidam: crescit amor nummi, quantum ipsa pecunia crescit. cum pecuniae enim incremento rabies cupiditatis augetur. nam [*]( 18] 1 Tim. 6, 8. 27] Iuuen. 1\'4,139. ) [*]( 1 bone D ubique 2 et] est Aug. 3 bene] non quae te faciant bonum add. Aug. habito D 4 que D utroque loco quae-malum om. Aug. 6 tuis] esto bonus mansurus inter bona peritura. erubesoe bonis tuis add. Aug. 9 generi D eius Aug., e D 10 offertur Aug., effertur D n 11 excecat D 12 tribunt D letitia D 15 iste D 16 iuste D tribuntur D ille uere D 18 apostoloru D habens suprasar. D hiis D 21 auaritiae post egestate habet Aug. 23 fuerit D )

omnes auari uel cupidi uelut hydropis morbo aegrotare uidentur. quomodo enim hydropicus, quantum plus bibit, tantum amplius sitit, ita et auarus uel cupidus adquirendo periclitatur et inquirendo non satiatur.

Nos uero, fratres, cogitantes nos peregrinos et hospites esse in hoc saeculo hoc tantum, quod ad uictum et uestitum opus est, nobis in itinere uitae istius reseruemus et, quantum possimus, in aeternam beatitudinem per elimosynam pauperum dirigamus, ut, cum in die iudicii cupidi et auari pro sterilitate operum bonorum audire meruerint: discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, nos pro bonis operibus audire possimus: uenite, benedicti patris mei, percipite regnum, quod uobis paratum est a constitutione mundi, quia esuriui et dedistis mihi manducare, nudus fui et cooperuistis me. ad istam uero beatitudinem nos dominus sub sua protectione perducat, cui est gloria in saecula saeculorum. Amen.

VI. SERMO IN NATIUITATE APOSTOLOICUM IACOB ET IOHANNIS.

Rogo uos, fratres carissimi, ut (non) moleste accipiatis nec nos superfluos iudicetis, quod uos pro amore inimicorum frequentius commonemus. hoc ideo faciamus, quia ad sananda uulnera omnium peccatorum nullum medicamentum fortius esse cognouimus, nec uobis ineptum esse uideatur, quod aliquotiens etiam in sollemnitatibus martyrum ad amorem uos [*]( 10] Matth. 25, 41. 12] Matth. 25, 34. h th ) [*]( 1 uelud D hydropis Aug., et trobis D 2 hydropicus Aug., adropicus D 3 sitit Aug., sitiuit D pereclitatur D 7 itenere D uite D 8 eternam D elymosina D 9 die D stprelitate D 10 meruert D 11 eternum D 14 cooperuisti D 19 incipit sermo qui in natiuitate apostolorum iacob et iohanis et quando uolueris dici potest D; exstat initium huius sermonis apud Magum, bibl. patr. nou. I 242 editum Augvistini nomine ex cod. Uatic. 4951 et cod. Ottoboniano 978; reliqua sernumis para (inde a p. 244, 7 noli) cum Augustini sermonis 49, 5—7 parte congruit 20 non om. D 21 iudicetis D p D 22 facimus Aug. ) [*]( 16* )

prouocemus inimicorum. propterea hoc fieri uolumus, quia omnes martyres per istam perfectissimam caritatem ad coronam martyrii peruenisse cognouimus, quod etiam in beato Stephano inpletum esse cum ingenti admiratione gaudeamus. diligenter, quaeso, adtendite, fratres, et intellegite, quia in omnibus malis hominibus uitia potius habere odio debemus, non homines, diligere hominem, odisse uitium. noli propter hominem diligere uitium nec propter uitium odisse hominem. homo proximus tuus est, uitium inimicus est proximo tuo. tunc amas amicum tuum, si oderis uitium, quod nocet amico tuo. si credis, bene facis, quia iustus ex fide uiuit. quod abundat in rebus humanis, hoc dico. aliquando amico tuo carissimo inimicus est aliquis, qui erat amicus amborum. incipiunt esse de tribus amicis duo inter se inimici. quid faciat medius, qui remansit? unus ex illis, qui se odio habent, uult, ut oderis cum illo, quem ille odio habet, et haec uerba tibi dicit: non es amicus meus, quia es amicus inimici mei. et quod tibi dicit iste de illo, hoc tibi dicit ille de isto. tres enim eratis, duo coeperunt esse discordes et remansisti tu solus. si huic te iunxeris, illum odio habebis inimicum, si illi, istum, si ambobus, ambo murmurabunt. ecce temptatio. exspectas forte a me audire, quid facias. permane amicus amborum. qui discordant inter se, concordent per te. mala si aliqua audisti ab altero de altero, noli prodere alteri, ne forte postea sint amici, qui modo sunt inimici, et proditores suos prodant sibi.

Sed hoc propter homines dixi, non propter oculos dei. ecce nemo te prodit deo. deus est, qui te uidet, qui te iudicat. audisti ab irato uerbum, a dolente ac succensente: moretur in te. quare proditur, quare profertur? non enim si in te [*]( 10] Iac. 2,19. 11] Galat. 3,11 al. ) [*]( 1 jtuocpmus D 3 baeato D 5 quesso D 6 putius D hodio D 7 hodisse D 9 inimicus mpra ras. exstat in D, inimicum Aug. 10 nocet D tuo si credis supra ras. in D 11 habundat D 15 hodio D 16 odps D 19 caeperunt D 20 iunxeris D hodio D 24 crdire D 26 dixi Aug., dixit D 28 adolente D succensante D moriatur Avg. I 29 sin D (i man. alt.) )

fuerit, disrumpet te. dic sane amico, qui uult te facere inimicum amici tui, alloquere et tamquam aegrotantem animam medicinae lenitate pertracta. dic illi: quare uis, ut sim inimicus illius? respondebit: quia inimicus meus est. uis ergo, ut sim inimicus illius inimici tui? inimicus esse debeo peccati tui. iste, cui me uis facere inimicum, homo est, alius est inimicus tuus, cui debeo esse inimicus, si amicus tuus sum. respondebit: quis est alius inimicus meus ? uitium tuum. respondebit: quid est uitium meum? odium, quo odisti amicum tuum.

Esto ergo similis medico. medicus non amat aegrotantem, si non odit aegritudinem. ut liberet aegrotum, persequitur febrem. nolite amare uitia amicorum uestrorum, si amatis amicos uestros. sed cui dico, putas, ne facio ego ipse? quod dico, fratres mei, facio, si in me facio. primus autem in me facio, si a domino accipio odio uitia mea, cor meum ad sanandum offero medico, persequor peccata, quantum possum, gemo de illis, confiteor, quia sunt in me, et ego accuso me. qui me reprehendebas, corrige te. haec est iustitia, ne dicatur nobis: stipulam in oculo fratris tui tu uides et trabem in oculo tuo non uides. hypocrita, eice primum trabem bem de oculo tuo. ira fistuca est, odium trabes, sed nutristi fistucam et fit trabes. ira inueterata fit odium, fistuca nutrita fit trabes. ut ergo fistuca non fiat trabes, non occidat sol super iracundiam uestram. uides sentisque odio te liuentem et reprehendis irascentem? tolle e te odium et recte reprehendis iram. fistuca est in oculo suo, in tuo trabes est. [*]( 20] Matth. 7, 3; Luc. 6, 41. 24] Eph. 4, 26. ) [*]( 1 disrupit D 2 egrotantem D 3 medicini D, an medici scriben- U B dum? 4 illius deletum in D 7 inimicos D 8 qui D 9 hodiu D 11 egrotantem D 12 egredudinem D egrotu D 14 cui] qui Aug. 16 accipiodio D 17 gemeo D 18 acusso D 19 correge D 21 hy-. pochrita D eiece D 22 trabis D ubique nutris Aug. trabis sedfit odium D bis 24 fit D 25 liuentem Aug., libente D 26 tone e te scripsi, tollite D recte Aug., nec te D 27 duo D )

et oculus cum trabe quomodo potest uidere fistucam? nescio, quo fronte sub ora irascentem reprehendit, qui odium in corde reseruat. qui sub ora irascitur et cito irascitur et cito placatur, fistucam quidem incurrit, sed statim per paenitentiam eam abstulit. qui uero odium perlongo tempore in corde tenuerit, nutriendo fistucam in trabem conuertit. trabes est in oculo tuo, quia fistucam ibi natam statim tollere noluisti. cum illa dormisti, cum illa surrexisti, eam in te ipsum excoluisti, falsis suspicionibus inrigasti, uerba adulantium et ad te uerba mala de amico deferentium credendo nutristi, fistucam non auulsisti diligentia tua, trabem fecisti.

Tolle trabem de oculo tuo, noli odire. fratrem tuum expanescis an non expauescis? dico tibi, noli odire et securus es. respondes et dicis mihi: quid est odisse et quid mali est, quod odit homo inimicum suum? odisti fratrem tuum, sed odium contemnis. audi diuinam scripturam: qui odit fratrem suum, homicida est. ergo si homicida est, non uenenum parasti, non ad percutiendum inimicum cum gladio processisti, non ministrum sceleris praeparasti, non locum, non tempus, postremum ipsum scelus non fecisti, tantum odisti et prius te quam illum occidisti. disce ergo iustitiam, ut non oderis nisi uitia hominis. hoc si tenueritis et hanc iustitiam feceritis, ut homines etiam uitiosos sanare malitis potius quam damnare, ante tribunal aeterni iudicis non pro odio damnandi, sed pro caritate uel pace coronandi feliciter uenietis praestante domino nostro Iesu Christo, qui uiuit et regnat cum patre et cum spiritu sancto in saecula saeculorum. Amen. [*]( 161 1 loann. 3, 15. ) [*]( 1 trabem D nescio-lin. 6 conuertit om. Aug. 2 quo] D 3 hora D irascaetur D (priore loco) 4 penitentia D 5 p longo D 7 natum D 8 ipsu D, ipso Aug. 9 adolentium D 10 defferentiu D 12 odere D suum D expauiscis D utroque loco 14 respondis D mali Attg., male D 15 sed] si add. Aug. 16 hodium D contempnis D 17 ergo—est] qui odit, homicida est. numquid modo potes dicere: quid ad me, ut homicida sim? qui odit, homicida est Aug. 19 non locumtantum odisti add. D in marg. sup. 23 malletis D putius D dampnare D 24 eternis D dampnandi D )

VII. DE EPIPHANIA.

Proxime, fratres carissimi, eius diei redemptionis nostrae celebrauimus sacramentum, quo deus hominem cum infirmitatibus induit. hodie uero illud excolimus, quo se deus in homine uirtutibus declarauit pro eo, quod in hac die siue caelo stellam ortus sui nuntium praebuit, siue quod in Cana Galilaeae in conuiuio nuptiali aquas in uinum conuertit, siue quod in Iordanis undis aquas ad reparationem humani generis suo baptismo consecrauit, siue quod de quinque panibus quinque milia hominum satiauit. in quolibet horum salutis nostrae mysteria continentur et gaudia. nobis enim ex uirgine natus est, quod stella monstrauit. nos in melius esse mutandos operis miraculo et aquarum conuersione signauit, nobis remedia prouidit ex baptismo, quod in Iordanis alueo praebuit, prouocauit. et ideo, fratres carissimi, in omni actu nostro stellam fidei praeferamus et in custodiam puritatis Christi baptismum celebremus, quia et haec Christi regeneratio tuae fidei confirmatio est. insinuauit enim tibi muneris sui beneficium per secundae natiuitatis exemplum et, quod facere te uoluit, prior fecit.

Legimus Iudaeos diuersa sub lege habuisse baptismata, sed nullum ex his contra praeuaricationis malum generalem potuit conferre medicinam. et ideo pro absolutione totius mundi indigebant regenerationis aquae caelitus sanctificari et, quia per uniuersum mundum sacramentum baptismi humano generi opus erat, omnibus aquis benedictionem dedit, quando in Iordanis alueo unica ac singulari pietate descendit. tunc enim Christum [*]( 2 incipit de epiphania in uigiliis dicenda D 3 die D 6 siue] quod in add. Aug. Max. 7 chanan D 9 humano D 10 siue-satiauit om. Max. 12 misteria D enim Aug., e D 13 uerba nos—prouoa canit immutata legimtur apud Max. et Aug. motandos D 14 quam D 15 babtismo D albeo D 17 custotiit D 19 tuae-tibi] nostraenobis Max. Aug. 20 ezempl{|u D 22 babtismata D 24 absolutionem D 25 aqua Max. 26 babtismi D 28 albeo D, alueum Max. Aug. singulare D discendit D )

dominum non tam lauauit unda quam lota est. tibi enim Christus nascendo aduenit, tibi uiuendo militauit, tibi moriendo conflixit. quem uides pro te mortuum, pro te intellege baptizatum. itaque Christus dominus qualis post baptismum talis omnino etiam ante baptismum fuit. et ideo praecursor eius atque baptista ita, cum ad eum baptizandus ueniret, alloquitur: ego, domine, a te baptizari debeo et tu uenis ad me? quid euidentius de Christi nondum baptizati puritate, quid fortius? ego a te debeo baptizari, id est, qui fons es innocentiae et plenitudo iustitiae, qui nullo indigens dare scis, nescis accipere, ego, inquit, a te debeo baptizari, quia tecum exhibes et in te possides puritatis munera et baptismatis sacramenta et, quod ego dabo te largiente per gratiam, tu obtines per naturam. creaturae interea fit profectus. creatoris adtactu membra tinguntur et fluenta ditantur. uitali gratia non corpus ex flumen, sed flumen mutatur ex corpore. descendere in se fontem suum felix unda miratur sub uno momento aeterna remedia concipiens et nouandam generationem fecunditate parturiens, quod acceperat, hoc reddens et, quod non habebat, accipiens.

Inter haec mirum esset, quod se dominus serui subdidit benedictioni, nisi cruci (se) subdidisset et morti. et ille quidem pretiosum sibi hominem esse pretii ipsius dignitate perdocuit. sed hinc quoque intellegimus, quam grandes apud se aestimet dominus noster humanorum criminum causas, propter [*]( 7] Matth. 3, 14. ) [*]( 3 conflexit D mortuoru D pro te ex propter D babtizatu D I itaque-post baptismum um. Max. Aug. babtismum D utroque loco 5 praecursor eius Max. Aug., pcursorem D 6 babtista D ita] eum add. Max. Aug. babtizandus D r eraswn) 7 babtizari D 8 babtizati D 9 babtizari D id est suprascr. D supra rasuram, in qua erat puritate 11 inquid D babtizati D 12 exibes D possedis D babtismatis D 13 largente D 15 adtactus D uitali-corpore om. Max. uitalem gratiam Aug. 16 mutuatur Aug. 17 discendere D te D 18 eterna D noua deum regenerationis fecunditate Max. Aug. 19 acciperat D 20 accipiel!ns D 22 benedictione D cruce D se om. D subdedis sed D 25 creminu D )

quas non angelum, non archangelum, sed misit deum ad terras. quam grauis sit peccati, quam dura condicio, prodit remedii magnitudo. quanta malorum discussio erit, qua damnabuntur, sollicitudo indicat, qua redimuntur.

Omni ergo uigilantia atque diligentia caueamus, ne uulneret diabolus, quod sanauit deus, ne per consensum cordis, per flagitium corporis seruitutem, quam debemus domino magis exhibere, praebeamus inimico. et quidem si quis uiolentus ac praepotens aliquid de facultate nostra ac proprietate rapuisset, nonne dignum summo odio duceremus, nonne merito tamquam hostem detestaremur? et quo tandem animo diabolo per peccatum consentimus, qui nobis substantiam non uult auferre, sed uitam, non terram fraudare, sed caelum, non fines possessionis angustare, sed infinita spatia aeternitatis? inter haec o homo, si dignitatem facturae tuae, si pietatem circa te domini tui uolueris aestimare de pretio, poteris non dubitare de regno.

Illud, fratres carissimi, quod die tertia nuptias factas in Cana . Galilaeae et quod aquam in uina conuersam fuisse modo, cum euangelium legeretur, audiuimus, uideamus, quae sunt illae nuptiae. hic adquisitio uel reparatio nostra uotis et festis nuptialibus demonstratur, sicut in alio loco cum choro et symphonia reditus filii iunioris excipitur. sex autem hydriae sunt sex mundi huius aetates, prima ab Adam usque ad Noe, a Noe usque ad Abraham, ab Abraham usque ad Dauid, a Dauid usque in transmigrationem Babylonis, a transmigratione Babylonis usque ad Iohannem baptistam. quibus temporibus non defuit prophetia de Christo, per quas iusti figuram et typum domini praetulerunt. capiunt uero metretas binas uel ternas, [*](1 terras] quae BeqUtmttw apud Maximum infra p. 256, 11 apud Faustum leguntur 2 cendicitio D 3 remedi D dampnabuntur D, impii add. Aug. 4 redemuntur D, pii add. Aug. 6 diabulus D 8 pro- bemur Aug. uiolentius D 10 du ceremus D 11 diabulo D 13 fraudere D 14 0 o:lmo D 17 chanan D\' 18 uina scripsi coli. p. 250, 3, uino D, uinum Aug. 19 euuangeliu D ille D 21 simphonia D 23 etatis D prima-Christo om. Aug. 24 dauit &/1 dauit D 25 babilonis D utroque loco transmigrationem D 26 babtista D 28 me- « tritas D )

quia fidem intra se continent trinitatis. sed uideamus, quid dicit sermo diuinus. ipsa sacra tractemus euangelii oracula.

In Cana Galilaeae aquam in uina conuertit et latentem sub homine dominum operum uirtute detexit. et die, inquit, tertia. nuptiae fiebant. sed quae sunt istae nuptiae nisi gaudia salutis humanae? quare die tertia? siue quia nobis mysterium trinitatis ostendit, siue quod die tertia resurrexit. itaque tamquam sponsus procedens de thalamo suo descendit ad terras et ecclesiae ex gentibus congregandae suscepta incarnatione iungendus. cui quidem ecclesiae, quae utique nos sumus, et arras et dotem dedit. arras dedit, quando nobis est ex lege promissus, dotem dedit, quando pro nobis immolatus est. et alio modo hoc potest accipi, ut arras praesentem gratiam, dotem intellegamus uitam aeternam. uideamus, quid agit in Cana Galilaeae. hic iam prodant nobis deum stupenda miracula.

