Conlationes Patrum (Collationibus)

GERMANVS: Ergo si interemptus iustus non solum nihil mali perpessus est, sed etiam mercedem passionis adsequitur, quomodo in reatum uocabitur qui non nocuit mortem inferendo, sed profuit?

THEODORVS: Nos de proprietate boni malique uel eius quod diximus esse medium disputamus, non de affectu eorum qui ista conmittunt. nec enim quia impius uel iniquus idcirco inpunitus erit, quia malitia sua iusto nocere non potuit. tolerantia enim et uirtus iusti non illi qui mortem uel supplicia intulit, sed illi proficit ad mercedem qui inlata sibi patienter excepit. ideoque et hic merito punietur pro crudelitatis saeuitia, quia malum uoluit inferre, et ille nihilominus nihil mali perpessus est, quia uirtute animi sui patienter temptationes doloresque sustentans ea quae malo proposito inlata sunt [*](8 Iob 3, 23 (LXX) ) [*](3 eue mala D1 9 uita D\' 10 hoc D1 ac W quia V: qui DWOXv 12 praemia W 13 inezcasabile D1 18 reatu ex reatũ W inferrendo D 22 inicas WO 23 inponitus V1 24 sappliciam V 25 ille D1 sibi] eibi mala D 26 crudilit. V 27 qua D1O2Xv qaam 01 nihil eras. in jŲ )

Neque enim patientia Iob mercedem diabolo, quia eum inlustriorem suis temptationibus reddidit, sed illi ipsi qui eas uiriliter pertulit adquisiuit, nec ludas aeterni supplicii inmunitate donabitur, quia proditio eius ad salutem generis profecit humani. non enim prouentus considerandus est operis, sed operantis adfectus. quapropter haec debet in nobis definitio inmobiliter custodiri, quod nulli malum ab alio possit inferri, nisi qui illud ignauia sui cordis ac pusillanimitate contraxerit, hanc eandem sententiam beato apostolo uno uersiculo coufirmante: scimus autem quoniam diligentibus deum omnia cooperantur ad bonum.

dicens enim omnia cooperantur ad bonum uniuersa non solum quae prospera, uerum etiam quae putantur aduersa pariter conprehendit. per quae et in alio loco idem apostolus se transisse describit, cum dieit: per arma iustitiae quae a dextris sunt et a sinistris, id est per gloriam et ignobilitatem, per infamiam et bonam famam, ut seductores et ueraces, ut tristes semper autem gaudentes, ut egentes multos autem locupletantes, et cetera.

omnia ergo quae prospera reputantur et dextrae dicuntur partis, quae sanctus apostolus gloriae et bonae famae uocabulo designauit, illa etiam quae existimantur aduersa, quae per ignobilitatem et infamiam euidenter expressit quaeque a sinistris esse describit, efficiuntur uiro perfecto arma iustitiae, si inlata sibi magnanimiter sustentauerit, quod uidelicet per haec dimicans et istis ipsis [*](12 Rom. 8, 28 17 II Cor. 6, 7—10 ) [*]( 3 diabulo D1 qui W qui 0 5 suppli V1 7 proficit VWO 8 operantes D1 quia propter D1 9 cnstndiri V custodire Dx 10 eontruerint W1 18 qaooperantur V dicens ....14 bonum om. DXWXX omnia om. Dx 14 unioena utique non W 16 in om. DW discribit DW 17 ad dextris D1 W1 21 xnultue V1 22 putantur WO dezterae 0 partee DIW 28 gloria YO uooabolo D1 24 eztimantur 0 25 discribit DW 27 stis 0\' ) [*]( XIII. Cass. 2. ) [*]( 11 )

de illis uero, qui per singulos incurrentes casus pro eorum qualitate ac uarietate mutantur, ita dicitur: stultus autem sicut luna mutabitur. ut enim de perfectis ac sapientibus dicitur: diligentibus deum omnia cooperantur ad bonum ita de infirmis pronuntiatur ac stultis: omnia aduersa uiro insipienti. nec prosperis enim rebus proficit nec emendatur aduersis. eiusdem namque uirtutis est tristia fortiter tolerare, cuius etiam secunda moderari, et eum qui in uno eorum superatur neutrum subferre certissimum est. facilius tamen quis elidi potest prosperis quam aduersis. haec enim interdum etiam inuitos retinent atque humiliant et conpunctione saluberrima uel minus peccare faciunt uel emendant: illa uero mollibus mentem ac perniciosis extollentia blandimentis securos felicitatis suae prouentu ruina maiore prosternunt.

