Testimoniorum Libri Tres adversus Judaeos

QVOD IN PASSIONE CRVCIS ET SIGNO VIRTVS OMXIS SIT ET POTESTAS.

Apud Abbacuc: Texit caelos uirtus eius, et laudis eius plena est terra: et splendor eius ut lux erit, cornua in manibus eius erunt. et illic constabilita est uirtus gloriae eius, et constituet dilectionem ualidam. ante faciem suam ibit uerbum et praecedet in campum secundum gressus suos. Item apud Esaiam: Ecce natus est uobis puer, datus est nobis filius, cuius imperium super humeros eius: et uocatum est nomen eius magnae cogitationis nuntius. Hoc signo crucis et Amalech uictus est ab Iesu per Moysen. Item in Exodo dixit Moyses ad Iesum: Elige tibi uiros et exi et constitue cum Amalech in crastinum. et ecce ego stabo in cacumine collis et uirga Dei in manu mea. et factum est, cum leuabat manus Moyses, praevalebat Israel. ubi autem submiserat manus, inualescebat Amalech. sed manus Moysi graues, et accepto lapide subposuerunt sub eo, et sedebat super eum, et Aaron et Ur sustinebant manus hinc et inde, et factae sunt manus Moysi stabiles usque in occasum solis, et fugauit Iesus Amalech et omnem populum eius. et dixit [*]( 3 Ab. 3,3 sq. 8 Es. 9, 6. 12 Ex. 17, 9 sq. ) [*]( 1 uirtus LWl, uirtutis AMB, sed add. in B: aliter uirtus, uirtutes Wl omnis om. A sit om. L et om. WLM, 8. 1. m. 2 B 3 apud] item in M abbacum A, ambacum WMI, abucuc M* texit] operuit M caelo B laudes Lx, laudem W 4 erit om. Oxon. cornus A, cornua sunt (erunt om.) M 5 et] ei AL illic c. e. uirtus om. B gbria A, et gloria W constituit v, constitutionem B; cf. LXX: xal F9Fro 6 delectionem W, dilectionum A, om. B iuit B\' procedit Bv, exietilf 7 campos WLBv, campis M gressus] gregus W, greges L 8 nobis 17 et datus WLMB 9 magnae cogitationis] magni consilii M 11 superWMI item om. WLMBv dixit iesus dns ad mosen L sed dns s.l.m.2 12 exii. L 13 et (ante ecce) om. WMBv dnf-4 14 manum A mea om. A leuabit L1 15 silmiserat WLM manus moyses Lo inualiscebat A 16 sod factae sunt W mosei L, moysei W graue A, erant graues Mv, sed erant add. in Mm. 2, graues eran t B et] sed A 17 cum orn. A ur L, in ras. M, hur B, or AW sustinebant A, tenebant M sed te in ras., sustcntabant WLBo manuus A, manus eius WBv 18 mosei ex moses L 19 exfugauit M )

Dominus ad Moysen: scribe hoc, ut sit memoriae in libro, et da in aures Iesu, quoniam deletione deleam memoriam Amalech de sub caelo.

QVOD IN HOC SIGNO CRVCIS SALVS SIT OMNIBVS QVI IN FRONTIBVS NOTENTVR.

Apud Ezechiel dicit Deus: Transi mediam Hierusalem et notabis signum super frontes uirorum qui ingemunt et maerent ob iniquitates quae fiunt in medio ipsorum. Item illic: Vadite et caedite et nolite parcere oculis uestris. nolite misereri seniores aut iuuenes et uirgines et paruulos et mulieres interficite, ut perdeleantur. omnem autem, super quem signum scriptum est, ne tetigeritis, et ab ipsis sanctis meis incipite. Item in Exodo Deus ad Moysen: Et erit sanguis in signo uobis super domos, in quibus ibi eritis: et uidebo sanguinem et protegam uos, et non erit in uobis plaga diminutionis, cum percutiam terram Aegypti. Item in Apocalypsi: Et uidi et ecce agnum stantem in monte Sion et cum eo centum quadraginta quattuor milia habentes nomen eius et nomen patris ipsius scriptum in frontibus. Item illic: Ego Α et Ω, primus et nouissimus, initium et finis. felices eos qui faciunt praecepta eius, ut sit potestas eorum super lignum uitae. [*]( 6 Ez. 9, 4 sq. 13 Ex. 12,13. 16 Apoc. 14,1. 19 Apoc. 22,13 sq. ) [*]( 1 ad W 8. I. m. 2 ut sit om. M memoria in libro WBv, in libro in memoria M 2 iesu] eius B deletionem eius W memoriam om. M, memoriam eius W 5 notantur M 6 ozechielem v da dicit WB, dns dicit L, dicit M 7 super frontes] in frontibus M uirorum.. I. 8 ipsorum om.W merent ALM, gement B 8 iniqui- tate. A r eras. 9 cedite AM 10 senioresA, senioribusW, seniori Af, senioris LBv aut] et v iuuenes A, iuuenibus W, iuueni M, iuuenis LBv interfecite A 12 tetigeritis eos M et ab... incipite om. W a B ipsis sanctis om. B incipiam A 15 deminutionis WLBM1 16 uide et ecce AWM, uidi ∗∗∗∗∗ B, uidi Lv 17 montem ALM1 18 milia om. M habentes A, habebant WLMB, et habebant v; cf. Gr.: t-xovoat et nomen patris ipsius om. M ipsiusA, eius WLBv 19 frontibus suis Bv ego sum v et (anteSl) om. A 21 uitae om. WM )

QVOD MEDIO DIE IN PASSIONE EIVS TENEBRAE FVTVRAE ESSENT.

Apud Amos: Et erit in illo die, dicit Dominus, occidet sol meridie et obtenebrabitur dies lucis: et conuertam dies festos uestros in luctum et omnia cantica uestra in lamentationem. Item apud Hieremiam: Exterrita est quae parit et taeduit anima eius. subiit sol ei, cum adhuc medius dies esset, confusa est et maledicta. reliquos eorum in gladium dabo in conspectu inimico>rum eorum. Item in euangelio: A sexta autem hora tenebrae factae sunt per totam terram usque in horam nonam.

QVOD A MORTE NON VINCERETVR NEC APVD INFEROS REMANSVRVS ESSET.

InpsalmoXV: Quoniam non derelinques animam meam in infernum nec dabis sanctum tuum uidere corruptionem. Item in psalmo XXVIIII: Domine, eduxisti ab inferis animam meam. Item in psalmo III: Ego dormiui et quieui et exurrexi, quoniam Dominus suscipiet me. Item in euangelio [*]( 3 Am. 8, 9 sq. 6 Hier. 15, 9. 9 Matth. 27, 45. 13 Ps. 15,10. 15 Ps. 29,3. 16 Ps. 3, 6. 18 Io. 10, 18. ) [*]( 3 occidit AMl 4 die AL fortasse rectius; cfr. Sabat. ad h. 1. II, p. 929; συσϰοτάσει iv ἡμέϱα ro ϕω̄ς LXX festo AlL 5 lamentatione A, Umendationem W 6 taedetJf animaeilf 7 subiuit Lx, subisat sol ei] solet AMB 8 maledicam W gladio WMBv 9 eorum] meorum AM, om. W; cf. LXX: ἐναντίον τω̄ν ἐχϑϱω̄ν αὐτω̃ν 10 per] super LM" in] ad v 11 Quod...1.12 esset om. L 13 item in WL XV] YTTT1 L quoniam om. WLMBu derelinquas M1, derelinquens L 14 in infermtm.4, apud inferos v, ad inferos WLMB neque WLMBv corruptionem] interitum L 15 XXVIIII] XXIIII A, XXVIII B domine om. B eduxisti A, extraxisti W, reuocasti B, reduxisti Mv inferno", in psalmo... mcam om. L, post remansurus esset 1.12 ponit Mr, in fine capituli praeceàentis posuerat v ante Costerium 16 quieui A, somnum (somnium M) cepi (coepi W) WMLv, soporatus sum B; efr. August. in. Ps. 3 col. 8. f.: Ego dormiui et somnum cepi etc. nonnulli autem codices habent: \'dormiui et soporatus sum\', et alii aliter quomodo interpretari potuerunt quod graece positum cst: lrtJ Sh ἐϰοιμήϑην xal vnrtooa esurrexi A, surrexi L, resurrexi v 17 suscipiet (suscepit WB) me AWB, auriliatus (aurlliator M) est mihi LMv; cfr. August l. c. col. 9. a: Hoc magis animaduertendum est, quemadmodum in una sententia et praeteriti temporis uerbum posuit et futuri: et\'exsurrexi\' enim dixit, quod est de praeterito et\' suscipicf quod est de futuro in euangelio om. Lv )

secundum Iohannem: Nemo aufert animam meam a me, sed ego a me pono eam: potestatem habeo ponendi eam et potestatem habeo iterum sumendi eam: hoc enim mandatum accepi a patre meo.

QVOD AB INFERIS TERTIO DIE RESVRGERET.

