De Natura et Origine Animae

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VIII, Pars I (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 60). Urba, Karl; Zycha, Joseph; editors. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1913.

Quamobrem quid te iste docuerit et unde gratias egeris, nondum scio. manet quippe illa quaestio, sicut erat, in qua quaeritur de animarum origine, utrum illas deus ex propagine illius unius, quam primo insufflauit homini, an ex flatu suo, sicut primo homini, det, faciat, fingat hominibus, quas eum dare, facere, fingere fides christiana non dubitat. quam quaestionem iste cum soluere conaretur nec uires suas intueretur, destruens animarum propaginem et asserens \'eas puras ab omni contagione peccati\' non de nihilo, sed \'de se ipso insufflare creatorem\' et naturam dei mutabilitatis obprobrio, quod necesse non fuerat, infamauit et, dum uult reddere rationem, ne deus credatur iniustus, si puras ab omni peccato animas, etiam illas, quas christiana regeneratione non redimit, uinculo peccati originalis innectit, ea dixit quae te nolo docuerit. tantum enim salutis et felicitatis non baptizatis paruulis tribuit, quantum nec Pelagiana heresis potuit. et tamen de tot milibus paruulorum, qui nascuntur ex impiis et inter impios moriuntur, non quibus homines per baptismum, cum uelint, subuenire non possunt, sed de quibus baptizandis nemo potuit uel poterit cogitare nec quisquam pro eis obtulit uel oblaturus est sacrificium, quod iste etiam pro non baptizandis censuit offerendum, quid diceret non inuenit. de quibus si fuerit interrogatus, eorum animae quid meruerint, ut illas deus nec abluendas baptismo nec expiandas Christi corporis et sanguinis sacrificio et in aeternum damnandas carni inseruerit peccatrici, aut omnino haerebit et ei nostra cunetatio uel sero placebit aut simul pro omnibus paruulis, qui toto orbe terrarum sine christiano baptismate moriuntur, etiam eorum nominibus tacitis, quoniam nesciuntur in ecclesia Christi, non incorporatis corpori Christi offerendum corpus Christi esse censebit. [*]( 11 Vine. Victor 22 cf. pag. 310, 19-311, 1 ) [*]( 3 esse testimoniaE inueniuntur A 7 posi unius ras., in qua qua primus cogn. A ** suffla*** A 8 primu A fa cere bis B 12 se om.A 13opproprio 14 ratione A iniustasG 15 redemit BCFGb 16 docueris A 17 felicitatis et salutis E baptismatis A tribuit paruulis BG 18 hereses BGFml heresis C (is s. l.) 19 inter impiis E 20 uelit A possint E 23 pro nobis baptizatis à 25 expiendas A 26 inserit eodd. nottri inseruerit aliquot codd. deteriores a nobis collati inserat bd 28 xpi E 29 tatitis A 30 haec clesia A incorporatas Fml )

357

Absit a to, îratrr, ut haec tibi placeant, absit, ut ista . uel didieisse gaudeas uel docere praesumas; alioquin longe melior inuenietur ipse quam tu, quia in exordio primi sui libri modeste atque humiliter praelocutus est dicens: cum tibi parere desidero, notam praesumtionis incurri; et paulo post: quando quidem, inquit, nec mihi ipse sim credulus ea quae dixero posse probari studeamque semper etiam propriam sententiam non tueri, si inprobabilis delegatur, et sit mihi cordi proprio damnato iudicio meliora magis et quae sint ueriora sectari. nam ut est optimi propositi laudandique consilii facile ad veriora transduci, ita inprobi obstinatique iudicii est nolle citius ad tramitem rationis inflecti. haec quippe ille si ueraciter dixit atque ut locutus est sentit, magnae profecto spei animum gerit. item in fine libri secundi: nec putes, inquit, ad inuidiam tuam forsitan reuocandum, cum in tua dictorum meorum constituam potestate indicium. ac ne forte cuiusquam curiosi lectoris obtutus inter inlitas fibras elementorum uestigia remanentia sollicitent et offendant, contextam paginae seriem pollice seuero discerpe meque huius censionis experte puni atramenta quae indigna eloquia signauerunt, ne hac occasione et tuum erga me iudicium, quo mihi uehementer indulges, et meae quae latebant ineptiae rideantur.

Isto igitur cum ille suos libros et initio praemuniuerit et termino communiuerit atque tuis humeris inposuerit onus religiosum correctionis et emendationis suae, hoc apud te inueniat quod petiuit, ut emendes eum iustus in misericordia et arguas cum ; oleum autem peccatoris, quo inpinguetur caput eius, absit a manibus atque [*]( 4.5 Vine. Victor 13 Vinc. Victor 24 cf. Ps. 140, 5 ) [*](1 alt. absit om.E 2 didicisse] aid. te AE 3 libri sui E 4 desiderem E 5 praesumptoris D incurro Ftn2d 6 credulus gim E 7 tueris (om. si) A 8 iudicio damnato BCFGd sunt Eb 9 sicut E ute tn2 s. exp. aut C llattramited infecti A 12 ut om. G sensit E animiiF 13 item-secundi om. BCG 14 cum] qua ABCG quod F (od s. a), bd 15 ac] at b optutns AF inter om.E lGinlicitas ABCF licitasG illatasE 17 contextan A pollicere uero BCG pollice uero seuere E pollicereuo F (t s. re) discerper E discerpereG ne (s. I.) meque F neque G huiusmodi E 18 experti! Bb exparte F (es. a m2) puniat BCEFmlG atramento b indignę loquia D significauerunt BCFG occasioneC 20 maeç F 21 Isto igitur modo h praemllnierit C 22 comminuerit G tni summeris.4 religionis BGb 24 emendet A 25 inpingetur CFml )

