De Genesi Ad Litteram

Secundum hanc ergo sententiam corpus animale habuit Adam non tantum ante paradisum, sed iam in paradiso constitutus, quamuis in interiore homine fuerit spiritalis secundum imaginem eius, qui creauit eum: quod amisit peccando meruitque etiam corporis mortem, qui non peccando mereretur et in corpus spiritale commutationem. nam si et interius animaliter uixit, non possumus dici ad hoc ipsius renouari. quibus enim dicitur: renouamini spiritu mentis uestrae, hoc eis dicitur, ut spiritales fiant: quod si ille nec in ipsa mente fuit, quomodo nos renouamur ad id, quod homo numquam fuit? apostoli autem et omnes iusti animale utique corpus adhuc habebant, sed tamen spiritaliter interius uiuebant, renouati scilicet in agnitionem dei secundum imaginem eius. qui creauit eos; non ideo tamen iam peccare non poterant, si consentirent iniquitati. nam et spiritales posse cadere in [*]( 2 cf. Retract. II 24, 2. in sexto libro quod dixi Adam imaginem dei, secundum quam factus est, perdidisse peccato, non sic accipiendum est, tamquam in eo nulla remanserit, sed quod tam deformis, ut reformatione opus haberet. 6 cf. Luc. 15, 22 19 Ephes. 4, 23 ) [*](1 cap. XXXII E inpraessam R 2 recipimus non perdidit sed detriuit S 12 sentiam El 13 paradysum S iam] etiam EaPRSbd paradysi 8 14 interiori b 16 merueritque E 17 commutati##onem S 18 dicere S hoc 81 ipsius] corpus ipsius S 19 in spiritu S 20 in oni. PRb 21 mente] nec mente b nos om. El ad ex in E 22 a uoce apostoli inc. cap. XXXIII E 28 intus b 24 agnitione EPSb 25 iam om. b non peccare poterant S 26 temtatione ElP temptationcm S )

Sequitur enim quaestio de anima ualde difficilis, in qua multi laborauerunt nobisque, ubi laboremus, reliquerunt. siue enim quia non omnium omnia legere potui, qui de hac re secundum scripturarum nostrarum ueritatem ad aliquid liquidum minimeque dubium peruenire potuerunt, siue quia tanta quaestio est, ut etiam qui eam ueraciter soluunt non facile intellegantur a talibus, qualis ipse sum, fateor neminem mihi adhuc persuasisse, quod sic habeam de anima, ut nihil amplius quaerendum putem. utrum autem nunc certum aliquid inuenturus sim et definiturus, ignoro. quod autem potuero, si conatum meum dominus adiuuerit, sequenti uolumine explicare curabo.

Et finxit deus hominem puluerem de terra et flauit in faciem eius flatum uitae, et factus est homo in [*](1 Gal. 6, 1 23 Gen. 2, 7 ) [*]( 1 et om. PRSbd 2 praeoccnpatus] occupatus » 4 tempteris EsRSb tcnteris d dixi EaPRSbd 7 prepropere P 11 nobis quae R ubi] ut b relipquerunt E relinquerunt PR 13 nostrarum om. PRIb 16 quales R adhuc mihi bd 18 utrum om. Pl autem om. Pb 20 meum s. 1. m. 1 S adiuberit El 21 Expt liber sextus incipiunt capitula fol. 98 E Explicuit liber sei tus do gratias amen (litt. maio color.) fol. 156b P Explicit liber sextus do gratias 1. Incipit lib septimus fol. 127b R Explicit liber sextus (litt. maio atr.) Incipit liber septimus (litt. maio rubr.) pag. 169b S fol. 52 b C 22 Explicuerunt capitula incipit liber septimus iol. 99 E Incipit liber VII (litt. maio rubr.) fol. 157x P 24 est orn. C )

Ac primum illud uideamus, quod scriptum est: flauit uel sufflauit in faciem eius flatum uitae. nonnulli enim codices habent: spirauit uel inspirauit in faciem eius. sed cum graeci habeant svstpoairjasv, non dubitatur flauit uel sufflauit esse dicendum. quaerebamus autem in superiore sermone de manibus dei, cum homo de limo formatus cogitaretur; quid ergo nunc dicendum est in eo quod scriptum est: sufflauit deus, nisi quia sicut non manibus corporis finxit, ita nec faucibus labiisue sufflauit?

