De Genesi Ad Litteram

Quia ergo angeli creaturam in ea ipsa creatura sic sciunt, ut ei scientiae electione ac dilectione praeponant, quod eam sciunt in ueritate, per quam facta sunt omnia, participes eius effecti, ideo per omnes sex dies non nominatur nox, sed post uesperam et mane dies unus, item post uesperam et mane dies secundus, deinde post uesperam et mane dies tertius ac sic usque in mane sexti diei, unde incipit septimus quietis dei, quamuis cum suis noctibus dies tamen non noctes narrantur. tunc enim nox ad diem pertinet, non dies ad noctem, cum sublimes et sancti angeli id, quod creaturam in ipsa creatura nouerunt, referunt ad illius honorem et amorem, in quo aeternas rationes, quibus creata est, contemplantur eaque concordissima contemplatione sunt unus dies, [*]( 1 factae PR2 2 facte b omnia om. b 3 dispicientes S referentes om. El 4 incommutabili (in s. I. m. 1) 8 6 eorum unitas 8 - 10 scientia (s. I. m. 2 al sententia) E quin] quia non S 18 naturaiu E angeiicaiji E 14 se*que (d er.) E illo (0 in ras. m 2) R 18 ipsa sic creatura (ura in ras.) 8 sic om. S 19 ei? (s exp. m. 1) E ei.. R 22 pr. post om. El 28 uespera P 24 inquipit Et 30 eaquae ElR )

Huius ergo diei, cuius et uespera et mane secundum supra dictam rationem accipi potest, sexta repetitione consummata est uniuersa creatura factumque est mane, quo finiretur sextus dies, et unde inciperet septimus uesperam non habiturus, quia dei requies non est creatura: quae. cum per dies ceteros conderetur. aliter in se ipsa facta cognoscebatur, quam in illo, in cuius ueritate facienda uidebatur, cuius cognitionis quasi decolor species uesperam faciebat. non itaque iam forma ipsius operis dies et terminus uespera et alterius operis initium mane in hac rerum conditarum narratione debet intellegi, ne cogamur contra scripturam dicere praeter sex dies conditam diei septimi creaturam, aut ipsum diem septimum nullam esse creaturam; sed dies ille, quem fecit deus, per opera eius ipse repetitur non circuitu corporali, sed cognitione spiritali. cum illa beata societas angelorum et primitus contemplatur in uerbo dei, quo dicit deus: fiat, atque ideo prius in eius cognitione fit, cum dicitur: et sic est factum, et postea rem ipsam factam in ea ipsa- cognoscit — quod significatur facta uespera — et eam deinde cognitionem rei factae ad illius ueritatis laudem refert, ubi rationem uiderat faciendae, quod significatur facto mane. ac sic per omnes illos dies unus est dies non istorum dierum consuetudine intellegendus, quos uidemus solis circuitu determinari atque numerari; sed alio quodam modo, a quo et illi tres dies, qui ante conditionem istorum luminarium commemorati sunt, alieni esse non possunt. is enim modus non usque ad diem quartum, ut inde iam istos usitatos cogitaremus, [*]( 2 cf. Ps. 117, 24 ) [*]( 1 coniungitur S et om. PRbd ex] de bd 2 exsultemua Pbd iocandemnr SRbd ea] eo PRSbd 6 inciperet Et 8 in post illo om. E cuius om. E1 9 cognitionis fi fin. 8. I. tn. 1 supra e) P 10 cum non inc. cap. XXIII E 11 inicium R 16 beata illa bd 18 quod EPb dixit b 23 unus est dies àuplic. pos. prius del. P 24 coneu»etudine P 28 husque E iam (s er.) E )

Quapropter, quoniam illum diem uel illos dies, qui eius repetitione numerati sunt, in hac nostra mortalitate terrena experiri ac sentire non possumus et, si quid ad eos intellegendos conari possumus, non debemus temerariam praecipitare sententiam, tamquam de his aliud sentiri congruentius probabiliusque non possit, istos septem dies, qui pro illis agunt hebdomada, cuius cursu et recursu tempora rapiuntur, in qua dies unus est a solis ortu usque in ortum circuitus, sic illorum uicem quandam exhibere credamus, ut non eos illis similes, sed multum inpares minime dubitemus.