358
. osculis tuis, id est assentatio indecens adulantis deceptoria lenitudo blandientis. quodsi emendare neglegis cum uideas emendandum, aduersus earitatem facis; si autem tibi emendandus propterea non uidetur, quia putas eum recte ista sensisse, aduersus ueritatem sapis. et ideo ille melior, qui emendari est paratior, si non defuerit emendator, quam tu, si uel sciens inridenter contemnis errantem uel nesciens pariter sectaris errorem. omnia itaque in eisdem libris ad te scriptis et tibi traditis sobrie uigilanterque considera, et plura quam ego inuenies fortasse culpanda. et quaecumque ibi sunt adprobanda atque laudanda, si quid in eis reuera forsitan ignorabas atque isto disserente didieisti, euidenter profitere quid illud sit, ut de hoc te gratias egisse, non de his quae illic inprobanda tam multa sunt, omnes nouerint, qui uel recitante illo tecum simul audierunt uel eosdem postea libros legerunt, ne in eius ornato eloquio tamquam in pretioso poculo te inuitante etsi non bibente uenenum bibant, si tu quid inde biberis et quid non biberis nesciunt et propter laudem tuam omnia illic bibenda salubriter arbitrantur. quamuis et audire et legere et quae dicta sunt haurire memoria quid est nisi bibere? sed praedixit dominus de fidelibus suis, quod etsi mortiferum quid biberint, non eis nocebit. ac per hoc qui eum iudicio legunt et secundum regulam fidei adprobanda adprobant et inprobant inprobanda, etiamsi commendant memoriae quae inprobanda dicuntur, nulla uenenata sententiarum prauitate laeduntur. haec me grauitatem et religionem tuam siue mutua siue praeuia caritate monuisse uel commonuisse minime paenitebit domino miserante, quomodolibet accipias, quod tibi praerogandum putaui. agam uero uberes ei gratias, de cuius misericordia saluberrimum est fidere, si ab his prauitatibus et erroribus, quos ex libris huius [*]( 19 Marc. 16, 18 ) [*](1 oculis BCEFGbd indicensF dcnitudo A 2 plandientis C 3 facis] pads ABC emendandus tibi BG 4 iste C 5emedareC paratior] patior A 6 si om.F 7 atte A 9 ab probanda A 10 siquitG 11 ut] et CE 12 his] ilhsE 13 sunt Fml nouerunt BCGb uel ] uult C 14ornatu ABCGFml 16 pr. liberes A ct fin.] ut E 17 arbitrentur G 19 dominus om. G 20 eius A eos E quibuscum A quicuque (om. cmn) E 21 abprobanda A 22 commcndent E 23 nulla] add. licet D 24 Iegionem C 27 ei uberes DE saluberrime A 28 ab is A prauitibus A )
359
hominis ostendere his litteris potui, alienam atque integram fidem tuam uel inuenerit epistula ista uel fecerit.

LIBER TERTIVS. AD VINCENTIVM VICTOREM.

Quod mihi ad te scribendum putaui, hoc prius cogites, fili dilectissime Victor, uolo, si te contemnerem, nequaquam id me fuisse facturum. nec ideo tamen humilitate nostra sic abutaris, ut propterea te existimes adprobatum, quia cernis non fuisse contemtum; non enim sequendum, sed corrigendum te diligo. et quoniam nec corrigi posse despero, nolo mireris me contemnere non posse quem diligo. si enim te, antequam nobis eommunieares, diligere debui, ut esses catholicus, quanto magis te iam communicantem diligere debeo, nc sis nonus hereticus et ut sis talis catholicus, cui resistere nullus possit hereticus! quantum enim adparet ex donis ingenii, quae iam tibi largitus est detis, profecto sapiens eris, si te non esse credideris, atque ut sis ab illo qui facit sapientes pie, subpliciter instanterque poposceris et malueris errore non decipi quam errantium laudibus honorari. [*]( 15 Eccli. 1, 1 ) [*]( 1 ingrā A 2 tuam bis pos. semel eras. A inuenirit C EXPLICIT EPISTOLA AD PETRVM PRESBITERVM DE NATVRA ET ORIGINE ANIMAE. INCIPIT AD VINCENTIV VICTORE DE EADE RE LIB PRI- MVS AC EXPLICIT EPISTOLA AD PETRVil PRB3I 1NCIPIT AD VIN- CENTIVM VICTOREM DE EADEM RE LIBER PRIMVS BU EXPLICIT EPISTOLA AD _PETRVM PRESBITERV DE NATVRA ET ORIGINE ANIMAE F Explic epla sci aug ad petrum Presbm De natura et origine anima. Incip eiusde alia epla ad Petrum et abraham de eadem re E,a codice D subscriptio abest 3 IN NOMINE DXI NRI IIIV XPI...... INCIPIT AD VINCENTIVM VICTOREM DE NATVRA ET ORIGINE ANIMAE LIBER SCI AGVSTINI EPI H INC .\'. AD VICTOREM VINCENТIVM . . DE NATVRA ET ORIGINE ANIMAE. LIBER SCI AVRELII AVG PRI. MVS .\'. / INCIPIT LIBER AVRELII AVGINI DE NATVRA ET ORI- GINE ANIME AD VINCENTIVM VICTOREM T 4 primum E cogitasC 5 uitorC si te contenere C nequaquam ad me contenere fuisse C 6 tamen o>n.Dml 7 abprobatum J 10 communicaris BC 11 ut omes catliolicos (in mg. al. I esses catholicus) b te iam] etiam CI cominicantem .1 12 dilegereC heredicus Hml ut sis talis om.H cuins 11 cui — hereticus om. D )

360

Prius me in libris tuis titulus tui nominis pro te sollicitum reddidit. cum enim quis esset Vincentius Victor ab eis qui te nouerant et forte aderant requisissem, audiui te fuisse Donatistam uel potius Rogatistam, nuper autem communicasse catholicae. et cum gauderem tantum, quantum de his solemus, quos ab illo errore liberatos esse cognoscimus, immo uero etiam multo amplius, quod ingenium tuum, quo delectabar in litteris tuis, uidebam non remansisse apud aduersarios ueritatis, additum est a referentibus, quod me inter illa gaudia contristaret, ideo te cognominari uoluisse Vincentium, quod Rogati successorem, qui hoc nomine appellatus est, adhuc tamquam magnum et sanctum uirum animo teneas et ob hoc illius nomen tuum uolueris esse cognomen. nec defuerunt qui dicerent etiam hoc a te fuisse iactatum, quod ipse tibi nescio qua uisione apparuerit atque ad hos conficiendos libros, de quibus tecum agere isto nostro opusculo institui, sic adiuuerit, ut ea tibi scribenda, quantum ad res ipsas rationesque adtinet, ipse dictaret. quod si uerum est, iam te illa dicere potuisse non miror, quae, si patienter auscultes ammonitioni meae et eos libros catholica mente consideres atque pertractes, te dixisse procul dubio paenitebit: ille quippe qui se, sicut eum prodit apostolus, transfigurat in angelum lucis, in eum tibi transfiguratus est, quem tu fuisse uel esse tamquam lucis angelum credis. et eo quidem modo minus ad decipiendos catholicos ualet, quando se non in lucis angelos, sed in hereticos transfigurat; sed te ab eo falli iam eatholieum nollem. crucietur ergo te didicisse quae uera sunt: quanto magis laetatus fuerat se tibi persuasisse quae falsa sunt! ut autem non diligas hominem mortuum, cuius dilectio tibi obesse potest, prodesse illi non potest, hoc breue intuearis ammoneo, quod utique ille non est sanctus et iustus, si tu [*]( 20 II Cor. 11, 14 ) [*]( 3 et] uel BCI adherant A requiese A 4 aeclesiae catholicae I 5 gauderem H (u add. m1, de m2) liberatos esse ab illo errore 1 7 quod Ell d delectabus H tuis in mg. add. E non om. H 8 quo d 9 cognominare CH 10 rogasti ABC roga*ti £ abpellatus A 13 a om.A 14 atque om.E ^ 15 opusculu A si BCb si deus I adiuuerit dns b ut om.D ut eos tibi scribendos T 16 attenet H 17 sapienter H 18 auscultas Bml 21 eo b est transfig. bd 22 angelum lucis E 23 alt. in om.C haereticos A 24abeo] habeo AB ab illo E cruetur B 25 deducis se Hml si E sed ibi Hml 26 persuasisset £ persuasisse **D moriturum I 27 obesse tibi E prodessepotest om.C illa E, om.T breuiter bd )

