De Genesi Ad Litteram

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio 3, Pars I-II (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 28.1). Zycha, Joseph, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1894.

Sed illa aetas uehementem quaestionem monet, cuius anima, cum peccatum nullum habeat de proprio uoluntatis arbitrio, quaeritur quomodo possit iustificari per illius unius hominis oboedientiam, si per alterius unius inoboedientiam rea non est. haec uox eorum est, qui animas hominum ex hominibus parentibus creatas uolunt non quidem nisi a creatore deo, sed sicut etiam corpora. non enim et haec parentes creant, ac non ille, qui ait: priusquam te formarem in utero, noui te.

Quibus respondetur animas quidem corporibus hominum deum nonas singillatim dare ad hoc, ut in carne peccati de originali peccato ueniente recte uiuendo carnalesque [*]( 22 Hier. 1, 5 ) [*]( 4 uoluptatem EPPBSbd 5 si ueritas] seueritas S 7 falsiętate (e exp. m. 1) E eufragari E Buffragare P 9 quia] qui E 10 adulteris] adulteriis PR*sbd 11 germinari Bb 12 seruit E1 seruerit S aeuerit PMbd 13 offutura b correxerint] corripuerint b 15 illa] illud (ud in ras.) 12 aetaa] aetas si P (si eras.) B aetas sic b aetas hic d 16 propria (a exp. m. 1; , sub e pos. m. 2) E propriae S 17 iustificare PRX 18 hominis om. Bl oboedientiam] inoboedientiam B ai-inoboedientiatn om. R 20 creatore (a 8. I. m. 1) P 21 hoc 6 26 singillatim E1 )

313

concupiscentias sub dei gratia subigendo meritum conparent, quo cum ipso corpore in melius transferantur tempore resurrectionis et in Christo in aeternum cum angelis uiuant; sed necesse esse, ut, cum membris terrenis atque mortalibus maximeque de peccati carne propagatis miro modo coaptantur, ut ea primitus uiuificare, post etiam aetatis accessu regere possint, tamquam obliuione praegrauentur. quae si esset quodammodo indigestibilis, creatori tribueretur; cum uero paulatim ab huius obliuionis torpore anima resipiscens possit conuerti ad deum suum eiusque misericordiam et ueritatem primo ipsa pietate conuersionis, deinde seruandi praecepti eius perseuerantia promereri, quid ei obest illo uelut somno paululum inmergi, unde paulatim euigilans in lucem intellegentiae, propter quam rationalis anima facta est, potest per uoluntatem bonam eligere uitam bonam ? quod quidem non poterit, nisi adiuuerit gratia dei per mediatorem. hoc si neglexerit homo, non tantum secundum carnem, uerum etiam secundum spiritum erit Adam; si autem curauerit, erit Adam secundum carnem tantummodo; secundum spiritum autem recte uiuens illud etiam, quod de Adam culpabile tractum est, mandatum a labe peccati recipere merebitur illa conmutatione, quam sanctis resurrectio pollicetur.

Sed antequam per aetatem possit secundum spiritum uiuere, necessarium habet mediatoris sacramentum, ut, quod per eius fidem nondum potest, per eorum, qui eum diligunt, fiat. eius enim sacramento soluitur etiam in aetate infantili originalis poena peccati, a quo nisi adiutus etiam iuuenis carnalem concupiscentiam non domabit nec ea subiugata aeternae uitae [*]( llubigendo] subiciendo 8 merito 221 8 uibant E1 4 maximaeq; (q; B. I. m. 2) JR mazime P b propagatis şi (si exp. m. 1) P cooptantur P ea (in mg. ai eam) P 8 creatorig E cum] quem 8 cum voce uero derttUt quaternio XX; quaternio XXI totus deeideratur id quod in in/er. parte fol. 156* m.$adnotatum est: hic minus est unus quaternio E 9 torpore] corpore S anime S 11 persenerantift PR 12 panlolum PJRlS imergi P inmergi R* 14 & rationalis (& exp. m. 1) S elegere PR 16 neclexerit P 20 culpabili Rlb )

314

meritum adprehendet nisi eius dono, quem promereri studet. ideo uiuus oportet etiam infans baptizetur, ne obsit animae societas carnis peccati, qua participata fit, ut nihil possit anima infantis secundum spiritum sapere. ipsa quippe adfectio grauat etiam corpore exutam, nisi, cum in corpore est, per unicum sacrificium ueri sacerdotis expietur.

Quid ergo, ait aliquis, si hoc non curauerint sui uel infidelitate uel neglegentia? hoc quidem etiam de maioribus dici potest. possunt enim uel repente emori uel apud eos aegrotare, ubi eis, quo baptizentur, nemo subueniat. sed illi, inquit, habent etiam propria peccata, quorum indigeant remissione, quae si dimissa non fuerint, nemo eos recte dicet inmerito plecti pro his, quae in sua uita sua uoluntate commiserint; illa uero anima, cui quaedam contagio tracta de . carne peccati, si de illa prima anima peccatrice non creata est, nullo modo inputari potest - neque enim ullo peccato, sed natura, qua sic facta est, et deo dante carni data est — cur alienabitur ab aeterna uita, si baptizando infanti nemo subuenerit? an forte nihil oberit? quid ergo prodest ei, cui subuenitur, si nihil obest, cui non subuenitur?

Hic pro sua causa quid respondere possint, qui secundum scripturas sanctas, uel quod apud eas inueniatur uel quod eis non aduersetur, conantur adserere animas nouas non de parentibus tractas corporibus dari, nondum me audisse uel uspiam legisse fateor. non ideo sane absentium negotium deserendum est, si quid mihi, quo adiuuari uideatur, occurrerit. possunt enim adhuc dicere deum praescium, quomodo quaeque anima uictura esset, si diutius in corpore uiueret, ei procurare lauacri [*]( 1 adpraehendet P 3 posset b 6 sacrificium] sacrificium mediatoris d ueri om. 81 7 non 8. l. m. 1 S 9 mori 8 10 egrotare RS 11 inquid R 12 dicit S 13 iis d 14 cui (ui 8. l. add. m. 2) P 15 peccatrice PlB! 16 peccatoj pacto P 17 dante] donante S 18 quur PB 22 scribtura? P uel-inueniatur repetitum del. m. 1 P 24 tractas (c s. l. m. 2) P 25 disserendum S 26 quod S adiunare P1 occur»»rit S 27 quae qui animam (m exp. m. 1) P 28 uictura esset] uicturae scio P1 corpore] carne S eique b procuraret S salutaris lauacri S labacri P )

315

salutaris ministrationem, cuius futuram fuisse praeuidet pietatem, cum ad annos fidei capaces ueniret, si nunc eum oporteret propter aliquam occultam causam morte praeueniri. occultum itaque est atque ab humano uel certe ab ingenio meo remotissimum, cur nascatur infans uel continuo uel cito moriturus; sed hoc ita occultum est, ut neutros adiuuet, de quorum nunc sententiis disceptamus. illa enim explosa opinione, qua putantur animae pro ante actae uitae meritis in corpora detrudi, ut ea citius solui meruisse uideatur, quae non multa peccauerat, ne contradicamus apostolo nihil nondum natos boni uel mali egisse testanti, nec illi, qui animae traducem adfirmant, possunt pro se ostendere, cur aliorum mors acceleretur, retardetur aliorum, nec qui eas dari nouas uolunt singulis singulas. occulta ergo ista causa est et utrisque pariter, quantum existimo, nec suffragatur nec aduersatur.