Statuuntur hydriae capientes metretas binas uel ternas. inplentur hydriae. mutantur subito aquae homines postmodum mutaturae et, dum in melius mutantur, uelut baptismatis uim loquuntur. quodam modo in illis similitudo regenerationis exprimitur et, dum aliud ex alio efficiuntur, dum in speciem gratiorem inferior creatura transfertur, mysterium secundae natiuitatis aperitur. nihil in ipsis aquis de sua quantitate inminuitur et, dum in se manerent, a se omnino nobili commutatione degenerant. pereunt substantiae suae, adquiruntur alienae. fortior tenui materiae adquiritur sapor et occulta [*]( 4] Ioann. 2,1. ) [*]( 1 int D uideainus Aug., ueitiamus D 2 tractemus scripsi, tractamus D, retractemus Aug. euuangelii D 3 chanan D galileae D aquam scripsi coll. p. 249,18, aqua D, aquas Aug. latante D 4 in- quid D 5 sed quae scripsi, 9 que D, quae Aug. iste D 8 diseenti\' h dit D 9 genl:hus D 11 totem D 15 canaan D prodeant et dei Aug. Euseb. 18 ydriae D motantur D 19 motature D motantur D babtismatis D 20 loquntur D 21 aliut D 22 grationem D secunde D bis 28 quantitate Aug., qualitate D 24 fort. manent, maneant Aug. commotatione D 25 periunt D 26 aliaene D matyrię D )

fluentis leuibus uirtus infunditur et aquarum natura inebriatur ac sic nouo more creatoris sui potentiam confitentur. quis potest ista conuertere nisi qui potuit et creare?

Deficiente ergo uino dicit ad legum mater eius: uinum non habent. primo loco requiramus, quod fuit uinum, quod defecisse dicitur, et quid sit aliud uinum, quod mirabiliter praeparatur, quod architriclinus melius esse pronuntiat dicens: omnis homo primum bonum uinum ponit et, cum inebriati fuerint, id, quod deterius est. tu uero seruasti bonum uinum usque nunc. uinum multis locis accipimus diuina praecepta et scripturas sanctas meracissimum uigorem caelestis sapientiae continentes, quibus ad amorem domini incalescant sensus et inebriantur affectus, secundum illud, quod de sapientia dictum est: parauit mensam suam, miscuit uinum suum in cratere. scripturarum ergo diuinarum uirtus, si quando alicuius interiora repleuerit, dicere poterit cum propheta: potasti nos uino conpunctionis, et: poculum tuum inebrians quam praeclarum est. operante ergo Christo in Cana Galilaeae uinum defecit et uinum fecit, id est umbra remouetur et ueritas praesentatur, lex recedit, gratia succedit, carnalia spiritalibus commutantur, in nouum testamentum obseruatio uetusta transfunditur, sicut beatus apostolus dicit: uetera transierunt et ecce in Christo facta sunt omnia noua. quomodo autem hydriae illae inpletae aqua nihil minuunt ex eo, quod erant, et tamen incipiunt esse, quod non erant, ita lex non periuit per aduentum Christi absoluta, sed profecit. uino ergo deficiente uinum aliud ministratur. bonum quidem est uetus testamentum, sed sine spiritali intellectu euanescit in littera, nouum uero odorem uitae reddidit in gratia. [*]( 4] Ioann. 2,3. 8] Ioann. 2,10. 14] Prou. 9,2. 17] Psalm. 59,5. Psalm. 22, 5. 23] 2 Cor. 5,17. ) [*]( 1 lenibus Euseb. 2 more ex mouere D 6 deficisse D aliut D 13 inebrientur Aug. 15 crataere D 19 chanaan D unft defecit D fecit] fit Aug. Euseb. 21 succidit D commotantur D 24 ydrie D ille inplete D 25 minuunt D Euseb., minuuntur Aug. 26 periuit scripsi, peribit D, perit Aug. Euseb. 27 profecit scripsi, proficit D 29 reddit Aug. Euseb. )

Cum haec ita sint, architriclinum ipsum praepositum in domu sponsi uideamus, quem sentire possimus. et quem alium nisi beatum Paulum intellegere debemus, qui post legis acceptionem noui testamenti mysteriorum suauissimo uel odore uel gustu et spiritalium sensuum fraglantia repletus et inebriatus exclamat et laudat: tu seruasti bonum uinum usque adhuc. uideamus tamen, quem ad modum ipsum uinum laudat: nec oculus, inquit, uidit nec auris audiuit nec in cor hominis ascendit, quae praeparauit deus diligentibus se. ecce uera, ecce praedicanda miracula, quae in nobis operantur, quando de pessimis bonos fecit, de superbis humiles, de inhonestis castos, de sectatoribus saeculi amicos dei. quae potest maiora exercere miracula, quam quando hominem uermem et putredinem dignatur in statum angelicum promouere, de terrenis in caelestibus collocare et in gratiam suae adoptionis adsumere, quod ipse praestare dignetur, qui cum patre et spiritu sancto uiuit in omnia saecula saeculorum.

VIII. DE EPIPHANIA DOMINI AD MISSAM AUT IN NATALI LUCIANI MARTVRIS.

Sollemnitatem, quae est de domini nostri natiuitate, fratres carissimi, ea fide celebrauimus, qua ex hoc homine deus natus est. hanc ergo ea obseruatione ueneremur, qua deus in homine declaratus est. illic in infirmitatibus absconditur, hic uirtutibus reuelatur. hodie enim magos ab oriente uenientes usque ad locum geniti saluatoris stella Christum quaerentibus [*]( 6] loann. 2, 10. 8] 1 Cor. 2, 9. ) [*]( 3 ante intellegere rasura 2-3 litterurum exstat in D 4 odorem uel gustum D 5 sensum]) fraglantia scripsi, flagrantia D 6 ladat D 8 inquid D 10 operatur Aug. 14 putridinem D 19 item de epiphania dni ad missam aut de (\'die ?) crastino in nt luciani martyris D; editus est hic sermo ab A. Maio, spicileg. Roman. V 98 Famtini episcopi nomine (ex cod. Ottobon. 976 saec. XVII) et postrema Sedati homiliae (72, 771 M.) pars est 21 que D natiuitatem D 22 caelebrauimus D 23 ea p D (erat ex in ras.) ueneremus D )

monstratura perduxit. spectetur sub humili tugurio sacra natiuitas. adoratur in pannis, qui fulget in stellis. adoratur in pannis, id est sub abiectione corruptionis humanae inuiolata maiestas. reuelatur innuente mysterio diuinae misericordiae magnitudo in eo, quod ad Christum primum Aethiopes, id est gentiles ingrediuntur. gentium primitiae consecrantur in agnitionem ueritatis, synagogam Iudaeorum praecedit ecclesia gentium peccati exuta nigritudine et fidei induenda candore. haec itaque in praesepio salutem nostram expetit. quid est hoc, quod in praesepe salutem nostram expetit? id est fera prius infidelium populorum multitudo intra ecclesiae stabulum recepta mansuescit. Iudaei quidem gloriantur cultum penes se esse diuinum, sed primi legati gentium uident Christum. quare primi? quia sanus Christiani oculus lucem sequitur, Iudaeorum uero corruptus intuitus ipsa luce subfunditur et aeger obtutus inlato lumine magis tenebrescit.

Interea beata legatio perductam se ad sacra cunabula radio desuper currente miratur. extrema gens bono publico prima fruitur. quam stupenda dignatione inter amplexus genetricis includitur, qui terram caelumque conplectitur, in sinu matris latet, qui regnum patris excedit. per simplex officium spiritale reuelatur arcanum, humanitas cernitur, diuinitas adoratur. exhibent aurum et tus et myrram plus in mysteriis quam in conscientiis offerentes. in auri munere regia dignitas, in turis . uapore diuina maiestas, in myrrae specie sepelienda demonstratur humanitas. ac sic trinitatem oblationis numerus loquitur, unitatem deuotio una testatur.

Ac per hoc peruigili intentione cordis caelum studeamus aspicere, si ad Christum cupimus peruenire. dirigat nobis [*]( 1 spectatur Mai tugurio Mai, te ogorio D 3 humane D 4 diuine D 5 etthiopes D 6 primitie D 7 sinagoga D pcaedit D 12 penese D 14 lnce D 15 subfunditur ex suffunditur D eger D 18 currentem D puplico D 19 dignatio Aug. in serm. spurio 135, .3, ubi haec sermonis pars (interea beata legatio-p. 254, 5 corruptione custodiat) legitur 20 terraque Dx 21 semplei D 22 archanu D 23 in Aug. Mai, om. D 24 dignas D 25 mirre D 27 unitatem Aug. Mai, iniquitatem D, an uuaequitatem (uniquitatem) scribendum? 28 studiamus D )

semitas uitae perfectae stella iustitiae. ei, qui dixit: non apparebis in conspectu meo inanis, offeramus aurum fidei, pietatis aromata, castitatis holocausta. spiritalem myrram habeamus in nobis, quae ita animas nostras condiat, ut inlaesas a peccati corruptione custodiat. mutemus uiam, si peruenire optamus ad patriam, utique ad patriam caelestem. hoc sit inter utrumque commercium, ut illius nobis proprietatem usu istius conparemus, ut, sicut uita aeterna uitae istius praemium erit, ita laboremus, ut illius ista sit meritum. illud autem, quod ait euangelista, magos admonitos esse in somnis, ne redirent ad Herodem, sed per aliam uiam ad regionem propriam remearent, hoc ergo nobis spiritaliter praecipitur, ut per aliam uiam, id est per aliam conuersationem reuertamur ad patriam.

Forte aliquis requirit, quomodo id fieri possit. qui hoc scire desiderat, audiat prophetam dicentem: deuerte a malo et fac bonum, inquire pacem et sequere eam. hoc enim ordine per aliam uiam reditur ad patriam. nam quia per superbiam cecidimus in mundum, oportet, ut per humilitatem redeamus ad paradisum. per cupiditatem ad seruitium diaboli uenimus, per misericordiam ad Christum dominum redeamus. per uoluptatem atque luxuriam durissimum iugum diaboli sustinuimus, per caritatem atque iustitiam leue iugum Christi suscipere festinemus, ut, qui per uias infidelitatis atque nequitiae diabolo infeliciter seruientes ab angelorum societate discessimus, per uias bonitatis ac fidei redire ad patriam principalem studeamus.

Si hoc ordine uias mortiferas relinquentes uias uitae aeternae tenere noluerimus, de sinistra translati ad dexteram magorum [*]( 1] Exod. 23, 15 al. 15] Psalm. 33, 15. ) [*]( i 1 perfectae Mai, perfecta D Aug. 2 fide D 3 castatis D mirram D 4 inle||ssas D 5 custotiat D motemus D 7 ussu D 8 conparaemus D eterna uite D 9 ita suprascr. D ita D meritum] pretium Mai 10 euuangeliSta D 11 herodem D (he in ras.) 15 scijjre D 16 ,:eam D (m eras.) 17 redditur D 18 cicidimus D jjhumilitatem D 19 reddeamus D diabuli D 20 rediamus D 21 uoluntatem D luxoria D diabuli D 22 adque D 23 nequitiae D (nequi in rafi.) 24 diabnlo D 25 patria D 26 studiamus D 28 dexdera D )

itinera fideliter ac feliciter possimus imitari. quasi non tibi uidetur iam per aliam uiam ad patriam remeare, qui prius solebat res alienas tollere et nunc cupit suas misericorditer erogare? non tibi uidetur per aliam uiam incedere, qui fuit adulter et est castus, qui fuerat ebriosus et est sobrius, qui solebat maledicere et benedicit, qui fuerat inuidus et est benignus? si enim orationibus simul et bonis operibus deo auxiliante contendimus hoc ordine conuersationum nostrarum itinera in Melius commutare, ad aeternam beatitudinem poterimus peruenire praestante domino nostro Iesu Christo, qui uiuit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

VIIII. DE EPIPHANIA.

Quod uobis de hesterna festiuitate propter laborem uigiliarum reseruauimus, nunc, si iubetis, oportunius audire potestis. proxime, fratres carissimi, natalem domini saluatoris exegimus, quo nobis natus in tempore est omnium saeculorum ac temporum antecessor et conditor. hodie uero per documenta certissima deus in homine declaratus est, siue quod stellam de caelo ortus sui nuntium praebuit, quam sequentibus magis usque ad susceptae infantiae ueneranda cunabula praeuiam fecit, siue quod in Iordanis alueo aquas omnibus gentibus ad salutem humani generis suo baptismate consecrauit — eas enim ille omnibus aquis purior non tam sanctificandus quam sanctificaturus intrauit —, siue haec eadem illius miraculi dies sit, qua [*]( 1 itenera D imitari ex mutari D 2 remiare D 3 coepit Mai 4 incidere D 5 qui fuerat—benedicit D in marg. sup. 8 itenera D 9 commotare D 13 incipit de epiphania sermo faustini D; hic sermo exstat etiam in cod. Paris. lat. 3783 saec. XI fol. 90\' (P); item homelia de scih epyphan scT fausti epi P 14 esterna D 16 uerba proiime — p. 257, 5 substantiae congruunt cum initio Euseb. hom. 4 17 tepere Dx B, ac esc at D 18 per documenta certissima] şicut prodigia commendat certissimo P (suprascr. man. alt.) 19 stella P Eus. 20 nuncia P stupentibus P Eus. utique P 21 suscepte DP preuiam P, puiam D 22 in om. P 28 suo ex sua P babtismate D 24 purior Eus., prior DP 25 quam P )

primum in Cana Galilaeae in conuiuio nuptiali aquas in uina conuertit. quo miraculo indicat hoc utique, quod gentes uniuersas in aquarum similitudinem sensu uanissimo ac leuissimo defluentes mutaturus est ad uerum prudentiae spiritalis saporem et ad meram uerae fidei ueritatem. quolibet horum trium salutis nostrae mysteria continentur et gaudia. nobis enim uel ex uirgine natum est, quod stella monstrauit nobis, uel ex baptismo concessum est, quod in Iordanis alueo consecrauit. nos quoque in melius esse mutandos operis miraculo praemonstrauit, quando aquas in uina conuertit.

Ipsi autem magi, qui ad illa caelestis pueri ueneranda cunabula stellae indicio peruenerunt, quid aliud expresserunt in illis muneribus nisi fidem nostram? in eo enim, quod tria offerunt, trinitas intellegitur, in eo uero, quod tres sunt et singuli singula offerunt, in trinitate unitas declaratur. per aurum rex ostenditur, de ture deus dinoscitur, per myrram, quae condiendis corporibus apta est, sepultura crucifigendi hominis praedicatur. secundum haec, carissimi, nos quoque personam magorum spiritalibus imitemur obsequiis. in primis tam diu quaeramus Christum, donec illum inuenire mereamur. ducatum nobis praebeat uelut stella caeli lux fidei. haec illum nobis ostendat non iam in praesepio uagientem, sed in summa caeli arce dominantem, non in matris gremio, sed in patris solio adorandum, nec ulterius in humilitate iudicandum, sed ad [*]( 1 chana P, chanan D galaee D 2 quo—lin. 10 conuertdt om. P U 4 motaturos D 5 meram uerae scripn, miram aera D 8 babtismo D 9 motandos D 11 quae sequuntur usque ad finem congrmmt cum Aug. serm. spur. 136, 4-6 (39, 2014 M.), usque ad p. 257,13 permixtio in fitie sermonis 22 (57, 2H2 M.) Maximi Tawr. legwntur 12 stelle DP iudicium P (o man. alt.), in!llldicio D (iu eras.) puenerunt D aliut P expserunt D 13 nisi in P offeruntur Mqx. Aug. 14 trinitas-offeruntur in om. P 15 singuli ex singularis D offeruntur D trinitates P (i man. alt.) 16 aru D ■dure D deus thure P disnoscitur D mirram DP 17 condiendi P (s man. alt.), colendis D est apta corporibus P cruciflendi D 18 pdicantur D carissimi] quo P 19 emittemur D obsequis D 21 uelud D nobis illam P 22 ostehdit D 23 arcae D in ante matris om. P solio patris P 24 ne P )

iudicium cum maiestate uenturum. sit quasi trium munerum oblatio trinitatis perfecta confessio. credatur a nobis unitas sine confusione coniuncta, trinitas sine separatione distincta. pater et filius et spiritus sanctus unus deus credantur, tres personae et non tres substantiae. quantum autem ad caelestis naturae ordinem pertinet, in patre et filio et spiritu sancto ita confitenda est una diuinitas, ut nec singularis putetur in trinitate persona nec triplex in unitate substantia, sed ita adsignetur pluralitas unitati, ne subtrahatur aequalitas trinitati, et, licet intromittatur in una diuinitate numerositas, non sit tamen recipienda diuersitas. ita ergo fidelium cordibus disponendus est dei cultus, ut non admittatur uel in unitate separatio uel in trinitate permixtio.

Proxima. enim est ab hac die, fratres carissimi, sacri natalis dies. tunc dominus natus est, nunc baptizatus, tunc nos genuit ad uitam, nunc regenerauit ad salutem. tunc Adam suscepit perditum, nunc abluit peccatorem. uenit ergo ad baptismum, sicut scriptum est. sed quid ablueret, qui erat mundus? utique ut mundus ablueret inmundos. illum ergo currentes aquae tunc infundebant, sed peccata nostra secum portabant. de illo guttae baptismatis fluebant, sed nostra in guttis crimina defluebant.s o misericordia simul et potentia domini! necdum eramus in mundo et iam abluebamur in baptismo. mundati [*]( 1 magestate P sit Aug., sic D Max., sed P 2 oblatio om. D Max. B credatur a nobis D bis ullnitas D, una P 3 confussione D, confessione P (u man. alt.) iuncta P reparatio D distincta D Cx erasum), disia iuncta P 4 credatur D 5 sed P caelestem P (is man. alt.) 7 confidenter Dl 8 nec] ac D substantiae D1 9 unitate Dl nec P trinitati subtrahatur aequalitas P aequalilitas D sed P 10 deiad tate P 11 dispondemus D 12 mittatur D seperatio D 13 pmixjtio D 14 est om. P sacre P 15 die P natus e. d. P babtizatus D, renatus P nos suprascr. D 16 salutem] perfectissimam uitam P suscipit D 17 pditu D babtismum D 18 abluerit D 19 abluerit ex ablueris D ergo om. D 20 atque P, atquae D in- II fundebat P (n man. alt.) 21 babtismatis D cremina D 22 dei P 23 abluimur P babtismo ex babtismatis D ) [*]( XXI. Fanst. ) [*]( 17 )

ab illo sumus antequam nati. nam ipsa fuit baptismatis ratio, ut aquae, quae purgaturae nos erant, ab illo antea purgarentur. et cum ascendisset, inquit scriptura, de aqua, uidit caelos apertos. numquid ei tunc caelum apertum fuerat, cuius oculi caelorum interiora cernebant? sed ideo caelum aperitur, ut mysterium in hoc baptismatis declaretur, quia, quando homo de baptismo egreditur, tunc ei ianua regni caelestis aperitur. illud uero quale est, quod magi ueniunt ad dominum natum, immo ducuntur? positum in praesepio uident nec apud sensus eorum humilitas natiuitatis reuerentiam diuinitatis inminuit adorant corporibus, honorant muneribus, uenerantur officiis, oculis uident hominem et deum obsequiis confitentur. uidebant enim in eo, qui natus fuerat, plus esse, quod intenderent animi hominum, quam quod oculi praeuiderent. dominus, qui tunc corporaliter natus fuerat, per ipsum omnia nata erant, quidem uidebatur in praesepio, sed dominabatur in caelo, intra corpusculum erat, sed intra se omnia continebat. natus quidem ex matre fuerat, sed matrem suam prius ipse creauerat. et ideo magi se humiliabant, quia famulari astra cernebant, deum esse cognouerunt, cui caelestia seruiebant. et idcirco etiam ipsa eorum munera diuino mysterio plena erant. aurum namque, ut audistis, et tus et myrram obtulerunt. triplicum ergo munerum numero triplex significatio continetur. in ture obtulerunt dei honorem, in auro regiam dignitatem, in myrra corporis sepulturam. [*]( 3] Matth. S, 16. ) [*]( 1 ab] in P babtismatis D 2 aque que purgature DP erant nos P ante ea D 3 inquid DP 4 apertos cglos P tunc ei P 5 aptu D 6 babtismatis D declaretur] ostenderetur D homo quando D 7 babtismo D regnium P caelorum P aperitur] declaratur D 8 illut P uenerunt D deum P 9 ymmo P psepe D capud D 10 humilitatis P (s man. aU.) inminuitur D 12 hominem uident P obsequis D 13 enim in eo Aug., in eo D, enim P pluus D esset P1 quod intenderent] quam P, quod Aug. 14 puiderent P deus P 15 eratD 16 uidebatur quidem P Aug. dominatur P 17 intrare D contenebat D 19 et ideo-sepulturam om. P •• famulari Aug., familiari D 20 deum] enim add. Aug. cuilestia D 22 mini D triplium D 23 numero Aug., om. D 24 mirra D )

Offeramus ergo et nos, fratres dilectissimi, sancta et sincera munera deo nostro, fidem, caritatem, patientiam, mentes humiles, probos mores, animas.deo habitatore condignas. haec sunt enim placita deo dona, haec grata munera, quae illi quidem offeruntur, sed offerentibus prosunt. nulla enim re, nullo munere eget, sed hoc illi optimum munus est, ut causas habeat munerandi. nihil amplius a nobis exigit, nihil amplius petit nisi salutem animae nostrae. omnia enim sibi praestari a nobis putat, si ita nos egerimus, ut nobis ab illo cuncta praestentur auxiliante domino nostro Iesu Christo, qui cum patre uiuit et regnat in omnia saecula saeculorum. Amen.