Uerum tamen hoc uerbo scriptura in quaestione difficillima plurimum nos, quantum opinor, adiuuit.

Nam cum quidam ex hoc uerbo crediderint aliquid esse animam de ipsa substantia dei, id est eiusdem naturae, cuius ille est, hoc ideo putantes, quia cum homo sufflat, aliquid de [*]( - 1 uiuam S 2 proposuemus P proposuimus RCbd 3 quatum E diximus Rb 8 adiubaret El adiuuauerit S rectae R nos om. EPRbd loquiturus P loquuturos R 9 est autem PRSbd 10 taemere P 11 falsumue b 13 cwcertissima E adserendo E1 adserendum S 15 sufiauit E 17 greci SRC habent PRC SVS<fIJOfĮOSY EPR TjVYjittooTjXTjV (8. I. add. m. 1 eneo y. sesen) C evesioijoev S IpIJoYjzaos b suflauit EP 18 superiori R3bd 20 suflauit EP deus om. Rl 21 corporeis b 22 labiisque PRbd suflauit EP 24 adiuuat Sbd 27 suflat EP )

Et quomodo, inquiunt, scriptum est: sufflauit in faciem eius, et factus est homo in animam uiuam, si non anima dei pars est uel dei omnino substantia? immo uero ex hoc uerbo satis adparet ita non esse. cum enim homo sufflat, anima utique ipsa subiacentem sibi naturam corporis mouet et de illa, non de se ipsa flatum facit; nisi forte isti tam tardi sunt, ut nesciant isto reciproco halitu, quem de hoc aere circumfuso ducimus et reddimus, fieri etiam flatum, cum uoluntate sufflamus. quodsi etiam non ex hoc, qui forinsecus adiacet, accepto et reddito, sed ex ipsius nostri corporis natura, qua constat, sufflando aliquid eiceremus, non eadem natura est corporis et animae: quod et ipsi utique consentiunt. quapropter etiam sic aliud est animae substantia, qua corpus regit et mouet, aliud flatus, quem regendo et mouendo facit de corpore sibi subdito, non de se ipsa, cui corpus est [*](1 ammonendi PR 2 cap. I E 5 in fin. 8. l. m. 1 R 6 ambiget S 5 opinio b 7 est 8. l. m. 1 R esse P1 11 naturae] de natura Sbd natura R natnra? (e exp. m. 1) P est ipse bd 12 quoq; R1 18 suflauit EP 16 suflat EP 18 ipsa om. Pl sufflatum S t isti forte PRbd 19 i.so (p eras.) R alitu ElS1 21 uolumtate E1 suflamus EP hoc] hoc aere Rbd 22 & accepto (& B. I. m. 1) R 23 SQflando EP eiecerimus S 24 est ante eadem b 26 cap. II E sic] si* R qua] qua. R quae bd 26 et ante mouendo] uel PSbd 27 ipso S )

Possemus quidem dicere nec ipsum dei flatum esse animam hominis, sed deum sufflando fecisse animam in homine; sed ne putentur meliora quae fecit uerbo quam quod fecit flatu, quia et in nobis melius est uerbum quam flatus, nihil est interim secundum supra dictam rationem, cur animam ipsam flatum dei dicere dubitemus, dum intellegatur non esse dei natura atque substantia, sed hoc ipsum esse sufflare, quod est flatum facere, quod autem flatum facere, hoc animam facere. cui sententiae congruit quod per Esaiam dicit deus: spiritus enim a me procedet, et flatum omnem ego feci; nam non quemlibet flatum corporeum eum dicere sequentia docent. cum enim dixisset: omnem flatum ego feci, et, propter peccatum, inquit, pusillum quid contristaui eum et percussi eum. quid ergo dicit flatum nisi animam, quae propter peccatum percussa et contristata est? quid igitur est: omnem flatum ego feci, nisi: omnem animam ego feci?