Isti sunt ergo qui figuraliter in scripturis sanctis ăμϕοτεροδέιοι, id est ambidextri nuncupantur, ut ille Aoth [*]( 10 Ps. 118, 165 13 Sir. 27, 12 15 Bom. 8, 28 16 Prov. 14, 7 (LXX) ) [*]( 1 putamar DI W 2 ualedissimo D1 illae V 4 uirtates Dl 5 hostilium V ostium W 6 itenere V in itinere Dl 9 tristitiaqae] triatitiam W 12 singulus V1 15 qaooparantur 0 16 aduersaria D1WO 18 tristitia D1W1O1 triatitiam D\'X 22 inuitus V 24 mouilibus 0 pernitiosis VD securus V 26 Banctis om. 0 27 aωΦοτθpΔe(9ic) V aΜΦοτepoXeao D aalΦοτepoaeε101 W ΑΜΥοτep∧eϩιοι 0 Aɔ-cΦο⊝pοΔεξιοι X aot 0 aoht X )

et ut manifestius hoc quod dicimus possit intellegi, habet uir sanctus dexteram, successus uidelicet spiritales, in qua tunc consistit quando feruens spiritu desideriis et concupiscentiis omnibus dominatur, quando ab omni diabolica inpugnatione securus absque ullo labore ac difficultate uitia carnis uel respuit uel abscidit, cum sublimatus a terra uniuersa praesentia atque terrena uelut inanem fumum umbramque uacuam contemplatur et ut mox transitura contemnit, cum futura per excessum mentis non solum ardentissime concupiscit, uerum etiam clarius intuetur, cum efficacius spiritalibus pascitur theoriis, cum lucidius reserata sibi conspicit caelestia sacramenta, cum orationes purius atque alacrius emittit ad deum, cum ita spiritus ardore succensus ad ea quae inuisibilia sunt et aeterna tota animi alacritate transmigrat, ut nequaquam se iam credat in carne consistere.

habet similiter et sinistram, cum temptationum turbinibus inplicatur, cum ad desideria carnis incentiuorum aestibus inflammatur, cum ad iracundiae furorem perturbationum igne succenditur, cum superbiae seu cenodoxiae elatione pulsatur, [*]( 1 Iad. 3, 15 7 II Cor. 6, 7 ) [*]( 1 discribitur DW30 diccribetnr W\' 2 atibatar V dextra W2X 4 dextenque 0 7 ut om. V1 9 ac W 10 utramque partem bene utendo cenuertat in dexteram W 12 intellege D\' 13 quo V consistet WX 17 adque YO 19 cum] č D\' p exeeesu D 21 efficatius codd. 22 aacramenta aut eras. aut omissum in V 23 prius D\' 28 fururem F1 ) [*]( 11* )

quisquis igitur in illis quae dextrae partis esse praediximus minime fuerit subintrante gloria uanitatis elatus et in istis quae sinistrae partis sunt uiriliter dimicans nulla desperatione conciderit ac potius de contrariis arma quaedam patientiae ad exercitium uirtutis adsumpserit, utraque manu utetur pro dextera et in utroque actu triumphator effectus tam de sinistro statu quam de dextro palmam uictoriae consequetur.

qualem beatum Iob legimusi meruisse, qui utique per dexteram coronabatur, quando septem filiorum pater opulentus ac diues incedens cotidiana pro eorum purificatione sacrificia domino deferebat, non tam sibi eos quam deo susceptos ac familiares cupiens exhibere, quando ianua. eius omni aduenienti patebat, quando erat pes claudorum et oculus caecorum, quando de uelleribus ouium eius umeri calefiebant infirmorum, quando erat orfanorum pater et uir uiduarum, quando ne in corde quidem suo super inimici sui ruina gauisus est.

