Epistulae

Cyprian Saint, Bishop of Carthage

Cyprian. Saint. S. Thasci Caecili Cypriani Opera omnia, Pars II (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 3.2). Hartel, Wilhelm von, editor. Vienna: Gerold, 1871.

Quotienscumque autem aqua sola in scripturis sanctis nominatur, baptisma praedicatur, at apud Esaiam significari uidemus. nolite, inquit, priora meminisse et antiqua nolite reputare. ecce ego facio noua, quae nunc orientur, et cognoscetis, et faciam in deserto uiam, et flumina in loco inaquoso adaquare genus meum electum, plebem meam quam adquisiui, ut uirtutes meas exponeret. praenuntiauit illic per prophetam Deus quod apud gentes in locis quae inaquosa prius fuissent flumina postmodum redundarent et electum genus Dei, id est per generationem baptismi filios Dei factos adaquarent. item denuo praecanitur et ante praedicitur Iudaeos, si sitierint et Christum quaesierint, apud nos esse poturos, id est baptismi gratiam consecuturos. si sitierint, inquit, per deserta, adducet illis aquam, de petra producet illis, findetur petra et fluet aqua et bibet plebs mea. quod in euangelio adinpletur, quando Christus qui est petra finditur ictu lanceae in passione: qui et admonens quid per prophetam sit ante praedictum clamat et dicit: si qui sitit, ueniat et bibat [*]( 5 Ea. 43, 18--21. 16 Eu. 48, 21. 21 Io. 7, 37—39. ) [*]( 1 calcatiu om. S prior add. 8 m. 2 in fNJrg. et pressos] expraessus B 2 quo O, in quo LPB*, quod QRlSV; quod rtcU fort. si calicem expungas 4 ut om. P eeeian S, eseiam Q significare OP1 uideamus Rl 7 ea et faciam F, ut faciam 8 8 aquoso QS in loco inaquoso flumina B 9 exqmeiui 8 uirtutum B 10 exponerent 0 11 fuisset R1 12 redundaret QB dei om. B regenerationem PQ 14 praedicatur F, praedicetur 0 15 poturos LlPl, futuros SQ (foturos M), potaturus 0, potaturos L2P2Rv consecuturis 0 16 si om. L desertam Ml Ql (desertum Q7, deeerta M) adducet] adhuc S 17 illos t) aqua 0 per deeerta adducet illoa, aquam sic distinguit v; ef. tesL 112 aquam de petra add. Lm. 2 in marg. petram SQ produeet illis om. LB flnditur O findet petram producet illis 8 18 aquam 8 bibit B plene 0 19 findetur Q lanciae 0, lancae LP 20 quid] quidquid 8, quid et LP per om. S 21 si quis OQRSv )

707

qui credit in me, sicut scriptura dicit, flumina de uentre eius fluent aquae uiuae. adque ut magis posset esse manifestum quia non de calice sed de baptismo illic loquitur Dominus, addidit scriptura dicens: hoc autem dixit de spiritu quem accepturi erant qui in eum credebant. per baptisma autem spiritus sanctus accipitur, et sic baptizatis et spiritum sanctum consecutis ad bibendum calicem Domini peruenitur. neminem autem moueat quod cum de baptismo loquatur scriptura diuina sitire nos dicit et bibere, quando et Dominus in euangelio dicat: beati sitientes et esurientes iustitiam, quia quod auida et sitienti cupiditate suscipitur plenius et uberius hauritur. sicut et alio loco ad Samaritanam mulierem Dominus loquitur dicens: omnis qui biberit ex aqua ista, sitiet iterum. qui autem biberit ex aqua quam ego dedero, non sitiet in aeternum. quo et ipso baptisma salutaris aquae significatur, quod semel scilicet sumitur nec rursus iteratur. ceterum calix Domini in ecclesia semper et sititur et bibitur.

Nec argumentis plurimis opus est, frater carissime, ut probemus appellatione aquae baptisma significatum semper esse et sic nos intellegere debere, quando Dominus adueniens baptismi et calicis manifestauerit ueritatem, qui aquam illam fidelem, aquam uitae aeternae praeceperit credentibus in baptismo dari, calicem uero docuerit exemplo magisterii sui uini et aquae coniunctione [*]( 10 Matth. 5, 6. 13 Io. 4, 13. 14. ) [*]( . - 1 qui] et qui S 3 possit 0 4 addit 0 5 quae P 6 baptismo Q autem] enim LOPv a baptizatis LOPv 7 ad bibendum] adhibendum S 8 dno BI 9 loquitur 0 si sitire QS sitire scriptnra* diuma. R s eras. dicat R 11 esnrientes et sitientes Rv quia] quid R sitiente S 12 plenius om. R auditur M (auritnr Q) 13 samaritanem P1, samaritam LRS dicens] add. R: hoc autem dixit 14 . Iterum L, s* iterum M (Et eras.), iterum. Et iterum Q beberit S 16 quo] quod QRS; cf. 712,7 et ipso LOP, et in ipso Q, et ipsum v, et S, om. R 17 et semel Q 19 kmT Q 20 appellationem P aquae] *q. Q (atq. M) signiflcaturum 81 21 dominus om. R inadueniens matismi R et om. S 23 aeterna 0 ) [*](45* )

708

misceri. calicem etenim sub die passionis accipiens benedixit et dedit discipulis suis dicens: bibite ex hoc omnes. hic est enim sanguis testamenti, qui pro multis effundetur in remissionem peccatorum. dico uobis, non bibam amodo ex ista creatura uitis usque in diem illum quo uobiscum bibam nonam in regno patris mei qua in parte inuenimus calicem mixtum fuisse quem Dominus optulit et uinum fuisse quod sanguinem dixit. unde apparet sanguinem Christi non offerri, si desit uinum calici nec sacrificium dominicum legitima sanctificatione celebrari, nisi oblatio et sacrificium nostrum responderit passioni. quomodo autem de creatura uitis nonum uinum cum Christo in regno patris bibemus, si in sacrificio Dei patris et Christi uinum non offerimus nec calicem Domini dominica traditione miscemus?

