Contra Faustum
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VI, Pars I (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 25, Pars I). Zycha, Joseph editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1891.
Proinde nec uirginis ipsius origo ex hac tribu fuisse monstratur, unde constat esse Dauid — dico autem ludam, [*](1 profession L matthei L mathei CS 2 simbolum L 5 iordane (ra er.) L 6 mattheus L matheus CSG 8 hortum L 9 adscriberet LCSG 10 mattheum L matheum CSG 13 inpudentiae C 18 iosepho C 20 ab om. SPG, (s. l. m. 1) C 21 iosephum C hebreorum LCS 28 longequi L 24 cohitu L iosephi C 26 appellatur C 27 iosepho C )
AUGUSTINUS respondit: Fides catholica eademque apostolica est dominum nostrum et saluatorem Iesum Christum et filium dei esse secundum diuinitatem et filium Dauid secundum carnem : quod ita probamus ex euangelicis et apostolicis litteris, ut nemo possit contradicere probationibus nostris, nisi qui ipsis litteris contradicit, non sicut sibi Faustus iste proposuit nescio quem pauca uerba dixisse et contra eiusdem Fausti uersipelles astutias nulla postea testimonia protulisse. quod ego cam fecero, nihil ei quod respondeat remanebit nisi illud, quo uim manifestissimae ueritatis in scripturis sanctis expresse inludere atque euitare conatur, ut falsa illa et diuinis codicibus inmissa respondeat. quam dementiam furiosamque praesumptionem et audaciam iam superius in hoc opere, quantum sufficere uisum est, refutaui; nec eadem repetere oportet, ut modum sermonis etiam cogitemus. quid igitur opus est dispersa per scripturas omnes quaerere atque colligere testimonia, quibus contra istum probemus in libris maximae diuinaeque auctoritatis eundem dici filium dei unigenitum semper deum apud deum, qui dicitur etiam filius Dauid propter acceptam formam serui ex uirgine Maria coniuge Ioseph ? [*](1 iudei SG iuda*i L 3 iohachim L 4 nollam L 5 prosapiem M* 8 genitricem CSGMb ammoueas LS'M'G 9 coniunx C 10 Cap. XLV LPSMG AguBtinus L eademquae SMG eademquae (a tn. 3 exp.) P 11 est] conStetur b 17 uersipellas C uersipellis b 18 eis SlGLPMb ei* (s er.) C respondeant b 19 manifestissime SGM 20 expressę C 21 respondeaijt C respondeant b 22 audatiam C 23 uitBam (s er.) C 26 maxime LS 27 diuineque L )
Hunc sane miserum delire garrulum debemus intueri atque obseruare non praetermittentem, ubi potuerit, lectori uaniloquiorum suorum etiam de scripturarum testimoniis nebulas offundere falsitatis . sicut de Abraham dixit, quod deo non crediderat de Sara sibi filium promittenti, quando cum ancilla concubuit, cum scriptura testetur nondum illi partum Sarae fuisse promissum; uel quod uxorem suam sororem , mentitus sit, cum genus Sarae nusquam in illis litteris legerit, quibus de hac re fides habenda est; et de filio eius Isaac, [*]( 7 Es. 7,14; Matth. 1,23 11 Matth. 3,17 26 cf. Gen. 16, 4; 17,17 28 cf. Gen. 12, 13; 20, 2 . 12 ) [*]( 1 mattheo L matheo CSG 2 matthei L mathei CSG 8 uocabitur b 11 dilectus om. SG 12 ex] ea L 14 dictft C est (alt.) om. C lo mattheo L matheo C 19 ipse om. SG 20 delirogarralum S delero Gl delere LPb dolere (o in ras.) M 22 nebulam C 23 offendere C effundere LPSGMb 24 sarra 8 sarra LGM 26 (et 27) sanae S sarrae LG )