Apud Osee: Viuificabit nos post biduum die tertio. Item in Exodo: Et dixit Dominus ad Moysen: descende et testificare populum et sanctifica illos hodie et cras, et lauent uestimenta sua et sint parati in perendinum diem. die enim tertio descendet Dominus in montem Sina Item in euangelio: Progenies nequam et adultera signum quaerit, et signum non dabitur illi nisi signum Ionae prophetae. quomodo enim fuit I onas in uentre ceti tribus diebus et tribus noctibus, ita erit et filius hominis tribus diebus et tribus noctibus in corde terrae.

QVOD CVM RESVRREXISSET, ACCIPERET A PATRE OMNEM POTESTATEM ET POTESTAS EIVS AETERNA SIT.

Apud Danihelem: Videbam in uisu nocte: et ecce in nubibus caeli quasi filius hominis ueniens uenit usque ad ueterem dierum et stetit in conspectu eius, et qui adsistebant ei obtulerunt eum: et data est ei potestas regia et omnes reges terrae per genus et omnis claritas seruiens ei, et potestas eius aeterna quae non auferetur et regnum eius non conrumpetur. Item apud Esaiam: Nunc exurgam, dicit Dominus, nunc clarificabor, nunc [*]( 4 Os. 6, 2. 5 Ex. 19,10 sq. 8 Matth. 16, 4. 15 Dan. 7,13 sq. 21 Es. 33,10 sq. ) [*]( 1 auferet WMB 2 ponam W eam a me B et potestatem eam om. W 6 uiuificauit AB, uiuicabit L tertio resurgemus scripsit Erasmus 7 discende A et om. W 8 populo v et (ante sanctifica) om. A uestem suam WLBv 9 perennum W diem om. B enim om. B 10 monte M progentes nequa W 12 signum om. B, 8.1. m. 2 A ucntrem A coeti A W 13 et ex est A et (ante filius) om. v, 8. l. posuit L 14 in corde terrae ponit post hominis v 16 potestas eius potestas B 17 daniel B, danielum Ml noctes Ll, noctis B 18 ueterem] uenercm A 19 ei om. W LMB 21 seruient B 22 corrumperetur B )

exaltabor: nunc uidebitis, nunc intellegetis, nunc confundemini, uana erit fortitudo spiritus uestri, ignis uos consumet. Item in psalmo CVIIII: Dicit Dominus Domino meo: sede ad dexteram \'meam, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum. uirgam uirtutis tuae emittet Dominus ex Sion, et dominaberis in medio inimicorum tuorum. Item in Apocalypsi: Et conuersus respexi, ut uiderem uocem quae mecum loquebatur. et uidi septem candelabra aurea et in medio candelabrorum similem Filio hominis uestitum poderem et erat praecinctus supra mamillas zonam auream: caput autem eius et capilli erant albi uelut lana ant nix, et oculi eius ut flamma ignis et pedes eius similes aurichalco sicut de fornace ignea et uox eius ut sonus aquarum multarum, et habebat in dextera sua septem stellas et ex ore eius gladius utrimque acutus exiebat et facies eius splendebat ut sol in uirtute sua: et cum uidissem eum, cecidi ad pedes eius tamquam mortuus, et inposuit super me dexteram suam dicens: noli timere, ego sum primus et nouissimus et uiuus qui fueram mortuus et ecce sum uiuens in saecula saeculorum et habeo claues mortis et inferorum. Item in euangelio Dominus dicit post r esurrec tionem: Data est mihi omnis potestas in caelo et in terra: ite ergo et docete omnes gentes baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, docentes eos obseruare omnia quaecumque praecepi uobis. [*]( 3 Ps. 109,1 sq. 6 Apoc. 1,12 sq. 20 Mattb. 28, 18 sq. ) [*]( 1 nunc om. A intellegitis ALM non ccnfundemini W 3 dixit WLv ad ex a W 4 donec] quoadusque LMv scabillum A, subpedaneum WLv 5 emittit A, mittet LBv ds ML1 ex] a Lt, ..rominaueris A 6 medio ex dio W conuersus ex conuersi A m. 2 7 respexit Ll 8 uidi ex ud W aureorum (et in m. candelabrorum otH.)B simile W 9 filium M\' poderem M, podorc W1 B, phoderèm A2, pudorem LA1, pudore Wl mammas LMB 11 lana alba W aut nix ex aux W similis L 12 auricalco A 1 M, aurocalco Al, auro- cbalco WL igneJ5, ignis Wv **utM 13 VII stelas W 14 utrimque WBL*, utrisque A, utrumque L\', ex utraque parte Mv exibat v et om. A ut] et W ut sol om. M; sol om. L 15 ad] ante M 16 et 0tR. L posuit WMB, exposuit X dextramB 18 clabea Ml 20 post res. discipulis dicit v potestas omnis A 21 gentes omnes W baptizantes] tinguentes B; tingentes eos L s. l. m. 2 22 fili M sernare B 23 praecepi W sed cc ex corr., mandaui B )

QVOD PERVENIRI NON POSSIT AD DEVM PATREM NISI PEB FILIVM EIVS 1ESVM CHRISTVM.

In euangelio: Ego sum uia et ueritas et uita. nemo uenit ad patrem nisi per me. Item illic: Ego sum ianua: per me si qui introierit, saluabitur. Item illic: Multi prophetae et iusti concupierunt uidere quae uidetis et non uiderunt et audire quae auditis et non audierunt. Item illic: Qui credit in filium habet uitam aeternam: qui non dicto audiens est filio non uidebit uitam, sed ira Dei manebit super eum. Item Paulus apostolus ad Ephesios: Et cum uenisset, adnuntiauit uobis pacem his qui longe et pacem his qui prope, quia per ipsum habemus accessum ambo in uno spiritu ad patrem. Item ad Romanos: Omnes enim peccauerunt et egent claritatem Dei, iustificantur autem dono ipsius et gratia per redemptionem quae est in Christo Iesu. Item in epistula Petrus apostolus: Christus semel pro peccatis nostris mortuus est, iustus pro iniustis, ut nos offerret Deo. Item illic: In hoc enim et mortuis praedicatum est, ut suscitentur. Item in epistula Iohannes apostolus: Qui negat filium neque patrem habet: qui confitetur filium et filium et patrem habet.

QVOD IPSE IVDEX VENTVRVS SIT.

Apud Malachiam: Ecce dies Domini uenit ardens uelut clibanus: eruntque omnes alienigenae et omnes iniqui stipula, et [*]( 3 Io. 14, 6. 4 Io. 10,9. 5 Matth. 13,17. 7 Io. 3,36. 10 Eph. 2,17 sq. 12 Rom. 3, 23 sq. 15 I Petr. 3, 18. 17 I Petro 4, 6. 18 I Io. 2, 32. 22 MaL 4, 1. (LXX) ) [*]( 1 peraenire M1 2 iesam om. A 3 et (anú ueritas) om. M 4 ianua] ostium W LBv si om. WB 5 quiaAMv siquis per meif 6 cupierunt WMBv 7 audistis M illic om. B 8 non dicto scripsi, indicto ALMB, dicto non v, non W audiens est] inobandiens est M, credit W in filium v uidebit A, habebit LMB, habet Wv 9 apostolas om. WLJIB" 10 ad] apad v effesios A, epheseos L his om.L, iis M1 11 hiis L, iis3P qui om. L accessam] pacem WMB, om. L 13 claritate WLJl2" iustificatur W, iustificati B 14 redemptione L christum iesum B 15 item om. M petrus apostolas A, petri lVLMB 16 nostris om. LM ut] et W at nos M s.l.m.2 17 item illic om. B 18 apostolus om. WLMBv 19 qui... habet om. B 22 liialachym W. malachian M 23 alieniginae A W )