Beatus quoque apostolus Paulos a Domino electus et missus et praedicator ueritatis euangelicae constitutus haec eadem in epistula sua ponit dicens: Dominus Iesus in qua nocte tradebatur accepit panem et gratias egit et fregit et dixit: hoc est corpus meum, quod pro uobis est. hoc facite in meam commemorationem. simili modo et calicem postquam cenatum est accepit dicens: hic calix nonum testamentum est in meo sanguine, hoc facite quotienscumque biberitis in meam conmemorationem. quotienscumque enim ederitis panem istum et calicem biberitis, mortem Domini [*]( 2 Matth. 26, 28. 29. 17 I Cor. 11, 23-26. . ) [*](1 miscere R 2 hie] hoc LIP est post testamenti R Snoui testamenti Pv, effunditur Q 4 remissione S, remissam LO 5 die 0 6 nouum om. 0, noaum uinum Rv, regnum S 8 san- guinem suum LOPQRv 9 christus R1 10 nec] nisi S 11 passione 0 12 autem] enim 0 creaturae S regnum Q 13 patri L 14 offeramus R dominicae S misoeamos R, messemns S 17 sua om. 0 ponens dicitene S 18 tradebatur accepit om. B egit et] agens Oxon. 19 u: est LOPQBSV, u. tradetur v 20 simili et modo L, similiter et B 21 calicem om. R accepit] acceptum calicem R 23 biberitis ... quotienscumque om. B 24 enim om. S ederetis 0 25 dni ex- dns B )

709

adnuntiatis quoad usque ueniat. quod si a Domino praecipitur et ab apostolo eius hoc idem confirmatur et traditur, ut quotienscumque biberimus, in commemorationem Domini hoc faciamus quod fecit et Dominus, inuenimus non obseruari a nobis quod man\'datum est, nisi eadem quae Dominus fecit nos quoque faciamus et calicem pari ratione miscentes a diuino magisterio non recedamus. ab euangelicis autem praeceptis omnino non recedendum esse et eadem quae magister docuit et fecit discipulos quoque obseruare et facere debere constantius et fortius alio in loco beatus apostolus docet dicens: miror quod sic tam cito demutamini ab eo qui uos uocauit ad gratiam, ad aliud euangelium, quod non est aliud, nisi si sunt aliqui qui uos conturbant et uolunt conuertere euangelium Christi. sed licet nos aut angelus de caelo euangelizauerit praeterquam quod adnuntiauimus uobis, anathema sit. sicut praediximus, et nunc iterum dico: si qui uobis adnuntiauerit praeterquam quod accepistis, anathema sit.

Cum ergo neque ipse apostolus neque angelus de caelo adnuntiare possit aliter aut docere praeterquam quod semel Christus docuit et apostoli eius adnuntiauerunt, miror satis unde hoc usurpatum sit ut contra euangelicam et apostolicam disciplinam quibusdam in locis aqua offeratur in dominico calice, [*](11 Gal. 1, 6-9. ) [*]( 1 adnnntiatis LMOPQ1 SV, adnuntdabitis Q2v, praecipitur adnuntiatis B quodusque OB ei] si et LOPQv 2 praecipiatur SMl apostolis 0 et traditur om. V 3 ut om. S commemoratione dum jR 4 dum R1 5 a om. R quod ex quam Sm. 2 nisi eadem ... p. 715,7 secundum om. 0 dno RI 6 quoque] eoque P calioom] domini add. Qv pari ratione] parationem S, rationem Q (ratione M) 7 a om. S en. antem] ennangelico saltem S 8 omnino] omno S, omnimodo R recedendum non LPv 10 beatus om. R docens dioet S 12 ad g.] in g. R alium Q 13 alius Q, alium L si om. RS sint S qui om. M1Q1 turbant LPQR 14 christo Rl 15 nos] aut nos v angelos Q euagelizauerit S, aliter (aut aliter Q) adnuntiet LPQRv; cf. 543^20 17 si quis QRv )

710

quae sola Christi sanguinem non possit exprimere. cuius rei sacramentum nec in psalmis tacet spiritus sanctus faciens mentionem dominici calicis et dicens: calix tuus inebrians perquam optimus. calix autem qui inebriat utique uino mixtus est. neque enim aqua inebriare quemquam potest. sic autem calix dominicus inebriat ut et Noe in Genesi uinum bibens inebriatus est. sed quia ebrietas dominici calicis et sanguinis non est talis qualis est ebrietas uini saecularis, cum diceret spiritus sanctus in psalmo calix tuus inebrians, addidit per quam optimus, quod scilicet calix dominicus sic inebriet ut sobrios faciat, at mentes ad spiritalem sapientiam redigat, ut a sapore isto saeculari ad intellectum Dei unusquisque resipiscat, et quemadmodum uino isto communi mens soluitur et anima relaxatur et tristitia omnis exponitur, ita et poto sanguine Domini et poculo salutari exponatur memoria ueteris hominis et fiat obliuio conuersationis pristinae saecularis et maestum pectus ac triste quod prius peccatis angentibus premebatur diuinae indulgentiae laetitia resoluatur: quod tunc demum potest laetificare in ecclesia Domini bibentem, si quod bibitur dominicam teneat ueritatem.