Sic ergo de caelo dictum est super aqua Iordanis: hic est filius meus dilectus, in quo mihi conplacui, quemadmodum dictum est et in monte. neque enim quia et ibi de caelo uox ipsa sonuit, filius dei ante non fuit, quandoquidem ex utero uirginis ille accepit formam serui. qui cum in forma dei esset, non rapinam arbitratus est esse aequalis deo. denique ipse apostolus Paulus alio loco apertissime dicit: cum autem uenit plenitudo temporis, misit deus filium suum, factum ex muliere, factum sub lege. mulierem scilicet more locutionis hebraicae feminam appellans. ipse est ergo filius dei, qui et dominus Dauid secundum diuinitatem, et idem ipse filius Dauid ex semine Dauid secundum carnem. quod si nobis credere non prodesset. non hoc tam adtente idem apostolus Timotheo commendaret dicens: memor esto Christum Iesum resurrexisse a mortuis ex semine Dauid secundum euangelium meum. [*]( 2 cf. Gen. 26, 7; 24 12 cf. Matth. 17, 5 16 Phil. 2, 6 sq. 19 Gal. 6, 4 26 n Tim. 2, 8 ) [*](1 ip.se L rebeccham L dixerat C 2 est C cottidie LS 4 prior (ex proor m. 1) L illuc b 6 scriptores (corr. ex scriptorsese) S 7 euangelico CM 8 matheum CSG nominis. (s er.) L culminis 01 9 mathei CSG matthei L 12 aquam Cb 13 quemammodum L 17 rapina L 18 idem ipse Cl, 21 hebneicae L )
Quid ergo iam moueat sancti euangelii sectatorem, quod sine concubitu Ioseph Christus natus ex uirgine filius tamen Dauid appellatur, cum generationum seriem non usque ad Mariam. sed usque ad Ioseph Matthaeus euangelista perducat? primo quia mariti eius fuerat propter uirilem sexum potius honoranda persona; neque enim quia concubitu non permixtus ideo non maritus, cum ipse Matthaeus narret ab angelo Mariam coniugem ipsius appellatam, qui narrat, quod non ipsius concubitu, sed de spiritu sancto conceperat. quodsi non Matthaeus apostolus ista uera, sed aliquis alius sub eius nomine, sicut Manichaei putant. ea falsa conscriberet, itane sibi etiam ipse in rebus apertissimis et tam de proximo contextis contraria loqueretur, ut quem diceret Dauid filium de Maria uirgine sine cuiusquam uiri concubitu natum, eiusdem parentes gradatim enumerans usque ad eum sine aliqua ratione perduceret, quem non commixtum Mariae ipse dixisset? si enim alius enumeraret progeneratores Christi a Dauid usque ad Ioseph dicens eum filium Dauid, et alius eum sine ullius uiri concubitu ex uirgine Maria natum diceret nec eum filium Dauid appellaret, nec sic continuo putare deberemus eos sibi haec contraria locutos fuisse, ut uel ambo uel unus eorum falsitatis conuinceretur. cogitare enim deberemus fieri potuisse, ut ambo uera dicerent, ut et Ioseph maritus Mariae diceretur habens eam coniugem continenter non concubitu, sed adfectu. non commixtione corporum, sed copulatione, quod est carius, animorum, et ideo non debuisse uirum uirginis matris Christi [*]( 2 cf. Gal. 1, 8 sq.»-) [*]( 2 ammonuit LSMG 3 iam om. SG sectatores SO 6 (et 9) matheus C mattheus L 7 qui amariti C maritus b 11 mattheus LC matheus SG 12 aliquid L 13 Manichaei] matthei L manichci C itane 8. I. m. 1 C 17 ration L 20 ullius (i a. l. a m. 1) L 21 maria uirgine b 22 sibi] qui sibi b 23 loquutos C 26 concubitum L affectum L )
Nos ergo credimus etiam Mariam fuisse in cognatione Dauid, quia scripturis eis credimus, quae utrumque dicunt, et Christum ex semine Dauid secundum carnem et eius matrem Mariam non cum uiro concumbendo, sed uirginem. quisquis itaque dicit Mariam ad consanguinitatem Dauid non pertinuisse, manifestum est, quod istarum scripturarum tam excellenti auctoritati obluctetur . ipse ergo conuincat non eam pertinuisse ad semen Dauid et hoc ostendat non ex quibuscumque litteris, sed ecclesiasticis, canonicis, catholicis. aliae [*]( 22 cf. Rom. 1, 8 n Tim. 2, 8 23 cf. M*tth. 1, 18 Luc. 1, 27 ) [*]( 6 seriffi S progeneratorem LSMG 7 quam uuIt P quemnam uult C qui uult b 8 hereticorum LCSG 11 confederationem LSMG quamuis] quando S quamdo (do s. I.) G quamuis (s ex i m. 1) L 12 comirtus SG 14 hoc (8. l. a m. 2 ut md.) C ipso (0 corr. ex e m. 2 ut uid.) L coniungebat (n 8. I.) S 18 adherere LSG menbris C )