Nec quisquam arbitretur illud, quod dixi de luce spiritali et condito die in spiritali et angelica creatura et de contemplatione, quam habet in uerbo dei, et de cognitione, qua in se ipsa creatura cognoscitur, eiusque relatione ad laudem incommutabilis ueritatis, ubi prius ratio uidebatur rei faciendae, quae cognita est facta, non iam proprie, sed quasi figurate atque allegorice conuenire ad intellegendum diem et [*](4 Gen. 1, 14 ) [*]( 2 diuisit] dimisit b 3 dixit] dixit dS S 4 cum ait om. S 5 noctem (c in ras.) P hunc diem PRSbd 6 exibet R 7 cumj tum (t ex c) R 9 quoniam] quod Rbd 10 numerata b 12 temeraria Ex taemerariam P praccipitare (pi 8. l. m. 1) S 14 probabiliusque (pr. b 8. I. m. 1) R posset S 15 ebdomada El ebdomadam PRS hebdomadam bd 16 hortu R 17 exibere R 18 illis] eis b 20 condito] de condito PRSbd in om. PRSbd spiritali (i fin. sup. e a m. 1) P 22 rey§latione E 24 iam] tam S propriae P\'RS 25 figuratae ElSR allegoricae ESR )

Quamobrem potest aliquis fortasse mecum disputando certare, ut dicat sublimium caelorum angelos non alternatim contueri primo rationes creaturarum incommutabiliter in uerbi dei incommutabili ueritate ac deinde ipsas creaturas et tertio earum etiam in se ipsis cognitionem ad laudem referre [*](10 cf. loh. 8, 12 11 cf. Act. 4, 11 ) [*]( 1 nespera S 2 cottidianae (e pro ae S) ES 3 propriae R figuratae ElSB 4 etiam uerior b 6 occasu El uespere ESb nomine om. b 8 conplatione P1 creata b dispicitur Sd desipitur in mg. m. 2 R, in textu despicitur 9 assurgit PRbd 11 propriae R figuratae ElS 12 ea PR 14 figuratae ElS 15 propriae RS posset S quae-rat S 16 adiutus om. El 18 neQuae (ne s. I. m. 1 add. et a exp.) S ita hanc bd supra aliam add. m. 2 uide R ponenda El 22 dispotando P 24 inconmutabiliter E 25 creaturas et] creatura est Pl 26 eorum EtB )

Neque enim uerendum est. ne forte qui est idoneus iam illa sentire ideo non putet hoc ibi posse fieri, quia in his diebus, qui solis huius circuitu peraguntur, fieri non potest. et hoc quidem non potest eisdem partibus terrae; uniuersum autem mundum quis non uideat, si adtendere uelit, et diem, ubi sol est, et noctem, ubi non est, et uesperam, unde discedit, et mane, quo accedit, simul habere? sed nos plane in terris haec omnia simul habere non possumus; nec ideo tamen istam terrenam conditionem lucisque corporeae temporalem localemque circuitum illi patriae spiritali coaequare debemus, ubi semper est dies in contemplatione incommutabilis ueritatis, semper uespera in cognitione in se ipsa creaturae, semper mane etiam ex hac cognitione in laudem creatoris, quia non ibi abscessu lucis superioris, sed inferioris cognitionis distinctione fit uespera, nec mane tamquam nocti ignorantiae scientia matutina succedat, sed quod uespertinam etiam cognitionem in gloriam conditoris adtollat. denique et ille nocte non nominata, uespere, inquit, et mane et meridie enarrabo, adnuntiabo; et exaudies uocem meam, hic [*]( 26 Ps. 54, 18 ) [*]( 2 dicet] dicit S 5 interiore S quadam] quam El 6 cum priorc simul inc. cap. XXIIII E 7 pr. faciunt S 10 putet hoc ibij potest et hoc alibi S 12 eisdem (s 8. I. m. 1) R 13 attendere (re s. I. m. 1) R 14 discedet S 15 quoqpp E accedet S 16 hic b 17 lucisquae E et temporalem (et 8. I. m. 1) R (8. I. m. 2) E 18 coequare S 20 creatura R 21 laude PRSbd 22 sed] seu b 23 nocti El 24 succedit 8, (i ex a m. 1) R 26 inquid P 27 enarrabo (e s. l. m. 1) E narrabo S et narrabo R et annuntiabo SRbd )

Sed numquid, si iam nunc simul ista omnia gerit atque habet angelica illa societas et unitas diei, quem primitus condidit deus, tunc etiam cum haec conderentur simul haec habuit? nonne per omnes sex dies, cum ea, quae per singulos deo condere placuit, conderentur, primo haec accipiebat in uerbo dei, ut in eius notitia primitus fierent. cum dicebatur: et sic est factum, deinde, cum facta essent in sua propria natura, qua sunt, deoque placuissent, quia bona sunt, tunc ea itidem cognoscebat alia quadam inferiore cognitione, quae nomine uesperae significata est ac deinde facta uespera fiebat mane, cum de suo opere deus laudaretur et alterius creaturae, quae deinceps facienda erat, ex dei uerbo notitia, priusquam fieret, acciperetur? non ergo tunc simul omnia, et dies et uespera et mane, sed singillatim per ordinem, quem scriptura commemorat.