X. DE NATALI SANCTI FELICIS.

Ad inluminandum humanum genus multas, fratres dilectissimi, in hoc mundo spiritales lucernas dominus noster accendit, ut scilicet inlucescente per sanctos uiros caelesti religione atque doctrina neminem omnino errorum tenebrae inuoluerent, qui ueritatis lumen uidere uoluisset. quae autem istae sunt lucernae, quas ad destituendam atque inlustrandam infidelitatis caliginem dominus noster indulsit? primum patriarchas, deinde prophetas, postea apostolos, postremo omnes ecclesiarum omnium sacerdotes, inter quos praeclaram ac praecipuam lucernam sanctae recordationis dominum Honoratum huic ciuitati pietas diuina concessit, quem supra candelabrum huius ecclesiae, ut omnibus luceret, eleuare dignatus est, qui, quamuis huic [*]( 1 fratres om. P sincera et sancta P Aug. sincaera D 2 deo nostro om. P patientiam caritatem P Aug. mentem humilem P 3 probus morum P habitare P 4 enim om. D 5 offerantibus D rej) P 6 egit D obtimu D 7 nichil P utroque loco amplius supra lin. post nobis P exegit D amplius suprascr. P 8 siue presentari P 9 pstantur D 10 auxiliante] prestante P qui-omnia] cui est honor et gloria in P, cui est honor cum patre et spiritu sancto in Aug. 13 item de natale sci felicis D 16 caelestie relegione D 18 uoluisses Dl 41 19 ad stituendam D 22 praeclaram ac praecipuam scnpsi, pclara ac i fcipua D 23 ciuitate D 25 ciuitate D ) [*]( 17* )

ciuitati peculiari operum suorum claritate refulserit, ad omnia tamen loca atque uel nominis sui opinione peruenit, meritorum suorum lucem perfudit. cuius dum recolimus inexpugnabilem in operibus fidem, mirabilem in contemptu mundi rigorem, singularem in misericordia caritatem, indubitanter credimus eum inplere etiam non inpleta passione martyrium.

Non enim martyrium sola sanguinis consummat effusio nec sola dat palmam exustio illa flammarum. peruenitur non solum occasu, sed etiam contemptu corporis ad coronam. absque iniuria sanctorum in persecutionibus defunctorum dicere liceat: carnem adflixisse, libidinem superasse, auaritiae restitisse, de mundo triumphasse pars magna martyrii est. nos uero, fratres dilectissimi, si ad consortium uel sacerdotum uolumus peruenire, de imitatione martyrum cogitemus. debent enim in nobis aliquid de suis uirtutibus recognoscere, ut pro nobis dignentur domino supplicare. si enim tormenta, quae sancti martyres pertulerunt, sufferre non possumus, uel contra malas concupiscentias ipsis intercedentibus repugnemus. et quia non desunt cottidiana peccata, non desint etiam cottidiana remedia.

Nemo se credat aliquam felicitatem uel aliquod uerum gaudium in hoc saeculo possidere. beatitudo praeparari hic potest, possideri non potest. duo sibi tempora ordine suo succedunt, tempus flendi et tempus ridendi. nemo se circumueniat, fratres, non est in hoc mundo tempus ridendi. scio, fratres, quia omnis homo gaudere desiderat, sed non ibi quaerunt gaudium, ubi oportet inquiri. uerum gaudium in hoc mundo nec fuit nec est nec esse poterit. sic enim dominus in euangelio [*]( G passione] etia pas sione D (erat sae in ras.) martyrium scripsi utroque toco, martyru D 7 quae sequuntur usque ad finem congrwunt cum Augusiini sermone dubio 224 (39, 2159 M.) 7 consumat effussio D i 8 pallllam D 9 occassu D 12 martiri D 13 ad Dante uel Aug. martyrum habet, sed falsissime 14 emitatione D martiru D 15 recognoscaere D 16 dignetur D 17 martires D snffere D 18 intercaedentibus D 19 cotditiana D utroque loco desit D 21 aliquid D T at. 23 succidunt D 26 desiderat D non ibi] j) nobis Dl non] toti add. Aug. querunt D 28 inuuangelio D )

suos discipulos admonuit dicens: in hoc mundo pressuram habebitis, et iterum: mundus gaudebit, uos autem tristes eritis. sed tristitia uestra conuertetur in gaudium. ac sic in hac uita cum labore et dolore, quod bonum est, auxiliante domino faciamus, ut in futuro saeculo bonorum fructus colligere cum gaudio et exultatione possimus secundum illud: qui seminant in lacrimis, in gaudio metent.

In hoc itaque mundo, fratres carissimi, per peccatum primi hominis de beata paradisi sede proiecti et quasi in exilio missi sumus ac sic in hoc saeculo patriam non habemus, sicut et apostolus dicit: dum sumus in hoc corpore, peregrinamur a domino. non ergo requiramus gaudium in hoc mundo, quia, sicut supra dictum est, uerum gaudium comparari hic potest, possideri non potest. non requiras in uia, quod tibi seruatur in patria. et quia contra diabolum Christo duce necesse est pugnare cotidie tibi, praemium non requiras in proelio, quod tibi seruatur in regno. non requiras in pugna, quod tibi seruatur, cum fuerit perfecta uictoria. magis illud adtende, quod apostolus dicit: omnes, qui uolunt pie uiuere in Christo, persecutionem patiuntur, et iterum: per multas enim tribulationes oportet nos intrare in regnum dei.

Ita ergo deo donante agere debemus, ut ad principalem patriam peruenire feliciter mereamur, ubi nos parentes nostri, patriarchae, prophetae et apostoli suscipere uel uidere desiderant, ubi etiam ciues nostri, angeli et ciuitas illa caelestis Hierusalem et rex ciuitatis illius Christus expansis nos caritatis brachiis exspectant, ut ad ipsos prostrato diabolo pleni bonis operibus festinemus. scitis enim, fratres, quia omnes negotiatores et quicumque iter agentes in uia sunt solliciti, ut in [*]( 1] Ioann. 16, 33. 2] loann. 16, 20. 7J Psalm. 125, 5. 11] 2 Cor. 5, 6. 19] 2 Tim. 3, 12. 20] Act. 14, 21. ) [*]( 1 psura D habetis D 3 tristia D 6 collere D 8 hunc i. mundum Aug. 9 se deproiecti D exilium Aug. misi D 18 coparari D 14 possederi D 15 quia Aug., cuiq D diabuK D 16 prelio D 18 illut D 19 nolunt D 28 brachis D diabulo D 30 gentes D )

patria possint esse securi, et tunc habent ueram laetitiam, quando cum magno lucro peruenire mereantur ad patriam. ita et nos, dilectissimi fratres, praeparemus tunc animas nostras ad gaudium, quando peruenire meruimus ad Christum. interim modo gaudeamus in spe uerum gaudium postea habituri in re. quod peius est, multi sunt, qui peruerso ordine de uoluptate et deliciis et luxuria saeculi huius gaudere se credunt. sed quod in gaudio uidentur serere, necesse illis erit cum lacrimis et luctu recipere, quia non mentitur ille, qui in euangelio dixit: uae uobis, qui ridetis nunc, quia lugebitis et flebitis. sic enim fecit ille diues infelix, qui purpura induebatur et bysso. gaudium quidem habuit in mundo, sed flammas inuenire meruit in inferno. Lazarus, qui iaeebat ad ianuam eius, tristitiam habuit in uia, sed uerum gaudium recepit in patria.

Nos uero, fratres carissimi, quantum possimus, dei misericordiam deprecemur, ut nobis ita amorem uitae aeternae inspirare dignetur, ut plus patriam uelimus amare quam uiam et amplius de futuro quam de praesenti saeculo cogitemus et sic semper in exilio mundi istius agere studeamus, ut ad futurum iudicium cum libera et secura conscientia ornati bonis operibus peruenire possimus praestante domino nostro, cui est honor et inperium in saecula saeculorum. Amen.

XI. ADMONITIO DE DIE IUDICII.

Rogo uos, fratres carissimi, et cum grandi humilitate admoneo, ut mihi nullus ex uobis succenseat aut forte [*]( 10] Luc. 6, 25. ) [*]( 2 quando Aug., om. D cum magno-gaudium add. D in marg. inf. merentur Aug. 4 an meruerimus? 5 modo D bis gaudiamus D habeturi D 6 peius] penis D uoluntate D 7 diliciis D lnzoria D se credunt Aug., secretum D 9 metitur D euuangelio D 11 induabatur D 12 byso D 14 recipit D 15 uero superscr. D quantum Aug., quando tum D 16 depcaemur D 17 uellimus D die 19 studiamus D 20 et D bis 24 incipit admonitio faustini de iudicii cu gradi meta et sollicitudine iugiter cogitatu D; hic sermo exstat inter sermones Augustini dubios 249, 1-4 (39, 2206 M.) )

incongruum me uel superfluum iudicet, quare nobis tam frequenter tremescendum et utiliter expauescendum diem iudicii insinuare contendo. si quis est, cui forte in hac parte displiceam, consideret periculum meum et audiat dominum per prophetam sacerdoti terribiliter comminantem: si non adnuntiaueris iniquo iniquitatem suam, sanguinem eius de manu tua requiram, et iterum: ela ma, ne cesses, quasi tuba, inquit, exalta uocem tuam et adnuntia populo meo peccata eorum. sed forte aliquis dicat: quare nobis tam dura adsidue praedicantur? quia melius est hic paruam amaritudinem sustinere et postea ad aeternam dulcedinem peruenire, quam hic habere gaudium falsum et illic sustinere sine fine supplicium. audite, fratres, non me, sed dominum in euangelio dicentem: beati, qui lugent nunc, quoniam ipsi consolabuntur, et: uae uobis, qui ridetis nunc, quia flebitis et lugebitis. et hoc adtendite, fratres, quia omnes carnales medici, quotiens ad eos, qui in corpore aegrotare uidentur, ueniunt, omnia, quae eis delectabilia esse uidebantur, abscidunt et, quod dulce est, ad integrum interdicunt. aliquotiens etiam frigidum accipere non permittunt, interdum et amarissimas potiones bibere cogunt et asperissimis uel acutissimis ferramentis eorum uulnera frequenter intercidunt. hoc ergo, quod pro sanitate carnales medici faciunt corporum, pro animarum salute spiritales medici exercere contendunt.

Haec ergo cogitans, fratres dilectissimi, et tam pro mea quam pro uestra salute rationem me redditurum esse ante tribunal aeterni iudicis non ignorans uolo ego aspera quidem sed salubria nobis medicamenta ingerere, ut uobiscum postea [*]( 5] Ezech. 3,19. 7] Esai. 58,1. 14] Matth. 5, 5. 15] Luo. 6, 25. ) [*]( t i 1 met D nobis D1 3 cu D displicia D confl! deret D 4 per Aug., om. D 5 terribiter D 7 cessis D 8 inquid D 11 eternS dulcidinem D 13 eutiafig D 14 lugiunt D 15 ue D 18 dilectabilia D 20 friSu D 21 accutissimis D 27 iudicij[s D ignoras D uolo ego scripsi, nolo ergo D, eligo Aug. 28 me]|dicamenta D (erat n in ras.) )

in angelorum consortio perpetua merear incolumitate gaudere. et haec quidem non ideo suggero, quod uos admonitiones nostras senserim non libenter accipere, sed, quia me necesse est et pro uestra et pro mea salute frequentius praedicare, studeo uestros animos et ad tremendum iudicium et ad desiderandum excitare praemium [exercere], ut exceptoria sancti pectoris uestri ad recondendam spiritalem uindemiam, sicut semper fecistis, auxiliante domino feliciter praeparetis. quotiens nobis durum aliquid praedicamus, non hoc ideo dicimus, quia a uobis taliter aliquid fieri suspicemur, sed ideo etiam illa, quae non facitis, denuntiamus, ut illa, in quibus forte praeuenti fueritis, sanare possimus. solet enim fieri, ut, dum maiora timentur, celerius minora caueantur. quo modo enim theriaca bibitur, ne corporibus possint praeualere uenena, ita austera praedicatio ingeritur, unde animarum praeparentur antidota.

Certum est, fratres carissimi, quod, si beneficia dei nostri, quae nobis nullis praecedentibus meritis nostris conlata sunt, adsidue cogitemus, peccata nobis aut non dominantur aut, si forte subrepserunt, cito per paenitentiam corriguntur. quis enim uel mente concipere, non dicam uerbis possit exponere, quanta ista sunt circa nos beneficia dei nostri. fecit enim nos, cum non essemus, reparauit nos postea, cum perissemus. mortem suscepit, pretioso nos sanguine liberauit, ad inferna descendit, faucibus nos aeternae mortis eripuit, caelorum nobis praemia promisit. haec omnia, fratres carissimi, pio et benigno [*]( 1 in[jllangellloru. D (erat in ellangeliorii) merear Aug., mereantur D incolomitate D 4 uRrs D studio D 6 exercere om. Aug., quare uncis inclusi 7 uindemea D 9 post aliquid fieri erasum in D ideo Aug., om. D, sed etiam erasum dicimus quia uobis taliter D super rasurGm, in qua erat: ille que n facitis denuntiamus ut illa D 14 ty- riaca D neo D uenaena D itaustera D 15 pparetur D 16 antitatatota D 17 binefacia D 18 que nobis III nullisll D (m vtraque rasura erat e) 19 non superscr. D 20 penitentiS D 21 uerllbis D ait 22 quanta sta D 23 paerissemus D 24 suscipit D libera D * 25 discendit D eripuit D, an eripuit et? )

animo cogitantes, quantum possimus, cum ipsius adiutorio beneficiis eius uicem rependere festinemus. non reddamus mala pro bonis, sed, quantum possimus, uoluntati illius obtemperare totis uiribus innitentes studeamus fideliter, ut praecepta illius magis nobis pariant de sequacitate remedium, quam de transgressione iudicium.

Nam quid faciemus, fratres carissimi, in illo metuendo iudicii die, cum tremente Mundo dominus praecinentibus angelorum buccinis in illo maiestatis suae throno circumdatus caelestis militiae luce consederit ibique de terrae gremio et antiquo puluere suscitatum humanum genus adstante testimonio ad conscientias singulorum positis in conspectu peccatorum poenis iustorumque praemiis rationem uitae coeperit postulare et plus iam iustus quam misericors seueritate iudicis contemptae misericordiae reos coeperit accusare et dicere: ego te homo e limo manibus meis feci, ego terrenis artibus spiritum infudi, ego tibi imaginem nostram similitudinemque conferre dignatus sum, ego te inter paradisi delicias collocaui. tu uitalia mandata contemnens deceptorem sequi quam dominum maluisti. sed antiqua praetereo. motus postea misericordia, cum expulsus de paradiso iure peccati mortis uinculis tenereris, uirginalem uterum sine dispendio uirginitatis pariendus introiui. in praesepio expositus et pannis obuolutus iacui, infantiae contumelias humanosque dolores, quibus tibi similis fierem, ad hoc scilicet, ut te mihi similem facerem, tuli. inridentium palmas et sputa suscepi, acetum cum felle bibi. flagellis [*]( 2 replendere D 3 optemperare D 4 initentes D studiamus D M 5 pareant D de qualcitate D 7 ille D 8 iudici D tremende D pcinantibus D 9 bucinis D 12 testimonio conscientiae Aug. possitis D 13 pmis D coeperit Aug., caepit D 15 contempte D caeperit D accussare D 16 elimo D ar||tibus D (erat a in ras.) 17 infundi D nostram Aug., nã D 18 dilicias D 19 contempmens D 20 maluisti D pterio D 21 tenereris Aug., teneris D 23 expositus Aug., et positus D 24 contumilias D 25 te Aug., tn D 26 suscipi D a||c§tum D post felle in D rasura exstat, in qua unctu uel tinctu fuisse uidetur cessus ::11 D (erat pr ita rae.) )

caesus, uepribus coronatus, adfixus cruci, perfossus uulnere, ut tu eripereris a morte, animam meam inter tormenta dimisi. en clauorum uestigia, quibus adfixus pependi, en praefossum uulneribus latus. suscepi dolores tuos, ut tibi gloriam meam darem. suscepi mortem tuam, ut tu uiueres in aeternum. conditus iacui in sepulcro, ut tu regnares in caelo. cur, quod pro te pertuli, perdidisti? cur, ingrate, redemptionis tuae munera rennuisti? non ego de morte mea queror. redde mihi uitam tuam, pro qua animam dedi, redde mihi uitam tuam, quam uulneribus peccatorum indesinenter occidisti. cur habitaculum, quod mihi in te sacraueram, luxuriae sordibus polluisti, cur corpus iam meum inlecebrarum turpitudine maculasti, cur me grauiore criminum tuorum cruce quam illa, in qua quondam pependeram, adflixisti? grauior enim apud me peccatorum tuorum crux est, in qua inuitus pependi, quam illa, quam nolens tui misertus mortem tuam occisurus ascendi. cum essem inmortalis, commutabilis pro te homo factus sum. cum essem inpassibilis, pro te pati dignatus sum. sed tu despexisti in homine deum, in infirmo salutem, in uia reditum, in iudice ueniam, in cruce uitam, in suppliciis medicinam.