Si ergo deum diceremus tamquam corporei mundi huius animam, cui mundus ipse esset tamquam corpus unius animantis, recte non eum diceremus sufflando fecisse animam [*]( 16 Es. 57, 16. 17 ) [*]( 1 incorporabili S 4 deum (m corr. m. 1 ex s) E sufiasse EP dictum sit S dictus sit. b õ corpori (i ex e m. 1) R 8 Posemus Pl 9 suflando EP 10 putetur S quae] quaeq\' S quae fecisse S 11 flatum E1 12 a uoce supra dictam inc. cap. III E ipstl S dei flatum PSSbd 14 atque] absque P suflare Ex 15 quod autemfacere om. b hoc] hoc 8 b 16 isaiam (a in ras.) P,d 18 eum om. ESb dici 8 20 inquid ElPxB 21 quid (i supra o m. 1 pos.) S 24 cap. IIII E 25 unius] ipsius b amantis E 26 rectae R suflando EP )

Utrum autem ex eo, quod omnino non erat, id est ex nihilo, an ex aliqua re, quae iam ab illo facta spiritaliter. erat, sed anima nondum erat, merito quaeri potest. si enim deum adhuc aliquid ex nihilo creare non credimus, posteaquam creauit omnia simul, et ob hoc a consummatis omnibus operibus requieuisse credimus, quae inchoauit facere, ut, quidquid deinde faceret, ex his faceret, non uideo, quemadmodum intellegamus adhuc eum ex nihilo animas facere. an dicendum est eum in illis quidem operibus primorum sex dierum fecisse diem illum occultum ac, si hoc potius credi oportet, spiritalem atque intellectualem naturam, scilicet unitatis angelicae, et mundum, id est caelum et terram, atque in illis iam extantibus naturis rationes creasse futurarum aliarum naturarum, non ipsas naturas? alioquin si iam ibi creatae essent, sicut erant futurae, non adhuc essent futurae. quod si ita est, nondum erat in conditis rebus animae humanae ulla natura et tunc esse coepit, cum eam deus sufflando fecit atque indidit homini. [*]( 1 subiacentem S snfcUceot? subiacente E 2 dedisset] fecisset dedisset PR fecisset dedissetque bd suflando EP 3 deberemus] deueremus uideremus P deberemus \'Jią.ęrę1Į1Ųş (del. m. 1) R ó se om. R 8 corpore El elimentis 8 9 suflando EP 10 cap. V E 11 qujae (i exp. m. 1) P 13 aliquid adhuc S 14 a om. b 16 quicquid E2B quemammodum EPR 17 cap. VI E 19 illum diem PRbd ac] hac R 21 mundi b 22 exstantibus PRd raciones R 23 aliarum om. Pl naturarum on<. PRd post alioquin 4-5 litt. er. R 24 creatae (e fin. s. l. add. m. 1) E adhuc (u ex o m. 1) E 26 cepit S suflando EP )

Sed non ideo quaestio sublata est, qua quaeritur adhuc, utrum eam naturam, quae anima dicitur et antea non erat ex nihilo creauerit, tamquam ipse flatus eius non ex aliqua substantia subiacente factus sit, sicut de flatu dicebamus, quem facit anima ex corpore suo, sed omnino ex nihilo tunc factus sit flatus, cum deus flare uoluit, idemque hominis anima factus sit: an uero iam erat aliquid spiritale, quamuis hoc, quidquid erat, nondum animae natura erat, atque ex hoc factus sit flatus dei, quae natura esset animae, sicut nec corporis humani natura iam erat, antequam deus eam de limo terrae uel puluere formauisset. non enim caro humana erat puluis aut limus, sed tamen aliquid erat, unde illa fieret, quae nondum erat.