An etiam tunc simul omnia, quoniam non secundum temporum moras, sicut fiunt dies isti, cum oritur et occidit sol et in locum suum redit, ut rursus oriatur, sed secundum potentiam spiritalem mentis angelicae cuncta quae uoluerit simul notitia facillima conprehendente? nec ideo tamen sine ordine, quo adparet conexio praecedentium sequentiumque causarum. neque enim cognitio fieri potest, nisi cognoscenda praecedant: quae item priora sunt in uerbo, per quod facta sunt omnia, quam in his, quae facta sunt, omnibus. mens [*]( 2 perageretur b 3 cuius] cuiaeius (e in ras.) P cui eius SRbd 5 illa angelica S 7 dies sex S 8 conderentur (aZf. n s. I. m. 1) P haec/// (aec in ras.) R hic b 11 quaę E deoquae E deo quae P itidem ea bd 12 cognuscebat P cognoscebant R 13 uespere b ac om. S 14 deus opere PRSbd lauderetur 81 16 fierit P omnia simul S 17 sed 8. I. m. 1 R 19 quoniam] quia PRSbd 20 fient Et post oritur add. m. 2 s. I. cotidie E oritur sol b 22 cwm jjpiritalem inc. cap. XXV E 23 conpraehendente EPRS comprehendentem bd 24 et apparet b connexio bd consequentiumque b 27 his] iis d ) [*]( XXVIII. Aug. sect. III pars 1. ) [*]( 9 )

Ac per hoc etiamsi nulla hic morarum temporalium sint interualla, praecessit tamen ratio condendae creaturae in uerbo dei, cum dixit: fiat lux, et secuta est ipsa lux, qua angelica [*]( 6 cf. Rom. 1, 20 8 cf. Sap. 9, 15 10 cf. de ciuit. dei lib VHII 21 ) [*]( 3 illorum S 6 quanto El tardiętate E 7 agit b 8 quod] et b agrabat Ex acgrauat P grauat 8 9 ac] hac R hoc bd 10 inherens E 12 sic om. El si SRb 13 fiebat P cognitiong S1 15 dicto b 16 praecedet S 17 quicquid E2SR 18 hec b 20 alt. non om. Pb (8. I. m. 1) R 21 non assurgeret b post est add. mane d 22 ut] et El 23 cognitionem S 24 factum est b subsequente PSbd 27 condende R 28 sequuta P qua] quo EtPS )

Sed si omnia simul mens angelica potest, quae singillatim per ordinem conexarum causarum sermo distinguit, numquid etiam quae fiebant, uelut ipsum firmamentum, uelut aquarum congregatio speciesque nudata terrarum. uelut fruticum et arborum germinatio, luminarium et siderum conformatio, aquatilia terrestriaque animantia, simul omnia facta sunt, ac [*]( 1 alibi autem S 2 et ante sic om. ElPBSb 3 et] sed PR est oiii. bd et om. R 4 adhesitque ESR creanti (n s. I. m. 1) R 5 illa] illam SP2 9 tebrae P1 12 et] ad d praenoscendum E1 praecognoscendum E*PMSbd fuerit Pb 13 cognitionem S 15 creaturae spiritalis PRSbd 16 fieret in eo ipso d 20 possit S 21 in om. S 23 mens simul Rbd 25 uelud fin. S 26 terrarum nudata PRbd fructicum S fru#ticum R 27 confirmatio b 28 ter- restriaque E1 ac non] annon PRSbd ) [*]( 9* )

Non itaque tarde institutum est, ut essent tarda, quae tarda sunt, nec ea mora sunt condita saecula, qua transcurrunt. hos enim numeros tempora peragunt, quos cum crearentur non temporaliter acceperunt. alioquin si rerum naturales motiones dierumque istorum, quos nouimus, usitata spatia, cum haec primitus uerbo dei facta sunt, cogitemus, non uno, die opus erat, sed pluribus, ut ea, quae radicibus pullulant terramque uestiunt, subter primitus germinarent, deinde certo numero dierum pro suo quaeque genere in auras erumperent, etiam si hoc usque fieret, quod de creata natura eorum die uno, id est tertio factum scriptura narrauit. deinde quot diebus opus erat, ut aues uolarent, si a suis primordiis [*]( 5 cf. Sap. 8, 1 13 Ps. 32, 9 ) [*]( 1 potius] etiam PtRtb 6 suabiter ElP enim om. b 7 facilis ■ei] facile se 8 9 illarji E uidemus legitur post moueri b 11 insitis rationibus PRSbd insitis (i fit... m. 1 ex a) R 12 quos S seminaliter] semina litteris S condendi (n prius 8. I. m. 1) K 14 cap. XXVI E 15 condita sunt bd qua] quae RP2 20 que R 22 quaeque] quoque EPRSb auras (a fin. ex e m. 1) R 23 huc S fierent S creata (pr. a 8. I. m. 1) P diei S 24 quod EtP quot (t s. I. m. 1) R 25 post uolarent add. si a suis uolarent in P; quae uerba item repetita m. 1 exp. in R exsistentes PR )