Proinde qui de infantium mortibus urgebantur, cur omnibus sit necessarium baptismi sacramentum, quorum animae non ex illa ductae sunt, cuius inoboedientia peccatores constituti sunt multi, cum respondent peccatores quidem omnes constitui secundum carnem, secundum animam uero nonnisi eos, qui eo tempore male uixerunt, quo et bene potuissent, omnes autem animas, hoc est et infantum, ideo habere necessarium baptismi sacramentum, sine quo ex hac uita etiam in illa aetate emigl-are non expedit, quia contagio peccati ex carne peccati, qua obruitur anima, cum his inseritur membris, [*](10 cf. Rom. 9, 11 ) [*](1 cuius (s m. 1 s. I.) P 2 nenerit P ueniret (i ex e m. 1) R nunc) non bd 3 praeuenire (sup. fin. e superacr. m. 1 i) P 4 fin. ab] a 8. I. m. 1 S meo ingenio S 5 remotis..mum (si add. in ing.) P quur R ti sedj si 8 8 anteactae (tae 8. I. add. m. 2) P anteacte S corpora (a a. I. add. WI. 1 sup. e) 8 9 uideantur S 12 afirmant P ■ quur PR 13 retardtur Pl retarditur Rl nobus Pl nolunt nonas S singulas singulis b 14 utriusque P2R 15 extimo P 16 urguebantur RS quur R 17 omnium S necessarium om. S quorum] necessarium quorum S 19 constitutoa omnesfe 20 constituij constitutiPJS1 21 petuerunt (sup. add. m. 1 issent) S 22 et om. Bib 23 baptismi (i fin. s. l. m. 1) P 24 aetate] aeternitate S niigraretf ex carne peccati om.P1 25 obruitP1 )

316

oberit ei post mortem, nisi, cum adhuc in ipsa carne est, sacramento mediatoris expietur, eique diuinitus hoc auxilium procurari, quam deus praesciit, si usque ad annos fidei congruos hic uiueret, pie fuisse uicturam, quam propter aliquid, quod ipse nouit, et nasci uoluit in corpore et cito extraxit e corpore: cum ergo haec respondent, quid eis contradici potest. nisi incertos nos eorum salutis fieri qui hac uita bene gesta in ecclesiae pace defuncti sunt, si non solum secundum id, quod quisque uixit, uerum etiam secundum id, quod uicturus esset, si amplius uiuere potuisset, quisque iudicandus est? quandoquidem ualent apud deum merita mala non tantum praeteritorum, sed futurorum etiam delictorum, a quorum reatu nec mors liberat, si, antequam fuerint commissa, pro uenerit, nec aliquid ei praestitum est, qui raptus est, ne malitia mutaret intellectum eius. deus enim praescius illius futurae malitiae cur non eum secundum ipsam potius iudicaturus est, si moriturae animae infantis, ne obesset ei ex corpore peccati participata conluuies, ideo subueniendum iudicauit per baptismum, quia praesciuit eam, si uiueret, pie fideliterque fuisse uicturam?

An ideo potius refelli hoc inuentum potest, quia meum est, illi autem, qui de hac sententia certos se esse confirmant, alia fortasse proferunt uel testimonia scripturarum uel documenta rationum, quibus hanc auferant ambiguitatem uel certe ostendant non esse contra id, quod sentiunt, illud apostoli, quo gratiam, qua salui efficimur, magna intentione commendans dicit: sicut in Adam omnes moriuntur, sic et in [*]( 14 Sap. 4, 11 27 I Cor. 15, 22 ) [*]( 1 ei] enr S po..at (te eras.) B 2 eiqui (i fin. tupertcr. m. 1 mp. e) P 3 procuraii (i sup. e a m. 1) P praescit 8 9 uiiet (swp. e add. m. 1 i) P quod (d s. l. m. 1) P 10 quisque] qui P1 16 miliciae S qaur PB 18 conlubies PRl 19 piĮe (a m. 1 exp.) P 20 fldeliter quae R fuisse eras. R 21 refelli (f sup. u WI. 1) P quia meum est in mg. m. 1 P 22 sententiam P1 28 scribttmruin P 26 salui (s m. 2 retr.) R commendat S 27 dicit] ait bd )

317

Christo omnes uiuificabuntur, et: sicut per inoboedientiam unius hominis peccatores constituti sunt multi, sic per oboedientiam unius hominis iusti constituentur multi, eosdemque multos peccatores non quibusdam exceptis, sed omnes intellegi uolens superius ait de Adam: in quo omnes peccauerunt? unde utique infantum animas non posse secerni et eo, quod dictum est "omnes" et eo, quod eis per baptismum subuenitur non absurde credunt, qui animas ex unius traduce sapiunt, nisi aliqua manifesta. et liquida uel ratione* quae scripturis sanctis non repugnet, uel earum ipsarum scripturarum auctoritate redarguantur.

Iam itaque uideamus, quantum suscepti huius operis necessitas patitur; quale etiam illud sit, quod paulo ante distulimus. scriptum est enim in libro Sapientiae: puer autem eraming.eniosus et sortitus sum animam bonam. et cum essem magis bonus, ueni ad corpus incoinquinatum. cum enim uideatur illos adiuuare hoc testimonium, qui non ex parentibus creari, sed uenire ad corpus uel descendere deo mittente animas dicunt, rursus hoc inpedit eorum sententiam, quod ait: sortitus sum animam bonam, cum procul dubio uel ex uno fonte manare quodammodo tamquam riuulos uel pari natura fieri animas credunt, quas deus mittit in corpora, non autem alias bonas uel magis bonas et alias non bonas uel minus bonas. unde enim bonae aut magis bonae seu non bonae aut minus bonae animae, nisi uel moribus secundum liberum uoluntatis arbitrium uel differentia temperaturae corporum, dum aliae magis, aliae minus [*](1 Rom. Õ, 19. 12 14 Sap. 8, 19. 20 ) [*](1 et om. b 8 per] et per b constitaentnr (e ex u tn. 1) S constitnnntQr (u flied. iri ras.) 8 6 infantium b 9 qui] quia S traduce nnius S 10 ration? quae] ratio neque 8 ratione quae (ne et quae m ras.) B ratione que P scribturis P 11 scriptorarum ipsarum S Bcribtnrarum P 12 huius] hnis P1 14 scribtum P 16 inquoinqui- Datum B 18 ex om. 8 22 ribnlos P animas credant fieri S credant sd 28 uel minus malas et alias non bonas vel minus bonas S 25 bone (pr. et sec.) S 27 temperatur,|ae P )

318

grauantur corpore, quod corrumpitur et adgrauat animam? sed neque actio erat aliqua singularum quarumque animarum, qua earum mores discernerentur, antequam uenirent ad corpora, nec ex corpore minus grauante potuit iste dicere animam suam bonam, qui ait: sortitus sum animam bonam. et cum essem magis bonus, ueni ad corpus incoinquinatum. accessisse enim dixit bonitati, qua bonus erat, sortitus uidelicet animam bonam, ut etiam ad corpus incoinquinatum ueniret. aliunde ergo bonus, antequam ueniret ad corpus; sed utique non differentia morum, quia nullum ante uitae gestae meritum, non differentia corporis, quia prius bonus, quam ueniret ad corpus. unde igitur?

Hoc autem illis, qui ex traduce animae illius praeuaricatricis animas creari adserunt, quamuis pro eis sonare non uideatur, quod dictum est: ueni ad corpus, tamen in ceteris non incongrue coaptatur, ut, cum dixisset: puer autem eram ingeniosus, id ipsum explicans quibus causis ingeniosus esset, continuo subiungeret: et sortitus sum animam bonam, uidelicet ex paterno ingenio uel corporali temperamento. deinde, cum essem, inquit, magis bonus, ueni ad corpus incoinquinatum: quod si maternum intellegatur, ne hoc quidem, quod dictum est: ueni ad corpus, huic opinioni refragabitur, cum ex anima et corpore paterno uenisse ad maternum corpus accipitur incoinquinatum, uidelicet uel a cruore menstruo — dicuntur enim ex hoc ingenia grauari — uel a contaminatione adulterina. ita et haec uerba libri huius aut magis eis fauent, qui animarum traducem loquuntur, aut, si et isti ea possunt pro se interpretari, inter utrosque alternant. [*]( 1 cf. Sap. 9, 15 5 Sap. 8, 19. 20. ) [*]( 1 corpora P1 grauat P 2 anÜp\'::marum (pr. ma in fine uerstu del. m. 1) P quae S 4 corpore (por B. J. m: 1) P 7 qua] qui P qu.a JR qnja (i exjp. m. 1) S quia b aortitus (us a. l. add. m. 2) P 8 ad (d 8. l. add. m. 1) P inquoinquinatum P 10 defferentia JR1 differentiam S m::orum P horum S antea RSbd geste S 11 dif- ferentiam PB prior P 13 ifiiua] alius S 14 asserunt PJRZ) 1ssubiungereP 20 inquidPJJ 24 uedelicetB1 27 fabent P qui animarum] quia nimirum P qui animarum (alt. a corr. m. 2) 22 28 interpraetari PRS )

