Contra Litteras Petiliani
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VII, Pars II (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 52). Petschenig, Michael, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1909.
Postremo conclusit epistulam suos exhortans et monens, ne decipiantur a nobis, et nostros dolens, quod eos peiores quam fuerant fecerimus. his igitur diligenter consideratis atque discussis, quod ex ea ipsa epistula quam scripsit satis dilucide apparet, Petilianus non respondit omnino ad hoc quod in epistula mea primitus posui, si, quemadmodum dicit, conscientia dantis uel potius, ut addam quod magnum firmamentum putat, si conscientia sancte dantis attenditur quae [*]( 3 §§ 48, 49] cf. Petil. epist. II 4 cf. Possid. uita Aug. 5, 11 12 infra cap. 45, 54 sqq. ) [*]( 1 diu 8. I. Oml 8 perereiit Oml 5 institum Oml 6 orbe bis 01111 15 deque) de qua Pv 17 Bar IØIl v uariae suae codd. 20 non se nec in ras. P et] de et Oml 26 respondet PQ )
Nunc iam, obsecro, paucis animum intendite, ut uobis quid timuerit, ut ad hoc non responderet, euidenter ostendam et quod obscurare conatus est in lucem proferam. poterat utique nobis quaerentibus, unde abluendus sit qui accipit baptismum, cum dantis polluta conscientia est et hoc ille qui est accepturus ignorat, facillime respondere: \'a domino deo\' et omnino fidentissime dicere: \'prorsus deus abluit accipientis conscientiam, quando maculosam non sancte dantis ignorat\'. sed homo, qui iam sectae uestrae intentione coactus fuerat mundationem accipientis in conscientia dantis ponere, quippe qui dixerat: conscientia namque dantis uel sancte dantis attenditur quae abluat accipientis, timuit, ne melius homo baptizari uideretur ab occulto homine malo quam a manifesto homine bono; tunc enim non a conscientia sancte dantis hominis, sed ab ipsa excellentissima dei sanctitate esset abluendus. hoc ergo metuens, ne tanta eum sequeretur absurditas uel potius dementia, ut qua fugeret nesciret, noluit dicere, unde sit accipientis abluenda conscientia, quando maculosam conscientiam non sancte dantis ignorat, et litigioso strepitu cuncta perturbans occultare maluit, quid ab eo quaereretur, quam hoc respondere quaerenti, unde statim suffocaretur, numquam tamen putans ab hominibus bene cordatis legi posse litteras nostras aut ab eis legi suas, qui legissent et meas quibus respondere se finxit.
Nam hoc, quod modo dixi, in illa ipsa epistula mea, contra quam scribendo nihil dixit, euidentissime positum est, et quid ibi egerit, quaeso, parumper aduertite et, quamuis [*]( 16 cf. pag. 171, 8 ) [*]( 2 si om. uml conscientia polluta v 4 angustias PQ 7 respoudere 0 22 nesciret fugeret PQ nesciret om. Oml, add. mg. m2 27 putant 0 30 dixi modo Qml )
Haec ego in epistula priore, cum Petiliano responderem, puto quia et dilucide et ueraciter posui. haec etiam nunc commemoraui, illud insinuans atque commendans, ut omnino spes nostra non sit in homine deumque Christum mundatorem iustificatorem hominum esse credamus credentium in eum qui iustificat impium, ut deputetur fides eorum ad iustitiam, siue ille homo sit sanctus qui ministrat baptismum siue impius et fictus quem fugiat spiritus sanctus. tum deinde subdidi, si aliter esset, quanta consequeretur absurditas, et dixi quod et nunc dico: alioquin si talis quisque in gratia spiritali renascitur, qualis est ille a quo baptizatur, et, cum