Num ergo credibile est in primis illis sex dierum operibus deum condidisse non solum futuri corporis humani causalem rationem uerum etiam materiem, de qua fieret, id est terram, de cuius limo uel puluere fingeretur, animae autem solam ibi condidisse rationem, secundum quam fieret. non etiam quandam pro suo genere materiam, de qua fieret? si enim quiddam incommatabile esset anima, nullo modo eius quasi materiem quaerere deberemus; nunc autem mutabilitas eius satis indicat eam interim uitiis atque fallaciis deformem reddi, formari autem uirtutibus ueritatisque doctrina, sed in sua iam natura, qua est anima, sicut etiam caro in sua natura, qua iam caro est, et salute decoratur et morbis uulneribusque foedatur. sed sicut haec excepto, quod iam caro est,-in qua natura uel proficit, ut pulchra, uel deficit, ut deformis sit, habuit etiam materiem, id est terram, de qua fieret, ut omnino [*]( 2 dicitur (di ex du m. 1) E 3 tamquam (tam 8. I. m. 1) E 5 omuit nino (o fin. 8. I. m. 1) R 6 uo].- R 7 anima] flatus anima b 8 quicquid E2R erat pr. 8. I. m. 1 R qaae atque (quae del. m. 1) P 9 factus (actu 8. I. m. 1) R sit factus S flatus] flatus ait flatus R animae (mae s. I. m. 1) R 11 formasset Rbd 14 cap. VII E 15 solam S 20 a itoce si incip. cap. VIII E 21 materiam d quequaeremus P1 24 quae R 25 qua] quia S iam om. S uulneribus quae R 26 faedatur E fedatur Sb .27 uti pulchra P sit] sic b )

Sed enim terra inplebat mundi infimam partem, antequam de illa corpus hominis fieret, conferens uniuerso totum suum, ut, etiamsi nulla ex ea caro fieret animantis cuiusquam. specie tamen sua mundi fabricam molemque conpleret, secundum quam dicitur mundus caelum et terra.

At uero illa spiritalis materies, si fuit ulla, unde anima fieret, uel si est ulla, unde animae fiunt, quid ipsa est? quod nomen, quam speciem, quem usum in rebus conditis tenet? uiuit, an non? si uiuit, quid agit? quid confert uniuersitatis effectibus? beatamne uitam gerit, an miseram, an neutram? uiuificat aliquid? an ab hoc etiam opere uacat et in quodam secreto uniuersitatis otiosa requiescit sine uigili sensu motuque uitali? si enim nulla prorsus adhuc uita erat, quomodo esset uitae futurae quaedam incorporea nec uiua materies? aut falsum est aut nimis latet. si autem iam uiuebat nec beate nec misere, quomodo rationalis erat? quodsi tunc rationalis facta est, cum ex illa materie natura humanae animae facta est, inrationalis ergo uita materies erat animae rationalis, id est humanae? quid ergo inter illam pecorisque distabat? an rationalis erat iam possibilitate, nondum facultate? si enim uidemus infantilem animam, iam utique hominis animam, nondum coepisse uti ratione et tamen eam rationalem iam dicimus, [*](2 uirtus (r ex s m. 2) R 3 deformitas (de 8. l. m. 1) E materiam PRbd 6 cap. YIIII E Sed] Si b enim] enim iam bd 7 illa (a ex 0 m. 1) R 9 conpleret E1 10 ter terra P 12 ei om. El alt. est om. if1 13 a uoce quam inc. cap. X E 15 an miseram] ac miseram S 16 ab (a ex 0 m. 1) S ob b 19 uite S 20 beatwe (a er.) E 21 miserte (a er.) E quomomodo E rationabilis Pl rationa.-lis R iationa**lis R 22 materiae PRSb 24 quid (i ex 0 m. 1) R illa El 26 infantelem B1 27 caepisse S rationem S rationabilem eam iam dicimus Siam] ut R om. Pbd )