319

Quae si de domino secundum humanam, quae a uerbo adsumta est, creaturam uelimus accipere, sunt quidem in eadem circumstantia lectionis, quae illi excellentiae non conueniant; maxime illud, quia idem ipse, qui haec in eodem libro loquitur, aliquanto superius, cum ista uerba, de quibus nunc agimus, diceret, confessus est ex semine uiri se in sanguine coagulatum: a quo nascendi modo utique alienus est uirginis partus, quam non ex uiri semine carnem concepisse Christi nullus ambigit christianus. sed quia et in Psalmis, ubi ait: foderunt manus meas et pedes, dinumerauerunt omnia ossa mea; ipsi uero considerauerunt et conspexerunt me. diuiserunt sibi uestimenta mea et super uestem meam miserunt sortem, quae proprie illi uni congruunt, ibi etiam dixit: deus, deus meus, respice me; ut quid me dereliquisti? longe a salute mea uerba delictorum meorum, quae rursus ei non conueniunt, nisi transfiguranti in se corpus humilitatis nostrae, quoniam membra sumus corporis eius, et quia in ipso euangelio, puer proficiebat aetate et sapientia, si possunt etiam ista, quae circum hanc sententiam in libro sapientiae leguntur, propter humilem formam serui et unitatem corporis ecclesiae cum capite suo, eidem ipsi domino coaptari, quid ingeniosius illo puero, cuius in annis duodecim seniores sapientiam mirabantur ? et quid illa anima melius, quae, etiamsi uincant non 15 certando, sed probando, qui animarum traducem adfirmant, non erit consequens, ut etiam ipsa ex illius praeuaricatoris [*]( 6 cf. Sap. 7, 2 10 Ps. 21, 17. 18. 19. 2 18 Luc. 2. 40 23 cf. Luc. 2, 42. 47 ) [*]( 1 uerbo] beruo P 2 adsumpta PRS nelim Pl 8 lectionis] locutionis S 4 hoc b 5 cum] quam BSd 6 ae ex semine uiri d 7 coaculatam R coagolatum S 8 uiri (i fin. m. 1 sup. e superacr.) P .. semine uiri bd 9 et] est P 10 pedes] pedes meos Sb denumerauerunt PR 11 ipsi (i fin. ex e ». 1) 8 12 cons pexemnt B 18 propriae ES 14 congruit S respice in me bd 15 de..reliqui!tti R saiute (a tx u) S 16 dilectorum P . 20 circa b legantur S 21 aecclesiae P 22 eidem] idem P1 coaptare P1 28 illi b 24 uincat S )

320

traduce uenisse credenda sit, ne per illius hominis inoboedientiam etiam ipse peccator constituatur, per cuius unius oboedientiam ab illo reatu liberati iusti constituuntur multi? et quid incoinquinatius illo utero uirginis, cuius caro, etiamsi de peccati propagatione uenit, non tamen de peccati propagatione concepit, ut ne ipsum quidem corpus Christi ea lex seuerit in utero Mariae, quae in membris posita corporis mortis repugnat legi mentis? quam sancti patres coniugati refrenantes non quidem nisi quousque licebat in concubitum relaxarunt nec tamen tantummodo quousque licebat eius inpetum pertulerunt. proinde corpus Christi quamuis ex carne feminae adsumtum. est, quae de illa carnis peccati propagine concepta fuerat, tamen, quia non sic in ea conceptum est, quomodo fuerat illa concepta, nec ipsa erat caro peccati, sed similitudo carnis peccati. non enim accepit inde reatum moriendi, qui adparet in motu carnis non uoluntario, quamuis uoluntate superando, aduersus quem spiritus concupiscit, sed accepit inde, non quod contagioni praeuaricationis, sed quod exsoluendae indebitae morti et ostendendae promissae resurrectioni sufficeret: quorum unum nobis ad non timendum, alterum ad sperandum ualeret.

Denique si a me quaeratur, unde acceperit animam Iesus Christus, mallem quidem hinc audire meliores atque doctiores; sed tamen pro meo captu libentius responderim "unde Adam* quam de Adam". si enim puluis adsumtus ex terra, in qua nullus hominum fuerat operatus, meruit diuinitus animari, [*]( 18 cf. Gal. 5, 17 ) [*]( 2 ipse (ip 8. I, m. 1) P S multi om. 81 Ó propagine Sd propagine Sbd 6 concoepit 8 seauerit S 9 in-licebat om. 81 concnbito P1 relaxaneront b 12 aMomptnra P1 15 accipit R 16 apparet PBbd quamois] quam P 17 concupiscit (n - o m. 1) JS concupiscet 8 18 contagione PB exoluendae P exsolnende S 19 indeoita P indebite S oBtendende S pronuaee S resurrectionis 8 22 queratnr S 24 unde] non de b 25 qui ex qu, tIL 1 S quam de Adam oi». Pl adsnmpt 81 ex] et PS e* (x eras.) S )

321

quanto magis corpus adsumtum ex carne, in qua itidem nullus hominum fuerat operatus, sortitum est animam bonam, cum illic erigeretur casurus, hic descenderet leuaturus! et fortasse ideo ait: sortitus sum animam bonam — si tamen hoc de illo oportet intellegi — quia solent quae sorte dantur diuinitus dari. aut, quod fidenter dicendum est, ne uel illa anima aliquibus operibus praecedentibus ad tantum apicem subuecta putaretur, ut cum ea uerbum caro fieret et habitaret in nobis, ad auferendam suspicionem praecedentium meritorum sortis nomen accessit.

Est in epistula, quae inscribitur ad Hebraeos, locus quidam diligenti consideratione dignissimus. cum enim per Melchisedech, in quo huius rei futurae figura praecesserat, discerneret sacerdotium Christi a sacerdotio Leui, uidete ergo, inquit, qualis hic est, cui et decimam partem Abraham dedit de primitiis patriarcha. et hi quidem, qui de filiis sunt Leui, sacerdotium accipientes mandatum habent a decimis populi secundum legem, hoc est a fratribus suis, quamuis et ipsi ex lumbis Abrahae exierunt. qui autem non est ex genere eorum decimauit Abraham et habentem promissionem benedixit. sine ulla autem contradictione qui minor est a maiore benedicitur. et hic quidem decimas morientes homines accipiunt, ibi autem qui testificatur se uiuere. et, sicut oportet dicere, propter Abraham et Leui accipiens decimam decimatus est; adhuc enim in lumbis patris sui fuit. si ergo etiam hoc ualet ad istam distantiam, quantum praeemineat sacerdotio Leuitico sacerdotium Christi, [*]( 4 Sap. 8, 19 8 cf. Ioh. 1, 14 14 Hebr. 7, 4-10 ) [*]( 1 adsnmptum PS assumptum Rbd 2 sortitflg (corr. m. 1) S sortitus b 6 dicendum est om. S 7 precedentibus B 8 fierit P 9 suapitionemJB 10 accessit S1 11 epistola B scribitur S hebreos liS 14 discenieretur b sacerdotium-a om. Pl 15 inquid P 16 primiciie P ii d 17 flli,ęs (ae exp. m. 1) P 20 exierint BSd 22 minor (mi add. m. 2) P 23 quidS (dg 8. I. m. 1) P 28 lenitico sacerdotium in mg. add. m. 1 P ) [*]( XXVIII. Aug. leet. III pan 1. ) [*]( 21 )

322

quod sacerdos Christus per illum praefiguratus est, qui decimauit Abraham, in quo et ipse Leui decimatus est, profecto Christus ab eo non est decimatus. at si propterea decimatus est Leui, quia in lumbis erat Abrahae, propterea non est decimatus Christus, quia non erat in lumbis Abrahae. porro autem, si non secundum animam, sed tantum secundum carnem accipimus Leui fuisse in Abraham, ibi erat et Christus, quia et Christus secundum carnem ex semine est Abrahae; et ipse itaque decimatus est. quid est ergo, quod adfertur pro magna differentia sacerdotii Christi a sacerdotio Leui, quod Leui decimatus est a Melchisedech, cum esset in lumbis Abrahae, ubi et Christus erat, unde pariter decimati sunt, nisi quia necesse est intellegamus secundum aliquem modum ibi Christum non fuisse? quis autem neget eum secundum carnem ibi fuisse? ergo secundum animam ibi non fuit. non est igitur anima Christi de traduce praeuaricationis Adae, alioquin etiam ipsa ibi fuisset.