succendet illos adueniens dies, dicit Dominus. Item in psalmo XLVIIII: Deus deorum Dominus locutus est et uocauit terram a solis ortu usque ad occasum, ex Sion species decoris eius. Deus manifeste ueniet Deus noster et non silebit. ignis in conspectu eius ardebit et in circuitu eius tempestas ualida. aduocauit caelum susum et terram discernere populum suum. congregate illi iustos eius qui ordinant testamentum eius super sacrificia: et adnuntiabunt caeli iustitiam eius, quoniam Deus iudex est. Item apudEsaiam: Dominus Deus uirtutum prodibit et comminuet bellum: excitabit certamen et clamabit super inimicos suos cum fortitudine: tacui, numquid semper tacebo ? Item in psalmo LXVII: Exurgat Deus, et dissipentur inimici eius et fugiant qui oderunt eum a facie eius. sicut deficit fumus, deficiant: sicut fluit cera a facie ignis, sic pereant peccatores a facie Dei, et iusti epulentur et exultent in conspectu Dei et delectentur in laetitia. cantate Domino, psalmum dicite nomini eius, iter facite ei qui ascendit ad occasum, Dominus nomen est ei. turbabuntur a facie eius patris orphanorum et iudicis uiduarum. Deus in loco sancto suo, Deus qui habitare facit unanimes in domo, qui educet [*]( 2 Ps. 49,1 sq. 9 Es. 42,13 sq. 12 Ps. 67, 2 sq. ) [*]( 1 succendent A 2 loquitus W, loquutus L 3 ob ortu (hortu W) solis WLM ad] in WL ex] a WLM 4 manifestus L in conspectu eius] ante eumWLMv 5 tempestas ualida] procella nimia LMv \' nocanit W LM 6 sursum ALv discernere] ut separet Mv, ut sepa- I raret WL congregate] colligite WLMv 7 iustos] scos A eos qui LMfJ ordinant] disponunt WLMv super sacrificia] in sacrificiis WLMv 8 adnuntiauerunt A 9 dnS L deus om. W prodiuit ALMB et om. L 10 excitauit LM clamauit M 11 tacui quidem M 12 dissipentur] dispargantur WL, dispaergantur M 13 eum aderant WLM a facie eius ponit post fugiant Bv sicat] quomodo LM defecitJ.Tr sicut] quomodo WLM 14 fluit] tabescit WLMv a facie dei M a. i. m. 2 15 aepulentur A, iocundentur MB, iucundentur WLv et om. A delectentur A, laetentur WMBv laetitia AB, iocunditate WMv et delectentur.. domino om. L 16 deo WJC., psalmum dicite AB, psallite WLMv; cf. testim. 116 iter] uiamWLM ei] et W 17 ad] in WLMv, super B deusWLv estom Lv ei] illi WLMB post ei inseruntAB: gaudete (et laetamini B) in conspectu eius 18 patres WBM\' iudices WBM1 dns B 19 inhabitare LMv fecitJ. unianimcs A W, unius moris B qui educit B, producens WLMv ) uinctos in fortitudine, similiter eos qui in iram prouocant, qui habitant in sepulchris. Deus, cum egredieris coram populo tuo, dum transgredieris in deserto. Item in psalmo LXXXI: Exurge, Deus, iudica terram, quoniam tu disperdes in omnibus gentibus. Item in euangelio secundum Matthaeum: Quid nobis et tibi, fili Dei? quid huc uenisti ante tempus perdere nos? Item secundum Iohannem: Nihil pater iudicat sed omne iudicium filio dedit, ut omnes honorificent filium sicut honorificant patrem. qui non honorificat filium non honorificat patrem qui misit eum. Item Paulus apostolus ad Corinthios secunda: Omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut reportet unusquisque sui corporis propria secundum quae egit siue bona siue mala.

QVOD IPSE SIT REX IN AETERNVM REGNATVRVS.

Apud Zachariam: Dicite filiae Sion: ecce rex tuus uenit tibi iustus et saluans, mitis, sedens super asinum indomitum. Item apud Esaiam: Quis nuntiabit uobis locum illum aeternum? ambulans in iustitia et manus abstinens a muneribus, grauans aures, ut non audiat iudicium sanguinis, et conprimens [*]( 4 Ps. 81, 8. 5 Matth. 8, 29. 7 Io. 5, 22 sq. 11 II Cor. 5,10. 15 Zach. 9, 9. 17 Es. 33,14 sq. ) [*]( 1 uictos W fortitudine] uirtute WLMv qui prouocant om. WLM ira A 2 inhabitant WLMv in om. M sepulchris] monumentis WLMv cum] dum Bv egredieris] prodiresLMv, prodieris W coram populo tuo] in conspectu populi tui WLMv 3 dum transgrederis A, in transeundo WLMv deserto] eremo M, heremum WL LXXXI] LXXX LM 4 terra B disperdes A, ezterminabis LMBv, hereditabis W; cf. August ad h. I.: Nec praetereundum, quod nonnulli codices habent: f quoniam tu hereditabis\' omnes gentes M 6 tibi iesu M dei A, dauid WLMBv quod B, qui W hoc LBMV perdere AM, pu- nire WLBv 7 omnem iudicium L, iudicium omne v 8 dedit filio B 9 honorifica»t A n eras eum misit WLMBv 10 item om. B paulus apostolus A, paulus B, in epistula pauli WLMv 11 secunda] . 11. L s. I. m. 2 ante...reportet L s. I. m. 2 12 propria om. A egit; cfr. testim. III 56 15 zacchariam A, zacharian WM 16 supraB 17 qui W quis nuntiauit nobis quia ignis ardet quis nuntiauit LMB nisi quod L nuntiabit exhibet utroque l. sanctum aeternum W 18 iustitiam WLM1 19 sanguis A )

oculos suos, ne uideat iniustitiam, hic habitabit in alta spelunca petrae fortis: panis illi dabitur et aqua eius fidelis. regem cum claritate uidebitis. Item apud Malachiam: Rex magnus sum ego, dicit Dominus, et nomen meum inlustre est apud gentes. Item in psalmo secundo: Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum eius praedicans praeceptum Domini. Item in psalmo XXI: Reminiscentur et conuertentur ad Dominum uniuersi fines terrae et adorabunt in conspectu eius omnes patriae gentium: quoniam Domini est regnum et ipse dominabitur gentium. Item in psalmo XXIII: Tollite portas, principes, uestri et eleuamini, portae aeternales, et introibit rex gloriae. quis est iste rex gloriae ? Dominus fortis et potens, Dominus potens in proelio. tollite portas, principes, uestri et eleuamini, portae aeternales, et introibit rex gloriae. quis est iste rex gloriae? Dominus uirtutum ipse est rex gloriae. Item in psalmo XLIIII: Eructauit cor meum uerbum bonum, dico ego opera mea regi. lingua mea calamus scribae uelociter scribentis. speciosus forma prae filiis hominum, diffusa est gratia in [*]( 3 MaL 1,14. 5 Pe. 2,6 sq. 7 Ps. 21, 28 sq. 10 Ps. 23, 7 sq. 16 Ps. 44, 2 sq. ) [*]( 1 uideant B iniustitia W hic om. W habitauit W, inhabitauit L, inhabitabit MBv 3 claritatem Ml apud om. B malachian M, malachiel B 4 meum] magnum M 5 item om. M 6 praedicans praeceptum d\'ñr A, adnuntians imperium eius (ipsius Lv) WLMBv 7 XXI] XX v reminiscentur A, commemorabuntur WLMBv 8 deum W nniuersae fines A, omnes termini WLMBv eius A, tuo W2 LMBv, tu W 9 ipse om. WLMB 10 omnium gentium WLMBv tollite] auferte LBv 11 principis BW1 uestri AWB, uestrum L, uestras Mv eleuamini AM, extollimini LB, extollemini W aeternae L 12 gloriae] claritatis Lv istae W1 gloriae] claritatis Lv potens et for- tis B dominus... potens om. M 13 potens AB, fortis WLMv tollite AM, auferte WLv; tollite...1.15 iste rex gloriae om. B uestri A W, uestrum L, uestras Mv 14 eleuamini AM, extollimini Lv- extollemini W aetertanales W, aeternae L gloriae] claritatis Lv quis e. i. r. gloriae om. LM, s. l. m. 2 W nisi quod iste om. 15 gloriae] claritatis a dens B gloriae] claritatis LMv 16 XLIIII] XLllI L, XIIIIB eructuabit B uerbum] sermonem Lv bonum om. A 17 scribae] scriptoria Lv uelociter] acute Lv scribens L 18 speciosus forma] decorua specie LMv prae filiis] super filios LMv diffusa] diffasa W. effusa LMv ) [*]( m. ) [*]( 7 ) labiis tuis, propterea benedixit te Deus in aeternum. adcingere gladium tuum circa femur, potentissime specie et pulchritudine tua, et intende et prospere procede et regna propter ueritatem et mansuetudinem et iustitiam. Item inpsalmoV: Rex meus et Deus meus, quoniam ad te orabo, Domine, mane et exaudies uocem meam , mane adstabo tibi et uidebo. Item in psalmo XCVI: Dominus regnauit, exultet terra, laetentur insulae multae. Item in psalmo XLIIII: Adstitit regina a dextris tuis in uestitu deaurato, circumamicta uarietatem. audi, filia, et uide et inclina aurem tuam et obliuiscere populum tuum et domum patris tui, quoniam concupiuit rex speciem tuam, quia ipse est Dominus Deus tuus. Item in psalmo LXXIII: Deus autem rex noster ante saecula, operatus est salutem in medio terrae. Item in euangelio secundum Matthaeum: Et cum Iesus natus esset in Bethleem Iudaeae in diebus Herodis regis, ecce magi ab oriente uenerunt Hierosolymam dicentes: ubi est qui natus est rex Iudaeorum P uidimus enim stellam eius in orientem et uenimus adorare eum. Item secundum Iohannem dixit Iesus: Regnum meum non est de isto saeculo: si [*]( 4 Ps. 5, 3 sq. 7 Ps. 96, 1. 8 Ps. 44,10 sq. 12 Ps. 73, 12. i4 Matth. 2, 1 sq. 19 lo. 18, 36 sq. ) [*]( 1 tc otn. L aetcrnum] saccula WLMc 2 gladium tuum] ensein tuum WLM, ense tuo v circum B, ad WLMr specie et (ct et B) pulchritudine tua AB, decori (decores Mx, decoi-e M!) et speciei (speei*\' WLM2, 6pecies Mx) tuae (tun 2112) WLMr 3 et prospere procede li, procede.4, et dirige WLMv lenitatem et ueritatem WLM et mansuetudinem om. WML 4 Item in... d. 6 uidebo om. M V] III1 L 5 mane om. A et om. v 6 adstabo] adsistamH\' £ r uidebo] contemplabor te (te om. L) LWv 7 XCVl] ∗∗XCIII A, LXXXV LB lae- tentur A, iocundentar WLMBv 8 adstetit AL, adsistit M a dextris tuis] ad dexteram tuam lVLMv uestitu deaurato] uestc inaurata WLMv 9 circumamicta A, circumornata B, amicta est lVMe. om. L narietatem W, uarietate A Mc, et uariata B, om. L 10 populi tui Lv domus Lv 11 concupiuitj desiderauit WLMv 12 deus onuLMB LXXIII] LXXIIi 13 saeculum LMBv 15 csset et W bethlem AWL, bethlohem B iudae WMv 16 hierussolimam W, hierosolima AL 17 uidemus Wl orientem AWMX, oriente LBM7v 18 eum] illumWI> item om. M in euangelio cata W MB ) de isto saeculo esset regnum meum, ministri mei turbarentur ne traderer Iudaeis: nunc autem regnum meum non est hinc. dixit Pilatus: ergo rex es tu? respondit Iesus: tu dicis quoniam rex sum: in hoc natus sum et in hoc ueni in saeculum, ut testimonium dicam ueritati. omnis qui est de ueritate audit uocem meam.

