Excerpta ex Operibus Augustini

.XCVI. VNDE POTVEBINT INCANTATORES AQVAM IN SANGVINEM VERTERE, 81 IAM VBIQVE FACTVM ERAT. EX EODEM LIBRO QVAESTIONVM EXODI.

Fecerunt autem similiter et incantatores Aegyptiorum ueneficiis suis, et eduxerunt ranas super terram Aegypti. quaeritur unde, si iam ubique factum erat. sed similis quaestio est, unde et aquam in sanguinem uerterint, si tota aqua Aegypti in sanguinem conuersa iam fuerat. proinde intellegendum est regionem, ubi filii Israhel habitabant, plagis talibus non fuisse percussam; et inde potuerunt incantatores uel aquam haurire, quam in sanguinem uerterent, uel aliquas ranas educere ad solam demonstrationem magicae potentiae. quamquam potuerunt etiam, posteaquam illa compressa sunt, facere; sed scriptura cito narrando coniunxit quod etiam postea fieri potuit.

XCVII. ITEM DE 1NDVRATIONE CORDIS PHARAONIS. EX EODEM LIBRO QVAESTIONVM EXODI.

Et uidit Pharao quoniam facta est refrigeratio; et ingrauatum est cor eius, et non exaudiuit eos, sicut dixerat dominus. hic apparet non illas tantum fuisse causas obdurationis cordis Pharaonis, quod incantatores eius similia faciebant, uerum etiam ipsam dei patientiam, qua [*](6 Bx. 8, 7 20 Ex. 8, 16 ) [*]( 1 cap. CVIII T CXI P CXII v, om. G 2 potuerunt OPTv sanguine P\' 3 conuertere P ubique PVv: utique T erat] fuerat v 4 quaestionum] om. Y 6 ueneficis P 8 et] om. P1v 9 uerterent P1 10 ubi GM2PTv: ibbi M1 V 12 aurire P 14 potuerant P1V 17 cap. CVini T CXII P CXni 0; om. O 18 ex eodem—exodi om. T 21 ingratum (ua add. m. S) T 23 fuesse P cordis pharaonis] om. v cordis] cardis V 24 etiam] etiam et T patientiam] patiendam P1)

parcebat. patientia dei secundum corda hominum quibusdam utilis ad paenitendum, quibusdam inutilis ad resistendum deo et in malo perseuerandum. non tamen per se ipsa inutilis est, sed secundum cor malum, sicut iam diximus. hoc et apostolus dicit: ignoras quia patientia dei ad paenitentiam te adducit? secundum autem duritiam cordis tui et cor impaenitens thesaurizas tibi iram in die irae et reuelationis iudicii dei, qui reddet unicuique secundum opera eius. nam et alibi cum diceret: Christi bonus odor sumus in omni loco, etiam illud adiunxit: et in his qui salui fiunt et in his qui pereunt. non dixit Christi bonum se odorem esse his qui salui fiunt, malum autem his qui pereunt; sed tantum bonum odorem se dixit. illi uero tales sunt, ut et bono odore pereant secundum sui cordis, ut saepe dictum est, qualitatem, quae mutanda est bona uoluntate in dei gratia, ut incipiant ei prodesse iudicia dei, quae malis cordibus nocent. unde ille mutato in melius corde cantabat: uiuet anima mea et laudabit te, et indicia tua adiuuabunt me. non dixit: ,,munera tua" uel "praemia tua", sed: indicia tua. multum est autem, ut sincera fiducia dici possit: proba me, domine, et temta me; ure renes meos et cor meum. et ne sibi aliquid ex suis uiribus tribuisse uideatur, continuo addidit: quoniam misericordia tua ante oculos meos est, et complacui in ueritate tua. factam erga se commemorat [*]( 5 Rom. 2, 4-6 10 II Cor. 2, 15 18 Ps. 118, 175 21 Ps. 25, 2 et 3 ) [*]( tien enti 1 påia (titn add. m. 2) V patia (enti add. m. 2) M : 2 paenitendum PT: patiendum Vv 8 dalll P ipsam v 4 iam] om. v koc] nam hoc v 5 ignorans P patientia∗ (m ras.) T 6 addacet Pl adduxit v 7 impaenitena cor v 8 iudieii F: iuti isdieii PTv 11 adioncxit P qui salui— non dixit] T* m nu. 151 kit] in kis v 13 his] in his v pereunt (qui OM.) T 14 odore] odOle de re T pareant P 16 ei] eis t 98 aliqui. P tribusse T nideatnr V: nideretnr PTv 25 ergo P cummemorat V ) [*]( 23* ) misericordiam, ut complacere posset in ueritate, quoniam uniuersae uiae domini misericordia et ueritas.