Hic existunt illi, qui traducem animarum defendunt, et dicunt confirmatam esse sententiam suam, si Leui constat etiam secundum animam fuisse in lumbis Abrahae, in quo eum decimauit Melchisedech, ut possit ab eo Christus in ista decimatione discerni: qui quoniam decimatus non est et tamen in lumbis Abrahae secundum carnem fuit, restat, ut secundum animam ibi non fuerit, et ideo sit consequens, ut ibi Leui secundum animam fuerit. hoc ad me non multum adtinet, qui utrorumque conlationem adhuc audire sum paratior quam utrorumlibet iam confirmare sententiam. interim Christi animam ab origine huius traducis per hoc testimonium secernere uolui. inuenient isti, quid eis pro ceteris fortasse respondeant, [*](3 at si prop in ras. ttl. 1 P 4 erat in lumbis bd et propterea b 5 erat] est 8 6 animam sed tantum secun add. m. 2 in mg. P; syllaba dum uocabuli secundum prorsus deest 8 quia et xps om. Pl habrahae P 9 itaque] utique b adfertur] differtur S 10 sacerdotii om. P 11 melchisech S et om. PR 16 traduc..e P 18 hinc b exsistunt P 24 ibi non a. I. m. 1 R leni (u s. I. m. 1) S 26 ul,trorumque P 29 quid] qui Rbd )

323

et dicant, quod etiam me non parum mouet, quamuis nullius hominis anima sit in lumbis patris sui, secundum carnem tamen in lumbis Abrahae constitutum . Leui decimatum et ibi constitutum secundum carnem Christum non decimatum. secundum rationem quippe illam seminalem ibi fuit Leui, qua ratione per concubitum uenturus erat in matrem, secundum quam rationem non ibi erat Christi caro, quamuis secundum ipsam ibi fuerit Mariae caro. quapropter nec Leui nec Christus in lumbis Abrahae secundum animam, secundum carnem uero et Leui et Christus; sed Leui secundum concupiscentiam carnalem, Christus autem secundum solam substantiam corporalem. cum enim sit in semine et uisibilis corpulentia et inuisibilis ratio, utrumque cucurrit ex Abraham uel etiam ex ipso Adam usque ad corpus Mariae, quia et ipsum eo modo conceptum et exortum est. Christus autem uisibilem carnis substantiam de carne uirginis sumsit; ratio uero conceptionis eius non a semine uirili, sed longe aliter ac desuper uenit. proinde secundum hoc, quod de matre accepit, etiam in lumbis Abrahae fuit.

Ille est ergo decimatus in Abraham, qui, licet secundum carnem tantum, sic tamen fuit in lumbis eius, quemadmodum in sui patris etiam ipse Abraham, id est qui sic est natus de patre Abraham, quemadmodum de suo patre natus est . Abraham, per legem scilicet in membris repugnantem legi mentis et inuisibilem concupiscentiam, quamuis eam casta et bona iura nuptiarum non sinant ualere, nisi quantum ex ea [*]( 1 me om. 81 cum ttoce quamuis incipiunt Eugippii Excerpta p. 193-195 ed. Knoll nullus It 3 leuui (alt. u a. l. m. 1) S 5 quippe] uero S ibi] ubi S 7 quamuis (uia 8. l. m. 1) S 8 leuui et u- (alt. u 8. l. m. 1) S 9 animamam P et] nec 81 10 leni 8. xpi P 12 corpolentia S 13 cucurrit] concurrit b habraham P 14 quia] qui PR 15 carnis*** p)9 (car eras.) P 17 uirili] uiri S 18 in] de P in — 324, 4 abrahae om. 221 20 ergo] igitur bd 22 est fin. 8. l. m. 1 8 23 de] ex S patre] patre ipso P quemadmodum] id est quemadmodum P 24 in membris om. JRl 26 sinant (n fin. 8. 1. m. 1) S. ) [*]( 21* )

324

possunt generi substituendo prospicere . non autem et ille ibi decimatus est, cuius caro inde non feruorem uulneris, sed materiam medicaminis traxit. nam cum ipsa decimatio ad praefigurandam medicinam pertinuerit, illud in Abrahae carne decimabatur, quod curabatur, non illud, unde curabatur. eadem namque caro non Abrahae tantum, sed ipsius primi terrenique hominis simul habebat et uulnus praeuaricationis et medicamentum uulneris: uulnus praeuaricationis in lege membrorum repugnante legi mentis, quae per omnem inde propagatam carnem seminali ratione quasi transcribitur; medicamentum autem uulneris in eo, quod inde sine opere concupiscentiali in sola materie corporali per diuinam conceptionis formationisque rationem de uirgine adsumtum est propter mortis sine iniquitate consortium et sine falsitate resurrectionis exemplum. quapropter quod anima Christi non sit ex traduce animae illius primae praeuaricatricis, puto, quod etiam ipsi, qui animarum traducem defendunt, consentiant — per semen quippe concumbentis patris transfundi etiam semen animae uolunt, a quo genere conceptionis Christus alienus est — et quod in Abraham, si secundum animam fuisset, etiam ipse decimatus esset; non esse autem decimatum scriptura testatur, quae hinc quoque sacerdotium eius a Leuitico sacerdotio distinguit.

An forte dicent: sicut potuit ibi esse secundum carnem et non decimari, cur non etiam secundum animam sine decimatione potuerit? hic respondetur: quia utique simplicem animae substantiam incrementis augeri corporalibus nec illi putauerunt, [*](1 possint b genere (in mg. add. is m. 2) P generi? (s exp. m. 1) S prosl!picere (pros add. M. 2) P 6 quo* (d eras.) R 7 terraenique P simul (Mt mg. add. m. 2 primum) P 9 legit (s exp. m. 1) S 12 concupiscenciali R concupiscentiali (pritll. i 8. I.) S materiae PS materia bd 13 assumptum P adsumptus RS 14 iniquitatis Rl 16 illius] illine uel cum b 17 defandunt P 19 a 8. l. M. 1 R 20 habraham R 22 scriptura] scribtura P xpm scriptura S 23 leuuitico (pr. u 8. b m. I) S 24 sicnt-esse om. b 25 quur PR 26 hic] ad hoc b )

325

qui eam corpus existimant, quorum in parte sunt maxime qui eam ei parentibus creari opinantur. proinde in corporis semine potest esse uis inuisibilis, quae incorporaliter numeros agit, non oculis, sed intellectu discernenda ab ea corpulentia, quae uisu tactuque sentitur . et ipsa quantitas corporis humani, quae utique modulum seminis inconparabiliter excedit, satis ostendit posse inde aliquid sumi, quod non habeat illam uim seminalem, sed tantum corporalem substantiam, quae diuinitus non de propagine concumbentium in carnem Christi adsumta atque formata est. hoc autem de anima quis ualeat adfirmare, quod utrumque habeat, et materiem seminis manifestam et rationem seminis occultam? sed quid laborem in re, quae persuaderi uerbis nemini forsitan potest, nisi tantum ac tale ingenium sit, quod possit loquentis praeuolare conatum nec totum expectare a sermone? breuiter itaque conligam: si potuit et de anima fieri - quod cum de carne diceremus, forsitan intellectum sit — ita est de traduce anima Christi, ut non secum labem praeuaricationis adtraxerit; si autem sine isto reatu non posset inde esse, non est inde. iam de ceterarum animarum aduentu, utrum ex parentibus an desuper sint, uincant qui potuerint. ego adhuc inter utrosque ambigo et moueor aliquando sic, aliquando autem sic, saluo eo dumtaxat, ut uel corpus esse animam uel aliquam corpoream qualitatem siue coaptationem, si ita dicenda est, quam Graeci appovCav uocant, non credam nec quolibet ista garriente me crediturum esse confidam adiuuante deo mentem meam.