Ut ergo istam terribilem increpationem possimus euadere, quotiens nobis qualiacumque peccata subrepserint, sine aliqua dissimulatione festinemus ad paenitentiae medicamenta confugere, ut ab auditu malo liberati ad aeternam mereamur indulgentiam peruenire praestante domino nostro Iesu Christo, cui est honor et imperium cum patre et spiritu sancto in saecula saeculorum. [*]( 1 febribus D pfusus D 2 eriperis D 3 adflxis D praefossum scripsi, prosus D, perfossum Aug. 4 suscipi D 5 dare D suscipi D h 6 sepuloro D 7 pdidistis D 8 te ante ego inserit Aug. queror scripsi, quero D, quaero Aug. 10 ante quam in D j> erasum est cocidis Aug. 11 luxoriae D puluisti D 12 turpitudinem D 13 illa Dx 15 pependio D 16 occissurus D 17 commotabilis D 19 dispexisti D 22 quae sequuntur desunt apud Augusiinum 24 desimulatione D poenitentię D 27 es D )

XII. DEMONITIO.

Modo, fratres carissimi, cum diuina lectio legeretur, audiuimus beatum apostolum terribiliter nos et salubriter admonentem. sic enim ait: omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut referat unusquisque propria corporis sui, prout gessit, siue bonum siue malum. quam rem etiam dominus in euangelio denuntiat dicens: filius hominis uenturus est in gloria sua cum angelis suis et tunc reddet unicuique secundum opera sua. diligenter, quaeso, adtendite, fratres carissimi, et mecum pariter expauescite, quia non dixit, quod reddet unicuique secundum misericordiam suam, sed secundum opera eius. hic enim est misericors, ibi iustus est. nam quod non statim uindicat in peccatores, patientia est, non neglegentia. non ille potentiam perdidit, sed nos ad paenitentiam reseruauit. unde ualde timendum est, ne, quantum diutius exspectat, ut corrigamur, tanto grauius uindicet, si emendari noluerimus. [*]( 5] 2 Cor. 5,10. 8] Matth. 16, 27. ) [*]( 2 incipit demonitio faustini pulchra ut seinj) de peccatis nrfs et de die indicii t deteterna beatitudine cogitemus D; hic sermo exstat etiam in libris mantucriptis Sangallensibus 213 (A) s. VIIII et 221 (S) s. VIII; incip admonitio ei flausti A, ite humii sSi fausti in 2LMA de die iudicii uel eterna beatitudine cogitemus B; editus est hic sermo inter Fausti sermones (58, 887 M.) et inter Augustini dubios 110 (39, 1963 M.) 3 deuina A legitur B 4 apostulum AB 5 enim superscr. D nos om. A manefestare B oportit AB 6 refferat A unosquisque A probris D, propriam A corpuris A 7 sui om. AB que B 8 euuangelio D 9 homines A, ominis B 10 reddit AB 11 quesso D, om. B me adtendite] qua e add. B cum D 12 ezpauiscite ABD dicet A reddat AB 18 misericordia B eius] sua AB 14 est om. AB peo quid A staty B in peccatores uindicat (uin A) AB 15 pMjjcatores D neglientia B, negletiS D illi B 16 perdedit B, perdit A penitentia ABD resseruauit A, reseruabit B ualde] nimis A 17 nec B quanto Aug. diulltius D exspextat B, expectat A corricamur A 18 tantu A uindecit B, danet A emendari Aug., emendare ABD, perpenitentia add. B nolueremus B, noluerimos A )

Cum haec ita sint, scire et intellegere debemus, fratres carissimi, nihil nobis esse salubrius, quam ut damnatis omnium rerum praesentium uoluptatibus id potius cogitemus, quando erimus de hoc saeculo transituri uel quando tabernaculum nostri corporis ultimo die superueniente deposituri et iterum illud resurrectionis tempore recepturi, ut cum eodem recipiamus, prout gessimus, siue bonum siue malum. et ideo rogo uos, fratres, ut cotidie id potius cogitemus, quales erimus in die iudicii purissimis angelorum conspectibus offerendi et aeterno iudici rationem de libris conscientiae reddituri. remotis enim omnibus probationibus certum est in die illa ipsum ante se hominem constituendum et ipsam sibi animam de cordis speculo demonstrandam et testes contra eam non deforis aliunde, sed intus de ipsa anima proferendos. adicienda erunt non aliqua peregrina, sed nimium nota testimonia, id est opera sua. ordinabuntur ante infelicem animam peccata uel crimina sua, ut eam et conuincat probatio et confundat agnitio secundum illud, quod scriptum est: arguam te et statuam illam contra faciem tuam. quicumque se, modo dum liceat, emendare neglexerit, ante illum caelestem populum primum excepturus erit de confusione supplicium et anima, quae modo per paenitentiam conpendiosa transactione peccatorum suorum [*]( 18] Psalm. 49, 21. ) [*]( 1 ista D intellegire A 2 nihil om. D salubris B dampnatis BD quae leguntur post damnatis usque ad p. 271,17 effecti exstarU in fine Euseb. homo 4 3 praesentium rerum AB uoluntatibus D putius AD 5 nostri om. D corporis nostri B corpuris A ueniente D iter B 6 temporis A accepturi D ricipiamus D 7 roco A 8 cotidie om. A id potius om. AB qualis B 9 die A conspectimus B 10 iudice B remoti A, reparatis B 11 enim D his propationibus A, om. B diem A 12 de] in AB 13 speculu B, in speculu A demunstranda A et testes-faciem tuam om. B aliunde deforis AB 14 anima om. A proferendus A 16 infelice A cremina D, crimena A 17 et om. A pro bati A 18 illum A 19 contra] ante A si B licet AB 20 emandare D, p penitentia add. B neclexerit B 21 excepturis D est A Aug. supbliciu D, supplitiu B et anima-remanebit om. B animam A quae modo Aug., quo modo (A) ex que modo D 22 conpendiosam A Aug. transactione A, transactas Aug. )

putridines curare dissimulat, ante illud tribunal metuendum sine ullo remedio in perpetuum uulnerata remanebit.

Quae cum ita sint, bene nobiscum ageretur, si iam sic nunc paeniteremus super malis nostris, quomodo tunc sine ullo remedio paenitebimus, si foeditates et confusiones nostras, quem ad modum tunc uisuri sumus, sic eas iam nunc uidere et horrere possemus. o si iam nunc faciem peccatricis animae liceret oculis corporis intueri et conscientiae nostrae uultum in oculorum praesentiam permitteremur adducere! quod si liceret, nec dici potest, quanto studio quantoque metu urgueremur foedata conponere, maculata detergere, uulnerata curare. ideoque, quia non possimus oculis corporis, inspiciamus nos, in quantum possimus, uel oculis cordis et nunc conscientias nostras ante conspectum interioris hominis constituamus. ipsi nosmet ipsos castigemus, ipsi nobiscum rationem de cotidiana conuersatione faciamus. alloquatur se in secretis cordis unaquaeque anima et dicat: uideamus, si hunc diem sine peccato, sine inuidia, sine obtrectatione, sine murmuratione transegi, uideamus, si hodie, quod ad profectum animae pertinet, operatus sum. puto, quod hodie mentitus sum, per iram uel [*]( 1 putridinis A curre desimulat D 2 remedium A ppetuo A uolnerata A, tartaro Aug. 8 qui B quae cum-horrere possimus om. A sunt D uobiscum D geritur B nunc sic AB 4 paeniteremus Aug., peneterimus D, penetemur B 5 penitebimus D, penetebimur B feditatis B confusionis B 6 iam om. B 7 onere D, n orre B possemus Aug., possimus BD 0 si iam - quantum possimus uel om. B nunc superscr. A peccatrices A 8 licerit A oculis] cordis aut add. A corpuris A 9 permitterimur A, permittimur D. licerit A, licuerit D 10 quando D metu ea ex metuenda D urgueremur Aug., arguerimus D, urguerimus A 11 tergere A 12 ideo A possumus A corpuris A nos om. A 13 possumus A uel scripsi, et D, om. AAug. corde B nunc] unusquisque ABAug. consciencias A 14 conspectu AB interiores B, anterioris A homines AB ipse B 15 nosmed B noscu A 16 adloquatur B se] in se add. B, unosquisqiie add. A cordis om. A, sua add. D 17 digat A uideamus si hunc diem sine om. B hanc A 18 obtractatione D morad moratione AB 19 uidiamus B hodiae D pfectu D animae om. D pertenit B 20 potu B hodiem A tentinus B ira fira B) uel concupiscentia AB )

concupiscentiam uictus sum nec alicui bene feci nec postremo metu aeternae mortis ingemui. quis mihi reddet hanc diem, quam in uanis rebus perdidi, quam cogitationibus obnoxiis pessimisque consumpsi?

Ac sic, fratres, de omnibus neglegentiis nostris conpungamur in cubiculis, id est in cordibus nostris, ipsi nos condemnemus, ipsi nos accusemus cotidie iudici nostro et, dum in hac carne sumus, contra carnem ipsam auxiliante domino cotidie dimicemus. uincamus uoluntates et intentiones nostras, dum nobis tempus illud exoptatissimum ac beatissimum felici mutatione aeternae uitae succedit, quando inplebitur illud, quod dominus dixit: et erunt homines similes angelis, et iterum: tunc iusti fulgebunt sicut sol in regno patris eorum.

Putas, qualis tunc erit splendor animarum, quando solis claritatem habebit lux corporum? tunc enim, cum ad istam beatitudinem uenerimus, nulla erit tristitia nobis, nullus timor, nulla mors. nulla nobis ad seruiendum domino nostro iam obsistet infirmitas, nulla contradicet miseriae carnalis [*]( 5] Psalm. 4, 5. 12] Matth. 22, 30. 13] Hatth. 13, 48. ) [*]( 1 benefici D, benefioi B postremo metu] per timorem AAug., f ti- more B 2 aetno B ingenui B me A reddit AB 3 qua D inanis A, inanibus Awf. perdedi AB noxiis AAug., om. B 5 si A neglientis B, neglegentes D conpugnamur A 6 cubilibus ABAug. ipse B condepnemus B, contemnemus A, contempnemus D 7 nos om. B acusemus A, accussemus D iudici nostro cotidie A codidie D îifi D ut B in om. D 8 hanc D ipsam carnem A, ipsa carne B . a auziliante domino om. AB auziante D cottidie A 9 dinicemns D, i dicamus A, dimittimus B uinca B uoluntate D, uoluntatis B intentioris A 10 expectatissimtt Å, spectantissimQ B hac A ac beatissimum om. B felice A, fili B 11 motatione B, motatione D succidit BU inplebitur om. A 12 et om. D homines om. AB similis AB 15 potas B 16 abebit B corpuru A ista beatituding B a 17 ueneremus BD tristia D nobis om. AB nulus D, nullos A timor] nulla infirmitas add. ABAug. 18 nobis] obstat add. Å, obstabit add. Åug. nostro] nulla add. ABAug. iam] nobis add. AAug. 19 obsistit B, stat A, obstabit Aug. contradicit D misere B, miseri A, miserae Aug. carnis ABAug. )

aduersitas, nulla uel ulterius remanebit pugnandi necessitas. ueniet, inquam, tempus illud, quando cibi somnique refectio nulla iam desideretur, nulla sentiatur ieiunii lassitudo, nulla timeatur uel de carne inquietudo uel de hoste temptatio, sed aduersario in inferni profunda detruso perfruemur primum felicitate hac, ut incipiamus nec uelle ultra. peccare nec posse. cessante omni iniquitate, omni miseria, omni maerore totum innocentia, totum laetitia, totum felicitas possidebit. nullam inferior miseriam, nullam felicior timebit inuidiam, quia exinanita et penitus extincta omni malignitate transibit in pectoribus hominum caritas angelorum, quibus admixti homines iam caelestes recepta carne sine carnis infirmitate fulgebunt. et ideo nullum ulterius patientur de sempiterna domini sui uirtute fastidium, nullum sub perenni laudum suarum exultatione defectum. habebimus plenam beatitudinem inter illa inmensa beneficia dei nostri, ut numquam in referenda ei gratiarum actione quassemur coheredes effecti eius, qui dixit: uenite, benedicti [*]( 17] Matth. 25, 34. ) [*]( 1 uel om. D remaneat D necessitas pugnandi D 2 illud om. AB oibi-desideretur] nulla (lam add. B) desideretur (desidęritur B) cybos (cybis B) omnique refectio AB, nullus desideretur cibus omnisque reh lectio Aug. 3 desideret D nulla timeatur-inquietudo om. B 4 oste D 5 detrusso D, detrorso B pfruimur AB hac prima felicitate (felicitate B) AB 6 incipiamur B 7 omne A duobus prioribus locis merore D, memori B inocentia A, innotitia B 8 totum laetitia om. A letitia BD possedebit AB nulla BD inferior] infelicior D miseria A, miserio D 9 nulla infelicior D, nulla felicior A, nulla felicitas B timebitur D inuidia D exinanite A 10 omni malignitate nte 01». AAug., omj! lignitate D transiuit A Aug. peccatoribus AB 11 hominis AB caelestis AB, caelesti Aug. 12 carnes B 18 alterius D, ulterios B fastigiu A 14 sub pereoni-exultatione om. B laudiff A deffectum A habemus AB 15 plenam om. B, plana A illa AB inmensa beneficia A 16 ad inferenda B refferende A ei om. AB quasemur BD, quas aemp A, cessemus Canis., de beatitudine, qua sumus fruituri add. Aug. 17 choejredes D, quoheredis B, coerendes A effecti om. B que B quidem dicitur A patris mei om. AB ) patris mei, percipite regnum, quod uobis paratum est ab origine mundi.

Ecce qualem beatitudinem perditurus erit, qui (se) secundum paenitendi tempus emendare noluerit, qui se de rebus suis, dum sunt suae, non redemerit, qui medicamenta in uulneribus uertens auaritiae uel luxuriae infelicia colla subdiderit. nos uero, fratres, deo auxiliante dedignemur seruire peccatis, quibus tanta beatitudo praeparatur in caelo. dum ergo licet nobis et in potestate nostra est, respuamus falsa et transitoria, ut ea, quae uere bona sunt, recipere mereamur. uacuemur uitiis, repleamur uirtutibus, quia nemo potest bona suscipere, si se a malis noluerit liberare. uasa enim limo plena liquorem elementi puri recipere et condere non possunt et ager spinosus nisi fuerit cultoribus industria stirpatus, non nutribit semina iniecta, sed suffocat, quia scriptum est: quod benignus spiritus sanctus non habitabit in corpore subdito peccatis. dum in hoc mundo uelut in procelloso pelago nauigamus, ut ad patriam paradisi peruenire possimus, festinemus uitiorum exhaurire sentinam, ut anima nostra bonis operibus ornata uelut nauis diuersarum [cum] mercium plena in portum aeternae beatitudinis ancoram figere et ad angelorum consortium mereamur peruenire, ubi ab auditu malo liberati illam felicem et desiderandam uocem mereamur audire: euge, serue bone et fidelis, quia supra pauca fidelis fuisti, supra multa te constituam. intra in gaudium domini [*]( 15] Sap. 1, 4. 23] Matth. 25, 21. ) [*]( 2 origene A mundi] donante ipso qui uiuit & regn in scf secnir am finit add. A, donante ipso cui est honor cu patre & spu sco in scfa scfor am B 3 quae seqwuntur usque ad finem solo codice D traduntur 4 paenitendi scripsi, peritendi D se addidi, om. D 5 sue D bona 6 luxorie D 10 sunt D uacuemur scripsi, uacuamur D 11 uitis D 12 uassa D 13 elimenti D puri J) D (erat re in ras.) contere D 14 nutribit scripsi, nutriauit D 15 semina iniecta scripsi, in semina iecta D 16 habitauit D1 17 uelud D pelago scripsi, opylago D 19 exhaurire scripsi, exaudire D nostra scripsi, nam D 20 uelud D t cum uncis inclusi 21 eterne. D anc horam D flere D 22 peruenire-mereamur add. in marg. sup. D2 )

tui, praestante domino nostro Iesu Christo, cui est honor et imperium in saecula saeculorum. Amen.

XIII. DE SANCTO UINCENTIO MARTVRE SERMO.

In passione, quae nobis hodie recitata est, fratres carissimi, euidenter ostenditur iudex ferox, tortor cruentus, martyr inuictus. in cuius corpore poenis uariis exarato iam tormenta defecerant et adhuc membra durabant. tot conuicta miraculis persistebat impietas, tot uexata suppliciis non cedebat infirmitas. cognoscatur ergo operata diuinitas. quomodo enim corruptibilis puluis contra tam inmania tormenta duraret, nisi in eo Christus habitaret? in his enim omnibus ille agnoscendus, ille glorificandus, ille laudandus est, qui et in prima uocatione dedit fidem et in postrema passione uirtutem. uultis nosse, quia utrumque donatum est, audite apostolum Paulum: uobis inquit, donatum est pro Christo, ut non solum credatis in eum, uerum etiam ut patiamini pro eo. acceperat haec utraque Uincentius, acceperat et habebat. si enim non acciperet, quid haberet? habebat in sermone fiduciam, habebat tolerantiam in passione. nemo ergo de suo corde praesumat, quando profert sermonem. nemo de suis uiribus confidat, quando suffert temptationem, quia et ut bona prudenter loquamur, ab illo est nostra sapientia, et ut mala fortiter subferamus, ab illo est nostra patientia.

Recolite dominum legum Christum suos in euangelio discipulos admonentem, recolite martyrum regem cohortes suas [*]( 15] Phil. 1, 29 ) [*]( 4 incipit de sc6 uincentio martyre sermo sSi faustini D; est hic sermo inter Augustini sermones 276 (38,1255 M.) 6 hodia D euindeuter D e martir D 7 uaris D 8 defecert D 9 uixata D supplicis D 10 quando n U Aug. 12 agnos cendos D 13 gloriandus D 15 apostoloin D 16 inquid D credatis Aug., certatis D 17 acciperat D 18 uinigen tius D acciperat D 19 accepisset Aug. 20 tollerantia D 22 et ut Aug., ut et D 23 et ut mala-patientia add. in marg. D3 subferemus D1 26 ammonentem D suos D ) [*]( XXI. Fauit. ) [*]( 18 )

armis spiritalibus instruentem, bella monstrantem, praemia pollicentem. qui cum dixisset discipulis suis: in hoc mundo pressuram habebitis, mox, unde cor territum consolaretur, adiunxit dicens: sed confidite, quia ego uici mundum. quid ergo miramur, carissimi, si in illo uicit Uincentius, a quo uictus est mundus? in hoc, inquit, mundo pressuram habebitis, ut, si premit, non obprimat et, si obpugnat, non expugnet.