361
hereticorum Donatistarum uel Rogatistarum laqueos cuasisti; si autem illum sanctum et iustum arbitraris, tu communicando catholicis interisti. profecto enim tc catholicum fingis, si animo illud es quod erat ille quem diligis. et nosti quam terribiliter scriptum sit, quod spiritus sanctus disciplinae fugiet fictum. si autem ueraciter communicans non te catholicum fingis, quid adhuc hereticum mortuum sic diligis, ut eius uelis te iactare adhuc nomine, cuius iam non teneris errore? nolumus te habere tale cognomentum, tamquam sis heretici mortui monumentum; nolumus talem titulum habere librum tuum, qualem falsum esse dieeremus, si in eius sepulcro legeremus. non enim Vincentium uictorem scimus esse. sed uictum; et utinam fructuose, sicut te uinei nolumus ueritate! astute autem putaris et callide, cum libros tuos, quos credi cupis illo tibi reuelante dictatos, appellas Vineentii Victoris, non tam Vincentium te quam illum uoeari noluisse Victorem, uelut tibi reuelando quae scriberes uicisset errorem. ut quid tibi ista, fili? esto potius uerus, non fictus catholicus, ne te fugiat spiritus sanctus et nihil tibi possit prodesse Vincentius. in quem se ad te fallendum transfigurauit malignissimus spiritus; eius quippe sunt illa qualibet tibi fraude persuasa. quae si ammonitus pia humilitate et catholica pace correxeris, errores fuisse iudicabuntur studiosissimi iuuenis emendari potius quam in eis remanere cupientis. si autem pro eis tibi etiam contentionem - quod absit.! — persuaserit peruicacem, iam tamquam heretica dogmata cum suo necesse erit auctore damnari, cura scilicet pastorali et medicinali, priusquam per incautum uulgus serpant dira contagia, cum dilectionis non ueritate, sed nomine salubris neglegitur disciplina.

Si quaeris quaenam illa sint, poteris quidem legere mea scripta ad fratres nostros, Renatum dei senium et presbyterum [*]( 5 Sap. 1, 5 25 cf. Verg. Georg. III 468. 469 ) [*]( 1 haereticorum A, om.l 2 iustum esse E 3 si te catholicum (om. post. si) HT te om.C si-fingis om. A illudes BEH es om.O 5 fugiat DII effugiat E effugiet T 6 cominunicasE finges Hml 7haereticum A te uelis H 8 errore in ras. E conomcntum C 9 monimentum T 11 sepulchro ABDH 12 sicut et te E 13 quod E 15 uocare H 16 tibi] sibib 18 prodesse possit E possit om.H te ad se C 21 studiosissime BC 22 pr. eius C 24 haeretica .1 cura] correptione II 25 per] pro C 27 disciplina] medicina b 28 sunt illa B illa sunt C illi simt I 29 praesbiterum Al presbiterum BC )

362
Petrum, ad quem tu eadem ipsa, de quibus agimus, scribenda existimasti eius, ut asseris, uoluntati petentis obtemperans. dabunt enim tibi ut legas procul dubio, si uolueris, et ingerent etiam non petenti. uerum tamen etiam hic quae maxime in eisdem libris tuis et in fide tua emendari cupiam non tacebo. primum est, quod \'animam non ita uis a deo esse factam, ut eam ex nihilo fecerit, sed ex semet ipso\'. ubi non putas esse consequens, ut naturae sit dei, quia profecto quam sit impium et ipse cognoscis. qua impietate ut careas, ita oportet ut dicas animae auctorem deum, ut ab illo facta sit, non de illo. quod enim de illo est, sicut unigenitus filius, eiusdem naturae cuius et ille est. ut autem anima eiusdem naturae non sit cuius est ille, facta est quidem ab illo, sed non de illo. aut ergo dic unde aut fatere de nihilo. quid est quod dicis \'eam particulam esse quandam halitus naturae dei\'? numquidnam ipsum halitum naturae dei, cuius halitus est ista particula, negas eiusdem cuius deus est esse naturae? si negas, ergo de nihilo et istum halitum fecit deus, cuius halitus animam uis esse particulam. aut si non de nihilo, dic unde illum fecerit deus. si de se ipso, ergo ipse est — quod absit! — materies operis sui. sed dicis: cum de se ipso halitum uel flatum facit, ipse integer manet; quasi non et ignis lucernae integer maneat, cum de illo altera accenditur, et tamen eiusdem, non alterius sit naturae.