Nam si iam beata erat uita, de qua facta est hominis anima, deterius ergo facta est, et ideo non iam illa materies huius, sed illius ista defluxio est. nam materies aliqua cum formatur, praesertim a deo, in melius sine dubitatione formatur. sed etiam si cuiusquam in aliqua beatitudine factae a deo uitae defluxio anima humana posset intellegi, nec sic credenda erat esse coepisse in aliquo actu meritorum suorum, nisi ex quo propriam coepit agere uitam, dum anima facta est animans carnem et eius sensibus uelut nuntiis utens atque in se ipsa se uiuere sentiens sua uoluntate, intellectu, memoria. si enim est aliquid, unde istam defluxionem formatae carni deus inspiraret, tamquam sufflando animam faciens, idemque beatum est, nullo modo mouetur aut mutatur aut [*](9 ) amittit aliquid, cum hoc ab eo defluit, unde anima fit. non est enim corpus, ut tamquam exhalando minuatur.

Si autem anima inrationalis materies est quodammodo, de qua fit anima rationalis, id est humana, rursus quaeritur, etiam ipsa inrationalis unde fiat, quia et ipsam non facit nisi creator omnium naturarum. an illa de materie corporali? cur non ergo et ista? nisi forte quod uelut gradatim fieri conceditur conpendio posse deum facere quisquam negabit. proinde quaelibet adhibeatur interpositio, si corpus est materies animae inrationalis et anima inrationalis est materies animae rationalis, procul dubio corpus est materies animae rationalis. quod neminem umquam scio ausum esse sentire, nisi qui et ipsam animam nonnisi in genere alicuius corporis ponit. [*]( 1 credatur 4içłwr P1 in om. El materie? E materiae 81 materiae P facta est] facta est anima PBbd 8 factae (s l, m. 2 at a) E facta. B 9 deflixo Bl possit d 13 adque FJ181 intellecta P 15 suflando E 17 demiiuit E cum uoce non incipit cap. 9 in bd 18 exalando ElBS 19 cap. XI E 20 id est] idSip (corr. m. 1) S 22 materiae PS 28 uelud Sl 24 negauit E1 negabat 81 Ut 25 qualibet PBl 27 procul-rationalis om. S 29 alicuiqij? (corr. m. 1) P )

Deinde cauendum est, ne quaedam translatio animae fieri a pecore in hominem posse credatur — quod ueritati fideique catholicae omnino contrarium est — si concesserimus inrationalem animam ueluti materiem subiacere, unde rationalis anima fiat. sic enim fiet, ut, si haec in melius commutata erit hominis, illa quoque in deterius commutata sit pecoris. de quo ludibrio quorundam philosophorum etiam eorum posteri erubuerunt nec eos hoc sensisse, sed non recte intellectos esse dixerunt. et credo ita esse. uelut si quisquam etiam de scripturis nostris hoc sentiat, ubi dictum est: homo in honore positus non intellexit; conparatus est pecoribus in sensatis et similis factus est eis, aut ubi item legitur: ne tradideris bestiis animam confitentem tibi. neque enim non omnes haeretici scripturas catholicas legunt nec ob aliud sunt haeretici, nisi quod eas non bene intellegentes suas -falsas opiniones contra earum ueritatem peruicaciter adserunt. sed quoquo modo se habeat uel non habeat opinio philosophorum de reuolutionibus animarum, catholicae tamen fidei non conuenit credere animas pecorum in homines aut hominum in pecora transmigrare.

Fieri sane homines uitae genere pecoribus similes et ipsae res humanae clamant et scriptura testatur. unde est illud, quod commemoraui: homo in honore positus non intellexit; conparatus est iumentis insensatis et similis factus est eis, sed in hac uita utique, non post [*](10 Ps. 48, 13 13 Ps. 73, 19 ) [*](1 cap. XII E 3 concesseremus R1 6 erit] fuerit b 7 quorumdam R phylosophorum PR 8 rectae R esse §e (se exp. tn. 1) S 9 etiam om. S acribturis E 11 positus] cum esset S peccoribus S 12 eis] illis S legitur (e ex i m. 1) R 13 tradideris d5e b animas ES confitentes ES confidentem P 14 heretici ESR 15 bene] recte E3PSbd rectae R 16 opiniones El opinationes E3 peruicaciter (s. I. tn. 2 ai fi) E 17 uel] uelut S 18 phylosophorum PR 19 peccorum S 21 cap. XIII E uitae genere] uita non genere S 22 scribtura E scripturae PRbd testantur PRbd 25 eis m. 2 exp. et illis superscr. E )