Duplicem mundus aciem producit contra milites Christi. aduertite, fratres. duplicem, dixi, aciem mundus producit contra milites Christi. blanditur enim, ut decipiat, terret, ut frangat. non nos teneat uoluptas propria, non nos terreat crudelitas aliena. et quia ad utrosque aditus occurrit Christus, uictus est mundus et non uincitur Christianus. si consideretur in ista passione humana patientia, incipit esse incredibilis, si agnoscatur diuina potentia, desinit esse mirabilis. tanta grassabatur crudelitas in martyris corpore et tanta tranquillitas proferebatur in uoce, tanta poenarum asperitas saeuiebat in membris et tanta securitas sonabat in uerbis, ut miro modo putaretur Uincentio patiente alium aut certe alium loquente Uincentio torqueri.

Et uere, fratres carissimi, ita erat, prorsus ita erat. alius loquebatur. promisit enim et hoc testibus suis Christus. sic enim in euangelio locutus est suis, quos ad huius modi certamina praeparabat: nolite praemeditari, quomodo aut (quid) loquamini. non enim uos estis, qui loquimini, sed [*]( 2] Ioann. 16, 38. 24] Matth. 10,19. ) [*]( 1 monstrantem] adiutoria ministrantem add. Aug. 3 psuram D cor t. c.] territi consolarentur Aug. 4 adiuncxit D confidete D ego uici D 5 uingentius D 6 inquid D psura D 7 ut Aug., et D obpmat D 12 uoluntas cPbriã D 13 et quia ad utrosque aditus occurrit Christus, uictus est mundus scripsi, et quia uictus e in (in ras.) mundus et ad utrosque aditos occurrit xps D, et uictus est mundus. ad utrosque a. o. Ch. Aug. 16 disinit D 17 martyriis D 18 tanta poenarum scripsi (taut-aque p. Aug.), tot p. D aspiritas seuiebat D 19 uingentio D 20 patiente Aug., patientia D (in ras. super torqueri) uingentio D 21 ita erat Aug., iteratur D prussus D 23 certamina D 24 pmeditare D quid om. D loquamini D )

spiritus patris uestri, qui loquitur in uobis. caro ergo patiebatur et spiritus loquebatur et loquente spiritu non solum conuincebatur impietas, sed etiam confortabatur infirmitas. clariorem nobis martyrem tormenta faciebant. multiplici uulnerum uarietate confossus non deserebat pugnam, sed acrius iterabat. putares, quod eum duraret flamma, non exureret et tamquam figuli fornax lutum suscipiens molle duram redderet testam. poterat martyr noster dicere Datiano: iam non curat ignes tuos caro mea, quia exaruit sicut testa uirtus mea. et quoniam ueraciter scriptum est: uasa figuli probat fornax et homines iustos temptatio tribulationis, probatus est atque decoctus est illo igne Uincentius, Datianus uero arsit et increpuit. si enim non ardebat, unde fumabat? quid erant uerba irascentis nisi fumus ardentis? ergo martyri nostro refrigerium in corde habenti flammas extrinsecus admouebat, sed ipse facibus furoris accensus tamquam clibanus intus ardebat et habitatorem suum diabolum concremabat. per furiosas enim Datiani uoces, per truces oculos, minaces uultus et totius corporis motus ille habitator eius interior se mouebat et per haec signa uisibilia tamquam per sui uasculi, quod inpleuerat, crepantes rimulas prodebatur. non tantum martyrem cruciabat flamma, quantum illum uastabat insania.

Sed iam, fratres, illa omnia transierunt, et ira Datiani et poena Uincentii. manet autem poena Datiani et corona Uincentii. denique ut praetermissis interim futurae retributionis finibus etiam in hoc mundo martyrum gloriam demonstremus, [*]( 9] Psalm. 21, 16. 10] Eccli. 27, 6. ) [*]( 1 patres D 4 tot ante tormenta add. Aug. 5 confossus Aug., confusus D 6 exuraret D 7 redderet Aug., reddet D 8 urit ignis tuus carnem meam Aug. 12 uingentius D 13 fumabatj clamabat Aug. erunt D 15 admouebat Aug., amouebat D 16 faccibus D clybanus D 17 habitorem D diabulum D 18 treces occulos D et ante totius b collocaui, ante minaces habet D 19 semoueat D, monstrabatur Aug. 20 uissibilia D sua Dl 21 prodebatur scripsi, aediebatur D, uidebatur Aug. martirem D 22 cruciebat D cruciabant tormenta Aug. 23 iam Aug., etiam D transsierunt D et pena uingenti manet autem pena tatiani add. D1 in marg. 24 uingenti D 25 ptermisis D 26 firibus D ) [*]( 18* )

quae hodie regio, quae prouincia transmarina, quousque uel Romanorum imperium uel Christianum nomen extenditur, natalem non gaudet celebrare Uincentii, quis autem hodie Datiani uel nomen audisset, nisi in Uincentii passione legisset? quod uero tanta cura seruauit dominus martyris corpus, quid aliud demonstrauit, nisi se gubernasse uiuentem, quem non dereliquit exanimem? uicit ergo Datianum uiuens Uincentius, uincit et mortuus. uiuens tormenta calcauit, mortuus maria transnatauit. sed ipse inter undas gubernauit cadauer extinctum, qui inter ungulas animum deo donauit inuictum. non flexit flamma tortoris cor eius, non mersit aqua maris corpus eius, sed in his omnibus nihil est aliud nisi quod pretiosa est in conspectu domini mors sanctorum eius, ad quam gloriam nos dominus sub sua protectione perducat, cui est honor et imperium in saecula saeculorum. Amen.

XIIII. ADMONITIO.

Rogo uos, fratres carissimi, ut, sicut frequenter admonui, diem mortis nostrae et terribile ac metuendum iudicium studeamus iugiter cogitare. ad omnium enim peccatorum uulnera nulla inueniri possunt utiliora remedia, quam ut unusquisque cogitet horam illam, quando erit de saeculo hoc migraturus. quomodo enim potest fieri, ut aliqua grauia peccata praesumat admittere, qui se momentis singulis credit de hac [*]( 12] Psalm. 115,15. ) [*]( 1 quousque Aug., quoque D 3 uingenti D utroque loco 6 dereliqui D 7 uicit Aug. (sed utroque loco), uincit D uingentius D 12 aliut D 17 incip admonitio neccessaria D; exstat hic sermo etiam in codice Parisino lat. 14086 fol. 107a saec. VIII (P), unde eum deprompsenłnt Fausti editores (58, 876 M. : ex ms. Corbeiensi literis merouingicis ante annos mille exarato\'); sci fausti admonitio necessaria de diem iudicii et malorum poena uel bonorum gloria et quod etiam laici non mutato habitu possint et debent cottidie paenitentiam agere P 19 terribilem DP studiamus D 20 iugiter studiamus P ad omuium] admonio P enim om. D 21 inuenire P 22 hoc saeculo P 28 potes D flere P alequa P 24 cridit P )

luce posse migrare? sic enim et scriptura dicit: memento, fili, quoniam mors non tardat, et illud: memento nouissimorum et desine inimicari. qui enim diligenter adtendit, quam dura erit examinatio ante tribunal Christi, ubi recepturus est unusquisque secundum opera sua, non ei poterunt placere peccata uel crimina propria. cum enim ante illum tremendum iudicem congregatae fuerint omnes gentes, qui tunc erit iniustis atque adulteris et rapacibus fletus oculorum et stridor dentium, cum sanctorum multitudinem ad dexteram regis et ad gloriam segregatam et peccati populos in profundo Tartari sine ullo fine miserationis aut ueniae spe demersos et exclusos in tenebris suis a beata sanctorum luce uiderit et in profundo sine fine descendens urgente os suum puteo aeterna supplicia et perpetuam mortem non moriturus aspexerit. frustra pauperem, quem in hac uita despexit, misericordiam postulabit, frustra extremum Lazari digitum, quo ardens refrigeretur, ardentibus labiis rogabit adponi. quam uellet miser, cum pauperum gloriam uiderit, duris quondam [*]( 1] Eccli. 14, 12. 2] Eccli. 28, 0. ) [*]( to 1 posse om. P et om. P dicit scriptura memen D 2 filii D quod P nouissemorum P 3 desestes P inimicare DP 4 tribonal P 5 unusquisque quisqui P, unus D saecundum operam suam P potuerunt P 6 placare D, plicere P pecca |ta D (erat re in ras.) crimena P, cremina D t enim om. editt. Fausti 7 remendu D congregate D, congregati P 8 atque] et P et] adque P pletus P 9 et om. P stridon D qui tunc erit stridor dentium] his uerbis incipit sermonis inter Augustini dubios 249 (39, 2208 M.) extrema pars, quae congruit cum hoc sermone dencium P multitudenim P, multitudine-segregata-populus-demersus Aug. 10 dexdera D regis] aeternae add. P ad orn. P segregata P et om. P Aug. populum P 11 tartare P miseracionis fine P fine om. Aug. spe om. P, spem D 12 demerso P et om. P Aug. exclusos in scripsi, exclusosem D, exclude se in P, excludi se Aug. tenebrisuis D sanctorum beata P 13 profundo] inferne add. P, profundi sinum Aug. discendeus DP urguere P 14 putheo orsu D perpetua morte P moriturum P 15 aspexerit Aug., aspexit D, petit P frustra-postulabit ovi. P dispexit D misericordiam Aug., miseri- cordia]) 16 postulabit Aug., postulauit D quod P 17 arentibus P labis D rogabit Aug., rogabat 1), rogauit P quam uellet— audire mereamur om. P ) paupertatis laboribus subiacuisse et in illa uita, quae cum uita morerentur, mala portasse, ne ad illa aeterna mereretur supplicia peruenire.

Ut ergo haec tam dura et tam terribilia ante illud tribunal aeterni iudicis audire non mereamur, ideo, fratres carissimi, dum adhuc licet et cum dei adiutorio in potestate nostra est, consideremus conscientias nostras et, si aliqua crimina uel peccata capitalia necdum elimosynis et orationibus purgata adhuc in nobis dominari cognoscimus, portum paenitentiae deuictis peccatorum fluctibus Christo auxiliante festinemus intrare et, si quid in nauicula animae nostrae multis tempestatibus peccatorum aut per superbiam fractum aut per auaritiam ruptum aut per luxuriam resolutum esse cognoscimus, conponere uel reparare bonis operibus festinemus. non enim nocent peccata praeterita, si non placent. sicut enim nulli iustorum sufficit iustitia sua, nisi perseuerauerit usque in finem, ita nulli peccatorum nocere poterit iniquitas sua, si, antequam de corpore isto discedat, ad elimosynarum remedia uel paenitentiae medicamenta confugerit.

Sed quia, quando uel qua hora de hoc saeculo rapiamur, scire non possimus, sine ulla dilatione uel mora de sinistra confugere festinemus ad dexteram. non sanitati credendum [*]( 1 in Aug., om. D 2 portas sene D etrna D 5 non Aug., om. D fcl et ante ideo habet P 6 et cum - nostra est om. P inpoteste D 7 considerimus P crimena P, cremina D 8 elymosinis D, aelimosinis P oracionebus P 9 in nobis adhuc P dominare D cognoscemus P portu P, portu in D poenitentip D 10 auxiliante] gubernante P, iuuante Aug. fistinemus D 12 primum per om. D superbiam—resolutum] auaricia aut per superbiam aut iniqua cupiditate corruptum P 13 luxoriam D cognoscemus P 14 operebus P festinimus P, studeamus iugiter uitiorum exhaurire sentinam add. Aug. 15 placent] praesentia add. Aug. enim om. P nonnulli]) 16 iusticia P nisi] si non P Aug. persiuerauerit P 17 si antequa Dbis 18 ista D discendat D elymosinarum D, aelimosinarum P uel vtcrerqcr. et p add. D h mendicamenta D 19 confugeret D 20 qui D ora P (h man. all.) 21 possumus P delationo D, dilacione P uel] absque add. P denistra 1) sinextra P 22 confugere festinemus] fugiamus P dext ai U dera D non] enim add. P sanitate D, sanitem P (ta man. alt.) )

est, non aetati. in remedium salutis suae semper intentus esto, qui uitae suae semper incertus est, quia, qui nos securos fecit dicendo: peccator in qua die conuersus fuerit, omnes iniquitates illius obliuioni tradentur, ipse nos. etiam cautos esse uoluit dicens: nolite tardare conuerti ad dominum neque differatis de die in diem.

Sed forte quando generaliter ad paenitentiam prouocamus omnes, aliquis intra se cogitet dicens: ego iuuenis homo sum uxorem habens, quomodo possum aut capillos minuere aut habitum religionis adsumere? nec nos hoc dicimus, fratres carissimi, non hoc praedicamus, ut iuuenes, qui coniugia habere uidentur, mores magis quam habitum debeant commutare. quid enim homini uxorem habenti nocet, si mores perditos uoluerit ad opera bona et honesta conuertere, si peccatorum suorum uulnera ieiuniis et orationibus et elimosynis ad sanitatem pristinam studeat reuocare? uera enim conuersio sine uestimentorum commutatione sufficit sibi. uestimenta uero religiosa sine bonis operibus non solum remedium habere non poterunt, sed etiam dei iudicium iustum sustinebunt. conuertamur ergo ad [*]( 3] Ezech. 18, 21; 33, 13. 5] Eccli. 5, 8. ) [*]( 1 etati D, aetatem P non ante in add. Aug. rimedium P post semper rasura 2-3 litterarum in P exstat intentus esto scripsi, incertus e D, intardus est P, tardandus est Aug. 2 quia P 3 facit P quacunqui P diae P 4 obliuione P etiam nos P 5 cautus P u uoluit esse P noli P (te man. tert.) tardere D (erat tr in ras.) 6 defferatis DP diae P 7 sed] si Aug. geraliter D poenitentia D prouocamur P 8 omnes post generaliter PAug. alequis P cogitat P sum om. P Aug. 9 quommodo P capillus P 10 relegionis D nec nos] nonne D dicemus P post carissimi D partem sequmtis sermonis (p. 281, 15 ut nlceris — p. 283, .5 recordatione iudicii) exhibet, quae suo loco desideratwr 11 non hoc om. D iuueuis P coniugia] racionabilia add. P habire P 12 habitum magis quam niores P Aug. coumutare P, commotare D 13 homeni P uxore habente P nocit P perditus P noluerit habere et P 14 et] uel P 15 ieiuniis et om. P i ieiunis D aeluxiosinis et oracionebus P elymosinis a D sanetatem P 16 studeat om. P, studiat D 17 commotatione D, commutacionem P relcgiosa D 18 potest P 19 eoiam P iustum dei iudicium PAug. sustenebunt P conuertitur D )

meliora, dum in nostra sunt potestate remedia. hic extinguamus mortem moriendo peccatis, hic uitam uitae meritis adquiramus per eum, qui cum patre uiuit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

XV. DE IEIUNIO QVADRAGESIMAE.

Ecce, fratres dilectissimi, dies quadragesimae sanctae et spiritales iam in proximo sunt, in quibus corporis damna in animae transeunt lucra. et ideo, quia, sicut apostolus dicit, tempus acceptabile et dies salutis adueniunt, tamquam ad spiritalem uindemiam nostros animos praeparemus et ita uacare deo studeamus, ut in istis paucis diebus, quod nobis per totum annum sufficiat, congregare possimus. de istis enim dominum diebus dixisse credimus per prophetam: in diebus solemnitatum uestrarum adfligetis animas uestras. quare hoc dixit? quia ieiunia et uigiliae et sanctae adflictiones humiliata corpora macerant, sed maculata corda purificant, membris subtrahunt fortitudinem, sed conscientiis adducunt nitorem. lassitudine enim corporum redimuntur crimina uo- , luntatum, per durae crucis exercitia luxuria uel carnis puniuntur gaudia, ac sic mortificatione praesenti futurae mortis sententia [*]( 9] 2 Cor. 6, 2. 14J Leu. 16, 29. ) [*]( 1 in nostra ex monstra D extin guamus D 2 meretis P admui quira D, conparemus P 3 per eum] praestante domino nostro Iesu Christo P Aug. cum patre om. P 6 incp sermo faustini de ieiunio quadragensimc D 7 dies D in ras. quadragensime D spiritales scripsi, spiritalis D 8 in post damna addidi, in D rasura exstat, in qua anime fuisse uidetur 9 transeunt D (se in ras.) 11 uendemea D et ita uacare scripsi, etit uocare D 12 studiamlls]) 14 prophetam] quae sequuntur usque ad finem exstant etiavi in sermone Augustini dubio 262, 1-4 (8.9,222.9 M.) et Euseb. hom. 44 15 uestrarumj in D rasura exstat, in qua vTParii gyrum scriptum erat adfligetis scripsi, adfligitis D, adfligite Aug. 16 hoc Aug., om. D adflictionis D 17 humiliat:a 1) 18 fortitudem D addunt Aug. 19 lassitudine e. c.] nihilominus de eontritione animi Aug. redemuntur D cremina D uoluptatum Aug. 20 luxoria uel D, deceptae dudum Aug., an luxuriae vel scribendum? )

sedatur et, dum culpae auctor humiliatur, culpa consumitur. dumque corporis adflictio uoluntaria districtione infertur, tremendi iudicis offensio sedatur et ingentia peccata labor soluit exiguus, quae uix consumturus est ardor aeternus. si enim nos ipsi peccatis nostris disciplinam inponamus, per paenitentiam carnis luxuriam contemnamus, cito nobis deum propitium faciemus. peccatum tuum si tu agnoscis, deus ignoscit. nam quomodo potest fieri, ut illi peccato deus dignetur ignoscere, quod in se homo dedignatur agnoscere?

Tractantes ergo causam salutis nostrae faciamus intra nos, quae circa nos medici solent. si laesura uel querella aliqua in prima corporis cute sentitur, curatio medicamenti blandioris admouetur. si uero in ossibus uulnus absconditur aut in uiscerum profunda demersum est, austeriorem et uiolentiorem poscit uis occulta medicinam, ut ulceris magnitudo aut exustione aut incisione superetur et dolor dolore uincatur. similis ratio in animarum aegritudine adhibenda est. si leuia sunt fortasse peccata, uerbi gratia si homo uel in sermone uel in aliqua reprehensione uoluntatis, si oculo peccauit aut corde, uerborum et cogitationum maculae cottidiana oratione uincantur et priuata conpunctione tergendae sunt. si uero quisquis conscientiam suam intus interrogans crimen aliquod capitale commisit, si autem fidem suam falso testimonio expugnauit ac perdidit, si sacrum ueritatis nomen periurii temeritate uiolauit, si niueam baptismi tunicam et pretiosam uirginitatis holosericam caeno commaculati pudoris infecit, si [*]( 1 sedatur] praeuenitur Aug. 2 uoluntaria districtione scripsi, uoluntarie distriotioni D, uoluntariae districtionis Aug. 3 iudicii D Efts. 4 erat Aug. si enim -1. 9 agnoscere otn. Aug. 6 luxoria D contempnamus D 7 tuu D (tu in ras.) ignoscit ex ignoscis D 11 medi D lesura D 15 oculta D 16 incissione D 17 adhibenda est] in D subsequuntur statim uerba p. 283, 5 audionda pst, pars autem sermonis, quae hie intercidit, legitur in medio scrmone antecedcnte ita, ut etiam uerba ut ulceris-adhibenda est illo loco reperiantur, cf. adn. crit. ad p. 279, 10 20 macule cotditiana D 21 uincantur] curandae Aug. conpunctionem D 22 cremen D 23 si autem] ut si Aug. 24 prodidit Aug. jiiuri D 25 babtismi D tonica D 20 uirgitatis D holosirica D )

in semet ipso nouum hominem crimine homicidii interfecit, si auguria obseruando per haruspices et diuinos atque incantatores captum se diabolo tradidit, haec atque huiusce modi mala expiari penitus communi et mediocri uel secreta satisfactione uix possunt. graues causae grauiores et acriores et publicas curas requirunt, ut, qui cum plurimorum destructione se perdiderit, simili modo cum plurimorum aedificatione se redimat. homo enim se ipse decipiat, si, cum intus in medullis feruere sentiat morbum, per superficiem corporis molle deducat unguentum.