QVOD IPSE SIT ET IVDEX ET REX.

Item in psalmo LXXI: Deus, iudicium tuum regi da et iustitiam tuam filio regis iudicare populum tuum in tua iustitia. Item in Apocalypsi: Et uidi caelum apertum, et ecce equus albus, et qui sedebat super eum uocabatur fidelis et uerus, aequum iustumque iudicat et proeliatur: oculi autem eius erant tamquam flamma ignis et super caput eius diademata multa et portabat nomen scriptum nemini alii nisi sibi notum: et erat coopertus uestem sparsam sanguineam et dicitur nomen eius uerbum Dei: et exercitus qui sunt in caelo sequebantur eum in equis albis induti byssinum album mundum, et de ore eius exiel.at gladius acutus, ut ex eo percuteret nationes quas ipse pasturus est in uirga ferrea, et ipse calcabit torcular uini irae Dei omnipotentis. habet etiam in ueste et in femore suo nomen scriptum: rex regum et dominus dominorum. Item in euangelio: Cum uenerit filius hominis in claritate sua et omnes angeli cum [*]( 8 PS. 71,1 sq. 10 Apoc. 19, 11 sq. 22 Matth. 25, 31 sq. ) [*]( 1 de seculo esset L, esset de lioc mundo W 2 hinc non est B o quoniam ego WMB 4 in] ego in v et] ego Oxon. 5 dicam; perhibeam v ueritatis LB 7 et post sit om. MBv 8 LXXlj LXX L da regi B 9 tua otn. LM v, tuam W iustitiam W 10 aequus W 12 iustum quae AWL iudicans WB; cfr. testim. 113 proeliator BAl 14 est nemini W1 15 uesto B SParsam J odspersam v, conspersa B sanguine WLMBtJ \' 17 aequis AL tt induti LM mundum orn. A album om. L eius Wm. 2 in margine exibat r 18 utrimque (exutrimque B, ex utraque parte M) acututi WMBv percuteros A qua W; quas ferrea om. B pascituru? Mv 19 cstj et A, esset M calcauit MB torcolar W 20 et iam W uestitu M faemore A 21 regnum W dominorum] dominantiam MBv 22 et om. W, ) [*]( 7* )

eo, tunc sedebit in throno claritatis suae et colligentur ante eum omnes gentes: et segregabit illos ab inuicem, quemadmodum pastor segregat oues ab haedis, et statuet oues a dextera sua, haedos autem a sinistra. tunc dicet rex eis qui a dextera sua sunt: uenite, benedicti patris mei, percipite quod uobis paratum est regnum ab origine mundi: esuriui enim et dedistis mihi manducare, sitiui et potastis me, hospes fui et abduxistis me, nudus et texistis me, infirmatus sum et uisitastis me, in carcere fui et uenistis ad me. tunc respondebunt ei iusti dicentes: Domine, quando te uidimus esurientem et pauimus, sitientem et potauimus? quando te uidimus hospitem et abduximus, nudum et uestiuimus? quando autem te uidimus infirmari aut in carcere et uenimus ad te? et respondens rex dicet eis: amen dico uobis, quamdiu fecistis uni horum ex fratribus meis minimis, mihi fecistis. tunc dicet illis qui a sinistra sunt: discedite a me, maledicti, in ignem aeternum quem parauit pater meus diabolo et angelis eius. esuriui enim et non dedistis mihi manducare, sitiui et non potastis me, hospes fui et non abduxistis me, nudus et non uestistis me, infirmus et in carcere et non uenistis ad me. tunc respondebunt et ipsi dicentes: Domine, quando te uidimus esurientem aut sitientem aut hospitem aut nudum aut infirmum aut in carcere et non ministrauimus tibi? et respondebit illis: amen dico [*]( 1 tunc W sed t et c ex corr. 2 segregauit L 3 et om. L a A, ad WLMBv dezteram snam WMBv 4 ad sinistram (senestram A) AWMBv dicit WB a AL, ad WMBv dexteram suam WMB, dexteram eius v snnt] erunt Mv 5 regnum] om. M, post percipite ponit Wv 6 esuri AWl 7 abdnxistis] addnxutis Mv me om. AL nadas et tex. me om. M 8 me om. AL infirmas (sum om.) v carcerem A 9 ei] et ABM1, expunxit M1 10 et... sitientem om. A putabimus A quando autem WMBv 11 ho- spitem ...1.12 te uidimus om. W adduximus Mv uestituimus A quando ..uidimus om. M 12 infirmum v, infirmari et uiaitauimus WMB aut] et WLB, om. M carcerem A W inuenimus W 13 respondet M etdicet M sed et 8. I. m. 2, dicit AW amen amen B 14 eorum B dicit WB eis M 15 a] ad AWLMB sinistram WBL*, sinistram suam M, sinistram eius v sunt] erunt v, om. LB 16 praeparauit L sed prae exp. m. 2 eius] eis B 18 adduxistis Mv 19 carccrem A uenistis ad] uisitastis Lv 20 aut sitientem om. B 21 carcerem ABM1 22 ministrauimus tibi A, uisitauimus te WLMB respondet M, respondit B illis rex W ) nobis, quamdiu non fecistis uni ex minimis his, neque mihi fecistis. et ibunt isti in ignem aeternum, iusti autem in uitam aeternam.

CVPRIANVS QVIRINO FILIO SALVTEM.

Pro fide ac deuotione tua, quam Domino Deo exhibes, fili carissime, petisti, ut ad instruendum te excerperem de scripturis sanctis quaedam capitula ad religiosam sectae nostrae disciplinam pertinentia, lectionis diuinae succinctam diligentiam quaerens, ut animus Deo deditus non longis aut multis librorum uoluminibus fatigetur, sed eruditus breuiario praeceptorum caelestium habeat ad fouendam memoriam suam salubre et grande conpendium. et quia tibi plenum dilectionis obsequium debeo, feci quod petisti, ut laborarem semel, ne tu semper laborares. quantum potuit itaque mediocritas nostra conplecti, collecta sunt a me quaedam praecepta dominica et magisteria diuina quae esse et facilia et utilia legentibus possint, dum in breuiarium pauca digesta et uelociter perleguntur et frequenter iterantur. opto fili carissime, semper bene ualere. [*]( 1 his] istis A 2 abibnnt LMBv isti] hi B ignem aeternum A, ambostioiiem aeternam WLMBv ad Quirinum de sacramento christi eiplicit liber II incipit liber III A, ad Quirinum liber II explicit W, ad Qoizmum liber II de sacramento exp. incip. ad eundem liber III. breuiarii de capitolis mandatorum dei ad christianae religionis disciplinam pcrtinentibus incip. cpla XlIII B, Caecili Cipriani ad Quirinum liber II erp incip ad eundem excerpta capitulorum numero LXX M, incipit liber tertius L ) [*]( 5 quirino] cyrino V 7 exerceiperem L 9 succintam Al 12 fouendain B 13 feci ex fecisti L 17 et (ante facilia) om. WMBv legentibus] gentibus B 18 leguntur B 19 fili om. W kIñf B exp epistola incip cap CXX B )

DE BONO OPERIS ET MIBERICORDIAE.