Quam nero pernersum est quamque contrarium, at cum Dominus in nuptiis de aqua uinum fecerit, nos de uino aquam faciamus, cum sacramentum quoque rei illius admonere et instruere nos debeat, ut in sacrificiis dominicis uinum potius offeramus. nam [*]( 3 Pa. 22, 5. ) [*]( 1 ehriitu B 2 tacet Sled cet I. I. 4 perquun optima] quam praeclarus est Q 5 mixtus uino Q est] — M, et Q 6 inebriat] potest inebriuiB S geneaim Q (geDesi JC) 7 et on. S 8 nini] domini et ealicis uini S 9 sanctus] add. S: faciens mentionem dominici calicis et Bangninia non est talis qualia est ebrietu nini saecularis cum diceret sps scs 10 quam praeclaras M* (perquam optimus M1 Q) sic] sic bibentes LPQv inebriat LPBc 12 a] ad Q eopore LPQ resipiacat] respiciat V teste JSigaltio 13 mens om. S 14 ita om. 8 et poto QV, epoto LP, potato B, epotato e, potest S dum R1 16 exponitnr SQ hominibus S 16 et pristinae S 17 ac] et 8 agentibus S 18 tunc] cum B laetificari 8 19 ecclesiam LP dominica teneatnr ueritate P 23 struere Q 24 in om. S )

711

quia apud Iudaeos defecerat gratia spiritalis, defecit et uinum: uinea enim Domini sabaoth domus Israel est. Christus autem docens et ostendens gentium populum succedere et in locum quem Iudaei perdiderant nos postmodum merito fidei peruenire, de aqua uinum fecit, id est quod ad nuptias Christi et ecclesiae Iudaeis cessantibus plebs magis gentium conflueret et conueniret ostendit. aquas namque populos significari in apocalypsi scriptura diuina declarat dicens: aquae quas uidisti, super quas sedet meretrix illa, populi et turba et gentes ethnicorum sunt et linguae. quod scilicet perspicimus et sacramento calicis contineri.

Nam quia nos omnes portabat Christus qui et peccata nostra portabat, uidemus m aqua populum intellegi, in uino uero ostendi sanguinem Christi. quando autem in calice uino aqua miscetur, Christo populus adunatur et credentium plebs ei in quem credidit copulatur et iungitur. quae copulatio et coniunctio aquae et uini sic miscetur in calice Domini ut conmixtio illa non possit ab inuicem separari. unde ecclesiam id est plebem in ecclesia constitutam fideliter et firmiter in eo quod credidit perseuerantem nulla res separare poterit a Christo quo minus haereat semper et maneat indiuidua dilectione. sic autem in sanctificando calice Domini offerri aqua sola non potest quomodo nec uinum solum potest. nam si uinum tantum quis offerat, sanguis Christi incipit esse sine nobis. si uero aqua sit sola, plebs incipit esse sine Christo. quando autem [*]( 8 Apoc. 17, 15. ) [*]( 1 spiritalis gratia S deficit L 2 tiineam 81 istrahel est S, erat israel LPQRv christus] sps S 4 nos] nec S potest modum S 5 ad nubtias Q, adnuntians S 6 connenire S 7 ostendat Q populo L I significare Bv 8 aquas B 9 ille P 10 ethiquorum S sunt et] sunt S . 11 in sacramento LPQBv 12 portabat om. B 18 nidebat S aqua] quam S 14 ostendit Ll, ostendens 8 16 aquam miscet S christi SLP; fort. christi sanguine 16 ei LPB*, et R1QS, sanguini eius V coniungitur QVfJ 17 dum Rl 18 unde et Rv, unde e M (unde Q) 19 ecclesiam QRS 20 crediderit R perseuerantiam S; fort. perseuerantem iam re S 21 a om. P 22 dilectio QRfJ sic] si B sanctificatione Sl calicem 81 Q1 (calice M) aquam P offeret LP 24 christus >9, sps R 25 uere S )

712

utrumque miscetur et adunatione confusa sibi inuicem copulatur, tunc sacramentum spiritale et caeieste perficitur sic uero calix Domini non est aqua sola aut uinum solum nisi utrumque sibi misceatur, quomodo nec corpus Domini potest esse farina sola aut aqua sola, nisi utrumque adunatum fuerit et copulatum et panis unius conpage solidatum. quo et ipso sacramento populus noster ostenditur adunatus. at quemadmodum grana multa in unum collecta et conmolita et conmixta panem unum faciunt, sic in Christo qui est panis caelestis unum sciamus esse corpus, cui coniunctus sit noster numerus et adunatas.

Non e=t ergo. frater carUsime, quod aiiqais exinimet sequendam esse quorundam consuetudinem. si qui in praeteritum in calice dominico aquam solam offerendam putauerunt: quaerendum est enim ipsi quem sint secuti nam si in sacrificio quod Christus optulit non nisi Christus sequendus est, utique id nos obaudire et facere oportet quod Christus fecit et quod faciendum esse mandauit, quando ipse in euangelio dicat: si feceritis quod mando uobis, iam non dico nos seruos, sed amicos. et quod Christus debeat solus audiri, pater etiam de caelis contestatur dicens: hic est filius meus dilectissimus, in quo bene sensi, ipsum audite. quare si solus Christus audiendus est, non debemus adtendere quid alius ante nos faciendum esse putauerit, sed quid qui ante omnes est Christus prior fecerit. neque enim hominis consuetudinem sequi oportet, sed Dei ueritatem, cum per Esaiam prophetam Deus loquatur et dicat: sine causa autem colunt me, [*]( 17 Io. 15, 14 15. 20 Matth. 17, 5. 26 Es. 29, 13. ) [*]( 1 sibi] sint sibi 8; fori. sic sibi copolantar S 2 spiritaliter S sic] ei B 5 aut aqua sola om. S utrumque quae B 6 quo B m ras., quod SQ; cf. p. 707,16 8 conmolnta SP 11 est] eese B lE kmi Q seqaem qdam S 13 calicem dominicam Sl 15 niai christi B 16 facit Q (fecit M) 19 solua debeat B aadire B\' 20 caelo LPBv contestetur LP, contestatna B dilectussumus Sl, dilectissime B 22 alias a aliud S m. 2, aliqui P, aliquis L, aliod aliqais B 23 faciendaa 81 esse ez este S m. 2, om. LPQ qai] quid SR est] et L 24 homines S, hominum B 25 eseian S 26 mandatas QB )