XCVIII. PROPTER HOC IPSVM, INQVIT, EXCITAVI TB, QVI OSTENDAM IN TE VIBTVTBM MEAM. EX EODEM LIBRO QVAESTIONVM.

Et propter hoc ipsum conseruatus es, ut ostendam in te uirtutem meam et ut annuntietur nomen meum in uniuersa terra. haec scripturae uerba et apostolus posuit, cum in eodem loco perdifficili uersaretur. ubi autem et hoc ait: si autem uolens deus ostendere iram et demonstrare potentiam suam attulit in multa patientia uasa irae — parcendo utique his quos malos futuros esse praesciebat: quae nasa dicit perfecta in perditione - et ut notas, inquit, faceret diuitias gloriae suae in uasa misericordiae. unde uasorum misericordiae uox est in psalmis: deus meus, misericordia eius praeueniet me; deus mens demonstrauit mihi in inimicis meis. nouit ergo deus bene uti malis, in quibus tamen humanam naturam non ad malitiam creat, sed perfert eos patienter, quousque scit oportere; non inaniter, sed utens eis ad admonitionem uel exercitationem bonorum. ecce enim ut [*]( 1 Ps. 24, 10 4 (et 7) Ex. 9, 16 11 Bom. 9, 22 et 23 17 Ps. 58, 11 ) [*]( 1 possit Pv 3 cap. CXIII P CXIIII v; om. G T 4 propter hoc—quaestionum] Item de eadem re T propter-inquit om. Gv propter P: pro MV inquit om. P1 excitaoi te GPtJ: excitauit lilY qui (i ex e corr. m. 8 in V) MY: ut GP" 6 quaestionum] q. exodi t. XXXI OPv 8 nuntietur v 10 in om. P1 perdifficile v perdifioile P ubij ibi P\'T 11 ostendere Ü P 18 uae T futurus P 14 praescierat PTv perditionem T 16 suae om. v 18 in inimiois T: inimicis F inimicoe v inter inimicos P 19 meos Pv uti] nt i. (n rcu.) P humanam om. T 20 perfert} fert T 21 scit] scit eos PTv 22 eEercitationem] excitationem P )

annuntiaretur nomen dei in uniuersa terra, uasis misericordiae utique prodest. ad eorum utique utilitatem Pharao seruatus est, sicut et scriptura testatur et exitus docet.

XCVIIII. ITEM DE EO QVOD AIT: EGO INGRAVAVI COR PHARAONIS. EX EODEM LIBRO QVAESTIONVM EXODI.

Dixit deus ad Mosen: intra ad Pharaonem; ego enim grauaui cor eius et seruorum eius, ut ordine superueniant signa mea haec super eos. ita dicit: ego enim ingrauaui cor eius, ut ordine superueniant signa mea haec super eos, tamquam opus habeat deus cuiusquam malitiam. sed sic intellegendum est, ac si diceret: "ego enim patiens fui super eum et seruos eius, ut non eos auferrem, ut ordine superueniant signa mea super eos". quia enim patientia dei opstinatior fiebat malus animus, ideo pro eo quod est: "patiens in eum fui" dicitur: grauaui cor eius.

c. ET NON RELICTA LVCVSTA INDVRAVIT COR PHARAO- NIS. EX EODEM LIBRO QVAESTIONVM EXODI.

Et non est relicta lucusta una in omni terra Aegypti. et indurauit dominus cor Pharaonis. beneficium certe dei commemorauit scriptura, quod abstulit [*]( 5 (et 7) Ex. 10, 1 19 (et 21) Ex. 10, 19 sq. ) [*]( 1 dd] domini T utique misericordiae v 3 exitus (om. et) P* 4 eap. CXini P CXV "j om. GT 5 Item - exodi] item de eadem re T de eo] om. GPo 7 dena] dominos GPTv mojsen Pv 8 gntiaui] graui T 9 Buperueniant (eQ add. m. 2) P ita dicit—super eoe] OWl. T\' 10 ingrauauit T* grauaui PfJ 12 malitiam Y: malitia PTv si] aic T 14 auferem P1 ut] sed ut v 16 obatinatior PTv malos animos P malis animis v 16 fai] OWl. v grauaui] graui T cor om. T 18 cap. CXV P CXVI "j om. GT 19 Et non - ezodi] Item de eadem re T (rt 21) locuta Pv )

lucustas; et secuta dixit indurasse dominum cor Pharaonis: beneficio utique suo et patientia sua, qua illa fiebat opstinatio, dum ei parceretur, sicut omnia mala corda hominum patientia dei male utendo durescunt.