Apud Esaiam: Exclama in fortitudine et noli parcere, sicut tuba exalta uocem tuam, adnuntia plebi meae peccata ipsorum et domui Iacob facinora eorum. me de die in diem quaerunt et cognoscere uias meas concupiscunt, quasi plebs quae iustitiam fecerit et iudicium Dei non deseruerit. postulant a me nunc iudicium iustum et adpropinquare Deo concupiscunt dicentes: quid quia ieiunauimus, et non uidisti, humiliauimus animas nostras, et non cognouisti? in diebus enim ieiunii inueniuntur uoluntates uestrae. aut enim subiectos uobis conpungitis aut ad iudicia et lites ieiunatis aut proximos caeditis pugnis. ut quid mihi ieiunatis, ut hodie audiatur uox uestra in clamore? non hoc ieiunium quod ego elegi et diem humiliare hominem animam suam. tametsi contorseris quasi circulum collum tuum et saccum et cinerem substraueris, nec sic uocabis ieiunium acceptum. non tale ieiunium elegi, dicit Dominus: sed solue omnem nodum iniustitiae, resolue suffocationes inpotentium conmerciorum, dimitte quassatos in requiem et omnem consignationem iniustam dissipa. frange esurienti panem tuum et egenos sine tecto induc in domum tuam. si uideris nudum, uesti et domesticos seminis tui non despicies. tunc erumpet temporaneum lumen tuum et uestimenta tua cito orientur. et praeibit ante te iustitia et claritas Dei circumdabit te. tunc exclamabis, et Deus exaudiet te. dum adhuc loqueris, dicit: ecce adsum. Item in Iob: [*]( 2 Es. 58,1 sq. 24 Iob. 29,12 et 13. 15 et 16. ) [*]( 2 exclama inquit WMBv 3 exalta W 8. I. m. Si et annuntia B 4 de die in diem] die de die L 5 cupiunt B 6 et om. A desernerit] dereliquerit B a me AM"1, me WLBMlv 8 uidisti] audisti A 9 enim om. W ieiunii nestri W nolnptates WM 10 subiectos] subditos B subpungitis WLMBv ad ex a M m. 2 11 ceditis AM pugnus A 13 quod om. Mv et (in W) diem humiliare hominem AWLB, nisi humiliet homo Mv; cf. LXX 14 tametsi ALB, nam et si W, et si Mv 15 substraneris tibi A sic ea: si TF" uocabit\' W, uocabitur MBv 16 elegi] accepi W omne WL 17 in potentiam A 19 tectu AW 21 dispicies AWL; cfr. h. l. cap. 75 erumpent L1 temporanumAZr 23 dm A 24 dicetLMBv item A, de hoc ipso WLMB; tales discrepantias posthac omisi in A, apud WLMBv )