713

mandata et doctrinas hominum docentes, et iterum Dominus in euangelio hoc idem repetat dicens: reicitis mandatum Dei ut traditionem uestram statuatis. sed et alio in loco ponit et dicit: qui soluerit unum ex mandatis istis minimis et sic docuerit homines, minimus uocabitur in regno caelorum. quod si nec minima de mandatis dominicis licet soluere, quanto magis tam magna, tam grandia, tam ad ipsum dominicae passionis et nostrae redemptionis sacramentum pertinentia fas non est infringere aut in aliud quam quod diuinitus institutum sit humana traditione mutare ? nam si Christus Iesus Dominus et Deus noster ipse est summus sacerdos Dei patris et sacrificium patri se ipsum optulit et hoc fieri in sui commemorationem praecepit, utique ille sacerdos uice Christi uere fungitur qui id quod Christus fecit imitatur et sacrificium uerum et plenum tunc offert in ecclesia Deo patri, si sic incipiat offerre secundum quod ipsum Christum uideat optulisse.

Ceterum omnis religionis et ueritatis disciplina subuertitur, nisi id quod spiritaliter praecipitur fideliter reseruetur, nisi si m sacrificiis matutinis hoc quis ueretur, ne per saporem uini redoleat sanguinem Christi. sic ergo incipit et a passione Christi in persecutionibus fraternitas retardari, dum in oblationibus discit [*]( 2 Marc. 7, 13. 4 Matth. 5, 19. ) [*]( 1 discentes S 5 minimis] add. Sy: mihi fecistis; exp. m. 2 sic] si Q 7 magnam 81 9 in om. R 10 institum P 11 si om. P iesus christus LPQv 12 patris R se] sei S, et R ipsam] ipsum primus LPQRv obtulisset B et] ipsam et Q, om. R 13 commemoratione LPQR utque M (utiqae Q) 14 aice] qui aice Q id] quid exp. L 15 patri si] patris R 16 secundum om. S 19 si om. S 20 per saporem u. r. s. christi] uinum offerat ne per saporem uini odore fraglantia (fiagrantem C, fragrante 5 codd. FeUi) odor (ab infideli conscientia odor C et 5 codd.) uini horis (umbris C) matutinis fuerit agnitus et cognoscatur esse christianus dum nos sanguine (sanguinem C et 5 codd.) christi in uini oblatione (om. in uini oblatione C) confundimur (conmemoramus 5 codd.) RC (— Corbeiensis) et 5 codd. quos laudat Oxon. uini] ueni LIS 21 sic ... christi in om. S 22 persecutione B fraternitas ... oblationibus om. S discit] dicit S )

714

de sanguine eius et cruore confundi. porro autem Dominus in euangelio dicit: qui confusus me fuerit, confundetur eum filius hominis. et apostolus quoque loquitur dicens : si hominibus placerem, Christi seruus non essem. quomodo autem possumus propter Christum sanguinem fundere, qui sanguinem Christi erubescimus bibere.

An illa sibi aliquis contemplatione blanditur, quod etsi mane aqua sola offerri uidetur, tamen cum ad cenandum uenimus, mixtum calicem offerimus? sed cum cenamus, ad conuiuium nostrum plebem conuocare non possumus, ut sacramenti ueritatem fraternitate omni praesente celebremus. at enim non mane, sed post cenam mixtum calicem optulit Dominus. numquid ergo dominicum post cenam celebrare debemus, ut sic mixtum calicem frequentandis dominicis offeramus? Christum offerre oportebat circa uesperam diei, ut hora ipsa sacrificii ostenderet occasum et uesperam mundi, sicut in Exodo scriptum est: et occident illum omne uulgus synagogae filiorum Israel ad uesperam. et iterum in psalmis: adleuatio manuum mearum sacrificium uespertinum. nos autem resurrectionem Domini mane celebramus.

Et quia passionis eius mentionem in sacrificiis omnibus facimus, passio est enim Domini sacrificium quod offerimus, nihil aliud quam quod ille fecit facere debemus. scriptura enim dicit ut quotienscumque calicem in commemorationem Domini et [*]( 2 Marc. 8, 38. 4 Gal. 1, 10. 16 Ei. 12, 6. 18 Ps. 140, 2. 24 cf. I Cor. 11, 26.\' ) [*]( 2 confusus] confesans Q fuerit] coram hominibus add. Q confundet RQ1, confidet Q* (confitebitur M tn raa.) 4 placere nellem V 5 christoe ex christi R 6 bibire S 7 estai M (etsi Q) 8 ad] a Q (ac M) 10 ueritate L 11 fraternitatem Q omne B ad LQS 12 nuncqmd S 13 sic] si S 14 christi ex christus B 15 nespera LP ipsius R occansum S 16 uespera S in mundi R occiderant illud S 17 omnis Q istrahel S 18 manum Q 19 resnrrectionem ex rectionem S m. 2 20 domini) in sacrificiis omnibus dni R celebremus Ml (celebramns М\'Q) 21 et quia] qui V . faciamas M1 (facimns M2Q) 23 ille] ipse R dicit] add. Rv: quotienscnmque enim ederitis panem istum et calicem istum biberitis mortem domini adnuntiabitis (adnunciatis B) quoadusque neniat (= I Cor. 11, 26) 24 ut om. Rv quotienscumque] ergo add. Rv )