CI. QVOD TOLLBKDO AB AKGVPTHS AVRVM BT CETERA NON FECE- RINT FVRTVM. EX EODEM LIBRO QVAESTIONVM EXODI.

Deus ad Mosen: loquere ergo secreto in aures populi, et petat unusquisque a proximo, et mulier a proxima, uasa argentea et aurea et uestem. non hinc quisquam exemplum sumendum putare debet ad expoliandum isto modo proximum. hoc enim deus iussit, qui nouerat quid quemque pati oporteret. nec Israhelitae furtum fecerunt, sed deo iubenti ministerium praebuerunt: quemadmodum cum minister iudicis occidit eum quem iudex iussit occidi, profecto si id sponte faciat, homicida est, etiam si eum occidat quem scit occidi a iudice debuisse.

CII. NON EXAVDIET PHARAO, VT MVLTIPLICENTVR SIGNA. EX EODEM LIBRO QVAESTIONVM EXODI.

. Dixit autem dominus ad Mosen: non exaudiet nos Pharao, ut multiplicem signa mea et portenta [*]( 8 Ex. 11, 1 et 2 19 (et 21) Ex. 11, 9 ) [*]( 1 locastaB P" 2 ille v fiebat] faciebat MV obstinatio MPT obatinatior v 5 cap. CX T CXVI P CXVII v ; om. (J 6 quod] quomodo intellegenda quod P1 tollendo] hebrei tollendo P* in mg. fecerunt P1 8 deus Y: dixit dominue PTv mojseo P" 9 proximo] proximo suo v 11 quieque PTv sumendum exemplum PT" expoliendum v 12 enim] s v 18 quid] quod T quemque] quemquam V furtum] futurum P 14 iuuenti V iubente Pv 15 occidi iussit v 16 occidat] occidit v 18 cap. CXI T CXYIIP CXVIIIc; om. G 19 pharaonis (nia dd. m. 3) P ut— signa om. P 21 moysen Pv 22 multiplicentur P" )

mea in terra Aegypti: tamquam opus fuerit eius inoboedientia, ut signa illa multiplicarentur, quae utiliter fiebant ad terrendum populum dei atque ipsa discretione ad pietatem informandum. sed hoc dei fuit, malitia cordis illius bene utentis, non Pharaonis, dei patientia male abutentis. i

CIII. QVOMODO ACCIPIENDVM SIT QVOD AITI DIEM LEGITIMVM SEMPITERNVM. EX EODEM LIBRO QVAESTIONVM EXODI.

Quod scriptum est: et facietis diem hunc in progenies uestras legitimum aeternum uel aeternalem - quod graece dicitur αἰὠνιον — non sic accipiendum. est, tamquam possit istorum praetereuntium dies esse ullus aeternus; sed illud aeternum est quod iste significat dies: uelut cum dicimus ipsum deum aeternum, non utique istas duas syllabas aeternas dicimus, sed quod significant. quamquam diligenter scrutandum sit quomodo appellare scriptura soleat aeternum; ne forte ita dixerit sollemniter aeternum, quem nefas habeant praetermittere aut sua sponte mutare. aliud est enim quod praecipitur, quousque fiat — sicut praeceptum est, ut septies muros Hiericho circuiret arca — aliud cum praecipitur sic obseruari aliquid, ut nullus terminus praefiniatur obseruationis, siue cotidie siue per menses siue per annos sollemniter siue per multorum uel aliquorum annorum certa interualla. aut ergo sic appellauit aeternum, quod non sua sponte audeant desinere celebrare, aut, sicut dixi, ut non ipsa signa rerum, sed res, quae his significantur, aeternae intellegantur. [*]( 7 (et 9) Ex. 12, 14 20 cf. loa. 6, 3sq. ) [*]( 2 multiplicentur T 3 ipsi discritionS P 5 patientiam Pv . abutentts] abeuntis P 6 cap. CXII T CXVIII P CXVIIU v; om. 0 8 ex] et ex P 11 aeonion PTv eooion MV 14 dicemus P sillabus P 15 aeterna V 16 scriptum appellare » appellari P scriptura] om. T 17 soltmniter ,Pv quem] qaq a habeantur v 20 cum] eum T 21 obaeruationes P1 23 aut] ut Pl 26 ut] om. T_ )

Sustulerunt autem filii Israhel de Ramesse in Soccoth in sescenta milia peditum uiri praeter instructum uel censum.