Quid enim adferunt argumenti philosophi, qui putant huminum; num animas in pecora uel pecorum in homines post mortem posse transferri? hoc certe, quod morum similitudo ad id trahat, uelut auaros in formicas, rapaces in miluos, saeuos ac superbos in leones, sectatores inmundae uoluptatis in sues et si qua similia. haec quippe adserunt nec adtendunt per hanc rationem nullo modo fieri posse, ut pecoris anima post mortem in hominem transferatur. nullo modo enim porcus similior erit homini quam porco; et cum mansuescunt leones, canibus uel etiam ouibus fiunt similiores quam hominibus. cum igitur a pecorum moribus pecora non recedunt et quae aliquantulum ceteris dissimilia fiunt, similiora sunt tamen suo generi quam humano longeque plus ab hominibus quam a pecoribus differunt, numquam erunt hominum animae istae, si ea, quae similiora sunt, trahunt. si autem hoc argumentum falsum est, quomodo erit uera illa opinio, quandoquidem nihil aliud adferunt, quo etiamsi non uera, saltem uerisimilis habeatur? unde procliuius et ipse crediderim, quod etiam eorum posteri sectatores, illos homines, qui haec primitus in suis libris posuerunt, [*]( 3 cf. Matth. 7, 15 6 cf. Ps. 90, 13 ) [*]( 1 bestibus b 2 animas confitentes S; sed cf. 208, 13 3 cauendos 2T1 dominus significat PRSbd 4 esse lupos] sunt lupi S o diabulo R1 dicturus P 6 et ante leo om. d dracho EXPR 7 asserunt argumentis (in ras.) R phylosophi P animas hominum b 8 pe.corum S 9 id] it Rl 10 inilbos El 11 le§jones (m. 1 exp.) P or 12 hoc b adserunt] afferunt d 14 homine R porcus] pecus (corr, m. 1) R pecus b 16 similes S 20 erant El iste.. R q; 81 21 simeliora P sunt] sint PRlSbd 22 illa uera bd 23 quod S saltim S ueresimilis R1 habebatur E proclibius P 25 hoc b ) [*]( XXVIII. Aug. led. ni pars 1. ) [*]( 14 )

Nam illa, quae feruntur accidisse, ut quidam quasi recordarentur in quorum animalium corporibus fuerint aut falsa narrantur aut ludificationibus daemonum hoc in eorum animis factum est. si enim contingit in somnis, ut fallaci memoria quasi recordetur se homo fuisse, quod non fuit, aut egisse, quod non egit, quid mirum, si quodam dei iusto occultoque iudicio sinuntur daemones in cordibus etiam uigilantium tale aliquid posse?

Manichaei autem, qui se christianos uel putant uel putari uolunt, in hac opinione translationis uel reuolutionis animarum eo sunt illis gentium philosophis uel si qui alii uani homines hoc putant deteriores et detestabiliores, quod illi animae naturam a dei natura discernunt, isti autem, cum aliud nihil dicant esse animam quam ipsam dei substantiam atque id omnino, quod deus est, non trepidant eam tam turpiter commutabilem dicere, ut nullum sit herbae seu uermiculi genus, ubi eam non esse conmixtam uel quo reuolui non posse mirabili opinentur insania. qui tamen si remotis ab animo suo rerum obscurissimarum quaestionibus, quas carnali corde uersantes necesse est ut in opiniones falsas, noxias monstrosasque labantur et prouoluantur, unum illud firmissime teneant, quod omni animae rationali sine ullius disputationis ambagibus naturaliter et ueraciter insitum est, esse omnino [*]( 1 intellegi] intellexisse 8 uoluisse om. S 2 ac] aut 8 fieri similes b 4 a] et P a in ras. R 5 cap. XIIII E 6 quod in quorundam animalium b fierint S 8 contigit PRl somniis b 9 fuisse quod] fuisse quo S 11 demones S 18 manichei EPRS putare R 15 phylosophis PR 16 hic (supra i add. m. 1 o) R putent Rbd 17 discernant S 18 adque ElP 20 haerbe 8 21 commixtam E permixtam PRbd 22 possit S 28 questionibus S 25 monstruosasque SRJ firmissimae RR 25 disputationib; Rl 27 anbagibus S )

Non est igitur materies animae humanae nec anima inratiocalis.