Sed, inquis, cum a nobis uter inflatur, non aliqua portio nostrae naturae uel qualitatis infunditur. cum hoc ipsum, quod spiritu hausto uter inpletus extenditur, sine aliqua nostri deminutione geratur. his uerbis tuis adhuc addis et inmoraris et inculcas similitudinem quasi necessariam, qua intellegamus quomodo deus sine suae naturae aliquo detrimento et de se ipso animam faciat et facta [*]( 2 Vinc. Victor 5 Vinc. Victor; cf. pag. 305,19 sqq. et 339, 1 13. 19. 22 Vinc. Victor ) [*](1 quibus] add. nunc d existimate C 2 ut eius E petenti T poenitentis C 3 legat b ingerunt E 5 emendare B ita non E 6 factam esse E 7 putes 6 8 qu.a B 11 alt. cuius et ille est T est om.E 13 facere C 14 alitus CDT; in seqq. uers. h omnes codd. semper tere om. numquinnam A 15 ipsa E 17 uis esse animam H anime E non] ni A 18 fecerit illum E se om.E 19 cum] quod B ipso in mg. add. E 20 maneat b et om.A 21 illaEft 23 nro A hoc ipso quo spu hausto ABCDEHIb hic ipse spiritus quo hausto d 24 impleturft diminutione BCETbd 25 egeraturd tuis om.H addisset (om. et) Bet-quasi cm.H 27 faciet A )

363
de ipso non sit quod ipso. dicis enim: numquid animae nostrae est portio utris inflatio aut homines fingimus cum utres inflamus aut detrimentum nostri in aliquo patimur, cum flatus nostros in diuersa partimur ? sed nullum patimur detrimentum. cum ex nobis ad aliquid transmittimus flatum, et manente in nobis plena flatus proprii qualitate et integra quantitate nullum nos meminimus damnum ex utris inflatione sentire. ista similitudine, quae satis elegans et congruens tibi uidetur, quantum fallaris adtende. deum quippe dicis incorporeum non de nihilo a se factam, sed de se ipso animam sufflare corpoream, cum flatum nos licet corporeum, subtiliorem tamen emittamus, quam nostra sunt corpora, nec eum de anima nostra. sed de hoc aere per uiscera corporis exhalemus. pulmones quippe anima, cuius nutu mouentur etiam cetera corporis membra, ad hunc aerium spiritum ducendum atque reddendum sicut folles mouet. praeter enim alimenta solida et fluxa, unde est cibus et potus, hoc tertium nobis deus alimentum circumfudit aurarum. quas ita carpimus, ut sine cibo et potu diu esse possimus. sine hoc autem alimento tertio, quod aura nobis. quae undique circumsistit, spirantibus et respirantibus exhibet, nec exiguo temporis spatio possumus uiuere. sicut autem cibus et potus non solum ingerendi, uerum etiam per meatus ad hoc institutos egerendi sunt, ne utroque laedant, uel non intrando uel non exeundo, ita hoc tertium flabile alimentum quia in nobis manere non sinitur nec inmorando corrumpitur, sed egeritur mox ut ingeritur, non alios, sed eosdem meatus, id est os aut nares aut utrumque, et qua intraret et qua exiret, accepit.

In te ipso tibi proba ipse quod dico. emitte spiritum flando et uide utrum dures, si non receperis; recipe respirando et uide quas patiaris angustias, si non rursus emiseris. hoc igitur facimus. [*]( 1 Vine. Victor ) [*](1 de se ipsa E 2 imflatio C fungimus C imflamus C 3alico.l inflatus B 4 patimur BDml ad om. ABCDm1E ad aliquid (in mg. al. l ) [*](dcf. E) [*]( alique)6 5 plenas C qualitatcmB 6 et om. A 7 sentire-365, 7 uiuamus om. E cligans BCI 9 factum llm2 se cm. B 10 nosscilicet (pr. s s. I.) D 12 exalemus AIIT quippe] naque BITb namquae C 13 nutu] natura (ram2 add.)H adhuc A 14 aereum BHIT aereum C 15solidetC 17 diue e C 19 exibct B tempori Hml 20 possimus HTd 21 ad hoc om. B instituto segerendi B coostitutos II 24 egeretur Ilml alias A. 25os.4 29 facinus A )

364
quando utrem, sicut dicis, inflamus, quod facimus ut uiuamus; nisi quod tunc paulo plus ducimus, ut paulo plus emittamus, ut spiritum flabilem, id est uentum in utrem inplendum et extendendum non quiete spirandi et respirandi, sed anhelandi impetu coartemus. quomodo ergo dicis: nullum patimur detrimentum, cum ex nobis ad aliquid transmittimus flatum, et manente in nobis plena flatus proprii qualitate et integra quantitate nullum nos meminimus damnum ex utris inflatione sentire? apparet te, fili, si aliquando utrem inflasti, non aduertisse quid egeris. quod enim sufflando amittis, statim recipiendo non sentis. sed potes hoc facillime discere, si hoc potius uelis quam tua dicta, quia iam dicta sunt, non inflans utrem, sed inflatus ipse defendere et auditores tuos, quos ueris rebus aedificare debes, inani strepitu uentosi sermonis inflare. in hac causa non te ad magistrum mitto nisi ad te ipsum. emitte flatum in utrem et os claude continuo naresque detine et sic saltem senti uerum esse quod dico. eum enim coeperis angustias intolerabiles perpeti, quid cupies ore aperto naribusque recipere, si, quando sufflasti, nihil te existimas amisisse? uide in quo malo sis, nisi hauriendo resumas quod effundendo reddideras; uide, illa insufflatio qualia damna et detrimenta fecisset, nisi ea respiratio reparasset. nisi enim quod inpenderis ad utrem implendum, ad te itidem alendum aditu patefacto redierit, quid tibi non solum unde illum inflare, sed unde tu possis uiuere remanebit?

Haec debuisti considerare, cum scriberes, et non ista similitudine utrium inflatorum uel inflandorum introducere nobis deum aut ex alia natura, quae iam erat, sicut nos ex isto circumfuso aere flatum facimus, animas flare aut certe, quod et abhorret ab ista similitudine et abundat impietate, deum sine ullo quidem sui [*](5 Vine. Victor ) [*](def. E) [*](2 quod tunc] quodā H ducimus-plus om. C 4 anelandiC anelandu petu A 6 transmittamus C in om. BC plena om. D 8 insufflatione B 9 quod] quid B insufflando b inflando d emittis b 10 potest C ediscereH 11 tu addicta C inflas C 12 uerbis T 13 inanissime B inanissine C inanis sinoH strepiduC inac A 14 nisi] sed BCHT 17 cupiet A te om. H 18 exestimas AC amisse D mala A auriendo C/Z rerum at quod (in mg. s. reram aid. m2 remeat) H 19 quo defundendo A 20 fecisset] add. et A 21 a*l**endum I aditum B 22 qui C 23 manebit A 24 debuisse A 26 aeres latu A 27 at B aborret C 28 ∗abundat H obtundat C )

365
detrimento, sed tamen de sua natura mutabile aliquid uel proferre uel, quod est peius, tamquam sui operis materies ipse sit, facere. ut ergo aliquam de nostro flatu ad hanc rem adhibeamus similitudinem, id potius est credendum, quod, sicut nos non de natura nostra, sed quia omnipotentes non sumus, de isto aere circumfuso quem trahimus et reddimus, cum spiramus et respiramus, flatum facimus quando sufflamus nec uiuentem nec sentientem, quamuis nos uiuamus atque sentiamus, ita deum non de sua natura, sed quia sic omnipotens est, ut possit creare quod uult, etiam ex eo quod omnino non est. id est de nihilo, flatum facere posse uiuentem atque sentientem, sed plane cum sit inmutabilis ipse mutabilem.