Conseruaui egenum de manu potentis et pupillo cui non erat adiutor auxiliatus sum. os uiduae benedixit me, cum essem oculus caecorum, pes quoque clodorum ego essem et inualidorum pater. Item in Tobia: Et dixi Tobiae filio meo: uade et adduc quemcumque pauperem inueneris ex fratribus nostris, qui tamen in mente habeat Deum ex toto corde suo. hunc adduc et manducabit pariter meum prandium hoc: ecce sustineo te, fili , donec uenias. Item illic: Omnibus diebus uitae tuae, fili , Deum in mente habeto et noli praeterire praecepta eius. iustitiam fac omnibus diebus uitae tuae et noli ambulare uiam iniquitatis: quoniam agente te ex ueritate erit respectus operum tuorum. ex substantia tua fac eleemosynam et noli auertere faciem tuam ab ullo paupere. ita fiet, ut nec a te auertatur facies Dei. quomodo habueris, fili, sic fac: si tibi fuerit copiosa substantia, plus ex illa fac eleemosynam: si exiguum habueris, ex hoc ipso exiguo communica. et ne timueris, cum facis eleemosynam: praemium bonum repones tibi in diem necessitatis: quoniam eleemosyna a morte liberat et non patitur ire in tenebras. munus bonum est eleemosyna omnibus qui faciunt eam coram summo Deo. Item in Sapientia Salomonis: Qui pauperum miseretur,. Deo faenerat. Item illic: Qui dat pauperibus, non egebit: qui autem auertit oculum suum, in magna inopia erit. Item illic: Eleemosynis et fide peccata purgantur. Item illic: Si esurit inimicus tuus, ciba illum: si sitit, potum da illi. hoc enim [*]( 4 Tob. 2, 2. 8 Tob. 4, 5 sq. 20 Prou. 19, 17. 21 Prou. 28, 27. 23 Prov. 16, 6. 23 Pron. 25, 21 sq. ) [*]( 2 sum om. WB os] hosTF1, om. A uidiae W oculos. WI caecarum A 3 et inu. pater om. B 4 apud tobiam WLMB dix MB tobias M adduc] adhuc L 5 quem W 6 habeat A, habet WMB, habent L ex om. A et] ut B manducet B 7 meum] mecum LB te] et A 9 habe WLMv preterire W s. 1. m. 2 10 noli] non A 11 ex ueritate ex ueritate A 12 elemosinas B tuam om. Lv 13 nec] ne* W et habueris AL 14 fili om. A 15 si enim M hoc om. A communiaA1 17 reponis WLBv 18 irae AW1 20 apud solomonem in paroemiis WMB paupero W, pauperem L misetur A1 21 dni AL non aegebit A, numquam indigebit WLMBv 22 auertet A auum om. WB magna inopia A, multa penuria W LMBv 23 peccata] delicta MB esurierit WBv 24 cibae M, pasce B, pasces L illumj ivmLMBv et si WLBv, sed in W si 8.1. m. 2 sitierit WLMBv potam da illi d, pota eum W, potabis eum LMBv ) faciens carbones ignis superfundes capiti eius. Item illic: Sicut aqua extinguet ignem, sic eleemosyna extinguet peccatum. Item in Prouerbiis: Prouerbiis: uade et reuertere, cras ego dabo, cum possis statim bene facere. non enim scis quid contingat sequenti die. Item illic: Qui obturat aurem ne audiat inbecillum, et ipse inuocabit Deum et non erit qui exaudiat eum. Item illic: Qui conuersatur sine uituperatione in iustitia, beatos filios relinquet. Item in Ecclesiastico: Fili, si habes, bene fac tecum et Deo dignas oblationes offeres, memorare, quoniam mors non tardat. Item illic: Conclude eleemosynam in corde pauperis, et haec pro te exorabit ab omni malo. Item in psalmo XXXVI misericordiam et posteris prodesse: iuuenior fui et senui et non uidi iustum derelictum nec semen eius quaerens panem. tota die miseretur et faenerat, et semen eius in benedictione erit. Item in psalmo XL: Beatus qui intellegit super egenum et pauperem, in die malo liberabit eum Dominus. Item in psalmo CXI: Disparsit, dedit pauperibus, iustitia eius. manet in saeculum saeculi. Item in Osee: Misericordiam malo quam sacrificium, et agnitionem Dei quam holocaustomata. Item in euangelio secundum [*]( 1 fcir. 3, 30. 3 Prou. 3, 28. 5 Pron. 21,13. 7 Prou. 20, 7. 8 Sir. 14, 11 sq. 10 Sir. 29, 12. 13 Ps. 36, 25 sq. 15 Ps. 40, 2. 17 Ps. 111, 9. 19 Os. 6, 6. ) [*]( 1 ignis AW, vlviobLMBv superfundens MLBL capiti] in caput Mv 2 extinguit WBv sic et M extinguit WLBv, om. A apud oundem in paroemiis WLMB 3 uade A, abi WLMBv reuertere cras. Ego B 4 statim A, continuo WLMBv 5 obdurat A aures WLM, aures suas Bv inbecille A 6 inuocabit] inuobit W 8 relinquit LMWav 9 et] ut A dignans W, donas L offers AMX, offer LBc 10 elemosina B 11 orabit Bv 12 XXXVI] XXXI M misericoidiam.. prodesse om. B postero M prodeessc A 13 iunior AL J r etenim senui v 14 neque WLMB 15 erit A, est WLMBv beatus] felix L 16 egentem L mala WB liberauit A 17 eum; illum WLMv deus LMv item om. B CXI] centesimo undecimo L un add. m. 2 dispersit WLB, distribuitMv 18 manebit Lo sacculum saeculi] aeternum WM 19 ossese A, oseae . I. L mallo L, magis uolo WM sed magis in Ms. I. M. 2, nolo magis v adagnitioncm L dei plus v 20 holochaustomata L ) Matthaeum: Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quia ipsi saturabuntur. Item illic: Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur. Item illic: Thesaurizate uobis thesauros in caelo, ubi neque tinea neque comestura exterminat et ubi fures non effodiunt. ubi enim fuerit thesaurus tuus, illic erit et cor tuum. Item illic: Simile est regnum caelorum homini negotianti quaerenti bonas margaritas: ubi autem inuenerit pretiosam margaritam, uadit et uendit omnia quae habuit et emit illam. Etiam modicum opus prodesse. Item illic: Et qui potauerit unum ex minimis istis calicem aquae frigidae tantum in nomine discipuli, amen dico uobis, non peribit merces eius. Nemini negandam eleemosynam. Item illic: Omni petenti te da et ab eo qui uoluerit mutuari ne te auertas. Item illic: Si uis in uitam uenire, serua mandata. dicit ille: quae? ait illi Iesus: non occides, non moechaberis, non falsum testimonium dices, honora patrem et matrem et diliges proximum tuum tamquam te. dicit illi iuuenis: omnia ista obseruaui. quid adhuc mihi deest? dicit illi Iesus: si uis perfectus esse, uade et, uende bona tua et da pauperibus, et habebis thesaurum in caelo et ueni sequere me. Item illic: Cum uenerit filius hominis in claritate sua et omnes angeli cum eo, tunc sedebit in throno [*]( 1 Matth. 5, 6 sq. 3 Matth. 6,20 sq. 6 Matth. 13,45 qq. 9 Matth. 10,42. 12 Matth. 5, 42. 14 Matth. 19,17 sq. 20 Matth. 25,31 sq. ) [*]( 1 beati...!. 2 item illic om. B bcati] felices L qui esuriunt (essuriunt A) et sitiunt AM, sitientes et esurientcs WL 2 beati] felices LB quoniam] quiaM 3 thensaurizateA thensauros A, thensaurum M 4 neque ante commistura om. W et otn. B 6 effodiunt et furantur Mv enim om. A thonsaurus AM 6 simile] fili me A 7 bonam margaritam M inuenit WLB 8 uadit A, abiit WLMBv uendit-A, uendidit WLMBv 9 etiam... prodesse om. W opus om. B 10 aq* M tantum OOt. W LlrIBv 11 mercis AW 12 negandum A 13 potenti A, poscenti WMBc, poscente L te om. L mutuare W te auertas A, auersatus fueris (ab eo add. L) WLBv, auersns fueris M 14 in] ad Mv ..ille M et erasum 15 ait A, dicit WLMBv occidis W moecharis W 16 diligis W 17 tuum .4, tibi WLMBv illi onu A 18 dixit A 19 bona] omnia MBv pauperibus] egc-nis L1: themaurum A 20 Item illic...p. 113 1. 1 uitam aetornam om. A 21 claritate WL, maiestate MBv ) claritatis suas et colligentur ante eum omnes gentes. et segregabit illos ab inuicem, quemadmodum pastor segregat oues ab haedis. et statuet oues a dextera sua, haedos autem a sinistra. tunc dicet rex eis qui a dextera sua sunt: uenite, benedicti patris mei, percipite quod uobis paratum est regnum ab origine mundi: esuriui enim et dedistis mihi manducare, sitiui et potastis me, hospes fui et abduxistis me, nudus et texistis me, infirmatus sum et uisitastis me, in carcere fui et uenistis ad me. tunc respondebunt ei iusti dicentes: Domine, quando te uidimus esurientem et pauimus, sitientem et potauimus ? quando te uidimus hospitem et abduximus, nudum et uestiuimus? quando autem te uidimus infirmari aut in carcere et uenimus ad te? et respondens rex dicet eis: amen dico uobis , quamdiu fecistis uni horum ex fratribus meis minimis, mihi fecistis. tunc dicet illis qui a sinistra sunt: discedite a me, maledicti, in ignem aeternum quem parauit pater meus diabolo et angelis eius. esuriui enim et non dedistis mihi manducare, sitiui et non potastis me, hospes fui et non abduxistis me, nudus fui et non uestistis me, infirmus et in carcere et non uenistis ad me. tunc respondebunt et ipsi dicentes: Domine, quando te uidimus esurientem aut sitientem aut hospitem aut nudum aut infirmum aut in carcere et non ministrauimus tibi? et respondebit illis: amen dico uobis, quamdiu non fecistis uni ex minimis his, neque mihi fecistis. et ibunt isti in ambustionem aeternam. iusti autem in [*]( 2 segregat pastor WM hedis et statuet oues in Mm. 2 add. in margine 3 a] ad WLMBv dexteram suam (suam om. v) WL*MBv; cf. test. II30 ad sinistram WMBv 4 dicit W a] ad WLMBv dexteram suam WMBv 5 regnum ponit post percipite Mv 6 potastis me] dedistis mihi potum WB 7 hospis W adduxistis Mv me om. L nudus et texistis me om. M me om. L 8 me (post uisitastis) om. v 9 ei] et B, ei et W quando te uidimus om. V esurientem.../. 10 uidimus om. v 10 pauimus te B potauimus] dedimus tibi potum B 11 abduximus WVB, adduximus LMo quando...uidimus om. B 12 inflrmarij infirmum Mv aut lrl, et WLB et om. M respondit B 13 eis et dicit B, eis dicit lV, et dicet M 14 minimis om. WB etmihi Mv dicit WB ad sinistram WMB, a sinistris v 15 sunt om. LB, eius sunt v 16 praeparauit o esuribi M 18 adduxistis LMv fui om. L uestitis W 19 uenistis ad] uisitastis LJlv 21 carcerem B 22 administrauimus LB 24 abibunt LMBIJ isti ex iusti L ambostioncm L I ) uitam aeternam. Item in euangelio secundum Lucam: Vendite quae possidetis et date eleemosynam. Item illic: Qui fecit quod est intus, fecit et quod foris est. uerum date eleemosynam, et ecce uobis omnia munda. Item illic: Ecce dimidium ex substantia mea do pauperibus et si cui quid fraudaui quadruplum reddo. dixit autem Iesus: quia salus hodie domui huic facta est, quoniam et ipse filius est Abrahae. Item Paulus apostolus ad Corinthios secunda: Vestra abundantia illorum inopiam suppleat, ut et illorum abundantia uestrae inopiae sit supplementum et sit aequalitas, sicut scriptum est: qui multum habuit non abundauit et qui modicum non indiguit. Item illic: Qui parce seminat parce et metet: et qui seminat in benedictione de benedictione et metet. unusquisque autem sicut corde proposuit, non quasi ex tristitia uel ex necessitate. hilarem enim datorem diligit Deus. Item illic: Sicut scriptum est: distribuit, dedit pauperibus, iustitia eius manet in aeternum. Item illic: Qui administrat semen seminanti, et panem ad edendum tribuet et multiplicabit seminationem uestram et augebit incrementa frugum iustitiae uestrae, ut in omnibus locupletemini. Item illic: Administratio huius officii non tantum supplebit ea quae sanctis desunt, sed abundabit per multam gratiarum actionem in Deum. Item in epistula Iohannis: Qui habuerit substantiam mundi et uiderit fratrem suum desiderantem et eluserit uiscera [*]( 1 Luc. 12, 33. 2 Luc. 11, 40 sq. 4 Luc. 19, 8 sq. 8 II Cor. *. 14 sq. 11 II Cor. 9, 6-7 et 9-12. 22 I Io. 3, 17. ) [*]( 1 in euangelio om. A 2 uendite quae possidetis A, res uestras uendite WLMBv 3 et om. B uerum tamen v elemosina B 24 uobis] uocabis M munda omnia WLB 5 pauperibus A, egenis WLMBv si cui} sicut W 6 iesus om. B 7 quoniam] nam A iste A est om. A 9 et ut M uestraitf1 inopiae sit ex inopia est A m. 2 10 et] ut MBv 12 benedictionem LBM1 de benedictione A s. 1. m. 2, in benedictione B 13 et om. M 16 qui autem v 17 ad] et ad M tribuit A, praestabit WLMBv et mult. s. u. om. B; et mult...1.20 officii om. A 18 multiplicaoit L1 M] seminationem uestram WVLM, semen uestrum v 20 suppleuit LMv 21 sed et LMB habundauit WLMBv multa W, multarum M 22 abuerit W 23 desiderantem aliquid V clauserit ALM2v ) [*]( III. ) [*]( 8 ) sua, quomodo caritas Dei manet in illo Item e m in euangelio secundum Lucam: Cum facis prandium aut cenam, noli uocare amicos tuos aut fratres neque uicinos neque diuites, ne forte w et illi reinuitent te: et erit retributio tibi. sed cum facis prandium aut cenam, uoca mendicos, debiles, caecos, clodos, et beatus eris, quoniam non habent unde retribuere tibi: restituetur autem tibi in resurrectione iustorum.

IN OPERE ET ELEEMOSVNIS, ETIAMSI PER MEDIOCRITATEM MINVS FIAT, IPSAM VOLVNTATEM SATIS ESSE.

In epistula Pauli ad Corinthios secunda: Si uoluntas prompta est, secundum quodcumque habuerit, acceptabilis est, non secundum quod non habuerit: neque ut aliis refrigerium, uobis pressura sit.

AGAPEM ET DILECTIONEM FRATERNAM RELIGIOSE ET FIRMITER EXERCENDAM.