715

passionis eius offerimus, id quod constat Dominum fecisse faciamus. et uiderit, frater carissime, si quis de antecessoribus nostris uel ignoranter uel simpliciter non hoc obseruauit et tenuit quod nos Dominus facere exemplo et magisterio suo docuit, potest simplicitati eius de indulgentia Domini uenia concedi: nobis uero non poterit ignosci, qui nunc a Domino admoniti et instructi sumus, ut calicem dominicum uino mixtum, secundum quod Dominus optulit, offeramus et de hoc quoque ad collegas nostros litteras dirigamus, ut ubique lex euangelica et traditio dominica seruetur et ab eo quod Christus et docuit et fecit non recedatur.

Quae ultra iam contemnere et in errore pristino perseuerare quid aliud est quam incurrere in obiurgationem Domini increpantis [in psalmo] et dicentis: ad quid exponis iustificationes meas et adsumis testamentum meum per os tuum? tu autem odisti disciplinam et abiecisti sermones meos retro. si uideras furem, concurrebas ei et inter moechos particulam tuam ponebas. exponere enim iustificationes et testamentum Domini et non hoc idem facere quod fecerit Dominus, quid aliud est quam sermones eius abicere et disciplinam dominicam contemnere nec terrena sed spiritalia furta et adulteria committere? dum quis de euangelica ueritate furatur Domini nostri uerba et facta, et corrumpit adque adulterat praecepta diuina. sicut apud Hieremiam scriptum est: quid est, inquit, paleis ad triticum? [*]( 13 Ps. 49, 16. 18. 24 Hier. 23, 28. 30. 32. ) [*]( 1 dno L, dns R facimus S1 2 et om. B friTkmT Q (frater kmi M) quid B de om. L 3 hoc om. R et tenuit om. B 4 Bimplicitatis S 5 de] ne S 7 mixtam uino B 8 de] super V 10 et docuit] docuit S .. 12 currere S in] id L obiurgatione S 13 in pealmo om. S expones Q 14 meae B adsumes LOQ meum] tuum P 16 meus 0 uidebus QRv simul concurrebus Q; cf. 169,14 17 ei om. LR, cum eo Q inter moecoa S, cum adulteris Q particulam] portionem Q tuam om. L 18 dei B 20 eius om. S 21 qui L1, om. B 22 ueritatem Q nostriJ non PM (noatri Q) et corrumpit) corrumpit OQBv 23 ieremian SP, hieremian B 24 ad] aut S )

716

propter hoc ecce ego ad prophetas, dicit Dominus, qui furantur uerba mea unusquisque proximo suo, et seducunt populum meum in mendaciis suis et in erroribus suis. item aput eundem alio loco, et moechata est, inquit, lignum et lapidem, et in his omnibus non est reuersa ad me. quod furtum et adulterium ne in nos etiam cadat cauere sollicite et timide ac religiose obseruare debemus. nam si sacerdotes Dei et Christi sumus, non inuenio quem magis sequi quam Deum et Christum debeamus, quando ipse in euangelio maxime dicat: ego sum lumen saeculi. qui me secutus fuerit, non ambulabit in tenebris, sed habebit lumen uitae. ne ergo in tenebris ambulemus, Christum sequi et praecepta eius obseruare debemus, quia et ipse alio in loco mittens apostolos dixit: data est mihi omnis potestas in caelo et in terra. ite ergo et docete omnes tinguentes eos in nomine patris et filii et spiritus sancti, docentes eos obseruare omnia quaecumque praecepi uobis. quare si in lumine Christi ambulare uolumus, a praeceptis et monitis eius non recedamus agentes gratias, quod dum instruit in futurum quid facere debeamus, de praeterito ignoscit quod simpliciter errauimus. et quia iam secundus eius aduentus nobis propinquat, magis ac magis benigna et larga dignatio corda nostra luce ueritatis inluminat.

Religioni igitur nostrae congruit et timori et ipsi loco adque officio sacerdotii nostri, frater carissime, in dominico calice miscendo et offerendo custodire traditionis dominicae ueritatem [*]( 4 Hier. 3, 9. 10. 10 Io. 8, 12. 14 Matth. 28, 18-20. ) [*]( 2 a om. SQ (ad M) proximu suu M (u corr.) 4 eodem 81 moecata S 5 in lignum v 6 furtum ex futurum SQ (furtum M) 9 debemus JR 11 saeculi] mundi Q ambulauit QR 13 christi R 14 in alio v apostolus OP 16 omnes LS, gentes omnes OPR, omnes gentes Qv tinguentes] baptizantes Q eas B 17 fili SPQ eas B 19 uoluimus Oxon. 20 dum] nondum S 21 quod Q ignuscit 0, agnoscit P* 22 erranimus] eramus S iam om. P adpropinquat LOPQRv 23 benigna eius LOPQBv 25 religione 0 26 sacerdoti 0, sacerdotis S nro O )

717

et quod prius apud quosdam uidetur erratum Domino monente corrigere, ut cum in claritate sua et maiestate caelesti uenire coeperit, inueniat nos tenere quod monuit, obseruare quod docuit, facere quod fecit. opto te, frater carissime, semper bene ualere.