Est aliud testimonium non neglegendum, quod pro se possunt proferre, qui uenire desuper animas credunt, dicente [*]( 1 maximae P 4 corpclentia S 6 utiqu.e P inconparabiliter] incorporaliter 8 9 adsumpta PRS 11 materięm JR materiam Sbd 13 peraaaderi (i sup. e m. 1 superscr.) P nisij nisi si Bb 14 loquentes P praeualere Pb .15 ezspectare B colligamus S 18 secum in mg. add. m. 1 P labem] et ipse labem P 20. aduentum PS1 sint Eug.: sit PBSbd 21 ambigor (r m. 1 exp. uidetur) P ambigo. (r eras.) B 22 salbo P 24 grece P greci S armonian PR armoniam S harmoniam b 25 non credam om. SBJEug nec] ne S )

326

ipso domino: quod natum est ex carne, caro est; et quod natum est ex spiritu, spiritus est. quid hac, inquiunt, sententia determinatius non posse ex carne animam nasci? quid est enim aliud anima quam spiritus uitae, creatus utique, non creator? contra quos illi alii: quid enim, inquiunt, nos aliud sentimus, qui dicimus carnem ex carne, animam ex anima? nam ex utroque constat homo, de quo utrumque uenire sentimus, carnem de carne operantis, spiritum de spiritu concupiscentis, ut interim omittatur, quod illud dominus non de carnali generatione, sed de spiritali regeneratione dicebat.

His igitur, quantum pro tempore potuimus, pertractatis omnia paria uel paene paria ex utroque latere rationum testimoniorumque momenta pronuntiarem, nisi eorum sententia, qui animas ex parentibus creari putant, de baptismo paruulorum praeponderaret. de quibus quid eis responderi possit, nondum mihi interim occurrit; si quid forte postea deus dederit, si . quam etiam scribendi concesserit facultatem studiosis talium, non grauabor. nunc tamen non esse contemnendum testimonium paruulorum, ut quasi refelli, si ueritas contra est, neglegatur, ante denuntio. aut enim de hac re nihil quaerendum est, ut sufficiat fidei nostrae scire nos, quo pie uiuendo - uenturi sumus, etsi nesciamus, unde uenerimus; aut, si non inpudenter aestuat anima rationalis etiam hoc nosse de se ipsa, absit peruicacia contendendi, adsit diligentia requirendi, humilitas petendi, perseuerantia pulsandi, ut, si nobis hoc expedire nouit, qui melius quam nos quid nobis expediat utique nouit, det etiam [*]( 1 Ioh. 3,6 .24 cf. Matth. 7, 7. 11, ) [*]( 1 et om. b 2 est fin. itucr. m. 1 P 3 carne* (m eras.) R 4 quid est enim] et quid enim est b 5 utique] itaque b alii in tng. add. m. 1 P 7 nam in ras. Pl om. B1 8 sentimus (i ex e m. 1) S 10 ge****»**||nerati<me (et in mg. add. re) P 12 paene (a exp. m. 1) P pene BS 13 monimenta b 15 respondete P12 17 quam om. SPl; sed in mg. cod. P add. m. 2 si quam concesserim P1 18 grauabor] grauabor exponere S contempnendum B 19 paruolorum S1 si (i ex e) S 21 sufficiat] superficiat S quo pie] copiae P 23 racion\'alia 22 peruicatia PR 24 contendepdi] contemnendi S tondendi P )

327

hoc, qui dat bona data filiis suis. consuetudo tamen matris ecclesiae in baptizandis paruulis nequaquam spernenda est neque ullo modo superflua deputanda nec omnino credenda, nisi apostolica esset traditio. habet enim et illa parua aetas magnum testimonii pondus, quae prima pro Christo meruit sanguinem fundere.

Admoneo sane, quantum ualeam, si quos ista praeoccupauit opinio, ut animas credant ex parentibus propagari, quantum possunt se ipsos considerent et interim sapiant corpora non esse animas suas. nulla enim propior natura est, qua diligenter inspecta possit etiam deus, qui supra omnem creaturam suam incommutabilis permanet, incorporaliter cogitari, quam ea, quae ad ipsius imaginem facta est, et nihil uicinius aut fortasse nihil tam consequens, quam ut credito, quod anima corpus sit, etiam deus corpus esse credatur. propter hoc enim corporalibus adsuefacti et adfecti sensibus nolunt animam credere aliud esse quam corpus, ne, si corpus non fuerit, nihil sit, ac per hoc tanto magis timent etiam de deo credere, quod corpus non sit, quanto magis timent deum credere nihil esse. ita enim feruntur in phantasias uel phantasmata imaginum, quae cogitatio de corporibus uersat, ut his subtractis tamquam per inane pereundum sit reformident. ita necesse est, ut et iustitiam et sapientiam pingant quodammodo in cordibus suis cum formis et coloribus, quas non possunt incorporeas cogitare, nec tamen dicunt, quando iustitia uel sapientia mouentur, ut uel laudent eas uel secundum eas aliquid agant, [*]( 1 bona data tiliis] data bona dare filiis b data om. R 2 ecclesiae R 3 nec omnino credenda om. S 4 traditio] ra..tio (sic) R 7 ualeo RlSd 8 ex parentibus credant bd 10 proprior P, (pro s. I. m. 2) S 14 credi.. (to eras.) R 15 aut corpus sit (aut 8. l. m. 2) B 16 adsuae facti S assuefacti (pr. s m. 1 a. I.) B 17 ne si] nisi S 18 ac] hac S 20 fantasias S fantasmata S 21 quaej q; 81 22 pereundQ (fi sup. o superacr. m. 1) R pereundS 81 reformident (re in mg. add. m. 1) P 23 necesse (ne 8. 2. m. 1) R et om. # et] uel S pingant (pr. n 8. L m. 1) S 25 tamenj cum b 26 laudent] andent (1 eras.) R agunt R )

328

quem colorem, quam staturam, quae liniamenta [uel quales formas] conspexerint. sed de his alias et multa iam diximus et, si deus uoluerit, ubi res uidebitur postulare, dicemus. nunc quod dicere coeperamus, si de traduce animarum a parentibus uel non dubitant quidam, quod ita sit, uel dubitant, an ita sit, animam tamen corpus esse non audeant credere aut dicere, maxime propter quod dixi, ne deum quoque ipsum nihil aliud opinentur esse quam corpus, etsi excellentissimum, etsi naturae cuiusdam propriae cetera supergredientis, corpus tamen.

Denique Tertullianus, quia corpus esse animam credidit non ob aliud, nisi quod eam incorpoream cogitare non potuit et ideo timuit, ne nihil esset, si corpus non esset, nec de deo ualuit aliter sapere: qui sane quoniam est acutus interdum contra opinionem suam uisa ueritate superatur. quid enim uerius dicere potuit quam id, quod ait quodam loco: omne corporale passibile est? debuit ergo mutare sententiam, qua paulo superius dixerat etiam deum corpus esse. neque enim arbitror eum ita desipuisse, ut etiam dei naturam passibilem crederet, ut iam non Christus in carne tantum neque in carne et anima, sed in ipso uerbo, per quod facta sunt omnia, passibilis et commutabilis esse credatur: quod absit a corde christiano. item cum animae etiam colorem daret aerium ac lucidum, uentum est ad sensus, quibus eam membratim quasi corpus instruere conatus est et ait: hic erit homo interior, alius exterior, dupliciter unus; habens et ille oculos et aures suas, quibus populus [*](16 Tertull. de anima 7 (ed. A. Reifferscheid et G. Wmowa pag. 308. 22 25 ibid. cap. 9 (p. 312, 2-5) ) [*]( 1 lineamenta bd uel quales formas om. PBS 2 aliis Sl multas PR 8 dieemus] docebimus 4 traduce.. (re eras.) B 9 proprie Sb snpergredientcs P 11 in tertullianus 8 14 ualuit] uoluit b acutus est bd 16 id] quod id b omne] esse b 20 Christus non d 21 alt. in om. S quod (d 8. l. m. 1) P 28 colorem] colerem S 24 aereuma 25 instruere] instituere b 26 dnbliciter B1 27 populus] Paulus in textu habetur ed. A. Retfferscheid et G. Wissowa p. 312, 3 )

329

dominum audire et uidere debuerat, habens et ceteros artus per quos et in cogitationibus utitur et in somnis fungitur.