Haec itaque capitalia mala ingenti et rugitu et gemitu et fonte indigent lacrimarum et proclamandum est cum propheta: rugiebam a gemitu cordis mei, et: lauabo per singulas noctes lectum meum, lacrimis stratum meum rigabo, et iterum: ego autem tamquam cinerem panem manducabam et potum meum cum fletu miscebam. nemo despiciat paenitentiam, nemo contemnat hanc humilitatem. rex enim erat Dauid, qui ista dicebat, summus rex erat, qui ista faciebat. oportet itaque quasi super mortuum cum clamore et magnos super extinctam peccatis animam dare planctus. et quomodo mater solet orbata super amissione unici filii sui fracto pectore lamentari, ita conuenit super unicam animam nostram, sed cum spe reparationis adfligi, de qua unica sermo propheticus dicit: erue a framea animam meam et de manu canis unicam meam. quare unicam dicit? siue quod tamquam unica diligenda est, siue quod ipsa sola ante tribunal Christi rationem remotis omnibus solaciis [*]( 13] Psalm. 37,9. Psalm 6,7. 15J Psalar. 101,10. 24] Psalm.21,21. ) [*]( 1 cremini D, nece Aug. homicidi D, hominis Aug. 2 augoria Dl aruspices D si per augures et diuinos Aug. 3 captiuum Aug. diah bulo D 4 commoni D 5 acriores D pluplicas D 6 disstuctione D 7 redemat D 8 si superscr. D cum Aug., om. D iutus om. Aug. 9 supficiae D 12 fonte Aug., forte D indi\'gent D tPclamaridu D cPphete D 15 cynerem]) 16 iniscieba D dispiciat D 17 contempnat D 18 dauit D dicebat ex docebat D 19 cum clamore et] conclamatum ita Aug. 20 magnus D planctos D 21 amisione D 23 repationis D 24 propheticus dicit Aug., J\'phctieum 1) 27 solacis D )

redditura est. ita, inquam, necesse est super hanc unicam criminum gladio interfectam cum rugitu et gemitu totum pondus effundi doloris, si forte possit lacrimarum fomentis ac calore fidei suscitari. accendenda est, conpunctio, conroborandae sunt preces futuri recordatione iudicii. audienda est uero Danielis prophetae sententia, sed audienda oboedientiae aure, dicentis: accipe, inquit o rex, consilium meum et peccata tua elimosynis pauperum redime. exemplum etiam illius uiri euangelici ita est audiendum quasi uere pro nostra redemptione conscriptum: ecce dimidium bonorum meorum, domine, do pauperibus, de quibus in euangelio audiuimus dominum ineffabili dignatione et caritate dicentem: qui fecit uni ex his minimis, fecit mihi. quae uerba elimosynarum nobis fructus caelesti auctoritate commendant.

Sed forte, quando de elimosynis loquimur, expauescat angusta paupertas et dicat se non habere, quod possit pauperibus erogare. nemo enim ex hac re se poterit excusare, quando dominus redditurum se mercedem pro calice aquae frigidae tantum repromisit, et uiduam, quae duos nummos in gazophylacio miserat, conlaudauit. deus autem noster non copia largitatis, sed beneuolentia pascitur largientis.

Ego autem puto, carissimi, quod ideo dominus noster pauperes in hoc mundo esse permiserit, ut in pauperibus diuitum fidem probaret uel in pauperum misericordia diuitibus miseraretur, ut abundantibus boni operis ac redemptionis suae occasio [*]( 7] Dall. 4, 24. 10] Luc. 19, 8. 13] Matth. 25, 40. 18] Matth. 10, 42. 19] Maro. 12, 42. ) [*]( 2 cremium 1) 3 doloris;lfl 1) 4 suscitare D conroborande D 5 iudici D, atque misericordiarum operibus adiuuandae udd. Aug. danielis I) 6 oboedientiae Aug., obedientia D 7 inquid D 8 elymosinis 1) redeme J) 9 euuangelici D 10 de medio D 11 de qui- bus 1) bis 14 elimosinaru D 15 elymosinis D 16 et dicat-conlaudauit] non ita est, carissimi. meminerit potius aera minuta diuitum O thesauris fuisse praelata, quia Aug. 17 ergare D oxcussare D 18 redditurum scripai, redidurus D mercidem D frigide ex fridide D 19 gazafilacio D 21 beneuolentie D 24 misereretur Aug. 25 habundantibus D occassio D )

non deesset et beniuolum et misericordem etiam inopia aliena ditaret et opulentior quisque ingentia de egente lucra conquireret et mirifico summoque commercio, dum inopi misericordiam temporaria largitate conferret, sic sibi aeternos thesauros conpararet. dirigamus actus nostros, ut, quidquid possimus, quidquid ualeamus, pro amore uitae aeternae in exercitia bonae uoluntatis, in studia iustitiae ac misericordiae conferamus. curramus, dum lucem habemus, priusquam nos tenebrae conprehendant, quia iam in saeculo illo emendationi ac redemptioni prospicere non licebit, sicut dicit sermo diuinus: quoniam non est in morte, qui memor sit tui. sicut ergo iam ibi nulla timebitur meritorum amissio, ita nulla tribuetur peccatorum remissio, nulla ibi iam exercendi boni operis licentia concedetur.

Haec ergo, fratres, sapienter ac feliciter cogitantes ad paenitentiae remedia confugere festinemus et per castitatem et humilitatem, per opera iustitiae et misericordiae aeterna nobis apud deum praemia conparemus praestante domino nostro Iesu Christo, cui honor (est) et imperium in saecula saeculorum. Amen.

XVI. DE DOMINICO INITIO QVADRAGESIMAE.

Dominus et saluator noster, qualiter ad eum post multas neglegentias uenire debeamus, nos hortatur et admonet per prophetam dicens: uenite, adoremus et procidamus coram domino, qui fecit nos, et iterum: conuertimini ad me ex toto corde uestro, in ieiunio, fletu planctuque. [*]( 8] cf. Ioann.12, 35. 10] Psalm. 6, G. 25] Psalm.94,6. 26] Ioel 2,12. ) [*]( 1 et misericordem] locupletem Aug. 2 didaret D 4 temporaria Aug., temporalia ex temporaliter D conferret scripsi, conferet D, confertur (misericordia,) Aug. 5 actos D 7 uoluntates D conferamus Aug., confirmamus D 12 amisio D tribuetur scripsi, tribuitur D, retribuetur Aug. 13 remisio D 14 concedetur Aug., conciditur D 15 quae sequuntur desunt apud Aug. 19 est addidi, om. D 22 incp omelia sci faustini de dominico initio quadragensime D; exstat hic sermo et alibi et inter sermones Augustini dubios 141 (39, 2020 M.) 24 ortatur D ommonet D 25 procedamus D 27 plantueque D )

dies enim, fratres carissimi, sanctae quadragesimae, si diligenter adtendamus, uitam saeculi praesentis significant, sicut dies paschae aeternam beatitudinem praefigurant. et quomodo in quadragesima quasi tristitiam habemus, ut in pascha legitimo ordine gaudeamus, sic et in hoc saeculo, quamdiu uiuimus, paenitentiam agere debemus, ut (in futuro peccatorum) indulgentiam accipere et ad aeternum gaudium peruenire possimus. sed ita debet unusquisque pro suis criminibus suspirare, lacrimas fundere, elimosynas dare, ut deo auxiliante, quamdiu uiuit, semper crimina ipsa conetur effugere. sicut enim sine minutis peccatis nullus umquam aut fuit aut esse poterit, ita sine capitalibus criminibus donante deo et auxiliante omnibus modis esse debemus.

Et ut haec obtinere possimus, si nos alio tempore inpedimenta mundi detinent obligandos, uel in diebus sanctae quadragesimae in lege domini, sicut scriptum est, die noctuque meditemur et ita cor nostrum diuinae legis dulcedine repleamus, ut in nobis nullum locum uirtutibus uacuum, quem obtinere possint uitia, relinquamus. sicut enim tempore messium uel uindemiarum, fratres carissimi, unde caro nostra sustentari possit, colligitur, ita in diebus quadragesimae quasi spiritalium uindemiarum uel messium tempore, unde anima nostra in aeternum possit uiuere, congregetur, quia, sicut neglegens quisque tempore uindemiarum uel messium nihil colligens per totum anni spatium fame torquebitur, ita, qui in hoc tempore spiritale triticum et caeleste mustum ieiunando, legendo, orando [*]( 16] Psalm. 1, 2. ) [*]( 1 sanctae] sSemus D quadragensime D dilienter D 4 quadragensima D tristiam D habeamus D 6 in futuro peccatorum addidi, om. D, in futuro possimus peccatorum Aug. 8 creminibus D f 9 elymosinas D 10 cremina D efugere D 12 creminibus D 13 esse] possumus et add. Aug. 15 obligatos Aug. sancte ]| D quadragensime D 16 notuque D 17 dulcidine D repleamur D 18 quem] q, (■= quod) D 20 uinde mearum D 21 collegitur D XLme D 22 uende mearum D nostra ex rostra D 23 congregetur Aug., congregatur D 24 uendemearum D )

in horreis animae suae prouidere et congregare neglexerit, in aeternum durissimam sitim et crudelem inopiam sustinebit.

Certissime scitote, fratres carissimi, quia, qualis est caro, quae post multos dies percipit cibum, talis est anima, quae non adsidue pascitur dei uerbo. et quomodo caro per famem et inopiam tenuis et sicca uelut quoddam simulacrum efficitur, ita et anima, si uerbi dei cibo non pascitur, arida et inutilis et ad nullum opus bonum congrua inuenitur. considerate, fratres carissimi, et horreum et canabam et cellarium annis singulis praeparamus, unde anno uno cibum habeat caro nostra: putatis, quantum debemus recondere, unde in aeternum sustentetur anima nostra? et ideo, fratres carissimi, uel istis paucis diebus recedant inpedimenta mundi, quia secundum scripturam multos neglegentes miseros faciunt. recedat carnalis laetitia, recedant uenenis plena mundi istius blandimenta. carnis gaudia minuantur, ut animae lucra spiritaliter praeparentur propter illud, quod scriptum est: uae uobis, qui ridetis nunc, quia lugebitis et flebitis, et illud: beati, qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur. tempus, quod nobis furiosus tabulae ludus solebat auferre, lectio diuina incipiat occupare et odiosis fabulis et mordacibus iocis ac detractionibus uenenatis alloquia de scripturis sanctis succedant. horarum spatiis, in quibus uenationibus solebamus cum damno animae detineri, uisitentur infirmi, requirantur in carcere constituti, peregrini suscipiantur et discordes ad concordiam reuocentur.

Haec si faciamus, fratres, inde nobis parare possimus medicamenta, unde nobis uulnera feceramus. ante omnia in diebus ieiuniorum, quod prandere solebamus, pauperibus erogemus, [*]( 17] Luc. 6, 25. 18] Matth. 5, 5. ) [*]( 9 1 orreis D 2 crudilem D 6 uelud D 9 si ante et horreum add. Aug. orreu D canauam Aug., cera bam D 10 replemus Avg. 16 minuuntur D spiritalia Aug. ppar|\' entur D (erat atu tn ras.) 17 ue D quid D 18 lugiunt D 20 et scripsi, ut D, om. Awg. 21 odiosis ex odiosus D, otiosis Aug. mordiacibus D detractionibus Aug., detractationibus D 22 colloquia Aug. spatia D 23 dampno D deteneri ex detereri D 27 faceramus D 28 solebemus D erogamus D )

ne forte aliquis sibi sumptuosas caenas et exquisitis saporibus epulas studeat praeparare et corpori suo magis commutasse quam subtraxisse ciborum abundantiam uideatur. nihil prodest longum tota die duxisse ieiunium, si postea ciborum suauitate uel nimietate anima obruatur. illis enim mens repleta turpescit et inrigata corporis nostri terra spinas libidinis germinabit. sit ergo temperatus cibus, numquam nimium uenter expletus et plus semper de cibo cordis quam de cibo corporis cogitemus, qui intus in homine interiore facti sumus ad imaginem dei, in carne autem de limo terrae formati sumus. et uidete, fratres, si iustum est, ut caro de terra facta interdum bis in die capiat cibum et anima, quae imago dei est, uix post plures dies capiat uerbum dei, cum tamen expediat nobis, ut amplius imaginem dei in nobis, quam nostram carnem debeamus honorare. qui enim de sola carne cogitant, bestiis et pecoribus similes sunt et, qui ita agunt, iam in se dei imaginem contriuerunt. caro uero uelut ancilla gubernetur et anima tamquam domina legitima praeferatur. iam si aliter factum fuerit, si nos non agnoscamus ad imaginem dei factos et plus de carne quam de anima cogitemus, timeo, ne nos spiritus sanctus per prophetam arguat dicens: homo, cum in honore esset, non intellexit. comparatus est iumentis insipientibus et similis factus est illis.

Lectiones diuinas et in ecclesia, sicut consuestis, libenter audite et in domibus uestris relegite. si aliquis ita fuerit occupatus, ut ante refectionem scripturae diuinae non possit [*]( 21] Psalm. 48,13. ) [*]( 2 studiat D ppararef ex pparet D corpore D commotasse D 3 habundantia D 4 longum tota die D5 in ras. duxisse Aug., dixisse D 5 illico Aug. repletatur pescit D 10 lymo D terre D in 11 dig D capiant D 12 quae imago scripsi, om. D (sed habet imago ante capiat cibum), in qua imago Aug. uix ex uox D 13 accipiat Aug. 15 besteis D peccoribus D 17 uero] ergo Aug. gupernetur D1 18 legitima D Cx erasum) reficiatur Aug., potius praeficiatur scribendum iam] nam et Aug. 24 consuistis D 26 refectione D )

insistere, non eum pigeat in conuiuio suo aliquid de scripturis diuinis legere, ut, quomodo caro pascitur cibo, sic reficiatur anima dei uerbo, ut totus homo, id est exterior et interior de sancto et salutari conuiuio satiatus exsurgat. nam si sola caro pascitur et anima dei uerbo non reficiatur, ancilla satiatur et domina fame torquetur. et hoc quam sit iniustum, sanctitas (uestra) non potest ignorare, et ideo, sicut iam dixi, lectiones diuinas illo desiderio et audire et legere debetis, ut de ipsis in domibus uestris et alibi, ubicumque fueritis, etiam loqui et alios docere possitis et uerbum dei uelut munda animalia cogitatione adsidua ruminantes utilem sucum, id est spiritalem sensum et in uobis sumere et aliis (deo) adiuuante propinare possitis inplentes illud, quod scriptum est: et calix tuus inebrians quam praeclarus est, inplentes illud, quod beatus apostolus hortatur et admonet dicens: siue manducetis siue bibatis siue aliquid faciatis, omnia ad gloriam dei facite. et si infirmitas non prohibet, cottidie ieiunate et ad uigilias alacri et feruenti deuotione consurgite propter illud, quod scriptum est: die noctuque uigilat spiritus meus ad te, deus, et iterum: ad te orabo, domine, mane et exaudies uocem meam, et iterum: media nocte surgebam ad confitendum nomini tuo, domine. ad quam rem etiam dominus et saluator noster in euangelio hortatur et admonet dicens: uigilate et orate, ne intretis in temptationem, quod ipse praestare dignetur, cui est honor et imperium cum patre et spiritu sancto in saecula saeculorum. Amen. [*]( 13] Psalm. 22, 5. 15] 1 Cor. 10, 31. 19] Psalm. 62, 2. 20] Psalm. 5, 4. 21] Psalm. 118, 62. 23] Matth. 26, 41. ) [*]( 2 relegere Aug. refiijciatur D 3 ut] et Aug. et om. D et exterior et interior Aug. extirior D 5 reficitur ... pascitur Aug. 7 uestra 8 Aug., om. D ignorari D 10 positis D et uerbum Aug., ut u. D 11 adsiduaru minantes D succu D 12 in om. Aug. deo om. D deo auxiliante Aug. 13 inplentes] ut in nobis impleatur Aug. tuis D 14 pclaru D 15 ortatur D 16 bibatis scripsi, bibetis D aliud quid Aug. 17 et om. Aug. cotdidie D et post ieiunate om. Aug. 18 illut D 19 de noctu Aug. a te deus D 28 ortatur D )

XVII. DE LECTIONE EUANGELII, UBI AIT: NESCIAT SINISTRA TUA, QVID FACIAT DEXTERA TUA.

Euangelica lectio, fratres carissimi, quae nobis modo recitata est, uidetur mihi, quod secundum litteram non possit intellegi, et ideo deo auxiliante requiramus, qualiter ad eius spiritalem sensum peruenire possimus. sic enim ait: adtendite, ne iustitiam uestram faciatis coram hominibus, ut uideamini ab eis, et iterum: cum facis elimosynam, nesciat sinistra tua, quid faciat dextera tua, cum alibi dicat: sic luceat lux uestra coram hominibus, ut uideant opera uestra bona. diligenter adtendite, fratres, et intellectum diuinae scripturae humiliter et sapienter requirite. non enim sibi ipse dominus in euangelica lectione contrarius esse potest. nam quia elimosynam et occulte fieri ipse dixit et ipse admonuit publice, ut sibi praecepta eius non uideantur esse contraria, intellectum sobrium quaerit. qui enim ideo facit elimosynam, ut ab hominibus se laudari desideret, etiam si occulte fecerit, publice facit, quia laudem ab hominibus quaerit. qui uero elimosynam pro solo amore dei facit, ut illum ad opus bonum reliqui imitentur et non ipse, sed dominus conlaudetur, etiam si publice faciat elimosynam, absconse facit, quia pro elimosyna illa non hoc, quod uidetur, [*]( 7] Matth. 6,1. 9] Matth. 6, 3. 11] Matth. 5, 16. ) [*]( 2 incip de lectione euuangaelii ubi ait nesciat sinistra tua quid faciat dexdera tua D; exstat hic sermo inter Augustini sermones dubios 63 (39, 1864 M.) 8 ne om. D 9 elymosinam D 10 dexdera D cum alibi dicat] ut sit elimosyna tua in absconso. quomodo hoc secundum litteram accipere possumus, cum ipse dominus iteram dicat: sic luceat lumen uestrum coram hominibus, ut uideant uestra bona opera et glorificent patrem uestrum, qui in caelis est? quomodo hic dicit: nesciat sinistra tua, quid faciat dextera tua, cum alibi dicat Aug. 14 lectionis D 15 elymosina D oculte D 16 puplice]) 18 elymosina D 19 oculte D fecerit Aug., fuerit D puplice D 20 querit D elymosinam D 21 reliqui imitentur Aug., reliquie mittentur D 22 puplice D ely- mosina D 23 facit Aug., faciat D elymosiuam D ) [*]( JIXI. Faust ) [*]( 19 )

sed quod non uidetur, desiderat nec ab hominibus laudem, sed mercedem a deo optat accipere.