manifestus est qui baptizat homo bonus, ipse dat fidem, ipse origo et radix caputque nascentis est, cum autem latet perfidus baptizator, tunc quisque a Christo percipit fidem, tunc a Christo ducit originem, tunc in Christo radicatur, tunc Christo capite gloriatur, optandum est ab omnibus qui baptizantur, ut baptizatores perfidos [*]( 4 lob. 15, 5 11 Hier. 17, 5 18 cf. Rora. 4, 5 20 cf. Sap. 1, 5 22 lib. I 6, 7—7, 8 ) [*]( 8 potius ille I 5, 6 11 omnis om. v, deest I 6, 7 20 tunc Q 23 a qao ille Pml 29 optandum est ab] laborandum est I 6, 7 )
Deinde paulo post, quoniam ille dixerat: quae eum ita sint, fratres, quae potest esse peruersitas, ut qui suis criminibus reus est alium faciat innocentem, dicente domino Iesu Christo: arbor bona bonos fructus facit, arbor mala malos fructus facit. numquid colligunt de spinis uuas? et iterum: omnis homo bonus de bono thesauro cordis sui profert bona, et omnis homo malus de thesauro cordis sui profert mala, quibus uerbis Petilianus satis apertissime ostendit tamquam arborem accipiendum eum hominem qui baptizat et tamquam fructum eum qui baptizatur, ad hoc ego responderam: si arbor bona bonus baptizator est, ut fructus eius bonus sit ille quem baptizauerit, quisquis ab homine malo, etiam non manifesto, fuerit baptizatus, bonus esse non poterit; de mala quippe arbore exortus est; aliud est enim arbor bona, aliud arbor occulta sed tamen mala. quid aliud his uerbis intellegi uolui nisi quod paulo superius posueram, arborem et fructum eius non eum qui baptizat et eum qui baptizatur, sed hominem arborem, fructum uero eius opus et uitam eius accipi debere, quam [*]( 12 lib. II 6, 12 15 Matth. 7,17.16 17 Matth. 12, 35 22 lib. 18,9 ) [*]( 6 percipit ut Oml 15 fructus bonos Qml et II 6, 12, sed cf. I 8, 9 17 bonus om. Q bono deest I 8, 9 et II 6, 12 22 haec v 26 exorsus Oml 81 et] ac v )
Sed ne diceret siue ille siue aliquis uestrum, cum quisque occultus malus est qui baptizat, tunc non esse fructum eius illum quem baptizat, sed fructum Christi, continuo subieci, quam uesanus error etiam istam sententiam consequatur, et repetiui illud, licet aliis uerbis, quod paulo ante dixeram: si, cum occulta est arbor mala, quicumque ab illa fueritbaptizatus non de illa, sed deChristo nascitur,- sanctius iustificantur qui baptizantur ab occultis malis quam qui baptizantur a manifestis bonis. Petilianus ergo his tam uehementibus coartatus angustiis tacuit superiora, ex quibus ista pendebant, et haec absurda, quae illius consequuntur errorem, ita commemorauit in responsione sua, quasi haec ego ex mea sententia dixerim, quae ideo dicta sunt, ut attenderet, quantum mali sequeretur eius sententiam, et eam mutare cogeretur. hanc ergo fraudem audientibus uel legentibus faciens et omnino desperans legi posse quae scripsimus coepit in me grauiter et petulanter inuehi, tamquam ego sensissem optandum esse omnibus qui baptizantur, ut baptizatores perfidos habeant et ignorent eos, quoniam, quamlibet bonos habuerint, Christus est incomparabiliter melior, qui tunc erit baptizati caput, si perfidus lateat baptizator; item tamquam ego sensissem sanctius iustificari eos, qui baptizantur ab occultis malis quam qui baptizantur a manifestis bonis, cum haec mirabilis insania ideo a me commemorata sit, quia illos necessario sequitur, qui cum Petiliano sentiunt sic esse hominem baptizatum ad baptizatorem suum, quemadmodum est fructus ad arborem de qua nascitur, bonus de bona, malus de mala. [*]( 10 lib. I 8, 9 ) [*]( 1 bonam om. Oml malus malam P 8 subiecit Oml 29 illo 0 )