Ecce, quibus auribus et quibus oculis debuit audire et uidere deum populus, quibus anima in somnis fungitur, cum, si ipsum Tertullianum quisquam uideret in somnis, numquam se diceret ab eo uisum et cum eo locutum, quem uicissim ipse non uidisset. postremo, si anima se ipsam uidet in somnis, cum iacentibus utique uno loco membris corporis sui ipsa per uarias imagines euagatur, quas uidet, quis eam uidit aliquando in somnis aerii coloris et lucidi, nisi forte ut cetera, quae similiter falso uidet? nam et hoc potest uidere. sed absit, ut eam talem, cum euigilauerit, credat; alioquin quando se aliter uiderit, quod magis crebrum est, aut mutata erit anima eius, aut nec tunc animae uidetur substantia, sed imago corporis incorporea, quae miro modo sicut in cogitatione formatur. quis enim Aethiops non paene semper nigrum se uidit in somnis aut, si in alio colore se uidit, non magis miratus est, si fuit cum illo memoria? aerio tamen colore ac lucido nescio utrum se umquam uidisset, si numquam istum legisset uel audisset.

Quid? quod ducuntur homines talibus uisis et de scripturis nobis uolunt praescribere tale aliquid esse non animam, sed ipsum deum, qualis figuraliter sanctorum spiritibus demonstratus est, qualis etiam in sermone allegorico ponitur. similia [*]( 1 dominum] deO b 2 per quos (s. I. m. 2 quibua) B cogitatibus ed. Reiff. et Wiss. somnia] somniis Reiff. Wiss. 5 fungitur (r ex m) P 7 loquutum PR, (m. 1 ex loquentS) 8 8 ae] semet 8 9 loco] in loco b 10 uarias (a fin. superscr. m. 1 sup. e) 8 imagine senagatuT Rt euagatnr] peruagatur S quas uidet om. RS uidet] uidit P quis aliquando se uidet in somnis sqq. 8 eam uidit om. PRl 11 post aliquando in mg. add. m. 2 se uidit R coleris P et] ac bd 12 poten S 14 quod] quid 81 16 tunc anima R 16 cum uoee sicut incipit cod. E sicut] sit E 17 etiops P ethiops R poena PS 18 uidet Sb uidet 8 19 aereo b 20 umquas 8 uidisset] quis uidet et S 22 dicuntur R scribturis EP 24 spirittlibus E 25 allegorico (go 8. l. m. 1) 8 )

330

quippe sunt illa uisa talibus dictis. ac sic errant, constituentes in corde suo simulacra uanae opinionis nec intellegentes ita sanctos de suis uisis talibus iudicasse, qualiter iudicarent, si talia diuinitus in figuris dicta legerent uel audirent: sicut septem spicae et septem boues septem anni sunt, sicut linteum quattuor lineis alligatum uelut discus plenus uariis animalibus orbis terrarum est cum omnibus gentibus, sic omnia cetera et multo magis, quae de rebus incorporeis corporalibus significantur non rebus, sed imaginibus.

Noluit tamen Tertullianus animam crescere substantia sicut corpus, adserens etiam timoris sui causam: ne etiam decrescere dicatur substantia, inquit, atque ita et defectura credatur. et tamen, quia per corpus eam localiter tendit, non inuenit exitum incrementorum eius, quam uult de semine exiguo aequari corporis quantitati, et ait: sed uis eius, in quo naturalia peculia consita retinentur, saluo substantiae modulo, quo a primordio inflata est, paulatim cum carne producitur. hoc forte non intellegeremus, nisi adhibita similitudine planum faceret, quod dicebat. constitue, inquit, certum pondus auri uel argenti, rudem adhuc massam: conlectus habitus est illi et futuro interim minor, tamen continens intra lineam moduli totum quod natura est auri uel argenti. dehinc cum in lamminam massa laxatur, maior [*]( 5 cf. Gen. 41, 26 cf. Act. 10, 11. 12 11 Tertull. de anima 37 (ed. A. Meifferacheid et O. Wissowa p. 364, 9-24) ) [*]( 1 uisis 8 8 iudicarent] iudicant b 4 figuris (eup. fin. a auperacr. i) S 5 apice S spi»«ce (c a m. 2) R septem ante boues ex sempm E lintheam b 6 lineis] linteis PRl 10 subsubstantia E substantiA B. 11 asserens EPR afferens bd 12 substantia dicatur PBSbdj item TertulL p. 364, 9 inquid Ets 15 quantitati (B. I. m. 2 t qualitati) R 16 quo] qua TertulL retinerentur E 17 salbo P 18 producatur PRl producatur in membris b 19 athibita El adibita S post similitudine addunt: eorum quae uidemus bd 20 constitute (a exp. m. 1) R inquid E1 21 argenti (ar add. m. 2) 8 est abitus S 22 minora S tamen] tam S 23 lineam] uenara S 24 laminam Sbd Tert. )

331

efficitur initio suo per dilatationem ponderis certi, non per adiectionem, dum extenditur, non dum augetur. etsi sic quoque augetur, dum extenditur; licet enim et habitu augeri, cum statu non licet. tunc et splendor ipse prouehitur auri uel argenti, qui prius fuerat quidem et in massa, sed obscurior, non tamen nullus . tunc. et alii atque alii habitus accedunt pro facilitate materiae, qua duxerit eam, qui agit, nihil conferens modulo nisi effigiem. proinde et animae crementa reputanda non substantiua, sed prouocatiua.

Quis hunc crederet cum isto corde tam disertum esse potuisse? sed tremenda ista sunt, non ridenda. ad hoc enim numquid cogeretur, si aliquid cogitare posset, quod et sit et corpus non sit? quid autem absurdius quam putare massam cuiuspiam metalli ex aliqua parte crescere posse, dum tunditur, nisi decrescat ex altera, uel augeri latitudine, nisi crassitudine minuatur? aut ullum esse corpus manente naturae suae quantitate, quod undique crescat, nisi rarescat? quomodo igitur inplebit anima ex illa stilla seminis magnitudinem corporis, quod animat, si et ipsa corpus est, cuius substantia nullo accessu crescat? quomodo, inquam, inplebit carnem, quam uiuificat, nisi tanto rarior fuerit, quanto [*]( 1 per] pro E dilation em Rl 2 adiectetionem E 4 et om. S b prouehitur] perhibetur ERSb peribetur (in mg. add. aJ prouchitur id- gue m. 2) P auri] augeri (ge prima man. del. m. 2 retract. et 8. I. addid. al auri) E uel] et S 6 qui prius fueratj opus fuerat EPR, (in ras. utrumque uocab.) S prius om. Tert. 7 abitus S 9 proinde] itajRadf Tert. 10 incrementa PBSbd 11 prouocatiua] prouectiua Tertull Å. Reiff. Wias. 364, 24 12 hunc] nunc (,n. 2 8. I. ai hunc) E u diesertum S 13 ista sunt] esse punt (ta add. 8. I. m. 1; Mtpra esse add. m. 2 al ista sunt) E ista] ita b 14 numquid] nunquam b cogitare] cogere S possit S 16 non 8. I. m. 1 S 17 de crescat C 18 crassitudinem B crassitudinS inuatur P 19 nisi rarescat om. 81 20 inpleuit E1 stella Ex 22 nulla R crescit (i ex a m 1) R 23 inpleuit ElPRC )

332

grandius, quod animauerit? timuit uidelicet, ne deficeret etiam minuendo, si cresceret, et non timuit, ne deficeret rarescendo, cum cresceret. sed quid amplius inmorer, quando et sermo pergit in prolixiorem modum, quam petit terminandi necessitas, et sententia mea iam satis nota sit, uel . quid certum teneam uel unde adhuc dubitem et quare dubitem? proinde et hoc uolumen iam concludatur, ut quae sequuntur deinde uideamus.

LIBER UNDECIMUS.