Quid autem sibi uult, quod huic similitudini addendum putasti ad exemplum de beato Heliseo, quia flando in eius faciem mortuum suscitauerit ? itane tu flatum Helisei factum fuisse putas animam pueri? non usque adeo te a uero exorbitare crediderim. si ergo anima illa, quae uiuenti ablata fuerat ut moreretur, eadem ipsa illi ut reuiuesceret reddita est, quid ad rem pertinet quod dixisti \'nihil Heliseo fuisse deminutum\', quasi aliquid ab illo transisse, unde uiueret, credatur in puerum? quod si propterea dictum est, quia flauit et integer mansit. quid opus erat ut hoc de Heliseo mortuum resuscitante diceres, quod de quouis flante et neminem suscitante dicere nihilominus posses? incaute sane locutus es — cum absit, ut credas flatum Helisei factum fuisse reuiuescentis animam pueri -, quod primum dei factum ab istius prophetae facto hoc distare noluisti. quod ille semel, iste ter flauerit. dixisti quippe Heliseum in faciem defuncti filii illius Sunamitis ad instar primaeuae originis [*]( 13 cf. IV Regn. 4, 34. 35 18 Vinc. Victor ) [*]( 4 nostra cm. H sed om. b õ quaell 7 sentitem A 8 itaque BC o sed C 10 flatum] factum E 11 mutabilem facit BCEIT mutabile facit b 12 sibi uult om. B quod ad hanc similitudinem (quod ad in mg. add. m1) H similitudinu A 13 hellsseo A 14 sustauerit A helisei tu flatum E tu cm. li helissei.l fuisse factum E factum om.b puta/Z 15 a om. BCl exoroit re.4 17 reuiuisceret BElTd 18 diminutura DEIbd ab illo aliquidd transisset Eb 19 uiuere b 20 helisseo A elisaco DITd 21 resuscitande B quoT 22 loquutus A 23 reuiuescente C reuiuiscentē Blb reuiuiscentis BEd uiuiscentem T 25 dixisti-faciem cm. II 26 facie T filii om. EH somamtis.l sun amittis B sonamitis CD sonanitis H (u s. o) prim«euQ II )

366
insufflasse: et cum emortua membra, inquis, in uigorem pristinum redanimata per halitum prophetae diuina uirtus accenderet, nihil Heliseo fuerit imminutum, per cuius flatum corpus emortuum rediuiuam animam recepit et spiritum, nisi quod semel dominus in faciem hominis insufflauit, et uixit, tertio Heliseus in faciem mortui aspirauit, et reuixit. sic sonant tua uerba ista, quasi flandi tantum numerus interfuerit, ut non quod fecit deus etiam propheta fecisse credatur. et hoc ergo emendandum est. tam multum quippe interfuit inter illud opus dei et hoc Helisei, ut ille flauerit flatum uitae, quo fieret homo in animam uiuentem, iste autem flauerit flatum neque sentientem neque uiuentem, sed aliquid significandi gratia figurantem, denique ut puer iste rcuiuesceret, non eum animando propheta fecit. sed eum amando ut hoc deus faceret impetrauit. quod autem illum ter flasse dicis, aut memoria, sicut fieri solet, aut mendositas codicis te fefellit. quid plura? non sunt tibi ad hoc astruendum aliqua exempla et argumenta quaerenda, sed potius emendanda et mutanda sententia. noli ergo credere, noli dicere. noli docere \'quod non de nihilo, sed de sua natura fecerit animam deus\', si uis esse catholicus.

Noli credere nec dicere nec docere \'per infinitum tempus atque ita semper deum animas dare, sicut semper est ipse qui dat\', si uis esse catholicus. erit enim tempus, quando non dabit animas deus, cum tamen esse ipse non desinat. poterat quidem sic accipi quod aisti \'semper dat\', utintellegeretur sine cessatione dare quamdiu [*]( 1. 18 Vinc. Victor 10 cf. Gen. 2, 7 20 Vinc. Victor; cf. pag. 325, 10 ) [*](1 in om. B 2 sedanimata H alitum AEH 3 helisseo A fuit T 4 recepit animam E reciperet BC (om. et), ITb in faciem] add. dns C 5 uixit] dixit E helisseus A asspirauerit AE adspirauerit II G ista uerba tua H uerba tua EI 7 fecisse om. I 8 quippe 6m.ll 9 opus illud T helissei A qd C 10 homo] add. et E neque uiueutem neque sentientem T 11 gratia significandi E 12 pier A reuiuisccret BEIT non eum amando T 13 eum om. All animando 11 14 suflasse bd 15 solet fieri H te codicis T fellit A 17 mutanda] mundanda E 18 pr. noli] add. ergo Ad non 6m. B 19 si uis] suus E 20 noli dicere nec cred«re BTJb noli credere noli dicere E noli dicere noli credere noli docere quodn de nihilo per inf. C 21 deum semper E est om.C .22 enim] add. nOli E deus animas C amas A 23 ipse esse T ipse om.H desistat T 24 qd da istis A amisti C isti E )

367
homines generant et generantur, sicut dictum est de quibusdam: semper discentes et ad ueritatis scientiam numquam peruenientes; non enim sic accipitur quod hic positum est \'semper\' uelut numquam desinant discere, cum procul dubio non discant, quando in hoc corpore destiterint uiuere uel cum coeperint supplicio gehennalis ignis ardere. sed tu non permisisti sic accipi uerbum tuum, cum dixisti \'semper dat\', quando quidem id ad infinitum tempus reuocandum putasti. et parum hoc fuit; sed tamquam quaereretur abs te, ut apertius explicares quomodo dixeris \'semper dat\\ addidisti atque dixisti: sicut semper est ipse qui dat. hoc sana et catholica fides omnino condemnat. absit enim, ut credamus quod animas deus semper dat, sicut semper est ipse qui dat. sic enim semper est ipse, ut numquam esse desistat; animas autem non semper dabit, sed eas finito generationis saeculo non iam nascentibus quibus dandae sunt procul dubio dare cessabit.