CVPRIANVS ET CETERI COLLEGAE QVI IN CONCILIO ADFVERVNT NVMERO LXVI FIDO FRATRI S.

Legimus litteras tuas, frater carissime, quibus significasti de Victore quondam presbytero, quod ei, antequam paenitentiam plenam egisset et Domino Deo in quem deliquerat satisfecisset, temere Therapius collega noster inmaturo tempore et praepropera festinatione pacem dederit. quae res nos satis mouit, recessum esse a decreti nostri auctoritate, ut ante legitimum et plenum tempus satisfactionis et sine petitu et conscientia plebis nulla infirmitate urgente ac necessitate cogente pax ei concederetur. sed librato apud nos diu consilio satis fuit obiurgare Therapium collegam nostrum quod temere hoc fecerit et instruxisse ne quid tale de cetero faciat: pacem tamen quomodocumque a sacerdote Dei semel datam non putauimus auferendam ac per hoc Victori communicationem sibi concessam usurpare permisimus. [*]( 2 corripere 8 sua et maiestate om. R et om. S uenirell desinit 0 3 nos tenere ex nosteme Sm. 2 docuit] nocuit R 4 opto ... nalere om. S. — Caecili Cypriani ad Caecilium (de sacramento calicis dominici add. Q) explicit SQ, De (Explicit ad Caecilium de P, Ad Caecilium de R) sacramento dominici calicis (om. R) ezplicit (om. P) LPR. - Epist. LXIIll. - Incipit ad Fidum de infantibus baptizandis CLPQR. - 7 salute LlB 9 quondam C2LMPQ1RV, quodam Q1, quandam 01 ei ex et M (ei Q), et PB1 10 deliquerit C 11 temere om. CBv terapios L1 propera B 14 et sine] sine CB 15 urgente om. CB ei] et exp. C 16 liberato C 17 terapium Q et om. C 19 a sacerdote] sacerdoti L semel] apud exp. C offerendam C1 ac] hac LXQ 20 uictoria 01 promisimus L )

718

Quantum uero ad causam infantium pertinet, quos dixisti intra secundum uel tertium diem quam nati sint constitutos baptizari non oportere et considerandam esse legem circumcisionis antiquae, ut intra octauum diem eum qui natus est baptizandum et sanctificandum non putares: longe aliud in concilio nostro uisum est. in hoc enim quod tu putabas esse faciendum nemo consensit, sed uniuersi potius iudicauimus nulli hominum nato misericordiam Dei et gratiam denegandam. nam cum Dominus in euangelio suo dicat: filius hominis non uenit animas hominum perdere sed saluare, quantum in nobis est, si fieri potest, nulla anima perdenda est. quid enim ei deest qui semel in utero Dei manibus formatus est? nobis enim adque oculis nostris secundum dierum saecularium cursum accipere qui nati sunt incrementum uidentur. ceterum quaecumque a Deo fiunt Dei factoris maiestate et opere perfecta sunt.

Esse denique apud omnes sine infantes sine maiores natu unam diuini muneris aequalitatem declarat nobis scripturae diuinae fides, cum Helisaeus super infantem uiduae filium qui mortuus iacebat ita se Deum deprecans superstrauit, ut capiti caput et faciei facies adplicaretur et superfusi Helisaei membra singulis paruuli membris et pedes pedibus iungerentur. quae res si secundum natiuitatis nostrae et corporis qualitatem cogitetur, [*]( 9 Luc. 9, 66. ) [*]( 1 quantum ... 1.11 perdenda est exh. Augustinus Contra duas epist. Pelag. IV 23 infantum C n corr. 2 diem tertium L quam] dum quam V, quo e et Aug. textus sunt R et Aug. 4 antiquae B ae in ras., antiqua M (antiquae Q) 5 longe] aliquid C 6 uisum] omnibus nisum Qv et Aug. tu om. Aug. 7 consentit P, concessit C iudicamus Clv 8 homini c misericordis dei gratiam Aug. 10 hominum om. CB et Aug. sed saluare B sed salna in ras., om. C 11 si] sicut C anima] innocens add. C 12 manibus dei Q 17 maioris L 18 declara B dininae scripturae a 19 cum om. c elisenB PQ infante 01 nidnae C sed ae in ras., samaritis F 20 ita se om. P caput ex apud C 21 faciei C sed ei in ras., facie L applicaret B snperfnsa CB aelisae L, elisei PQ singuli L 22 parnulis C1 inngarentnr 01 23 qualitatem] inaequalitatem c cogitatnr C )

719

adulto et prouecto infans non posset aequari nec cohaerere et sufficere possent parua membra maioribus. sed illic aequalitas diuina et spiritalis exprimitur, quod pares adque aequales sint omnes homines, quando a Deo semel facti sunt et possit aetas nostra in incrementis corporum secundum saeculum, non secundum Deum habere discrimen: nisi si et gratia ipsa quae et baptizatis datur pro aetate accipientium uel minor uel maior tribuitur, cum spiritus sanctus non de mensura sed de pietate adque indulgentia paterna aequalis omnibus praebeatur. nam Deus ut personam non accipit, sic nec aetatem, cum se omnibus . ad caelestis gratiae consecutionem aequalitate librata praebeat patrem.