Et erant ambo nudi Adam et mulier eius et non pudebat illos. serpens autem erat prudentissimus omnium bestiarum quae sunt super terram quas fecit dominus deus. et dixit serpens mulieri: quid quia dixit deus: non edetis ab omni ligno paradisi? et dixit mulier serpenti: a fructu ligni, quod est.in paradiso, edemus; de fructu autem ligni, quod est in medio paradisi, dixit deus: non edetis ex eo neque tangetis illud, ne moriamini. et dixit serpens mulieri: non morte moriemini; sciebat enim deus, quoniam qua die manducaueritis de eo aperientur uobis oculi et eritis tamquam dii, scientes bonum et malum. et [*]( 10 Gen. 3, 1-24 ) [*]( 2 ne] ut b 3 cum cresceret] concresceret E1 non cresceret b 4 perget S 5 sit nota bd quid] quod 8 7 ut] et S sequntur El 8 Ezpl liber decimus incipiunt capitula libri undecimi/oi. 159 E Explicit liber decimus (litt. mai.) fol. 264b P Explicit liber decimus ; incip lib undecimus (litt. mai.) fol. 194* R Expl liber decimus (litt. mai.). Incipit liber undecimus (litt. maio rubr.) pag. 275h S fol. 89* C 9 Explicuerunt capitula incipit liber undecimus fol. 160 E Incp liber undecimus feliciter (litt. maio color.) fol. 265* P fol. 194* B 10 ambo] om. E eras. in R nudi ambo PSd 11 illos] eos C prudentior S 13 Quid quia] quid eat quod R 14 deus] dfis PC dominus deus b editis b 15 fructi S 16 in medio (in super eras. m) R 17 paradiso EPR deus] dfls P dfis ds C 19 scit b quoniam -0.. S 20 adaperientur (ad in mg. m. 2 ut uidettlr) R 21 scientis P )

333

uidit mulier, quia bonum lignum in escam et quia placet oculis uidere et decorum est cognoscere. et sumens de fructu eius edit et dedit et uiro suo secum, et ederunt. et aperti sunt oculi amborum, et agnosuerunt, quia nudi erant; et consuerunt folia fici et fecerunt sibi campestria. et audierunt uocem domini dei deambulantis in paradiso ad uesperam et absconderunt se Adam et mulier eius a facie domini dei in medio ligni paradisi. et uocauit dominus deus Adam et dixit illi: Adam ubi es? et dixit ei: uocem tuam audiui deambulantis in paradiso et timui, quia nudus sum, et abscondi me. et dixit illi: quis nuntiauit tibi, quia nudus es, nisi a ligno quod praeceperam tibi tantum ne ex eo manducare s ab eo edisti? et dixit Adam: mulier, quam dedisti mecum, haec mihi dedit a ligno, et edi. et dixit dominus deus mulieri: quid hoc fecisti? et dixit mulier: serpens seduxit me, et manducaui. et dixit dominus deus serpenti: quia fecisti hoc, maledictus tu ab omnibus pecoribus et ab omnibus bestiis quae sunt super terram. super pectus tuum et uentrem tuum ambulabis et terram edes omnes dies uitae tuae. et inimicitias ponam inter te et inter mulierem et inter semen tuum et inter semen eius. ipsa tibi seruabit caput, et tu seruabis eius calcaneum. et mulieri dixit: multiplicans multiplicabo tristitias tuas et gemitum tuum. in tristitiis paries filios, et ad uirum tuum conuersio tua, et ipse tui dominabitur. Adae autem dixit: quia [*]( 1 in escam] in ad escam P in esca S ad escam RCbd 3 etfin. om. EPEbd 7 ambulantis PSC 10 post illi om. Adam £ lPRSbd post es add. m. 2 to E 11 imparadiso S 14 mandncaris PR 15 mecum] mihi PRlG 16 a] de bd 18 serpenti (i ex e) P 19 peccoribus S 20 omnem terram b 21 et uentrem tuum om. C ambnlanis P 22 omnibus diebus S, (supra lin. m. 2) E 23 inter ante mulierem 8. l. m. 1 S 24 inter om. Sbd ipse R seraanit P Q\'bi caput (nbi del. m. I) S 25 calcaneum eius E 27 tristitiis tuis S tristitias C )

334

audisti uocem mulieris tuae et odisti de ligno, de quo praeceperam tibi de eo solo non edere, maledicta terra in operibus tuis; in tristitiis edes illam omnes dies uitae tuae; spinas et tribulos edet tibi, et edes. fenum agri. in sudore faciei tuae edes panem tuum, donec conuertaris in terram, ex qua sumtus es, quia terra es et in terram ibis. et uocauit Adam nomen mulieris suae "Uita"-, quoniam haec est mater omnium uiuentium. et fecit dominus deus Adam et mulieri eius tunicas pelliceas et induit eos. et dixit dominus deus: ecce Adam factus est tamquam unus ex nobis in cognoscendo bonum et malum. et nunc ne aliquando extendat manum et sumat de ligno uitae et edat, et uiuat in aeternum. et dimisit illum dominus deus de paradiso uoluptatis operari terram, ex qua sumtus est. et eiecit Adam et conlocauit eum contra paradisum uoluptatis; et ordinauit Cherubin et flammeam rhomphaeam quae uertitur custodire uiam ligni uitae.

Antequam huius propositae scripturae textum ex ordine pertractemus, admonendum arbitror, quod iam me et alibi in hoc opere memini praelocutum, illud a nobis esse flagitandum, ut ad proprietatem litterae defendatur, quod gestum narrat ipse qui scripsit. si autem in uerbis dei uel cuiusquam personae in officium propheticum adsumtae dicitur aliquid, quod [*](1 sedisti PS 2 solo om. P edere§ E aederis P aedere S 3 illa S 4 edet] aedet S germinauit P* germinabit RPsbd 6 foeuum SR faciei tuae] w1ţ\\lş t9i faciei tuae (exp. m. 1) P uultus tui b 6 sumptus E*PRSbd 8 Uita] eua id est uita b 9 deus om. Pl 10 pellicias PSb pellitias R dominus om. EPRS 11 tamquam] quasi S 12 cognoscendum PR 13 manum suam Plbd; suam exp. tp. 2 R 14 aedat PS 15 uolu.ptatis (m er.) R 16 sumptus -EPPRSbd 17 omauit Pl cerubin PRl cherubim SR2d fiammam El 18 romfeam ES rompheam PR 20 scribturae EP 21 admonendum E1 et om. S 22 praeloquutum PS proloquutum ij1 23 littere P dei i pendatur P 24 ipse] ille S scribit P scribsit El 25 propheticum in officium S profeticum EprophęticumB adsumptae PRS assumptae bd )

335

ad litteram nisi absurde non possit intellegi, procul dubio figurate dictum ob aliquam significationem accipi debet; dictum tamen esse dubitare fas non est . hoc enim a fide narratoris et pollicitatione expositoris exigitur.,

Erant ergo ambo nudi: uerum est, omnino nuda erant corpora duorum hominum in paradiso conuersantium. nec pudebat eos: quid enim puderet, quando nullam legem senserant in membris suis repugnantem legi mentis suae? quae illos poena peccati post perpetrationem praeuaricationis secuta est usurpante inoboedientia prohibitum et iustitia puniente commissum. quod antequam fieret, nudi erant, ut dictum est, et non confundebantur; nullus erat motus in corpore, cui uerecundia deberetur; nihil putabant uelandum, quia nihil senserant refrenandum. quemadmodum propagaturi filios, iam antea disputatum est; non tamen eo modo credendum est, quo propagauerunt, posteaquam crimen admissi praedicta ultio consecuta est, cum, priusquam morerentur, iam in corpore inoboedientium hominum iustissimo reciprocatu inoboedientium membrorum tumultum mors concepta uersaret. nondum erant tales Adam et Eua, cum ambo nudi essent et non confunderentur.