Noli credere nec dicere nec docere \'animam meritum aliquod perdidisse per carnem, tamquam boni meriti fuerit ante carnem ̒, si uis esse catholicus. nondum enim natos apostolus nihil egisse dicit boni uel mali; unde ergo anima potuit ante carnem habere meritum bonum, ubi nihil egerat boni ? an forte audebis eam dicere ante carnem bene uixisse, quam non potes ostendere uel fuisse? quomodo ergo dicis: non uis animam ex carne peccati contrahere ualetudinem, ad quam uicissim sanctificationem uideas transire per carnem, ut per ipsam reparet statum, per quam perdiderat meritum? haec dogmata, quibus putatur anima ante carnem habuisse aliquem statum bonum et meritum bonum, si forte nescis, exceptis antiquis exceptis etiam recentius in Priscillianistis iam catholica damnauit ecclesia. [*]( 1 cf. Liic. 20, 34 2 II lim. 3, 7 10.16 Vinc, Victor 18 cf. Rom. 9, 11 22 Vinc. Victor; cf. pag. 344, 28 ) [*](1 de ] e BC et 1 2 discernentes A 3 haec .1 5 desierint (s. l. ml l destiterint) T cum om. A G ignis m. C 7 dixi A id um. E 11 sanc BClb 12 semper deus DEH det b est om. C 13 numquam ] add. ipse b essc] ipse E distatsi 15 sint d 16 noli dicere E 17merito.4 18 aplos nisi legLss? dicit C dicit nihil egisse 1 19 egisset scit A dicit om. II 20 forte haut d,\'bes ea aut dicere (haut in mg. add., s. debes eras. haud) E 21 ante om. C uixisse bene E bene om. A 22 dici E, cm. II 23 ualitudinem codd. praet. H 24 med. por om. E rep iraret (alt. a exe) E statu per qua diderat (qua s. l. m1) II 26 aliquem post bonum pon. B 27 priscilianistis AD iam iamll )

368

Noli credere nec dicere nec docere \'animam per carnem reparare habitudinem priscam et per illam renasci, per quam meruerat inquinari\', si uis esse catholicus. ut enim omittam in eo quod dixisti: merito ergo per carnem priscam reparat habitudinem, quam uisa fuerat paulisper amisisse per carnem, ut per eam incipiat renasci, per quam meruerat inquinari, tam in proximo te ipsum tibi ipsi exstitisse contrarium, ut homo qui paulo ante dixeras animam per carnem reparare statum per quam perdiderat meritum — ubi nullo modo potest nisi bonum meritum intellegi, quod uis utique per carnem in baptismate reparari —, rursus eam diceres inquir.ari meruisse per carnem — ubi iam non potest bonum, sed malum meritum intellegi —, ut ergo id omittam, prorsus uel bonum uel malum meritum credere habuisse animam ante carnem catholicum non est.

Noli credere nec dicere nec docere, \'quod anima meruerit esse peccatrix ante omne peceatum\', si uis esse catholicus. ualde enim malum meritum est meruisse fieri peccatricem. et utique tam malum meritum nullo modo habere potuit ante omne peccatum, praesertim priusquam ueniret in carnem, quando meritum nec malum potuit habere nec bonum. quomodo igitur dicis: anima itaque si peccatrix esse meruit, quae peccatrix esse non potuit, neque in peccato remansit, quia in Christo praefigurata in peccato esse non debuit, sicut esse non potuit? attende quid dieas et desiste iam dicere. quomodo enim meruit et quomodo non potuit esse peccatrix? quomodo, quaeso te, peccatrix esse meruit, quae male non uixit? quomodo, quaeso te, peccatrix facta est, quae peccatrix esse non potuit? aut si \'non potuit\' ideo dicis, quia praeter carnem non potuit, quomodo ergo meruit esse peccatrix, quo merito in carnem mitteretur, quando quidem ante carnem non potuit esse peccatrix, unde mali aliquid mereretur? [*](1. 4 Vinc. Victor; cf. pag. 307, 12. 345, 5 14. 20 Vine. Victor; cf. pag. 308, 21. 346, 3 ) [*](1 noli dicere BCElTb all. nec] noli BCITb 4 beatitudinemBCT qua B qui C 6 tu b ipse Hb extitisti BCb 7 ante paulo E 8 reparari E 9 meritum bonum E quod-intellegi in mg. m2 T 10 diceris Hml 11 sed] uelB intellegi-meritum cm. BH 12 crediH 13 abuisse D ante carnem animam B 15 meruit T 16 et utique admalum (i s. a m2) H 17 potuit habere E 20 meruerit Ab meruit-esse om. C 21 potuit] add. tamen d peccatore mansit AD 24 qmale (s. I. uę inter q et m) H 25malu C 27 quę E 28 ante bis pon. B 29 aliquid mali T )