idemque rursum per sinistram partem sublimiore uirtute de aduersitatibus triumphabat, cum septem filiis uno orbatus momento non ut pater acerbo luctu [*]( 18 cf. lob 1, 5 510 1. c. 99, 1& 21 1. c. 81, 20 ) [*]( 1 depremitur F1 machenis Dl 3 adque YO merore DWOX 4 desideratur D 5 psalmis W1 6 intoller. W tetroque DOX 8 cognuscat VIDl urgeri DWIX 9 dextere 0 10 partes D\' parte W 11 disper. DWO 13 utitur VD* dextra D1X 14 actu om. 0 triumphatur VWl 15 uicturiae V consequitur DlWl 16 dextera W coronabitur D\' 17 opitulentur Dl incidens YDI cotidiae W cottidiana X 19 susceptus V 20 clodorum 01 21 humeri D 22 orphanorum X 23 nec X 24 per) p D Binistra parte D\' )

in quibus cunctis in nullam desperando prolapsus est blasphemiam nec aduersum creatorem suum in aliquo murmurauit. quin immo nequaquam tanta temptationum mole atque acerbitate conterritus ipsum quoque quod ex omni pristina facultate suo corpori superfuerat indumentum, quodque solum quia ipso uestiebatur a diaboli potuerat uastatione saluari, rescindens atque abiciens adiecit super illam, quam dirissimus praedo intulerat, spontaneam nuditatem.

comam quoque capitis, quae sola de prioris gloriae reliquiis intacta remanserat, uexatori suo proiecit abscisam et amputans etiam id quod saeuiens reliquerat inimicus illa caelesti aduersus eum uoce tripudiat et insultat: si bona suscepimus de manu domini, mala non sustinebimus? nudus egressus sum de utero matris meae, nudus reuertar illuc: dominus dedit, dominus abstulit: sicut domino placuit, sic factum est: sit. nomen domini benedictum. ambidextrum merito dixerim et Ioseph, qui in prosperis gratior patri, religiosior fratribus, acceptior deo, in aduersis castus, domino fidelis, carcere mitissimus uinctis, [*]( 1 1. e. 1, 21 5 1. c. 2, 8 17 1. c. 1, 20 20 1. c. 2, 10. 1, 21 ) [*]( 2 gaudebit D\' 3 tabidiB D1 incUto DOX adque VO dispectus D* 5 adque VO sterquilioii DWOxX 6 habitatur V 7 adque V 8 glebus DWOX merene W* emersis V 9 diaper. D1 10 blasf. 0 11 murmor. Dl 12 adque YO 13 fuerat 0 14 ipso] p D1 uestiebantur D\' diabuli VD 16 adque V 16 dirisimus W 17 reliquis D1OX1 90 suscipimus Y 21 mala quare non D*0 22 et reuertar W 25 benedietum in scta W 27 caroeri VOX1 care D1 in caroere D\' uinctus D* )

hi ergo eornmque consimiles recte ἁμϕοτεϱοδέξιοι, id est ambidextri nuncupantur. utraque enim manu utuntur pro dextera et inter haec quae apostolus dinumerat transeuntes pariter dicunt: per arma iustitiae quae a dextris sunt et a sinistris, per gloriam et ignobilitatem, per infamiam et bonam famam, et cetera. de qua dextera uel sinistra ita Salomon ex persona sponsae loquitur in Cantico Canticorum: laeua eius sub capite meo, et dextera eius amplexabitur me. quas licet utrasque utiles esse significet, tamen illam sub capite suo ponit, quia subiacere debent aduersae partes principali cordis. ad hoc siquidem tantum utiles sunt, ut pro tempore nos exerceant et erudiant ad salutem ac perfectos ad patientiam - reddant. dexteram uero ad confouendam se ac perpetuo conseruandam salutari amplexu sponsi sibimet cohaerere atque insolubiliter ei optat innecti.