Serpens autem erat ibi prudentissimus quidem, sed omnium bestiarum, quae erant super terram, quas fecerat dominus deus. translato enim uerbo dictum est ,,prudentissimus" uel, sicut plures latini codices habent, sapientissimus", non proprio, quo in bonum accipi sapientia solet uel dei uel angelorum uel animae rationalis, tamquam [*]( 4 cf. lib. VIII 1-7 8 cf. Rom. 7, 23 15 cf. lib. YIin 3—11 22 cf. Locut. de Genesi VIII ) [*]( 2 figuratae ESR 5 cap. I E 8 repugnante P 9 perpetrationem (pr. t 8. l. m. 1) E 18 putant b 14 quemammodum El propagaturi essent d 16 crimen (r 8. I. m. 1) E admisei (s alt. 8. I. m. 1) E admisai 8. I. m. 2 B admissum Pbd 17 consequuta Jt morerentur (n 8. I. m. 1) E 18 inoboedientiam P reciprocato PJR1 20 aeua S 21 confundebantur PJtlb 22 cap. II E 25 latini om. P 26 quod P solet sapientia bd )

336

si sapientes apes etiam formicasque dicamus propter opera uelut imitantia sapientiam. quamquam iste serpens non inrationali anima sua, sed alieno iam spiritu, id est diabolico, possit sapientissimus dici omnium bestiarum. quantumlibet enim praeuaricatores angeli de supernis sedibus suae peruersitatis et superbiae merito deiecti sint, natura tamen excellentiores sunt omnibus bestiis propter rationis eminentiam. quid ergo mirum, si suo instinctu diabolus iam inplens serpentem eique suum spiritum miscens eo more, quo uates daemoniorum inpleri solent, sapientissimum eum reddiderat omnium bestiarum secundum animam uiuam inrationalemque uiuentium? abusione quippe nominis ita sapientia dicitur in malo, quemadmodum in bono astutia, cum proprie magisque usitate in latina dumtaxat lingua sapientes laudabiliter appellentur, astuti autem male cordati intellegantur. unde nonnulli, sicut in plerisque codicibus inuenimus, ad usum latinae locutionis non uerbum, sed potius sententiam transferentes astutiorem omnibus beatus istum serpentem quam sapientiorem dicere maluerunt. quid autem habeat hebraea proprietas, utrum illic in malo non abusiue, sed proprie possint dici et intellegi sapientes, uiderint, qui eam probe nouerunt. nos tamen aperte legimus alio scripturarum loco sanctarum sapientes ad malum, non ad bonum; et dominus dicit [*]( 22 cf. Hierem. 4, 22 ) [*]( 1 formicasliqeuae P formicas quae R 2 iste (e super a scr. m. 1) S inrationali E1 4 posset PBSbd 5 angelis P angeli* (s er.) R 6 superniae P sunt S 8 instinctv (v sup. 0 acr. m. 1) R diabolus P 9 eique (8. I. m. 2 t atque) R spiritum suum Sbd 10 demoniorum PS implere PRbd solet bd 11 inrationalemque » inrationalemquae P inrationaftlemque (bi ezp. m. 1) S 12 cap. III E 13 quemammodum EPR in ante bono 8. l. m. 1 S propriae ] RS 14 usitatee E 15 astuti. (a er.) E 16 implerisque S latine R 17 loquutionis P 19 haebraea PR hebrea S 20 abusione S propriae R propri.e P possipt E posset S 21 probae S proprie b probe (b ex p m. 2 et ita mg. add. i pbene) R 22 scribturarum EXP sanctarum loco PRSbd )

337

sapientiores esse filios saeculi filiis lucis ad consulendum sibimet in posterum quamuis fraude, non iure.

Nec sane debemus opinari, quod serpentem sibi. per quem temtaret persuaderetque peccatum, diabolus elegerit; sed cum esset in illo propter peruersam et inuidam uoluntatem decipiendi cupiditas, nonnisi per illud animal potuit, per quod posse permissus est. nocendi enim uoluntas potest esse a suo quoque animo praua; non est autem potestas nisi a deo et hoc abdita altaque iustitia, quoniam non est iniquitas apud deum.

Si ergo quaeritur, cur deus temtari permiserit hominem. quem temtatori consensurum esse praesciebat, altitudinem quidem consilii eius penetrare non possum et longe supra uires meas hoc esse confiteor. est ergo aliqua causa fortassis occultior. quae melioribus sanctioribusque reseruatur illius gratia potius quam meritis eorum; sed tamen, quantum uel donat sapere uel sinit dicere, non mihi uidetur magnae laudis futurum fuisse hominem, si propterea posset bene uiuere. quia nemo male uiuere suaderet, cum et in natura posse et in potestate haberet uelle non consentire suadenti adiuuante tamen illo. qui superbis resistit, humilibus autem dat gratiam. cur itaque temtari non sineret, quem consensurum esse praesciebat, cum id facturus esset propria uoluntate per culpam et ordinandus esset illius aequitate per poenam, ut [*]( 1 cf. Luc. 16, 8 21 Iac. 4, 6 ) [*]( 1 consolendum PB 2 imposterom S 4 temptaret E2PRS ten- taret bd persuaderet om. Pl eligeret b 5 sed (d s. I. m. 2) E 7 uolontas JRl 8 potestas om. El 10 aput ElP 11 cap. IIII E hinc excerpit Eugippius ed. Kndll p. 182-192 quur E1 temtari (sic semper m. 1) E temptari (sic semper fere) PRS tentari bd 12 praestiebat R 13 penetrare Rl 14 aliqua.. P 15 sanctioribusque (c s. Z. m. 1) R reseratur P1 Ettg. (ed. Knoll 182, 23) 18 quia] quia eum S 19 posset E1 20 habeat PRl 21 supernis P1 22 quur PR esse ipse praesciebat altitudine quidem consilii eius cum sqq. Pb esse..... (ipse er.) altitudine. (ro er.) quidem consilii sui (sui in ras. m. 2 ex eius) R 24 ordinatus JS1 ) [*]( XXVIII. Aug. sect. III pars 1. ) [*]( 22 )

338

etiam . sic ostenderet animae superbae ad eruditionem futurorum sanctorum, quam recte ipse uteretur animarum uoluntatibus etiam malis, cum illae peruerse uterentur naturis bonis?

Nec arbitrandum est, quod esset hominem deiecturus iste temtator, nisi praecessisset in anima hominis quaedam elatio conprimenda, ut per humiliationem peccati, quam de se falso praesumserit, disceret. uerissime quippe dictum est: ante ruinam exaltatur cor et ante gloriam humiliatur. et huius forte hominis uox est in psalmo: ego dixi in abundantia mea: non mouebor in aeternum. deinde iam expertus, quid mali habeat superba praesumtio propriae potestatis et quid boni adiutorium gratiae dei, domine, inquit, in uoluntate tua praestitisti decori meo uirtutem; auertisti autem faciem tuam et factus sum conturbatus. sed sine illud de hoc homine siue de alio dictum sit, extollenti se tamen animae et nimium tamquam de propria uirtute praefidenti etiam experimento poenae fuerat demonstrandum, quam non bene se habeat facta natura, si a faciente recesserit. hinc enim etiam maxime conmendatur, quale bonum sit deus, quando nulli ab eo recedenti bene est, quia et qui gaudent in mortiferis uoluptatibus esse sine dolorum timore non possunt et qui omnino malum desertionis [*]( 8 Prou. 16, 18 (?) 9 Ps. 29, 7. 8 ) [*]( 1 superuae El 3 ille S peruers.e E peruersae PRS uteretur E 4: arbitrandQs (corr. m. 1) S õ anima (ni 8. I. m. 1) S 6 humilationem El 7 praeBumpserit E*PRSbd disceret (s m. 1 8. I.) S ueriBsimae PB 8 exaltaQitur E exaltabitur S gloria E1 humiliatnr (i ante a 8. l. tn. 2) E hurailiabitur PRS 10 aeternum] saeculum PE Eug. (8. l. m. 2 a) sdm) E 11 expertus iam Eug male PR habebat S superua ElP praesumptio BSbd 18 inquid EXPR bona uoluntate (bona 8. I. add. tn. 2) E prestitisti ES decori (i ex e) P 14 autem olta. S post tuam add. a me ES 15 pr. siuel E 16 alio. (0 ex n, m er.) P sit] est SEug. 17 de 8. I. m. 1 S poene JR pene S 18 quam] quoniam b bene non Eug. 19 hic S commendatur PRSbd 20 deus er. R 21 uoluntatibus El 22 malum] malunt E )

339

suae maiore superbiae stupore non sentiunt aliis, qui haec discernere nouerunt, miseriores prorsus adparent, ut, si nolunt recipere medicinam talia deuitandi, ualeant ad exemplum, quo possint talia deuitari. sicut enim apostolus Iacobus dicit, unusquisque temtatur a concupiscentia sua abstractus et inlectus. deinde concupiscentia cum conceperit, parit peccatum; peccatum autem, cum co.nsummatum fuerit, generat mortem. unde sanato superbiae tumore resurgitur, si uoluntas, quae ante experimentum defuit, ut permaneretur cum deo, saltem post experimentum adsit, ut redeatur ad deum.