Non mihi ergo uicissim dicat: etsi ego non ostendo Mariam non fuisse de cognatione Dauid, tu quod inde fuerit ostende. hoc enim ostendo clarissimo plane atque fortissimo documento, quod scriptura confirmatissimae auctoritatis et Christum dicit ex semine Dauid et eius matrem sine ullius concubitu uirginem Mariam. quam uero sibi Faustus cuiusdam quasi turpitudinis uisus est uerecundissimus detestator, cum diceret: frustra uos calumniam ingeritis scriptori, tamquam dei ille filium in utero mulieris incluserit! non plane catholica fides, quae Christum dei filium natum secundum carnem credit ex uirgine, ullo modo eundem dei filium sic in utero mulieris includit, quasi extra non sit, quasi caeli et terrae administrationem deseruerit, quasi a patre recesserit. sed uos, Manichaei, corde illo, quo nihil potestis nisi corporalia phantasmata cogitare, ista omnino non capitis, quomodo dei uerbum, dei uirtus atque sapientia et in se manens et apud patrem et uniuersam creaturam regens pertendat a fine usque ad finem fortiter et disponat omnia suauiter. in cuius dispositionis admirabili et ineffabili facilitate sibi etiam matrem in terra disposuit et propter seruos suos de corruptionis seruitute liberandos in ea formam serui, hoc est mortale corpus accepit, acceptum monstrauit monstratumque et morte prostratum resurrectione sursum erexit et tamquam templum solutum iterum aedificauit. uos tamen, qui haec credere quasi sacrilega formidatis, non membra dei uestri in utero uirginis. sed in uteris omnium feminarum carnalium ab elephantis usque ad muscas includitis. an ideo uobis uidetur uilior uerus [*]( 18 cf. Sap. 8, 1 ) [*]( 4 confirmatissirae L 13 amministrationem LSMG 14 manichei LCS quod G quod L quo (d er.) M 16 fantasmata SG 16 pr. et om. Cb 19 dispensationis b ammirabili SGML 20 terram G terra (m er.) M, (~ supra a er.) S corrupcionis SG coruptionis 3f1 seruitutis P 21 ea] eam LPMGs eandem SGl post corpus lit. quattuor uocab. C 22 acceptnmq: C 23 tamquam (t s. l. 8. er. i) M 26 in ante uteris om. L elefantis SG )
FAUSTUS dixit: Quid ita hominem negatis fieri a deo? non quidem nos omnifariam hominem a deo fieri pernegamus; sed quis et quando et quemadmodum fiat, hoc quaerimus, quoniam quidem sunt secundum apostolum homines duo, quorum alterum quidem interdum exteriorem uocat, plerumque uero terrenum, nonnumquam etiam ueterem, alterum uero interiorem et caelestem dicit ac nouum. horum ergo uter fiat a deo, quaerimus, quoniam quidem et natiuitatis nostrae tempora duo sunt: unum illud, quo nos inretitos carnalibus uinculis in lucem hanc natura produxit, alterum uero, cum ueritas nos ex errore conuersos ad se regenerauit initiatos ad fidem. quod tempus secundae natiuitatis in euangelio Iesu significans dicit: nisi quis natus fuerit denuo, non potest uidere regnum dei. quod cum Nicodemus parum intellegens haesitaret et qualiter id fieri posset, percunctaretur — neque enim posse hominem senem matris uterum introire [*]( 15 cf. Rom. 6, 7; I Cor. 15 II Cor. 4 Ephes. 8; 4 Col. 3 ) [*]( 8 permanens (n alt. m. 1 superser.) C coaptaret S o figgendus SG figendus (g s. I.) M 6 subspetias G depcatur LSG depraecatur M deprecatur C 7 depcari C 9 Cap. XLVI LSPMG 11 quemammodum (o s. Z. a m. 1) L querimus C 14 uero (o in ras.) C 15 uter C : utrum LSGJJb 17 duo sunt tempora C in»retitos C 18 hanc in lucem C naturam GSl natura (m er.) LM comueritas SlMl conueritas PG 19 nos] non LSaMaPG 20 iesus SG 21 natus] renatus SG 22 intelligens C 23 hesitaret L posse G posset (t s. 1. a m. 2) SM percontaretur GSCMb 24 uterum matris SMG )