Hoc etiam ab ieiunio debemus accipere. cum enim ipse (dominus) dicat: unge caput tuum et faciem tuam laua, ne uidearis ab hominibus ieiunans, ergo contra Christi praecepta faciamus, qui publice ieiunium indicimus et uidente toto populo pariter cum ipso ieiunamus? et in hoc sensu oportet intellegi, ut nemo pro laude humana, sed pro peccatorum indulgentia, pro misericordia diuina ieiunet. ideo unusquisque interroget conscientiam suam et, si pro solo deo facit elimosynam, secure et publice faciat, ut eum, quicumque uiderint, imitentur. nam et illud, quod dominus dicit: nesciat sinistra tua, quid faciat dextera tua, ad hoc, quod supra diximus, pertinere cognoscitur. in dextera enim intellegitur amor dei, in sinistra uanitas uel cupiditas mundi. et si pro laude humana dederis elimosynam, totum sinistra facit, dextera nihil omnino. si uero pro remissione peccatorum et amore uitae aeternae elimosynam dederis, totum dextera facit. quid est ergo: nesciat sinistra tua, quid faciat dextera tua, nisi ut, quod faciat amor dei, non corrumpat uel perdat (uanitas uel cupiditas mundi? nam si hoc aliquis secundum litteram implere posse credit, quid faciat, si manus dextera doluerit? numquid de sinistra elimosynam dare non debet? aut, si uult captiuum redimere, quomodo arcam aperire poterit aut sacculum soluere, si sinistram manum dexterae suae non iunxerit? aut si peregrinum oporteat excipere et secundum [*]( 41 Marth. 0, 17. ) [*]( 2 mercidem D 3 ab] de Aug. 4 dominus Aug., om. D capud D 6 facimus Aug. puplice D 7 populo!| D 8 humane D 9 indulgentia D (~ erasum) 11 elymosina D puplice D 12 uiderint Aug., uiderent D emittentur D 13 dexdera D utroque loco 15 et scripsi. at D, om. Aug. 16 humana ex humane D etymosina D dexdera D 17 remisione D 18 elymosina D dexdera]) utroque loco 19 nt om. Aug. 20 uanitas uel Aug., om. D 21 aliquis Aug., aliquid I) iinpleri Aug. 22 dexdera D 23 elymosina D 24 redemere D • I 25 saeulum D sinistram D dexdero sue D iuxerit. D 26 optat Aug.)

praeceptum domini sanctorum pedes abluere, non uideo, quomodo hoc nesciente sinistra manu possit implere.

Ad hoc pertinet etiam illud, quod dixit dominus: nolite in angulis platearum orare, sed intra, inquit, in cubiculum tuum et clauso ostio ora patrem tuum in absconso. ecce et ipsi bene agnoscitis, quia nec hoc semper secundum litteram poterit impleri. nam et nos ipsi et totus populus non solum in cubiculis nostris oramus, sed etiam ad ecclesiam conuenimus et simul cum omni populo genua flectimus. et numquid haec facientes praeceptis Christi contrarii sumus, qui dixit, ut in cubiculis clauso ostio orare debeamus? non ita est. unde etiam iste sensus superiori sententiae conueniens est. qualiter ergo hoc intellegi debeat, diligenter adtendite. si quando oras deum (et) hoc ab illo petis, quod uidetur, publice et aperto ostio oras, quia hoc a deo uis accipere, quod uidetur. si uero pro indulgentia peccatorum et pro uita aeterna uolueris supplicare, etiam si publice oraueris, clauso ostio oras, quia non hoc petis, quod uidetur, sed quod non uidetur. quae enim uidentur, temporalia sunt, quae autem non uidentur, aeterna sunt. si temporalia quaeris, sicut iam supra dixi, publice et aperto ostio oras, si aeterna quaeris, secreta est oratio tua, quia non, quae uidentur, (sed quae non uidentur, optas accipere. qui ergo illa, quae non uidentur), in ueritate quaesierit, et illa, quae uidentur, domino remunerante percipiet, quia non mentitur ille, qui dicit: quaerite ergo primum regnum dei et iustitiam eius et haec omnia praestabuntur uobis.

Nec hoc dicimus, fratres, ut pro rebus temporalibus dominum non oremus, id est pro sanitate corporum aut pro pace [*]( 3] Matth. 6, 5. 25] Matth. G, 33. ) [*]( 2 impleri Aug. 4 inquid D 5 bostio D 8 etiam] publice add. Aug. 11 hostio D 14 et Aug., om. D 15 puplice D hostio D quia] q D 16 indulgentia D 17 puplice D 18 hostio D 19 enim !JIII D (erat non in ras.) 20 queris D 21 pupplice D hostio D post oras rasura in D exstat, in qua erat quia n hoc aeterna Aug., terrena D queris D 22 sed quae-uidentur Aug., om. D, sed in ras. dlrO erstat 25 percipiet Aug., pcipiat D 28 hoc] sic add. Aug. ) [*]( 19* )

populorum aut pro abundantia fructuum. debemus et ista a deo petere, (sed) secundo et tertio loco, ut primas partes in omni intentione nostrae orationis amor animae et desiderium uitae (aeternae) obtineat. oremus pro corpore, sed sine ulla conparatione amplius pro anima supplicemus. et ideo, fratres carissimi, quotiens uobis ista euangelica lectio legitur, eo ordine, quo supra suggessimus, intellectum eius debetis accipere, ut siue in elimosynis siue in ieiuniis siue in orationibus sine in dextera siue in sinistra hoc obseruare studeamus, ut, quidquid agimus, non pro uanitate uel cupiditate saeculi, sed pro (amore) aeternae beatitudinis faciamus, quod ipse praestare dignetur, qui cum patre uiuit et cum spiritu sancto in saecula saeculorum. Amen.

XVIII. DE UOCATIONE ABRAHAE.

Modo cum diuina lectio legeretur, audiuimus dominum beato Abrahae dicentem: egredere, inquit, de terra tua et de cognatione tua et de domo patris tui. omnia enim, fratres carissimi, quae in ueteri testamento conscripta sunt, noni testamenti typum et imaginem praetulerunt. sic et apostolus Paulus dicit: omnia enim in figura contigerunt illis. scripta sunt autem propter nos, in quos finis saeculorum deuenit. si ergo propter nos scripta sunt, quae tunc in Abraham corporaliter legimus facta, si sancte et iuste uiuamus, spiritaliter in nobis uidemus inpleta. egredere, [*]( 17J Gen. 12,1. 21] 1 Cor. 10,11. ) [*]( 1 populorum ||j;|||| D (erat tuoru in ras.), temporum Aug. habundantia fructu D 2 sed Aug., om. D 4 aeternae Aug., om. D obteneat D oremus] ergo add. Aug. 6 nobis D 7 eius Aug., est D 8 elymosinis D 9 studiamus D 11 amore aeternae Aug., aterne D 15 incipit de uocatione abrehae D; exstat hic sermo inter Augustim sermones dubios 2 (39,1741 M.) 17 inquid egredire D 18 tuis D (s erasum) enim om. Aug. 23 deuenit scripsi, definit D, fflnesj deuenerunt Aug. 24 habraha D si-uiuamus om. Aug. 25 aidimas D egredire inquid D )

inquit, de terra tua et de cognatione tua et de domo patris tui. haec omnia, fratres carissimi, per sacramentum in nobis baptismi et credimus et sentimus inpleri. terra nostra caro nostra est. bene de terra nostra egredimur, quando carnales consuetudines deserentes Christi uestigiis inhaeremus. quasi non tibi uidetur feliciter de terra sua, id est de se ipso egredi, qui de superbo efficitur humilis, patiens ex iracundo, castus ex luxurioso, largus ex cupido, benignus ex inuido, placidus ex cruento?

Uere, fratres carissimi, feliciter egreditur de terra sua, qui pro dei amore taliter commutatur. denique etiam in collocutione priuata ita loqui consueuimus, ut, si aliquis malus homo subito bona opera coeperit exercere, dicamus de illo: exiuit iste de se. et uere bene de se exisse dicitur, qui repudiatis uitiis uirtutibus delectatur. egredere, inquit dominus, de terra tua. terra nostra, id est caro nostra ante baptismum terra morientium fuit, post baptismum facta est terra uiuentium. ipsa est terra, de qua propheta cantauerat dicens: credo uidere bona domini in terra uiuentium. terra ergo uiuentium et non morientium, id est uirtutum non uitiorum, ut dixi, per baptismum facti sumus, si tamen post acceptum baptismum ad uitiorum non reuertamur uolutabrum, si, postea quam terra uiuentium facti sumus, opera mortis obnoxia et luxuriosa non faciamus. et ueni, inquit dominus, in terram, quam ego demonstrabo tibi. tunc enim ad terram, quam [*]( 18] Psalm. 26, 13. 24] Gen. 12,1. ) [*]( 3 babtismi D caro nill ã (erat m in ras.) 4 nãll D (erat m in ras.) 5 uestigis D inherimus D 6 id est Aug., idem D 8 luxo- . riosa D 10 deter D 11 commotatur D collucutione D 13 caede paerit D 14 iste se D exississe D repudiatis Aug., respuatis D tn 15 uirtibus D dilectatur D egredire inquid D 16 terra nostra Aug. te terra nam D babtismu D 17 moriengentiu D post fuit rasura in D exstat, in qua crat id est uirtutum post ex per D babtismum D 18 psalmista cominemorat Aug. 20 uirtutum D bis 21 post ex per D babtismum D post acceptum post babtismu D 23 morti Aug. luioriosa D 24 inquid D )

dominus ostendit, cum gaudio uenimus, . si prius de terra (nostra), id est de carne nostra ipso adiuuante uitia et peccata repellamus. egredere, inquit, de cognatione tua. ista cognatio uitia intelleguntur atque peccata, quae nobiscum quodam modo ei parte nascuntur et ab infantia malis moribus nutriuntur. de cognatione ergo nostra egredimur, quando per gratiam baptismi ab omnibus peccatis et uitiis euacuamur ita tamen, ut postea cum dei adiutorio, quantum possumus, laboremus, ut repulsis uitiis uirtutibus repleamur. nam si post baptismum malis omnibus euacuati desides esse uolumus et ignaui, timeo, ne repleatur in nobis illud, quod scriptum est in euangelio: cum exierit spiritus inmundus ab homine, ambulat per loca arida, quaerit requiem et non inuenit. postea reuersus si inuenerit domum uacuam, adducet secum septem alios spiritus nequitiores se et erunt hominis illius posteriora prioribus peiora.

Ita ergo de cognatione nostra, id est de peccatis ac uitiis exeamus, ut numquam ad haec mala postea uelut canis ad uomitum suum redire uelimus. egredere, inquit dominus, et de domo patris tui. et hoc, fratres carissimi, spiritaliter debemus accipere. pater noster ante gratiam Christi diabolus fuit. de ipso dominus in euangelio arguens Iudaeos dicit: uos de patre uestro diabolo estis et desideria patris uestri uultis facere. patrem ergo hominum dixit diabolum non ex ipso nascendo, sed ex ipsius nequitiam imitando, non quod ex ipso nasci potuerunt, sed quod eum uoluerunt imitari. nam [*]( 12] Matth. 12, 43. 18] Prou. 26, 11. 22] Ioann. 8, 44. ) [*]( 1 nostra Aug., om. D 2 nostra Aug., nam 1) 3 egredire inquid 1) cogitatione D 5 patre coni. Morel, elem. erit. 291 moribus] aetibus adduntur ac Aug. (artibus adducuntur in notis) 6 1m in ras. D babre tismi D 9 pulsis]) post ex per D, per Aug. babtismum D 10 euacuati scripai, uocuati D, uacuati Atty. 13 querit D, quaerens r o Aug. 16 peiiora D 17 n5 D 18 examus D uelud D 19 uellidt mus D egredire inquid D 21 diabulus D 22 euuaTig D iudeos D 23 diabulo D ifffs D 24 diabulu D 25 sed] ex j ipso nascendo sed (lenuo add. D emitendo D 26 emitari D )

quod prius pater noster diabolus fuerit, ex persona dei loquentis ad ecclesiam psalmista commemorat dicens: audi, filia, et uide et inclina aurem tuam et obliuiscere populum tuum et domum patris tui. considerate ergo primum, quid dixerit: audi filia, inquit. qui dicit: audi filia, pater utique est. cum dixit: obliuiscere populum tuum et domum patris tui, patrem utique admonet relinquendum. inuitamur ergo a deo patre, ut beata ac felici commutatione patrem diabolum relinquamus. bene diabolum patrem relinquimus, si deo auxiliante calliditatem et nequitias illius uitare semper uel fugere studeamus.

Haec ergo omnia, ut de terra nostra, id est de conuersatione carnali possimus exire et cognationem nostram, hoc est uitia et peccata relinquere et de domo diaboli patris effugere, non nostris uiribus, sed Christi gratia donante meruimus. et ideo, quantum possimus, cum dei adiutorio laboremus, ne iterum ad consortium uel amicitiam diaboli uel uitia uel carnales concupiscentias redeamus propter illud, quod scriptum est: iam sanus factus es, noli peccare, ne quid tibi deterius fiat, sed Abrahae fidem potius imitando et bona iugiter opera faciendo non solum ad ueniam, sed etiam ad consortium uel amicitias dei peruenire possimus. illud etiam metuentes, quod de hac eadem re (dominus) locutus est ad Moysen, cum grandi metu et tremore considerare debemus. sic enim ait: cum, inquit, tradiderit uobis dominus terram Chananaeorum, cauete, ne umquam cum habitatoribus terrae illius iungatis amicitias, quae uobis sint in ruinam. cum per gratiam baptismi a nobis omnia crimina uel peccata expulsa esse credamus, si postea cum ipsis uitiis uel [*]( 2] Psalm. 44, 11. Itl] Ioann. 5, 14. 25] Dent. 7, 1; Exod. 34, 12. ) [*]( 1 diabulus I) 5 inquid 1) 8 coinmotationo 1) diabulum D utroque loco 12 te I) 14 relinquere Aug., reliuquaimis J) diabuli D 17 diabuli D 18 concupiseentias ex coiieupiseentiaruni D rediamus D 20 habreae D putius]) emitondo D 22 metuentes om. Artg. 23 dominus Auy., om. D 24 tremore Atty., amore I) 25 inquid D chanan eoru D 27 anitias]) 28 cumJ enim add. Aug. babtismi D cremina D )

peccatis amicitias iungamus, dum eis ad cupiditatem uel luxuriam consentimus, sine dubio eorum amicitia nobis efficitur in ruinam.

Et ideo, quantum possimus, cum dei adiutorio pro salute animae laboremus et in agro cordis nostri, quem peccata uel crimina possidere consueuerant, uirtutes intromittere festinemus, ut impleatur in nobis illud, quod beatus Isaac in typo Christi benedicens filium suum dixit: ecce odor filii mei sicut odor agri pleni, cui benedixit dominus, quod ipse praestare dignetur, cui est honor et imperium cum patre in spiritu sancto in saecula saeculorum. Amen.

XVIIII. DE ABRAHAM ET ISAAC FILIO EIUS.

Lectio ilia, fratres carissimi, in qua beatus Abraham Isaac filium suum in holocaustum legitur obtulisse, ideo in ordine suo diebus quadragesimae non recitatur, quia, (ut) ipsi nostis, in uigiliis paschae propter sacramentum dominicae passionis reseruatur. et quia tunc non est in spatio, ut de ipsa possit aliquid dici, nunc, si iubetis, expositionem eius secundum id, quod eam patres nostri inspirante domino tractauerunt , caritatis uestrae auribus quam possimus breuiter intimemus.

Dixit ergo dominus ad Abraham: tolle filium tuum, quem diligis, Isaac et offeres eum mihi in holocaustum super unum montium, quem demonstrauero tibi. at ille surgens strauit asinam suam et tulit secum duos pueros et Isaac filium suum et peruenit ad [*]( 8] Gen. 27, 27. 22] Geu. 22, 2. ) [*]( 1 luioria D 2 dubio ex dubiu D eorum] haec Aug. amicitia B nobis Aug., amicitias D 6 cremina D consuejjuerat D 8 fili D 13 incipit de habraham et isac filio et D; exstat hic sermo inter Augu- stini semioyves dubios 6 (39,1749 lJf.) 14 habraham D 15 obtullisse D 16 ut scripsi, om. D, sicut Aug. 19 diciminc D expossitionem D a id om. Aug. 20 tractauerat D caritas D 22 habraham D 23 dilegis D offeris D 25 tullit D )

locum, quem ei ostenderat dominus, die tertia. Abraham enim, quando Isaac filium suum obtulit, typum (habuit dei patris, Isaac uero figuram) gessit domini saluatoris. quod autem ad locum immolationis die tertio peruenitur, mysterium trinitatis ostenditur. nam quod dies in sacramento tertius uel mysterio accipi debeat trinitatis, frequenter in sacris uoluminibus inuenitur, sicut in Exodo: uiam, inquit, trium dierum ibimus in deserto, et iterum, quando ad montem Sinai uentum (est), dictum est populo: sanctificamini et estote in diem parati tertiam, et Iosue transiturus Iordanem, ut in die tertio populus paratus sit, admonuit, et dominus die tertio resurrexit. hoc ideo diximus, quia beatus Abraham die tertio uenit ad locum, quem ei ostenderat dominus.