Apud Malachiam: Nonne Deus unus condidit nos? nonne pater unus est omnium nostrum? quid utique dereliquistis unusquisque fratrem suum? Item in euangelio secundum Iohannem: Pacem meam do uobis, pacem meam demitto uobis. Item illic: Hoc est mandatum meum ut diligatis inuicem, quemadmodum dilexi uos. maiorem hac caritatem nemo habet, [*]( 2 Luc. 14, 12 sq. 10 II Cor. 8, 12 sq. 16 Mal. 2,10. 19 Io. 14, 27 20 Io. 15,12. ) [*]( 1 sua ab eo WLv caritas] agape V, L m. 2 super dilectio in euangelio om. A 3 aut A, neque WLMBv ne] neque M\' 4 redin- uitent L erit A, fiet WMB, fieret L, fiat v tibi retributio v facies LMB prandium aut caenam A, epulum WLMBv 5 conuoca W mendicos] pauperes Mv et claudos v 6 beatus] felix WLB unde om. WLMBv restituetur] retribuetur MBv 7 resurrectionem W, retributione B iustorum] eius W 9 uoluntate W esse] fiat B 11 acceptauilis A, acceptabile WLMBv 12 ut aliis AL, uitalis B, ut sit aliis WM sed in M ut s. l., sit aliis v 13 uobis autem Wv sit om. Wv 14 agapen Lv, caritatem A; sed cfr. p. 1021.1 fratemum A religiosa A et] est A 16 unus om. W 17 pater unus] paternus A est nnus M est... dereliquistia unus om. A quod W 19 pacem uobis remitto (dimitto W), pacem meam do uobis WLMBv 21 hanc ALWlMl . )

quam ut animam suam ponat pro amicis suis. Item illic: Beati pacifici, quoniam ipsi filii Dei uocabuntur. Item illic: Dico uobis, quoniam si duobus ex uobis conuenerit in terra, de omni re quamcumque petieritis continget uobis a patre meo qui in caelis est. ubicumque enim fuerint duo aut tres collecti in nomine meo, ego cum eis sum. Item ad Corinthios prima: Et ego quidem, fratres, non potui uobis loqui quasi spiritalibus sed quasi carnalibus, quasi infantibus in Christo. lacte uos potaui, non cibo. nondum enim poteratis, sed neque nunc potestis: adhuc enim estis carnales. ubi enim in uobis aemulatio et contentio et dissensiones, nonne carnales estis et secundum hominem ambulatis? Item illic: Et si habuero omnem fidem ita ut montes transferam, caritatem autem non habeam, nihil sum. et si in cibos distribuero omnia mea et si tradidero corpus meum ut ardeam, caritatem autem non habeam, nihil proficio. caritas magnanima est, caritas benigna est, caritas non aemulatur, caritas non agit perperam, non inflatur, non inritatur, non cogitat malum, non gaudet super iniustitiam, conlaetatur autem in ueritate. omnia diligit, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet. caritas numquam excidit. Item ad Galatas: Diliges proximum tuum tamquam te. si autem mordetis et incusatis inuicem, [*]( 1 Matth. 5, 9. 2 Matth. 18,19. 6 I Cor. 3,1 sq. 12 I Cor. 13, 2 sq. 20 GaL 5,14 sq. ) [*]( 1 quis ponat Wv, ponat quis B, ponam M beati] felices LB 2 ipei om. B amen dico Mv 3 duo B et ex duobus M m. 2 conuenerlt M~ m. 2 4 contingit Ml 6 super prima posuit L*: secunda et om. B 8 tamquam infantibuB B lacte (lac W) uos (uobis B) potaui AWVLB, lac nobis potum dedi Mv, 9 cibo WVLB, escam Mv; non cibo om. A nondum enim AVL, dum enim W, nec dum enim B, dum enim adhnc pusilli eratis, non v nec B nunc] nun W, dum quidem B 10 nbi] cum W et contentio om. M 11 diMensio B, dissessiones A nonne ex non L m. 2 12 omnem om. M 13 caritatem] agapen BL\', dilcctionemi, haberemL1 sum] proficioM si om. A 14 in cybo-i* • om. M cibos pauperum L* meus W ardeat V 15 caritatem] agapem VBL proficio] sum B caritas] agape LB, et ita constanter magnaanima jr,, magna enim A 16 caritas ben. est om. A 17 flatur W* non inritatur om. A 18 ueritatem AB 20 excedit M\', excidet WLv diligis W 21 taum] tibi Mv incussatiB A ) [*]( 8* ) uidete ne consumamini ab inuicem. Item in epistula Iohannis: In hoc apparent filii Dei et filii diaboli. omnis qui non est iustus non est de Deo et qui non diligit fratrem suum. Item illic: Qui fratrem suum odit homicida est: et scitis quia omnis homicida non habet in se uitam manentem. Item illic: Si qui dixerit quoniam diligit Deum et fratrem suum odit, mendax est. qui enim non diligit fratrem suum quem uidet, Deum quem non uidet non potest diligere. Item in Actibus apostolorum: Turba autem eorum qui crediderant anima ac mente una agebant nec fuit inter illos discrimen ullum nec quicquam suum iudicabant ex bonis quae eis erant, sed fuerunt omnia communia. Item in euangelio secundum Matthaeum: Si obtuleris munus tuum ad altare et illic recordatus fueris quia frater tuus habet aliquid aduersus te, relinque illic munus tuum ante altare et uade prius, reconciliare fratri tuo et tunc ueniens offeres munus tuum ad altare. Item Iohannes apostolus: Deus caritas est, et qui manet in caritate in Deo manet et Deus in illo manet. Item illic: Qui dicit se in luce esse et fratrem suum odit in tenebris est usque adhuc.

IN NVLLO GLORIANDVM, QVANDO NOSTEVM NIHIL SIT.

In euangelio secundum Iohannem: Nemo potest quicquam accipere, nisi datum fuerit illi de caelo. Item in epistula Pauli ad Corinthios prima: Quid enim habes, [*]( 2 I Io. 3,10 et 15. 6 1 lo. 4, 20. 9 Act. 4, 32. 12 Matth. 5 23 sq. 16 I Io. 4,16. 18 I Io. 2,9. 21 Io. 3, 27. 23 I Cor. 4, 7. ) [*]( 1 consumemim M* iiraice L 2 omnis] ex omni Am. 2, ex omnes W 3 fratrem suum] patrem suum aut matrem suam M item illic om. Mv 4 qui enim Mv item illic q. f. suum W s. I. m. 2 quia] quoniam W 5 uitam aeternam Mv in se manentem v, om. M 6 quia AMBv 7 quem uidet om. LM 8 non] quomodo WMv actis WLMB 11 eis] eius B erat L fueruut illis WLMBv 12 in euangelio om. WLB 14 aduersum WB aliquid ponit W ante habet, A post te 15 prius et M reconciliari WМ1B20 ueniens] ueni et LBv offer LBlJ, offers W7 16 ad] ante B in epistula iohannis WLMBv ds ex dlAm. 2 17 caritas] agape LB et om. A caritate] agape LB 18 illo] eo v manet om. WLv 19 odit] odit homicida est et M, odit mendax est et v est] ambulat Mv adhuc L a l. m. 2 22 quiquam W, quidquam MB illi fuerit W 23 prima om. W )

quod non acceperis? si autem accepisti, quid gloriaris, quasi non acceperis ? Item in Regnorum primo: Nolite gloriari neque loquamini elata, et non procedat magniloquentia ex ore uestro, quia Deus scientiarum dominus. Item illic: Inualidus factus est arcus potentium, et infirmi accincti sunt uirtute. Item in Machabaeis: Iustum est subditum Deo esse et mortalem non paria Deo sentire. Item illic: Et uerba uiri peccatoris ne timueris, quia gloria eius in stercora erit et in uermes. hodie extolletur et cras non inuenietur: quoniam conuersus est in terram suam et cogitatio eius peribit.

HVMILITATEM ET QVIETEM IN OMNIBVS TENENDAM.