Quod cum mihi tribuens Petilianus, tamquam hoc ego senserim, satis in me grauiter ac uehementer inuehitur, ipse utique demonstrat ea ipsa grauissima inuectione sua, quantum nefas sit ista sentire, ac per hoc quidquid propter hanc sententiam in me dixisse uideri uoluit, in se ipsum dixisse inuenitur, qui talia sentire conuincitur. ibi enim ostendit, quanta ui ueritatis superatus sit, ubi alium exitum non inuenit, nisi ut me sensisse fingeret sibi quod ipse sentit. quemadmodum si illi quos apostolus arguit, quia dicebant non esse resurrectionem mortuorum, eundem apostolum accusare uellent, quoniam dixit: neque Christus resurrexit, et inanem esse praedicationem apostolorum, inanem etiam fidem credentium falsosque inueniri testes aduersus deum, qui dixissent quod suscitauerit Christum, hoc mihi Petilianus facere uoluit desperans legi posse quae scripsi, quibus respondere non potuit. et putari se respondisse magnopere concupiuit. sed quemadmodum si quisquam illud fecisset apostolo, recitato uniuerso ipso loco ex eius epistula redditisque superioribus uerbis, ex quibus ista pendere quisquis legit intellegit, omnis illa calumniosa reprehensio in frontem reprehendentium relideretur, sic redditis ex epistula mea superioribus, dum me Petilianus [*]( 11 cf. Petil. opist. II 21 I Cor. 15, 13 ) [*]( 1 esse fractum Qml 3 non] non ad Oml audent eum r 11 petiltatras tribuens P 17 aeritates Oml 18 sibi scripgi siue codd., om. v 27 quispiam PQ 29 iste Pml quisque Q 31 dum om. Oml )
Apostolus enim redarguens eos, qui negabant resurrectionem mortuorum, ista absurditate corrigit quae inuitos sequitur talia sentientes, ut, dum exhorrent quod nefas est dicere, corrigant quod ausi sunt credere. proinde ita dicit: si resurrectio mortuorum non est, neque Christus resurrexit; si autem Christus non resurrexit, inanis est praedicatio nostra, uana est et fides uestra; inuenimur et falsi testes dei, qui testimonium diximus aduersus deum quia suscitauit Christum, quem non suscitauit, ut, dum timent dicere Christum non resurrexisse et cetera mala ac nefaria quae sequuntur, corrigant quod stulte infideliterque dixerunt, non esse resurrectionem mortuorum. si ergo tollas quod in capite ratiocinationis huius (est) positum: si resurrectio mortuorum non est, male cetera dicta sunt et apostolo tribuenda sunt; si autem reddas unde pendent et in exordio constituas: (si) resurrectio mortuorum non est, recte consequentur: neque Christus resurrexit et: inanis est praedicatio nostra, inanis est et fides uestra et cetera quae conexa sunt, et haec omnia ab apostolo bene ac prudenter dicta sunt, quoniam quidquid mali habent illis imputandum est, qui negabant resurrectionem mortuorum. sic etiam in epistula mea tolle quod positum est: si talis quisque in gratia spiritali renascitur, qualis est ille a quo baptizatur, et, cum manifestus est qui baptizat homo bonus, ipse dat fidem, ipse origo [*]( 6 I Cor. 15, 13-15 25 lib. I 6, 7 ) [*]( 3 redaguens 0 4 asurditate Oml 5 exorent Om] 6 credere om. Oml dici Oml 8 non reBurrexerit P 9 et om. PQ 10 inuenimur] add. autem v qui codd. quoniam v, cf. p. 207, 22-23 falsosque testes et qui dixissent 16 est om. codd.; fort. posuit scrib. pro positu 19 si addidi mortuum Q 22 connexa v 28 ac] et v 27 a quo] qui Pml )