AUGUSTINUS respondit: Paulus quidem apostolus interiorem hominem per spiritum mentis, exteriorem uero in corpore atque ista mortali uita uult intellegi; non tamen utrumque horum simul duos homines eum dixisse aliquando in eius litteris legitur, sed unum, quem totum deus fecerit, id est et id, quod interius est, et id, quod exterius; sed eum ad . imaginem suam non fecit nisi secundum id, quod interius est, non solum incorporeum, uerum etiam rationale, quod pecoribus non inest. non itaque unum hominem fecit ad imaginem suam et alterum fecit non ad imaginem suam, sed quia hoc utrumque, interius et exterius, simul unus homo est, hunc unum hominem ad imaginem suam fecit, non secundum id, quod habet corpus corporalemque uitam, sed secundum id, quod habet rationalem mentem, qua cognoscat deum et omnibus inrationalibus eadem rationis excellentia praeponatur. sed illud interius concedit Faustus a deo fieri. cum "renouatur," inquit, "in agnitionem dei secundum imaginem eius, qui creauit eum." hanc apostolicam plane agnosco sententiam: quare ipse alteram non agnoscit "deus posuit [*](22 Col. 3, 10 25 I Cor. 12, 18 ) [*](1 professione (m er.) LM, (m. exp.) S professionem G 2 hOlDini. (s. er.) C 3 econtra C dede..rimus C 4 deferamus Ll timere C 5 praesumptiuę L presumptiue C 7 Cap. XLVH LPSGM Agustinus L 8 pro (ex per corr. m. 2) LM spu L mentis (e in i corr.) P exteriorem] et exteriorem L2SG, (et er.) M et exteriorem b 10 in om. SG 11 sst (st 8. Z. add. m. 2) L 12 est pnst int. 8. l. a m. 2 L exterius est C 14 racionale S rationalfi Cb peccoribus S 15 est b 19 que uitam (s. 1. m. rec.) C 21 iurationabilibus (bi s. l. a m. 1?) C inrationabjlibus (exp. m. 2) L 22 renouatur (u corr. ex b) M 23 inquid 81G agnitione CM 25 menbra SG ) [*]( XXV. Aug. sect. 6. ) [*]( 46 )
• Adam sumus, et illud, quod in Christo erimus, ex ipsa lege. ex ipso libro et ex ipso loco adhibuit terreni, id est animalis corporis testimonium, ubi scriptum est, quod deus etiam terrenum hominem fecit. nam cum ageret, quomodo resurgent mortui et quo corpore uenient, cum dedisset similitudines de seminibus frumentorum, quod nuda grana seminentur et deus illis det corpus, quomodo uoluerit. unicuique seminum proprium corpus — ubi nihilominus Manichaei euertit errorem, qui et grana et herbas et omnes radices ac frutices gentem tenebrarum dicit creare, non deum et in eis formis atque generibus rerum deum potius credit alligari quam horum aliquid operari — cum ergo contra Manichaei sacrilegam uanitatem etiam ista dixisset, uenit ad carnium differentias. non omnis. inquit, caro eadem caro, inde ad corporum caelestium atque terrestrium, inde ad mutationem corporis nostri, qua fieri possit spiritale atque caeleste. seminatur, inquit, in contumelia, surget in gloria; seminatur in infirmitate. surget in uirtute; seminatur corpus animale, surget corpus spiritale. atque inde uolens ostendere originem corporis animalis, si est, inquit, corpus animale, est et spiritale; sic et scriptum est: factus est primus homo [*]( 19 I Cor. 15, 35 sqq. ) [*]( 3 elegit C 4 fabulas M 5 hominem ZVP1 dissereret (post. re 8. I.) S dissereret tcorr. ex desereret) P 8 est (....... supra e er. et st s. 1. add. m. 2) L 10 resurgunt PSGMLfb 11 similitudinem C 13 ante unicuique s. l. add. m. 2 et L 14 (et 18) manichei LC 15 herbas (h 8. I.) S 16 atq** (at 8. I.) M 18 cum] con G 20 inquid LISIMtG 22 celestę (4 paene er.) SG 23 surget (r ex nt m. 2) L seminai (....... add. m. rec.) C 25 spiritalę S 27 spirituale C sic et] sicut Cb siC// (et er.) M )