Nam et quod uestigium infantis in primis partus sui diebus constituti mundum non esse dixisti, quod unusquisque nostrum adhuc horreat exosculari, nec hoc putamus ad caelestem gratiam dandam inpedimento esse oportere. scriptum est enim: omnia munda sunt mundis. nec aliquis nostrum id debet horrere quod Deus dignatus est facere. nam etsi adhuc infans a partu nonus est, non ita est tamen ut quisquam illum in gratia danda adque in pace facienda horrere debeat osculari, quando in osculo infantis unusquisque nostrum pro sua religione ipsas adhuc recentes Dei manus debeat cogitare, quas in homine modo formato et recens nato quodam modo exosculamur, quando id quod Deus fecit amplectimur. nam quod in Iudaica circumcisione carnali octauus dies obseruabatur, sacramentum est in umbra adque [*]( 16 Tit. 1, 15. ) [*]( 1 cohereret L 2 possint Q 3 aequalem B sit R, sunt C 5 in om. CB corporis v 6 si om. C et om. B quae et] quae CBfJ 7 minore B 9 paterne C1 10 accepit O. aetate L patrem] parem Bamb. (B) 14 constituto L 15 adhuc horreat] adhorreat L ezhosculari Q, rex osculari C, sed rez eorr. in eum caeleste L 17 sunt om. C nec ... 1.24 amplectimur exh. August. I. e. aliquid C1 18 dominus Aug. etsi] si et P a partu] aperte C ert corr. 19 non et est om. CB ut] ut ne CB gratiam Q 21 ipsas om. C in ras., ipsa B adhoc L 22 regentes corr. in regentis C manus] malis L cogitari Q quas] quam C 23 regene L1 nato om. v, acto ex ato C 24 iuda Cl carnali om. 0 )

720

imagine ante praemissum. sed ueniente Christo ueritate conpletum nam quia octauus dies id est post sabbatum prima dies futurus erat quo Dominus resurgeret et DOS uiuificaret et circumcisionem nobis spiritalem daret, hic dies octauus id est post sabbatum primus et dominicus praecessit in imagine. quae imago cessauit superueniente postmodum ueritate et data nobis spiritali circumcisione.

Propter quod neminem putamus a gratia consequenda inpedieadum esse ea lege quae iam statuta est, nec spiritalem circumcisionem inpediri carnali circumcisione debere, sed omnem omnino admittendum esse ad gratiam Christi, quando et Petrus in actis apostolorum loquatur et dicat: Dominus mihi dixit neminem hominum communem dicendum et inmundum. ceterum si homines inpedire aliquid ad consecutionem gratiae posset, magis adultos et prouectos et maiores natu possent inpedire peccata grauiora. porro autem si etiam grauissimis delictoribus et in Deum multum ante peccantibus, cum postea crediderint, remissa peccatorum datur et a baptismo adque gratia nemo prohibetur, quanto magis prohiberi non debet infans qui recens natus nihil peccauit, nisi quod secundum Adam. carnaliter natus contagium mortis antiquae prima natiuitate contraxit, qui ad remissam peccatorum accipiendam hoc ipso [*]( 12 Act. 10, 28. ) [*]( 1 in imagine Cv, iamagine B in neritate CR 2 quia corr. in qui C octanam diem B id est... 1.4 octauus id om. C abblatam R item l. 5 3 quo] quod LM (quo Q: 5 imaginem C 7 spiritale CI P 8 ad gratiam consequendam CR 9 ea] a C 10 a carnali P, caraaliter C circnmcisionem LICR deberet C, impediri debere R omne] omne nominum R 11 omnino CLPMQ1RV, omnino hominem Q7v 12 actus Q 13 hominum LPV, hominem CRv, om. Q et ex esse C 14 ceterum... p. 721,2 aliena peccata exh. Augustinus Contra duas epist. Pdag. IV 23 = A\' et Contra Iulian. Pelag. I 6 = A1 inpediri L 15 possent CLPQR adulto et prouectuu C 16 porro usque ad ifnem exh. Hieronymtu adu. Pelag. p. 545 = H etiam om. A7 17 delictorum C multo AlH 18 crediderunt L remissio H adque CLPQRA1 A1 H, et Y, atque a c 19 gratiae L 21 prime C\' 22 qui] quae B sed uae s. I. remissa LPQ, remissionem H )

721

facilius accedit quod illi remittuntur non propria sed aliena peccata.

Et idcirco, frater carissime, haec fuit in concilio nostra sententia a baptismo adque a gratia Dei, qui omnibus misericors et benignus et pius est, neminem per nos debere prohiberi. quod cum circa uniuersos obseruandum sit adque retinendum, magis circa infantes ipsos et recens natos obseruandum putamus, qui hoc ipso de ope nostra ac de diuina misericordia plus merentur quod in primo statim natiuitatis suae ortu plorantes ac flentes nihil aliud faciunt quam deprecantur. optamus te, frater carissime, semper bene ualere.

CVPRIANVS EPICTETO FRATRI ET PLEBI ASSVRAS CONSISTENTI S.

Grauiter et dolenter motus sum, fratres carissimi, quod cognouerim Fortunatianum quondam apud uos episcopum post grauem lapsum ruinae suae pro integro nunc agere uelle et episcopatum sibi uindicare coepisse. quae res contristauit me, primo propter ipsum qui miser uel diaboli tenebris in totum excaecatus uel [*]( 3 fratres CN; om. 22 kmT C, om. M (f. k. Q) nostro C 4 a gratia] gratia CH omnibus] hominibus L 6 nniuersa C seruandum CR magis CPQBV, ** magis Q, ut magis M, tum magis Hv 7 recentes C* puta H 8 hos R de ope om. Q (exh. M) nostra ad dininam misericordiam H miserentur Q (merentur M) 10 quam ex quidam L optamns ... nalere om. CP. — Ad (Explicit ad P, Explicit Caecili Cypriani ad C) Fidum de infantibus baptizandis explicit (om. CP) CLPQB. — Epist. LXV. — Incipit ad Epictetum et plebem Assnritanorum (Assnrit L, Assyritanomm P, Assiritanoram N, Desubitanorum Q) de (et LNP, om. CR) episcopo eorum (episcoporum MlN, fortunato episcoporum Q, om. CR) CLMNPQB. — 13 assyras P consistentibus Q, consistentis R 15 frater carisrime V 16 fortunatum CR 17 pro] pro in L episcopatu R 18 uindicare] nelle nindicare LNPQ; fort. uel uindicare ) [*]( m. ) [*]( 46 )