Duo pueri, quos cum asina Abraham remanere iussit, typum habuerunt populi Iudaeorum, qui pro eo, quod in Christo credituri non erant, ideo ad locum, ubi inmolandus erat, ascendere uel peruenire non poterant. asina illa significat synagogam, aries uero ille, qui inter spinas cornibus tenebatur, et ipse typum domini habuisse uidetur. nam et Christus quasi cornibus inter spinas haerebat, quando ad crucis cornua clauorum confixione pendebat. quod Isaac uero sibi ipse ad immolandum ligna detulit, et in hoc Christum dominum figurauit, qui ad locum passionis ipse portauit crucem suam. de quo mysterio multum ante dictum fuerat per prophetam: et erit, inquit, principatus eius super humeros eius. tunc enim Christus principatum super humeros habuit, quando crucem suam admirabili humilitate portauit. non incongrue crux Christi significat principatum. nam per ipsam et diabolus [*]( 7] Exod. 5, 3. 9] Eiod. 19,15. 24] Esai. 9, 6. ) [*]( 2 habuit-figuram Aug., om. D 4 tertio] abraham add. DI, quae uox erasa est 5 tertius] trinitatis add. D, sed erasum est 7 uia int quid D 8 a monte D 9 est Aug., ont. D extote D 10 iordanen D ne M et inditertio D 11 ammonuit D 12 resurrexerit D habraham D 14 asinam D 16 erunt D 17 assina D sinagogam D 20 herebat D 22 detulit ex tetullit D 23 qui Aug., qa D\'1, qd Dl 24 multo humlli Aug. 25 inquid D principatum D 27 humilitate D 28 diabulus D )

uincitur et totus mundus ad Christi notitiam uel gratiam reuocatur. denique sic et Paulus dixit, cum de passione domini loqueretur: factus, inquit, oboediens patri usque ad mortem, mortem autem crucis. propter quod et deus illum exaltauit et donauit illi nomen, quod est super omne nomen.

Hoc ideo diximus, fratres, ut agnosceret caritas uestra, quod principatus Christi, de quo scriptum est: et erit principatus super humeros eius, non sit aliud nisi crux eius. et ideo lectio illa in pascha legitur, quando Isaac uerus, cuius typum gerebat filius Abrahae, pro genere humano patibulo crucis adfigitur. legitur etiam (in) lectione ipsa, quod beatus ueniens Abraham cum filio suo uiderit locum a longe et dixit ad pueros: sedete hic cum asina. ego et puer proficiscemur et, cum adorauerimus, reuertemur ad uos. quare pueris, qui figuram habuerunt Iudaeorum, dicitur: sedete hic cum asina? numquid asina illa sedere poterat, fratres? sed ideo (dicitur): sedete cum asina, quod Iudaeorum populus, qui in Christo crediturus non erat, stare non poterat, sed ut debilis et uelut peccato languidus, qui baculum crucis despexerat, in terram casurus erat. dicit ergo beatus Abraham: sedete hic cum asina, ego et puer proficiscemur et, cum adorauerimus, reuertemur ad uos. quid est, quod dicis, beate Abraham? ad immolandum filium uadis et dicis, cum filio reuerteris? si enim (eum) obtuleris in holocaustum, utique tecum redire non poterit. potuit respondere beatus Abraham: uerum dico et offero filium et reuertar cum filio ad uos. tanta est fides mea, ut credam, quod ille, qui eum mihi de matre sterili dignatus [*]( 3] Philipp. 2, 8. 1-1] Gen. 22, 5. ) [*]( 2 dixit Aug., dicit]) 3 inquid D 5 olllnelli]) 9 aliut]) eius Aug., e D 11 patipulo Dl 12 etiam in scripsi, etiam D, iu Aug. BCI 14 yficimur h 15 reucrtimur D 17 poterat Aug., p erit D 18 dicitur Aug., in D rnsurn exstut, in qua frs fuisse uidetnr 20 peccator Aug. pacullllli]) dispenrat 1) 21 terra I) cassurus D 22 profici«cimur D 23 reuertimur D dicisj quod add. Aug. 25 enim fura snipni, enim 1), eum Altg. posi tecum rasura in D exstat, in qua audi fttissc uidetur 20 habrahaui D 28 stereli D )

est dare, possit etiam eum mortuum suscitare, et ideo uerum dico, quod, cum adorauerimus, reuertemur ad uos.

Quod autem aries occisus est et Isaac non occisus est, ideo factum est, quod Isaac figura et non ueritas erat, et in ipso ergo designatum est, quod postea in Christo conpletum est. uidete dominum magna cum hominibus pietate certantem. Abraham mortalem filium non moriturum obtulit deo et deus inmortalem filium pro hominibus tradidit morti. potest tamen de beato Isaac et de illo ariete etiam sic intellegi, ut in beato . Isaac significata sit diuinitas, in ariete humanitas Christi. et quod in passione non diuinitas, (sed humanitas) crucifixa credatur, ideo non Isaac, sed aries immolatur. dei enim unigenitus offertur et uirginis primogenitus immolatur.

Audite aliud sacramentum, fratres carissimi. beatus Hieronymus presbyter scripsit ab antiquis et senioribus Iudaeis se certissime agnouisse, quod ibi oblatus sit Isaac, ubi postea Christus crucifixus est. (denique ab eo loco, unde beatus Abraham iussus est proficisci, tertio die ad locum, ubi Christus crucifixus est), peruenitur. etiam et hoc antiquorum relatione refertur, quod et Adam primus homo ipso loco, ubi crux fixa est, fuerit aliquando sepultus et ideo caluariae locus dictus est, quia primum caput humani generis ibi dicitur esse sepultum. et uere, fratres, non incongrue creditur, quod ibi erectus sit medicus, ubi iacebat aegrotus. et dignum erat, ut, ubi occiderat humana superbia, ibi se inclinaret diuina misericordia et sanguis ille pretiosus etiam corporaliter puluerem antiqui peccatoris, dum dignatur stillando contingere, redemisse credatur. haec enim, fratres carissimi, secundum quod potuimus, de diuersis scripturarum uoluminibus pro animae uestrae profectu collegimus et caritatis contemplatione suggessimus. uos [*]( 14] Hieron. (?) comm. in Marc. 15. ) [*]( 2 reuertimur D 3 isac 1) omnibus locis estJ et isac add. I) 4 fac- tus 1) et-ergo] in ipso enim Aug. 11 sed humanitas Aug., om D creditur Aug. 13 offeretur D 14 aliut D iheronimus D \'17 deni- (lue-cruciftxus est Aug., om. 1) 19 et om. Attg. relatione Aug., reuelatione D 20 ad adam D crux fixa Aug., cruciflxa]) 22 capud D 27 continguere D redhuisse]) )

uero auxiliante domino, dum frequentius scripturas diuinas relegitis, si diligenter adtenditis, credo, quod etiam meliorem expositionem inuenire possitis.

Rogo uos, fratres, ut, quicumque aut filium aut uernaculum suum baptizari desiderat, iam nunc eum ecclesiae offerre non differat, quia non est iustum, ut res, quae tam magna et tam praeclara esse creditur, neglegenter aut tardius, quam expedit, requiratur. timeo enim, ne aliquae mulieres ideo tardius infantulos suos offerant, quia cum ipsis ad uigilias uenire dissimulant. certissime enim credimus, quod, (qui) statim incipiente quadragesima eos, qui baptizandi sunt, offerre uoluerint et cum ipsis ad uigilias fideliter uenerint et filii eorum legitimo ordine acceperint sacramentum baptismi, et ipsi adquirent indulgentiam peccatorum praestante domino nostro Iesu Christo, cui est honor et imperium cum patre et spiritu sancto in saecula saeculorum. Amen.

XX. DE SANCTO IOSEPH I.

Quotiens uobis, carissimi, lectiones de testamento ueteri recitantur, sicut frequenter admonui, non hoc solum debetis adtendere, quod sonat in uerbo, sed quod intellegitur et sapit in spiritu. sic et apostolus commonet nos dicens: littera occidit, spiritus autem uiuificat. haec enim omnia, quae in ueteri testamento leguntur, sicut dicit apostolus, in figura contingebant illis, scripta sunt autem propter nos. cum enim Christianus populus fideliter ad ecclesiam uenit, quid ei prodest, quod audit, qualiter sancti patriarchae aut uxores [*]( 22] 2 Cor. 3, 6. 24] 1 Cor. 10, 11. ) [*]( 2 etiam] iu add. D 3 positis D 5 babtizari D offere D 6 deferat D magnam D 9 desimulant D 10 qui Aug., om. D 11 quadragensima D babtizandi D offere D 13 acciperint D, accipient Aug. babtismi D 18 incip de sco ioseph epistula faustini D; exstat hic sermo inter Augustini sermones dubios 13 (39,1765 M.) 21 sonat ex sorat D 22 litterra D )

acceperunt aut filios procreauerunt, nisi haec, quare facta sunt aut quid res istae figurauerunt, spiritali sensu perspexerit. ecce audiuimus, quod beatus Iacob genuerit filium et uocauerit nomen eius Ioseph et eum plus quam reliquos filios dilexerit. hoc loco beatus Iacob figuram habuit dei patris, sanctus quoque Ioseph typum domini gessit saluatoris. diligebat Iacob filium suum et deus pater dilexit unicum suum. Iacob misit filium suum, ut de fratribus suis sollicitudinem gereret, et deus pater misit filium suum unigenitum, ut genus humanum peccatis languidum uisitaret. Ioseph, dum fratres suos quaereret, errabat in eremo et genus Christus humanum requirebat, quod errabat in mundo, quo in mundo quasi et ipse errabat, quia errantes quaerebat. Ioseph fratres suos quaerebat in Sichimis. Sichima interpretatur humerus. semper enim peccatores dorsum ponunt in faciem iusti. humeri enim retro sunt. sicut enim fratres Ioseph inuidia percussi fraternae dilectioni dorsum magis quam faciem offerebant, ita et infelices Iudaei uenienti ad eos salutis auctori inuidere potius quam diligere maluerunt. de talibus dicitur in psalmo: obscurentur oculi eorum, ne uideant, et dorsum eorum semper incurua.

Inuenit Ioseph fratres suos in Dothaim. Dothaim interpretatur defectio. uere in grandi defectione erant, qui de fratricidio cogitabant. uidentes ergo Ioseph fratres sui de morte illius tractauerunt. sic uidentes uerum Ioseph Iesum Christum, [*]( 19] Psalm. 68, 24. ) [*]( 1 acciperunt D d>creauerat D 2 perspexerit Aug., semp exerint J) 5 sanctus quoque] num sanctusque scribendum ? ,7 et-suum] quia et deus pater diligit unigenitum suum, sicut ipse dixit: hic est filius meus U dilectus Aug. dilexit scnpsi, dilegit D misit suprascr. D 8 siyn D 10 fratrem suum ex fratres suos D quereret ex querebat D 11 herimo D 12 quo in mundo Aug., qddammodo D 14 siccimis siccima 1) 15 dorsum magis quam faciem ponunt in faciem iusti Aug. retro sunt D Aug, retrorsum D 16 dilectionis D 17 offerebat D 18 ueniente Aug. auctori scripsi, auctorem D, auctore Aug. putius D 19 malluerunt D 22 intothaim D 23 uere—defectione D bis, sed priore loco defecti;il!: fratricidio mlllll D (erat hodie in ras.) 24 sui Aug., suos D 25 Iesum-Ioseph om. Dl, add. man. alt. in marg. )

ut eum crucifigerent, uno omnes consilio statuerunt. ut Ioseph expoliauerunt fratres sui ueste polymitari et talari, et Iudaei Christum per mortem crucis expoliauerunt tunica corporali. Ioseph exutus tunica mittitur in cisternam, id est in lacum, et Christus expoliatus carne humana descendit in infernum. Ioseph, postea quam de cisterna leuatur, Ismaelitis, id est gentibus uenditur, et Christus, postea quam de inferno regreditur, ab omnibus gentibus fidei commercio conparatur. Ioseph per consilium Iudaeae triginta argenteis distrahitur, et Christus per consilium Iudae Iscariotis eodem ordine uenumdatur. quod autem in diuersis translationibus non aequali pretio scribitur Ioseph uenumdatus, sed alii dixerunt argenteos uiginti, alii triginta, hoc spiritaliter significauit, (quod Christus) non aequaliter ab omnibus credendus esset (uel) diligendus. denique etiam nunc in ecclesia alii eum plus diligunt, alii minus. ipsi plus ualet Christus, qui eum maiore caritate diligit. Ioseph descendit in Aegyptum et. Christus in mundum. Ioseph penuria frumenti saluat Aegyptum et Christus a fame uerbi dei liberat mundum. nisi enim Ioseph fratres sui uendidissent, defecerat Aegyptus, uerum est, fratres, nisi Christum Iudaei crucifixerint., perierat mundus.

rideamus tamen, fratres carissimi, unde in beato Ioseph fratres sui tam crudeliter saeuierunt. unde nisi inuidiae ueneno, per quod mors intrauit in orbem terrarum? denique audi scripturam dicentem: inuidebant ei fratres sui et non poterant ei quicquam loqui pacificum. uidit enim beatus [*]( 25] Geu. 37, 4. ) [*]( 1 statuerunt Aug., straueft 1) 2 poliinitari D thalari D 3 tonicali D 4 toniea D 5 (iiscendit D 6 cystonia j D leua tur D ysmaelytis I) di 7 uentjtur D n distraitur 1) 10 iudas D scariothis D ordine] numero Aug. uenundatur D 12 uenundatus D argenteis Aug. 13 quod Christus Aug., om. D 14 uel Aug., om. 1) 15 dilegunt D 16 diligit scripsi, diligeret D, dilexerit Aug. 17 discendit D egyptum 1) pinuria D, a penuria Aug. 18 egyptum D 20 difficerat D egyptus D 21 crucifixerint ex crucifixerunt D, crucifiiissent Aug. 23 seuerunt J) 2G lori D )

Ioseph somnium, quasi stantem se cum fratribus suis in agro et manipulos colligentem et fratrum suorum manipulos undecim adorare manipulum suum. hoc in illo Ioseph tunc inpletum est, quando eum fratres sui in Aegypto adorauerunt. et non incongrue coacti sunt steriles manipuli fructuosum manipulum adorare, per quem de famis periculo liberandi erant.

Uidit etiam aliud somnium, quod sol et luna et undecim stellae adorarent eum. cui respondit pater suus: numquid ego et mater tua et fratres tui adorabimus te super terram? hoc in illo Ioseph impleri non potuit, quia iam et mater illius de hac luce migrauerat. in nostro uero Ioseph, id est domino nostro Iesu Christo somnii illius sacramenta conpleta sunt. sol enim et luna et undecim stellae eum adorauerunt, quando post resurrectionem sancta Maria quasi luna et beatus Ioseph cum undecim stellis, id est beatis apostolis adorauerunt eum, qui incuruati ac prostrati sunt ante eum et inpleta est prophetia, quae dixerat: laudate eum sol et luna, laudate eum omnes stellae et lumen. nam quo modo fratribus illius potuit conuenire, quod eum quasi stellae adorare possent, quos inuidiae nox obscuros et tenebrosos effecerat? iam enim claritatem stellarum perdiderunt, qui in se lumen caritatis exstinxerunt. merito hoc ergo in domino saluatore nostro Iesu Christo uerius conpletum fuisse credimus, quem, sicut antea etiam dixi, beatum Ioseph et beatam Mariam cum undecim apostolis frequentius legimus adorasse. nam quod apostoli lumen stellarum habuerint, ipse dominus in euangelio dixit: uos estis lux mundi, et iterum de ipsis ac suis [*]( 8] Gen. 37, 10. 17] Psalm. 148, 3. 27] Matth. 5, 14. ) [*]( 1 somnum D 2 nmnibulos D 4 eum Aug., enim D 5 fructuorum 1) 7 alium D n mater tutis 7) adorauorimus]) 10 quiamigrauerat om. Aug. quia iam scripsi, q alam 1) 12 somni D 15 Ioseph] uelut sol mld. Aug. beatis ex beatlls]) 16 adorauerunt eum qui om. Aug. 17 <pfetia D 18 llam] in tantum in illo Ioseph impleta non est somnii huius interpretatio, ut mater ipsius ante multos annos legatur fuisse defuncta, quam praefata somnia ille uidisset. et reuera add. Aug. 20 inuidia D 22 extincxert D 24 quem Aug., qd D dixi mprascr. D 25 adoras D 20 euuangelio D )

similibus: tunc iusti fulgebunt sicut sol in regno patris eorum.

Ioseph interpretatur augmentatio siue ampliatio. sed in illo Ioseph ampliationem non habuit nisi sola Aegyptus, in nostro uero Ioseph augmentum habere meruit uniuersus mundus. ille Ioseph erogauit triticum, noster erogare dignatus est dei uerbum. in omnem enim terram exiuit sonus eorum et in fines orbis terrae uerba eorum. nos ergo, fratres carissimi, qui nullis praecedentibus meritis tanta bona per misericordiam ueri Ioseph domini nostri Iesu Christi consecuti sumus, . ad quos non umbra ueteris testamenti, sed ipsa ueritas uenit, quantum possimus, cum dei gratia laboremus, ut, quod nobis contulit iudicatus, integrum in nobis inueniat iudicaturus, qui, quantum contulit tibi, tantum reposcet. et quidem ille, cum uenerit, redditurus est, quod repromisit, sed quaesiturus est, quos redemit, et quod dedit in aduentu primo, exacturus est in secundo. nemo enim Christo domino nostro mala reddat pro bonis. quis est enim, qui tam impie agit, nisi ille, qui accipit dulcedinem et reddit amaritudinem, qui accipit uitam et restituit mortem? mortem enim retribuit, qui se ipsum uiuendo male interficit. quis enim reddit mala pro bonis, nisi ille, qui, cum deberet lectioni insistere et ad ecclesiam currere, elegit potius ad tabulas ludere, spectacula uel furiosa uel cruenta uel turpia frequentare et, cui oportebat peccata sua orando, legendo, elimosynas faciendo consumere, studet potius augere et amplius cumulare? quis est, qui reddit mala pro bonis? [*](1] Matth. 13, 43. 7] Psalm. 18, 5. ) [*]( 3 amplitio D 4 amplitionem D abuit D egyptflus D 7 sonus eorum] s. apostolorum Aug. 12 possimus ex possumus D 14 contu[|lit D tanta D reposcet scripsi, reposeit D qui tibi tanta coutulit, scit quantum reposcat Aug. 15 rediturus D quesiturus D, requisiturus Aug. 16 quod Aug. 17 euim] ergo Aug. 18 cP nobis bonis D nisi ille om. Aug. 19 dulcidinem D 20 restijjtuit D 21 interficit] quis est qui reddit mala pro bonis? ille qui cum deberet dare propria, rapit aliena, qui pro caritat.e reddit odium, inuidiam pro benignitate, pro humilitate superbiam, pro castitate luxuriam add. ÂtIf. 23 putius D 24 quem Aug. oportabat D 25 elymosinas D putius D 26 commulare D )

qui pro luce tenebras, pro benignitate malitiam, qui pro sobrietate ebrietatem, pro elimosynis rapacitatem, pro iustitia iniquitatem restituit.

Qui ergo haec mala adiuuante domino nostro (non) admisit, munera in se, quantum potest, diuina custodiat. qui uero his malis se sentit obnoxium et intellegit obuolutum, cito ad paenitentiae medicamenta recurrat et, antequam anima illa tenebrosa de corpore mortis suae discedat, elimosynis, ieiuniis et orationibus remedium sibi in die necessitatis adquirat. sic ergo agamus, fratres, ut ante tribunal Christi et, qui boni sunt, coronam, (et qui) neglegentes sunt, ueniam consequantur.