FAUSTUS dixit: Deus finem habet aut infinitus est? si oratio uestra non fallit, quae dicit: deus Abraham et deus Isaac et deus Iacob, habet finem deus, nisi forte alter est hic, de quo perrogas, et alter, quem oratis; alioquin circumcisionis terminus, qui Abraham et Isaac et Iacob a gentium ceterarum societate dissignat, etiam dei ipsius circa eos terminat potestatem, cuius autem finita potestas est, et ipse non caret fine. denique ne antiquorum quidem hac oratione mentionem facitis, qui ante Abraham fuerunt, Enoch dico et Noe et Sem ac reliquos eorum similes, quos fuisse quidem iustos in praeputio non negatis, sed quia idem circumcisionis insigni carebant, ne ipsorum quidem uultis esse deum, sed solius Abrahae et seminis eius. igitur si est unus et infinitus deus, quid sibi uult haec inuocationis uestrae tam diligens et sollicita cautio, ut non contenti nominasse deum adiciatis et cuius, Abraham scilicet et Isaac et Iacob, tamquam in turba aliqua deorum erratura aut naufragium passura uestra oratione, nisi ad signum nauiget Abrahae? et haec quidem certa de causa Iudaeos orare haud absurdum est utpote circumcisos; sic enim circumcisionis se inuocare designant deum propter deos praeputii . uos uero cur hoc ipsum faciatis, parum intellego, cum minime geratis signum, quod habuerit Abraham, cuius uos uocatis deum. uere enim, quod intellegi datur, cognitionis [*]( 4 cf. Ex. 3, 15 7 cf. Gen. 17, 9 sqq. 10 cf. Gen. 5 ) [*]( 2 Cap. XLVIII LPSMG 4 isaac C deus om. C nisi] nisi enim SG nisi (si 8. I.) M aliter S2 aliter G 5 alioquin] quin SG 7 sotietate C designat S 9 finem S)G fine (uirg. er.) M ne] et LMSGb ac SlG oratione (uirg. er.) M ratione (m er.) L 10 ante om. C fuerant ante C enoc LC 11 sim*iles (1 er.) S 12 preputio C circumcisionis (ci corr. ex ii) L* 1;> quod SlG 18 de eorum (exp. m. 2) L 20 haut SMlG circumcisos] circumcidi SIG circumcisi LlltftCPb sic] si SLIMG 22 quur LM quorsum C ipsum] suum S sum GLX (m. 2 exp.) ipsum (ip 8. Z. a m. 1) M 24 Ilinuocatis (et uid. er.) C intellegi Cx datur (da R. l. a m. 2) C cognicionis S )
AUGUSTINUS respondit: Absit, ut hoc uos quisquam interroget, qui uos nouit, aut de hac omnino re cum talibus disputet. prius enim estis a figmento carnalium corporaliumque cogitationum pia fide et quantulacumque ueritatis ratione mundandi, ut spiritalia quoquo modo et ex quantacumque parte cogitare possitis. quod quamdiu non potestis — haeresis . quippe uestra nihil aliud nouit quam et corpus et animam et deum per locorum spatia uel finita uel infinita distendere, cum solum corpus talia occupet spatia uel spatiis talibus occupetur — consultius feceritis, si uos huic quaestioni non commiscueritis, ubi nec docere potestis aliquid ueri — sicut nec in ceteris — nec discere estis idonei, quod fortasse potestis in ceteris, si superbi litigiosique non sitis. cum enim quaeri coeperit, quomodo sit deus finitus, quem nullus locus capit, quomodo infinitus, quem totum filius nouit — quomodo finitus, inmensus; quomodo infinitus, perfectus; quomodo finitus, nullum habens modum; quomodo infinitus, modus omnium — omnis cogitatio carnalis euanescit; et si uult se fieri, quod nondum est, prius ex eo, quod est, erubescit. quapropter hoc, quod uobis proponitis de deo finito et infinito, melius tacendo finitis, donec a fine legis, quod est Christus, tam longe aberrare desinatis. de deo autem Abraham et Isaac et Iacob, cum ipse sit omnis creaturae uerus deus, cur illo nomine