Quid ergo est, unde anima flatu dei facta est? an corpus aliquod erat terrenum quidem et humidum? nullo modo; hinc enim potius caro facta est. nam quid aliud est limus quam terra humida? nec humore solo anima facta credenda est quasi caro de terra, anima de aqua. nimis enim absurdum est inde factam putare animam hominis, unde facta est caro piscis et uolucris.

Ergo fortassis ex aere? huic enim elemento etiam flatus conpetit; sed noster, non dei. unde supra diximus hoc potuisse congruenter putari, si animam mundi tamquam unius maximi animantis deum crederemus, ut ita eam flauerit de aere corporis sui. sicut flat nostra de sui. cum uero deum esse constet supra omne mundi corpus et supra omnem spiritum, quem creauit, inconparabili omnino distantia, quomodo id recte dici potest? an forte quanto magis deus uniuersae creaturae suae praesens est omnipotentia singulari, tanto magis potuit ex aere flatum facere, quae anima hominis esset? sed cum anima non sit corporea. quidquid autem ex mundi corporeis elementis fit, corporeum sit necesse est inque mundi elementis etiam [*]( 1 mille formis PltSd 2 repeten te P repetente R delabitur S 3 pinxerunt (a. I. add. m. 2 al fin.) E finxerunt pigxerm?t (del. m. 1) P finxerunt RSbd 5 cap. XV E nec om. d 7 est ergo PRbd flatus ElP 8 quidg E1 9 nam quid] numquid b 10 humore] bumore (h del. m. 1) E umore P de humore d sola b 11 anima] et anima PRSbd a nimis inc. cap. XVI E 16 maxime b 17 dili ex dnlb P ut ita] uti b eum S 20 quomodo (mo s, I. m. 1) R 21 suae creaturae bd in mg. add. est acholion: Sič hipacius et heraclitus senserunt fortasse a m. 1 R 28 cap. XVII E 24 quicquid E2R corporeis] corpore II his (h add. m. 1) R corp. elem. fit duplic. pos. alt. del. m. 1 S 25 sitj esse b inque] inquae EPR in quibus b inquem (sed e m. 1 mut. in i et bus s. I. add.) S ) [*]( .14* )

Deinde — si non est contemnendum, quod medici non tantum dicunt, uerum etiam probare se adfirmant — quamuis omnis caro terrenam soliditatem in promtu gerat, habet tamen in se et aeris aliquid, quod et pulmonibus continetur et a corde per uenas, quas arterias uocant, diffunditur; et ignis non solum feruidam qualitatem, cuius sedes in iecore est, uerum etiam luculentam, quam uelut eliquari ac subuolare ostendunt in excelsum cerebri locum, tamquam in caelum corporis nostri. unde et radii emicant oculorum et de cuius medio uelut centro quodam non solum ad oculos, sed etiam ad sensus ceteros tenues fistulae deducuntur, ad aures uidelicet, ad nares, ad palatum, propter audiendum, olfaciendum atque gustandum; ipsumque tangendi sensum, qui per totum corpus est, ab eodem cerebro dirigi per medullam ceruicis et eam, quae continetur ossibus, quibus dorsi spina conseritur, ut inde se tenuissimi quidam riuuli, qui tangendi sensum faciunt, per cuncta membra diffundant.