722

quorundam sacrilega persuasione deceptus, cum debeat satisfacere et ad Dominum exorandum diebus ac noctibus lacrimis et orationibus et precibus incumbere, audet sibi adhuc sacerdotium quod prodidit uindicare, quasi post aras diaboli accedere ad altare Dei fas sit aut non maiorem in se iram et indignationem Domini in die iudicii prouocet, qui cum fidei et uirtutis dux fratribus esse non potuerit, perfidiae et audaciae et temeritatis magister existat et qui non docuit fratres in proelio fortiter stare, doceat eos qui uicti et prostrati sunt nec rogare, cum Dominus dicat: illis fudistis libamina et illis inposuistis sacrificia, super haec non indignabor? dicit Dominus, et alio loco: sacrificans diis eradicabitur, nisi Domino soli, item Dominus denuo loquatur et dicat: adorauerunt eos quos fecerunt digiti eorum, et curuatus est homo et humiliatus est uir, et non laxabo illis, in apocalypsi quoque legamus iram Domini conminantis et dicentis: si quis adorat bestiam et imaginem eius et accipit notam in fronte sua et in manu, bibet et ipse de uino irae Dei mixto in poculo irae eius et punietur igne et sulphure sub oculis sanctorum angelorum et sub oculis agni. et fumus tormentorum in saecula saeculorum ascendet: nec habebunt requiem die et nocte qui adorant bestiam et imaginem eius. [*]( 10 Es. 57, 6. 12 Ex. 22, 19. 13 Es. 2, SV 9. 17 Apoe. 14, 9-11. ) [*]( 1 persuasione] persecatione Q deceptos L cum om. C debebat C 2 et ad ex te ad CM 3 praeces C\' 4 post aras] portam C 5 maiore ex maiora Q (maiorae M), maiorum L1 dno 01 6 cum fidei ex confidat ei C 7 temeritatis aliis ex temeritate ant quia C 10 fadisti V imposuisti F 11 haec] omnia ergo add. CR V 12 nisi ex ni C 13 dominus post loquatur CR loquitur et dicit a 15 relaxabo CR illos P1 16 legimus 11 dno 01 17 adoret 01 et accipit] accipiet Q 18 frontem suam Q 19 iraeins P, irae eis Cl 20 snlpnre LP, sulfure NQ 21 tormentoram] tormento P, de tormentis eorum CRv; cf. 324,4; 163,21 22 ascendet in s. s. P ascendent LQ habennt Q 23 et] ac Nv adorauerunt C )

723

Cum ergo haec tormenta, hael supplicia in die iudicii Dominns conminetur his qui diabolo obtemperant et idolis sacrificant, quomodo se putat posse agere pro Dei sacerdote qui obtemperauit et seruiuit diaboli sacerdotibus, aut quomodo putat manum suam transferri posse ad Dei sacrificium et precem Domini quae captiua fuerit sacrilegio et crimini, quando in scripturis diuinis Deus ad sacrificium prohibeat accedere sacerdotes etiam in leuiore crimine constitutos et in Leuitico dicat: homo in quo fuerit uitium et macula non accedet offerre dona Deo. item in Exodo: et sacerdotes qui accedunt ad Dominum Deum sanctificentur, ne forte derelinquat illos Dominus. et iterum: et qui accedunt ministrare ad altare sancti, non adducent in se delictum, ne moriantur. qui ergo grauia delicta in se adduxerunt, id est qui idolis sacrificando sacrilega sacrificia fecerunt, sacerdotium Dei sibi uindicare non possunt nec ullam in conspectu eius precem pro fratribus facere, quando in euangelio scriptum sit: Deus peccatorem non audit, sed si qui Deum coluerit et uoluntatem eius fecerit, illum audit. quamuis sic quorundam pectora tenebrarum ingruentium profunda caligo caecauerit, ut de praeceptis salubribus nihil lucis admittant, sed semel a recto limite ueri itineris auersi per [*]( 8 Leoit. 21, 17. 10 Ex. 19, 22. 12 E*. 9, 31. 18 Io. 9, 31. ) [*]( 1 iudicii] irae exin C dno C1 2 his] iis v obtemperent LXN 3 putant posse C\'P, putat pro se R 5 transferre P dei om. CRV 6 sacrilegiorum et criminum C in om. C diuinie scripturis C 8 leuiori Rv, religione L, om. P constitutos OBQ\', consecutos LMNPQ1 9 accedat C 10 et om. CR 11 delinquat N 12 qui] cum Vv administrare P 13 altare sanctum C1, sanctum Y teste Rigaltio 14 qui] quia C m se delicta CRv 15 sacrificandum Csacrificandos P, sacrificauerunt Q sacrilege LNP 16 dei om. C 17 euangelium ClL 18 si om. C quia Pv dum R 19 et uoluntatem 1 uoluntatemque C 20 peccatora C1L1Q1 (pectora M) profundi 01 21 ut de] unde 01 . salutaribus C 22 sed R, et C, om. LNPQ ) [*]( 46* )

724

praeceps et abruptum criminum suorum nocte adque errore rapiantur.