Apud Esaiam sic dicit Dominus Deus: Caelum mihi thronus et terra subpedaneum pedum meorum. quam mihi sedem aedificabitis aut quis locus ad requiem mihi? omnia enim ista fecit manus mea et sunt mea omnia ista. et super quem aspiciam alium nisi super humilem et quietum et trementem uerba mea ? Item in euangelio secundum Matthaeum: Beati mites quoniam ipsi hereditabunt terram. Item secundum Lucam:. Qui minimus est in omnibus uobis hic erit magnus. Item illic: Qui se exaltat humiliabitur et qui se humiliat exaltabitur. Item ad Romanos: Noli altum sapere sed time. si enim Deus naturalibus ramis non pepercit, ne forte nec tibi parcat. Item in [*]( 2 I Sam. 2, 3 sq. 6 II Macc. 9,12. 7 I Macc. 2, 62 sq. 12 Es. 66,1 sq. 17 Matth. 5,5. 19 Luc. 9, 48. 20 Matth. 14,11. 21 Rom. 11,20 sq. ) [*]( 1 acciperis WAl si autemJ quodsi B 2 acciperis A regnorum d, basilion WLMBv primo] om. B, prima L, libro . I . M 3 elata on. A, ex ilataeTF m. 2 4 dominus eat W 5 Item in macchabeorum ... sentire ponit post peribit 1.10 A 6 in machabaeis om. W subditum deo esse om. B 8 timueritis M*v stercore WMB in om. B 10 pemt c 12 caelorum A 13 thronus] sedis W et] est A Bubpedaneum AWLBV, scabellum Mv 15 et s. m. o. ista om. B omnia mea (ista om.) M aspiciam ad A 16 quietem M trementem] timentem M uerba mea A, sermones meos WLMBv 17 in euangelio om. A beati] felices LB 19 est A, erit WLBv, fuerit M 20 exaltat A, extollit WLMBv se humiliat A, humiliauerit se WL\', se humiliauerit MBLltJ item in apostolo A, de hoc ipso WLMBv 21 time. si] times W )

psalmo XXXIII: Et humiles spiritu saluabit. Item ad Romanos: Reddite omnibus quae debentur, cui tributum, tributum, cui uectigal, uectigal, cui timorem, timorem, cui honorem, honorem. nemini quicquam debeatis, nisi ut inuicem uos diligatis. Item in euangelio secundum Matthaeum: Diligunt primum recumbendi locum in cenis et primam sessionem in synagogis et salutationem in foro et uocari ab hominibus Rabbi. uos autem ne uocemini Rabbi: unus est enim uobis magister. Item in euangelio secundum Iohannem: Non est seruus maior domino suo neque apostolus maior eo quit misit eum. haec scientes beati eritis, si ea feceritis. Item in psalmo LXXXI: Humilem et pauperem iustificate.

BONOS QVOSQVE ET IVSTOS PLVS LABORARE, SED TOLERARE DEBERE, QVIA PROBANTVR.

Apud Salomonem: Vasa figuli probat fornax et homines iustos temptatio tribulationis. Item in psalmo L: Sacrificium Deo spiritus contribulatus, cor contritum et humiliatum Deus non spernit. Item in psalmo XXXIII: Prope est Dominus Omnibus tribulatis corde et humiles spiritu saluabit. Item illic: Multae tribulationes iustorum, sed de his omnibus liberabit eos Dominus. Item in Iob: Nudus exiui de matris utero, [*]( 1 Ps. 33,19. 2 Rom. 13,7 sq. 6 Matth. 23,6 sq. 9 Io. 13,16 sq. 12 Ps. 81, 3. 15 Sir. 27, 5. 16 Ps. 50,19. 18 Ps. 33,19 sq. 21 Iob. 1,21 sq. ) [*]( 1 humilem L salnauit LM 3 cui nectigal uectigal om. W timorem W 8. 1. m. 2 alterum honorem om. W 4 uos om. LMBv 7 salntationes WLMv, salatationibus B hominibus] omnibus A 8 ne uocemini A, nolite nocari B, ne uocaneritis WLMv 11 misit eum A, illum misit W, se misit LMBv beati] felices WLB 12 LXXXI] LXXl MB 13 quoque .AMI iustus A 14 debere om. A 15 uas M propat W . 16 et tribulationes B item om. L 18 spernit AB, deepicit W, despiciet Lv prope A, proximo WLMBv 19 omnibus om. WLMBv tribulatis A, contribulatis WVLMB, contritiB c spus L 20 multa M tribulationes AW, flagella M, pressurae LBv sed etitC de A, exWLMBv his omnibus A, omnibus iUiaWLMBv eos] illos W 21 dominus om. LB item in A, de hoc ipso apud WLMBv utero matris meae Mv )

nudus etiam ibo in terram. Dominus dedit, Dominus abstulit: sicut Domino uisum est, ita factum est. sit nomen Domini benedictum. in his omnibus quae contigerunt ei nihil peccauit Iob labiis suis in conspectu Domini. Item in euangelio secundum Matthaeum: Beati qui lugunt, quoniam ipsi consolabuntur. Item secundum Iohannem: Haec locutus sum uobis, ut in me pacem habeatis, in saeculo autem pressuram: sed fidite, quoniam ego uici saeculum. Item apostolus ad Corinthios secunda: Datus est mihi stimulus carnis meae angelus satanae qui me colaphizet, ut non extollar. propter quod ter Dominum rogaui, ut discederet a me, et dixit mihi: sufficit tibi gratia mea. nam uirtus in infirmitate perficitur. Item ad Romanos: Gloriamur in spe claritatis Dei: non solum autem, sed et gloriamur in pressuris scientes quoniam pressura tolerantiam operatur, tolerantia autem probationem, probatio autem spem. spes autem non confundit, quia dilectio Dei infusa est cordibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis. Item in euangelio secundum Matthaeum: Quam lata et spatiosa uia est quae ducit ad interitum, et multi sunt qui introeunt per eam. quam arta et angusta uia est quae ducit ad uitam, et pauci sunt qui inueniunt eam. Item in Tobia: Vbi sunt iustitiae tuae P ecce quae pateris. Item in Sapientia Salomonis: In locis [*]( 5 Matth 5, 4. 6 lo. 16, 33. 9 II Cor. 12, 7 sq. 13 Rom. 5, 2 sq. 18 Matth. 7,13 sq. 21 Tob. 2,14 (22,23. v. lat.). 22 Prou. 28,28. ) [*]( 1 in] sub MBv terra L dominus dedit otn. A dedit et LM abetullit W 2 uisum est] placuit Mv 8 contingerunt B 5 beati] feUces LB qui lngunt A, lugentes W, plangentes LMBv consulabnntur A 7 saeculum B pressuram habebitis v fidete AWLBM1, confidite M* 8 saeeulum] mundum Mv item apostolus A, de hoc ipso WLMBv 9 sathanae B 10 colaflzet AW ut om. A ertollor A ter om. B deum B 11 sufficiat V 12 mea om. W in M 8.1. m. 2 in infirmitate om. B 13 caritatis A et om. B 14 tolerantiam] pacientiam W 15 tolerantia] patientia W probationem autem MI probatioDem prob. autem om. B 16 confudit B diffoaa W in cordibus WMBv 17 in euangelio om. WLMBv 18 quam WM, quia A, quid YLB 19 introeunt] introeant LV, intrant Mv per om. A quam] quiA, quid LVB 20 uia est et angustaal 21 eam inueniunt WLMBv tobiam B, tobian M u*bi A ) impiorum gemunt iusti: in illorum autem perditione abundabunt iusti.

NON CONTRISTANDVM SPIEITVM SANCTVM QVEM ACCEPIMVS.

Paulus apostolus ad Ephesios: Nolite contristare Spiritum sanctum Dei, in quo signati estis in diem redemptionis. omnis amaritudo et ira et indignatio et clamor et blasphemia auferentur a uobis.

IRACVNDIAM VINCENDAM ESSE NE COGAT DELINQVERE.

Apud Salomonem in Prouerbiis: Melior est uir patiens quam fortis. qui enim iracundiam continet melior est quam qui ciuitatem capit. Item illic: Inprudens eadem die enuntiat iram suam, abscondit autem inhonorationem suam astutus. Item apostolus ad Ephesios: Irascimini et nolite peccare. sol non occidat super iracundiam uestram. Item in euangelio secundum Matthaeum: Audistis quoniam dictum est antiquis: non occides, qui autem occiderit reus erit iudicio. ego autem dico uobis quia omnis qui irascitur fratri suo sine causa reus erit iudicio.

INVICEM SE FRATRES SVSTINERE DEBERE.

Paulus apostolus ad Galatas: Considerans te ipsum, ne et tu tempteris. alter alterius onera sustinete et sic inplebitis legem Christi. [*]( 4 Eph. 4, 30. uq. 9 Prou. 16, 32. 11 Prou. 12,16. 13 Eph. 4, 26. 15 Matth. 5, 21 sq. 20 Gal. 6,1 sq. ) [*]( 1 perditionem WLBM1 v 4 paulus apostolus om. WLMB; apostolus om. V ad] apud WLM 5 die Mv 6 omnis om. M blasphemiae M 7 auferatur WB nobis cum omni malitia B 8 uinoenda W ne] ut non B 9 paroemiis WMLB est om. B 10 quam sortis A, forti WLMBv continet] contempnit WB, contemnit M 11 ciuitatem A, urbem LMv, orbem WB die om. A, diem B dinuntiat A, nuntiat LB 12 inorationem W1 suam om. B 13 apostolus om. WLMBv irascemini W peccare] delinquere LB 15 quoniam] quia Mv 16 iudicio om. B 17 sine causa ereaum in L 20 paulus apostolus om. WLMBv calathas A considerans te ipsum A, in contemplatione (...em MB) habentes unusquisque WLMBv 21 tu tempteris A, uos temptemini WLMBv; cf. Gr.: axontiv atavrov, firj ttal av nttQa- συης alter alterius A, alter alterutrum B, alterutrum WMBv onera ura W adinplebitis W LMBv; cf. epist. 52 c. 16 )