erimus igitnr ambidextri, quando nos quoque rerum praesentium copia uel inopia non mutarit et nec illa nes ad uoluptates noxiae remissionis inpulerit nec ista ad desperationem adtraxerit et querellam, sed similiter deo grates in utroque referentes parem fructum de secundis aduersisque capiamus. qualem se ille uerus ambidexter doctor gentium fuisse testatur dicens: ego enim didici in quibus sum sufficiens esse. scio et humiliari, scio et abundare: ubique et in omnibus institutus sum, [*]( 6 U Cor. 6, 7-8 10 Cant. 2, 6 24 Phil. 4, 11-18 ) [*]( 1 iniuriam V 8 hii D1WO 4 amΦΤΕpοΔeε10∗ D dμϕοτ. id est om. W 6 tranBcurrentes 0 9 deztra DX salamon X 10 sposae V1 cantico] cant D 11 eit D* 12 scili- cet D magnificet F lobam illam O 1S punit F1 15 perfectus V 16 dextram D1W 17 adque F 21 diaper. VD1WO qaerellam 0: quaerellam VDW querelam X 22 gratias DW ferentes partem F fructuum V 23 doetur F1 26 habundare DX in omnibus ex hominibus D )

Ergo licet dixerimus bipertitam esse temptationem, id est in rebus uel prosperis uel aduersis, sciendum tamen omnes homines triplici ratione temptari: plerumque ob probationem, nonnumquam ob emundationem, interdum ob merita delictorum. et ob probationem quidem ut beatum Abraham, ut Iob multosque sanctorum tribulationes innumeras legimus pertulisse, uel illud quod in Deuteronomio dicitur ad populum per Moysen: et recordaberis cuncti itineris illius, per quod adduxit te dominus deus tuus quadraginta annis per desertum, ut adfligeret te atque temptaret, et nota fierent quae in tuo animo uersabantur, utrum custodires mandata illius an non. et illud quod in psalmo dicitur: probaui te ad aquam contradictionis. ad Iob quoque: an putas me tibi aliter locutum quam ut appareres iustus?

ob emundationem uero, cum iustos suos pro paruis quibusdam leuibusque peccatis seu pro elatione suae puritatis humilians diuersis temptationibus tradit, ut omnem sordem cogitationum et ut uerbis prophetae dicam scoriam, quam in occultis eorum peruidet esse concretam, excoquens in praesenti uelut aurum purum futuro transmittat examini, nihil in eis residere permittens quod scrutans post haec iudicii ignis poenali cruciatu expurgaturus inueniat, secundum illud: multae [*]( 10 Dent. 8, 2 15 Pe. 80, 8 16 Iob 40, 3 (LXX) 21 cf. Esai. 1, 25 26 Pb. 33, 90 ) [*]( 1 ntiari DWO abundari D\' habundare WX 3 W non distinguit id est om. 0 4 Iciendum ert DWOXv 6 emundationem WQ: emend. VDX peccatorum 0 7 et om. WI: cf. ad Conl. I 19, 1 abraam W multasque F1 9 dentoronumi D 10 mosen VW 11 dominns om. 0 12 adque V 14 custudires V 15 apud DWXv aput aquas 0 17 appareris F appareas 0 emundationem WD\'O: enund. D* emend. FX 18 iostus suus F1 21 prof. D 22 puidit D\' peruidit W1 nidet 0 exquoquens VDO 25 ∗∗purgaturus W )

ad quos etiam sub figura Hierusalem ex persona dei ita per Hieremiam sermo dirigitur: faciam enim consummationem in cunctis gentibus, in quibus dispersi te: te autem non faciam in consummationem: sed castigabo te in iudicio, ut non tibi uidearis innoxius. pro qua salutari emundatione orat Dauid dicens: proba me domine, et tempta me: ure renes meos et cor meum. Esaias quoque utilitatem huius temptationis intellegens corripe, inquit, nos domine, uerumtamen in iudicio: et non in furore tuo, et iterum: confitebor tibi domine, quoniam iratus es mihi: conuersus est furor tuus, et consolatus es me.