Proinde quemadmodum illi, qui resurrectionem mortuorum negabant, nullo modo se defenderent a tantis malis, quae ad eos redarguendos conexuit apostolus dicens: neque Christus resurrexit et nefanda similiter cetera, nisi mutarent sententiam et faterentur esse resurrectionem mortuorum, sic etiam uos, si non uultis uobis imputari quod ad [*]( 14 lib. I 8, 9 28 I Cor. 15, 13 ) [*]( 4 in] cum Pml tunc] add. cum Pml 6 optandum est om. 0 7 habebant Oml 13 habent codd. 16 et] aut I 8, 9 24 potuisse Oml ) [*]( Lll. August c. Don. II. ) [*]( 14 )
Cum ergo quaerimus, unde ablutus sit quem in uestra communione non rebaptizatis, etiam cum eum constiterit ab aliquo baptizatum, qui propter occultam nequitiam iam sancte dantis conscientiam non habebat, quid responsuri estis nisi a Christo aut a deo, quamuis et Christus deus super omnia sit benedictus in saecula, aut ab spiritu sancto, cum et ipse sit deus, quia haec trinitas unitas deus? unde Petrus cum dixisset homini: ausus es mentiri spiritui sancto, continuo secutus adiunxit, quid esset spiritus sanctus, et ait: non es mentitus hominibus, sed deo. postremo etiamsi [*]( 26 cf. Rora. 9, 5 29 Act. 5, 3-4. ) [*]( 4 ponire Pm1 14 nascitur 0 16 res rcspondisse Oml 18 ignorant Pml enim] etiam OQ 25 d (del.) iam 0 28 unitas] unus c )
Nolite itaque dicere: conscientia sancte dantis attenditur quae abluat accipientis, ne dicatur uobis: \'quando latet dantis polluta conscientia, quis abluit accipientis conscientiam?\', et cum responderitis: \'uel deus uel angelus\', quoniam quid respondeatis aliud non habetis, sequatur uos unde confundamini: (sanctius iustificantur qui baptizantur ab occultis malis, ut uel a deo uel ab angelo abluantur, quam qui baptizantur a manifestis bonis, qui deo uel angelis non comparantur\'. sed dicite quod dicit ueritas et catholica ecclesia, quia non solum cum malus minister est baptismi, uerum etiam cum sanctus et bonus est, non est in homine spes ponenda, sed in illo qui iustificat impium, in quem credentibus fides ad iustitiam deputatur. cum enim dicimus: \'Christus baptizat\', non uisibili ministerio dicimus, sicut putat uel putari cupit nos dicere Petilianus, sed occulta gratia, occulta potentia in spiritu sancto, sicut de illo dictum est a Iohanne Baptista: hic est qui baptizat in spiritu sancto. nec, sicut [*]( 4 cf. Matth. 22, 30 26 cf. Rom. 4, 5 31 Ioh. 1, 33 ) [*]( 5 melius] sanctiua PQv, cf. p. 202, 17 et Ep. c. Don. 21, 59 exta. 6 cur] cum Pml 13 colligite Q 16 accipientis abluat 0 24 est minister v ) [*]( 14* )
Si autem ad ista prima uerba epistulae meae Petilianum non respondisse manifestum est et, ubi respondere conatus est, magis ostendit quod non potuerit respondere, quid de illis partibus meorum scriptorum loquar, quibus nec respondere temptauit, quae omnino non attigit? quae tamen qualia sint [*]( 6 Epli. 5, 25—26 14 Hier. 17, 5 15 Ps. 39, 5 19 Matth. 23, 3 ) [*]( 4 tingit v 6 qui] quid Oml 9 et 10 laoacliro PQ 10 in uerbo— lin. 18 inutilia faciat extant in fragmento Ob post uerba eiusdem fragmenti non fidem percipit sed reatum p. 200, 27 11 operarii Ob ipse cuius opera sunt abluit Ob 12 ergo] enim Ob, om. Q sic est] eic Ov sit Ob 13 in om. 0 qui] qua Obml potes Obml 17 fidelie Pml cybaria Ob cum seruis Ob 18 faciat] sequitur in O: quo et illum et uos indices posui; cf. ad cap. 59 sub fin. 22 caneantur Oml )