369

Noli credere nec dicere nec docere \'infantes antequam baptizentur morte praeuentos peruenire posse ad originalium indulgentiam peccatorum\', si uis esse catholicus. exempla enim, quae te fallunt, uel de latrone qui dominum est confessus in cruce uel de fratre sanctae Perpetuae Dinocrate nihil tibi ad huius erroris sententiam suffragantur. latro quippe ille, quamuis potuerit iudicio diuino inter eos deputari, qui martyrii confessione purgantur, tamen etiam utrum non fuerit baptizatus ignoras. nam, ut omittam, quod creditur aqua simul cum sanguine exiliente de latere domini iuxta confixus potuisse perfundi atque huiusmodi sanctissimo baptismate dilui, quid si in carcere fuerat baptizatus, quod et postea persecutionis tempore nonnulli clanculo impetrare potuerunt? quid si et antequam teneretur? neque enim propterea illi publicae leges parcere poterant, quantum adtinet ad corporis mortem, quoniam diuinitus remissionem acceperat peccatorum. quid si iam baptizatus in latrocinii facinus et crimen incurrerat et non expers baptismatis, sed tamquam paenitens accepit scelerum ueniam quae baptizatus ammisit? quando quidem pietas tam fidelis et domino in animo eius et nobis in uerbis eius apparuit. nam si eos, de quibus 11011 scriptum est utrum fuerint baptizati, sine baptismo de hac uita recessisse contendimus, ipsis calumniamur apostolis, qui praeter apostolum Paulum quando baptizati fuerint ignoramus. sed si ipsos baptizatos esse per hoc nobis innotescere potuit, quod beato Petro dominus ait: qui lotus est, non indiget, ut lauet, quid de aliis, de quibus uel tale nihil legimus dictum, de Barnaba, de Timotheo, de Tito, de Sila, de Philemone, de ipsis euangelistis Marco et Luca, de innumerabilibus ceteris, quos absit ut baptizatos [*]( 1 Vinc. Victor; cf. pag. 310—312. 348,11 4 cf. Luc. 23,43 21 cf. Act. 9,18 24 Ioh. 13,10 ) [*]( 1 noli dicere noli docere BCITb 2 baptizarentur ABCU morte∗ H praeuentus A 3 citholici C 4 quid nomen A dn C dno D confessus est El 5 de fratre] defrem B perpetue B dinocrete (a s. e̜) H 6 diuino iudicio K 7 confessionem C 9 atqua C 10 confixos (o fin. ex u) H 11 delui B 12 clanculi H quod A 13partereC 14 potuerant A 16 incurreret.l expars C 17 ueniam quam Hb 18 ammLsit HT amisit BCb admisit E 19 apparu**it/ 21ipsiT 23beateC 24 lo∗∗tus DI ut] nisi ut bd pedes lauet bd 26 deTito] et ito A silia A silea BCHb sylea E phylemone A filemone DE ) [*]( LX. August. VIII pars I. Vrba et Zycha. ) [*]( 24 )

370
esse dubitemus. quamuis non legamus? Dinocrates autem septennis puer, in quibus annis pueri cum baptizantur iam symbolum reddunt et pro se ipsi ad interrogata respondent, cur non tibi uisus fuerit baptizatus potuisse ab impio patre ad gentilium sacrilegia reuocari et ob hoe fuisse in poenis, de quibus sorore orante liberatus est, nescio. neque enim et ipsum uel numquam fuisse Christianum uel catechumenum defunetum fuisse legisti, quamquam ipsa lectio non sit in eo canone scripturarum, unde in huiusmodi quaestionibus testimonia proferenda sunt.

Noli credere nec dicere nec docere \'quos dominus praedestinauit ad baptismum, praedestinationi eius eripi posse et ante defungi quam in eis fuerit quod omnipotens praedestinauit inpletum\', si uis esse catholicus. nescio qua hie enim potestas contra potestatem dei casibus datur, quibus inruentibus quod ille praedestinauit fieri non sinatur. hic error quanta errantem uoragine inpietatis absorbeat exaggerare non opus est, cum prudentem uirum et corrigi paratum breuiter ammonuisse sufficiat. tua quippe ista sunt uerba: habendam dicimus. inquis, de infantibus istius modi rationem, qui praedestinati baptismo uitae praesentis, antequam renascantur in Christo, praeueniuntur occiduo. ergone praedestinati baptismo uitae praesentis, antequam ad eum perueniant, praeueniuntur occiduo et praedestinaret deus quod futurum non fuisse praesciuit aut hoc futurum non fuisse nesciuit, ut eius aut praedestinatio frustraretur aut praescientia falleretur? uides quanta hinc dici possent, nisi quod paulo ante dixi tenerem, ut hinc te breuiter ammonerem.

Xoli credere nec dicere nec docere \'de infantibus, qui priusquam renascantur in Christo, praeueniuntur occiduo, scriptum esse: [*]( 10. 18 Vinc. Victor; cl. pag. 347, 7 27 Vinc. Victor; cf. pag. 347, 9 ) [*](1 dinocratis EH septenis AC 5 in-fuisse om.H 7 catichuminum A catech. B cathic. C cathec. D catic. EI catec. Hb defunctum om.T lcgistis A 8 eiusmodifl 10 noli dicere noli docere T qd C praedistinauit CH 11 prę- dostinatione AE pracdistinationi CH 12 omnipotens deus E praedistinauitCH 13nescioenimquaed quaehicenimHITb 14 pracdistinauitCH 15 nam hic D (nam s. l.) uoragineC 16 obsorbeat B 17 sufficiet A 18 habendaII istius moderationem ABC 19 antiquam C 20 pdistinati C 21 prentis A 22 et]∗ E ut D (u ex e) aut IT praedestinauit E nesciuitD sciuitT 23non futurum non B non om.Tb fuisset E ut] aut C pdistinatio C 25 antedixissc B 27 de om.C )

371
\'raptus e st, ne malitia mutet illius intellectum autne fictio decipiat an i mam eius. propter h o c properauit de medio iniquitatis illum e du cer e; pla cita enim erat deo anima cius, et: cons u mmatus in breui repleuit tempora longa ̒, si uis esse catholicus. hoc enim ad illos omnino non pertinet, sed ad eos potius, qui baptizati et pie uiuentes diu non permittuntur hic uiuere non annis, sed sapientiae gratia consummati. iste uero error, quo putatur hoc de paruulis antequam baptizentur morientibus esse dictum. ipsi sacrosancto lauacro intolerabilem facit iniuriam, si paruulus, qui baptizatus rapi poterat. propterea prius rapitur, ne malitia mutet illius intellectum aut nc fictio decipiat animam eius; quasi in eodem baptismo haec esse malitia credatur et fictio qua in peius mutetur et decipiatur, si non ante rapiatur. deinde quoniam placita erat deo anima eius, properauit de medio iniquitatis illum educere, ita ut nec paululum remoraretur, ut quod in eo praedestinarat inpleret, sed contra suam praedestinationem facere maluit tamquam festinans, nc quod ei placuerat in non baptizato exterminaretur in baptismo, tamquam moriturus infans ibi pereat, quo currendum est cum illo ne pereat. quis ergo haec uerba scripta in libro Sapientiae de paruulis sine baptismate mortuis dicta esse crederet, diceret, scriberet, recitaret. si ra. sicut oportuerat, cogitaret ?