Cum igitur his quasi nuntiis accipiat anima quidquid [*](1 numeratur b 2 facto R cap. XVIII E SquidJE adsererent El 5 natura incorporea El ne E quenquam S 6 habet] hoc habet d 9 promptu ESPbd 10 et med. om. b in pulmonibus Sb 11 corde (r s. I. m. 1) E 12 cuius] cui** (us er.) R in iecore] in iecore in cerebro (in cerebro add. m. 3 in margine) E in iecore in cerebro P in iecore et in cerebro b est s. I. m. 1 R post est ras. (10 litter.) B 14 cerebri (pr. r m. 2 in ras.) E caelebri Bl cęrebri S 15 yQifc unde (m. 1 exp.) S 16 quedam S 17 seducuntur B1 uidelicet-nares om. E1 uidelicet] scilicet JPBbd 18 et ad nares E1 19 sensum] sensum usum P, (post sensum ras. 4 litter.) B 20 cerebro] celebro P caelebro B post dirigi inculcant dicunt Sbd ceruices PB1 21 quae] qui PBl conseritur (turin ras.) P 22 ribuli PBl riuoli 81 tangendo b 24 cap. XVIIII E animå P quicquid E*BS )

Quapropter non est quidem humanae animae natura nec de terra nec de aqua nec de aere nec de igne quolibet; sed tamen crassioris corporis sui materiam, hoc est humidam quandam terram, quae in carnis uersa est qualitatem, per subtiliorem naturam corporis administrat, id est per lucem et aerem. nullus enim sine his duobus uel sensus in corpore est uel ab anima spontaneus corporis motus. sicut autem prius esse debet nosse quam facere, ita sentire prius est quam mouere. anima ergo quoniam res est incorporea corpus, quod incorporeo uicinum est, sicuti est ignis uel potius lux et aer, primitus agit et per haec cetera quae crassiora sunt corporis, sicuti humor et terra — unde carnis corpulentia solidatur — quae magis sunt ad patiendum subdita quam praedita ad faciendum.

Non mihi ergo uidetur dictum: factus est homo in [*](28 Gen. 2, 7 ) [*](4 certique (i ex e m. 1) R conpraehendat EP hac] hoc P om. ES eras. R 6 impedimento E 7 optatu E obtutu P attolat (t fin. in as.) P 12 adque El conspiciagt (n exp. m. 1) S quod R nullius b 13 adspirat S 14 cap. XX E quidaS (a exp. m. 1) P 16 crassioris (i fin. ex e m. 1) R 18 subtilioris PRd amministrat PR 21 prius est sentire bd 23 sicut S 24 cetera 8. l. m. 1 E cetera quae] cetera cras |sionis qua R 25 sicut S umor ElPR 27 praedi*ta.R )

Proinde, quoniam pars cerebri anterior, unde sensus omnes distribuuntur, ad frontem conlocata est atque in facie sunt ipsa uelut organa sentiendi — excepto tangendi sensu, qui per totum corpus diffunditur; qui tamen etiam ipse ab eadem anteriore parte cerebri ostenditur habere uiam suam, quae retrorsus per uerticem atque ceruicem ad medullam spinae, de qua loquebamur paulo ante, deducitur, unde habet utique sensum in tangendo et facies, sicut totum corpus, exceptis sensibus uidendi, audiendi, olfaciendi, gustandi, qui in sola facie praelocati sunt — ideo scriptum arbitror, quod in faciem deus sufflauerit homini flatum uitae, cum factus est in animam uiuam. anterior quippe pars posteriori merito praeponitur, quia et ista ducit, illa sequitur et ab [*]( 10 Gen. 1, 21 ) [*]( 1 caepit 81 2 cap. XXI E , nam ex non m. 1 R 3 extrinsecus (n s. I. m. 1) R 4 ueluti bd 5 quicquid WES 6 aucu6 (pr. n sup. eras. e) R succus d constant (n fin. s l. m. 1) R 7 erbae S natura Rl 9 amministrationem WPR omni] omnium PRbd 10 quem PR 12 sed om. E1 13 illo om. b cum non incipit cap. XXII E 14 in 8. I. m. 1 R 15 cerebri (pr. r ex 1) E 18 corpus totum S 19 anteriori bd 20 retrorsus Et 24 praelocuti P 25 suflauerit EPS 27 et ante ista in ras. P om. S )