Noli credere nec dicere nec docere \'aliquas mansionum esse extra regnum dei, quas esse dominus dixit in domo patris sui ̒, si uis esse catholieus. non enim ait, sieut hoc testimonium ipse posuisti: multae mansiones sunt apud patrem meum — quod si ita dixisset, non alibi essent intellegendae quam in domo patris eius — sed aperte ait: in domo patris mei mansiones multae sunt. quis itaque audeat aliquas partes domus dei [*]( 1 Sap. 4, 11. 14 4 Sap. 4, 13 23 Vine. Victor; cf. pag. 348, 17 26 Vinc. Victor 28 Ioh. 14, 2-) [*]( 1 mutaret II (r insert.), IT intfllectum illius Ib 2 aut ne] amne B dtcipietC deciperet/T animam in my. E 5 expleuit BCHlTbd 7 permittentesC uiuere hic E huic B 8 sapientia et gratia E consūmatur A consummatis E 10 paruulLs C 11 mutatur E si ante non H 16 prt;distinaratC praedestinaret HT pracdcstinauitft 19 perrat] erat C 20 ne cum illo C quin E 21 esse dicta esse T 22 scriberet om.C si—cogitaret cm.H oportueret E 23 mansiones BCEIT bd, 24 esse posse D deiJesseT dominus om. E 25 agit C ait ihs Ell 26 ita im. A 27 esse non C 28 mei] eius T ) [*]( 24* )

372
separare a regno dei, ut, cum reges terrae non tantum in domo sua nec tantum in patria sua, sed longe lateque etiam trans mare regnare inueniantur, rex qui fecit caelum et terram nec in tota domo sua regnare dicatur?

Sed forte dicas omnia quidem pertinere ad dei regnum, quia regnat in caelis, regnat in terris, in abyssis, in paradiso, in inferno – ubi enim non regnat, cuius ubique summa potestas est? —, sed aliud esse regnum caelorum, quo fas non est accedere nisi lauacro regenerationis ablutos propter dominicam ueram fixamque sententiam, aliud esse autem regnum terrarum uel aliarum creaturae partium, ubi possunt esse aliquae mansiones domus dei quamuis pertinentes ad regnum dei, non tamen ad regnum caelorum, ubi excellentius et beatius est regnum dei; ita fieri, ut nec aliquae domus dei partes atque mansiones a regno dei nefarie separentur et tamen non omnes in regno caelorum mansoribus praeparentur atque in his quae in regno caelorum non sunt possint feliciter habitare, quibus eas etiam non baptizatis deus dare uoluerit, ut in regno dei sint, quamuis in regno caelorum, quia baptizati non sunt, esse non possint.

Hoc qui dicunt uidentur quidem sibi aliquid dicere, quia scripturas neglegenter adtendunt et quomodo regnum dei dicatur, unde oramus dicentes: adueniat regnum tuum, non intellegunt. regnum dei dicitur, ubi cum illo fidelis familia eius beate et sempiterne tota regnabit; nam secundum potestatem quae illi super omnia est etiam nunc utique regnat. quid ergo est quod oramus, ut ueniat, nisi ut cum illo regnare mereamur? sub eius autem potestate etiam illi erunt, qui poena aeterni ignis ardebunt. numquidnam ob hoc etiam ipsos in regno dei futuros dicturi sumus ? [*](3 cf. Act. 14,14 5 cf. Ps. 134,6 8 cf. Tit. 3,5. I Cor. 6, 11. Marc. 16, 16 21 Matth. 6,10 ) [*](3 inueniantur regnare E 4 dom\' C 5 qui D 6 regnat in terris] et in terra A 8 c £ esse (s. l. est) I fas est non est B 9sentiaC 10 est autem B autem esseETbd 11 queuisC 13 beatus CHml domos C 14 suparentur A 15 mansionibus BCl mansiones Td iis d in om.E 16 regnum E possut E quiC 17 dei regno dei A dei regno DH 18 qui C possunt E1 19 dicere tibi aliquid BCI dicere aliquid d 20 dei cm.C 21 ueniat d 22 ante regnum add. quia Ebd dei om.D 23 et] ac DE illis C 24 alt. est om.C 25 alt. ut om. EH 26 poenis T 27 numquinnam .4 numquinam Hml futuros om. E )

373
aliud est enim regni dei muneribus honorari, aliud regni dei legibus coerceri. ut autem tibi manifestissime appareat non esse regnum caelorum distribuendum baptizatis et alias partes regni dei dandas quibus tibi uisum est non baptizatis, ipsum dominum audi, qui non ait: si quis non renatus fuerit ex aqua et spiritu, \'non potest intrare in regnum caelorum ̒, sed: non potest, inquit, intrare i n regnum d e i. nam uerba eius de hac re ista sunt ad Nicodemum: amen, amen dico tibi: nisi quis natus fuerit denuo, non potest uidere regnum dei. ecce non hic dixit \'regnum caelorum\', sed \'dei\'. et cum respondisset Nicodemus atque dixisset: quomodo potest homo nasci, cum senex sit? numquid potest in uentrem matris suae iterato introire et nasci? eandem dominus sententiam planius apertiusque repetens ait: amen, amen dico tibi: nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu, non potest introire in regnum dei. ecce nec hic dixit \'regnum caelorum\', sed \'regnum dei\'. quod enim dixerat: nisi quis natus fuerit denuo, hoc quid esset exposuit dicens: nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu; et quod dixerat: non potest uidere, hoc exposuit dicendo: non potestintroire. illud tamen, quod dixerat \'regnum dei\', non alio nomine repetiuit. neque nunc opus est quaerere atque disserere, utrum regnum dei regnumque caelorum cum aliqua differentia sit intellegendum an res una sit duobus appellata nominibus; sufficit, quod non potest introire in regnum dei, qui non fuerit lauacro regenerationis ablutus. mansiones autem aliquas constitutas in domo dei separare a regno dei quam sit a ueritate deuium puto, quod iam intellegas. et ideo quod putasti in aliquibus mansionibus, [*](5 Ioh. 3,5 SIoh. 3,3 12 Ioh. 3, 4 28 cf. Tit. 3,5) [*](1 regnum BHlb reguuni celorum C alt. regnum BCIb 2 colierceri D co∗erceri H 3 regnum BC 4 dm E qdA qui non] qui tx qn E 5 agit C 8 nichodemum ABCDEIT nicodimum Hml amen alt. om. E 9 renatus D 10 dixit hiciT 11 nichodemus ABCDEI nicodimus Hml 12 cum] qua A sitsenexE 14 introiret (om.et) C introisse H 19renatus BCDIT 20essellml 23 tamen a. erp. autem I autem b 24 tunc E dissere C 29 seperare II (a s. e))
374
quas dominus multas esse dixit in domo patris sui, mansuros quosdam etiam non renatos ex aqua et spiritu, ut fidem catholicam teneas, ammoneo, si permittis, emendare non differas.