se populo suo insinuare uoluerit, iam, quantum sat erat, diximus. de circumcisione etiam in superioribus huius operis partibus contra calumnias inperitas [*]( 2 illic b 3 Cap. XLVIIIILSGPM . Agustinus L 7 quomodo 8'MIGb et om. GLSM 8 quod] quod (d a. l. a m. 1) L quo SlMlPG quandiu PMG heresis LC 10 (et 11) spacia S 11 tali (a add. 8. I.) S 12 cons*ulti*us (corr. ex constultiuus) M 18 commisceritis LSG..Vlb commiseritis C 16 coeperint GLxSlb cęperit C ceperint P ipfinitus S 18 immensus L1 20 si] si (e in i corr. m. 2) LMlP 21 se uult fieri SG 22 nobis b 25 isååe C 26 quur L 27 circumcisiofi L )
FAUSTUS dixit: Iesus si natus non est, quomodo mortuus est? hoc iam sane coniectura est; coniecturis autem nemo, nisi quem probationes defecerint, utitur. respondebimus. tamen etiam ad hoc nec aliunde quam de his, quae credere soletis, adferentes exempla: quae si uera sunt, confirmabunt et nos; si falsa, destruent et uos. dicis ergo: quomodo mortuus est Iesus, si homo non fuit? et ego abs te requiro: Helias quomodo mortuus non est, cum fuerit homo ? an huic mortali praeter condicionem suam licuit ius inmortalitatis inuadere, Christo non licuit inmortali de morte, si necesse fuit, aliquid usurpare? et si Helias in aeternum uiuit contra naturam, Iesum ad triduum tantum cur non magis contra naturam mori potuisse concedas, praesertim cum etiam hoc non solum de Helia credatis, sed et de Moyse atque Enoch, quod sint inmortales et ipsi rapti cum corporibus suis in caelum? [*](5 Tit. 1, 15 ) [*](2 diuinius SIG 3 christiana im er.) L 4 heretica LC 7 leniter (r sup. lit.) M 8 ammonemus LSMIG 9 ibi] sibi SG 10 qui destillat] quid est ille (ille P) M]S]GPb deatilla Lx distillat Li 11 mixtus SG admirtusq' est M- 13 Cap. L LPSMG 15 probationis C1 24 quur L 26 enoc SILC...łfG )
Praeterea illud quoque commemorandum, quia, si quid cuique per naturam liceat quaeritur, circa omnia id quaeri debet, quae Iesus gessit, non circa mortem tantummodo ipsius nam et caecum a natiuitate lumen uidere natura non sinit. [*]( 2 argumenta SG 5 aequae L 6 estimetur (es add. tl1. 2) L 7 hebreos L falsum GS1 11 quidem (i sup. e a m. 1) L quidam G'S inmortalitatem C 18 adque P hominem S hominem GP, (m er.) M efficiendam S. (m er.) M efficiendam PG 16 perpetuitati (ti ex ta a m. 1) M 18 quur L etiam siuere C 20 inicio C similitudine (m er.) L 21 effectus b sic (c s. I.) M finej fide LPSGMb fine (utrum n an d sit dinosci nequit; in ras.) C consignanda LSMG 22 echaecconomiae L eoeconomiae G e9 hapc economiae M fuisset (t add. m. 2) L. (t en s) M 23 praeter L praeter M 24 queritur fr 25 deberet b 26 natiuitate (m. er.) L )
AUGUSTINUS respondit: Quicquid de Enoch et de Helia et de Moyse scriptura sancta certis et magnis suae fidei documentis in summo culmine auctoritatis locata testatur, hoc credimus, non quod Faustus nos credere suspicatur. quid sit autem secundum naturam, quid contra naturam, homines, qui sicut uos errant, nosse non possunt. dici autem humano more contra naturam esse, quod est contra naturae usum mortalibus notum, nec nos negamus . sicut illud est, quod apostolus ait: si tu ex naturali incisus oleastro ei contra naturam [*]( 3 cf. Ioh. 9 27 Rom. 11, 24 ) [*]( 1 erga ed. Maur.: ergo lib. b huius] ihs SG 2 caecus P1 a deo b iudei C 6 conpagem redditam SlLPGMb 8 quiduae L 12 inlesus C 13 sublimi (i fin in ras.) M monf/te M precipitatus C ■ 14 quur L etiam (ti s. I.) C 15 quia (i s. 1. add. <t. rec.) CX1 16 dialecticę LSG dialectic*e (a 8. I.; a er.) M 17 mortuus (pr. u 8. 1.) L 19 Cap. LI LPSMG Agr L enoc LCM 21 locata] loca LSIGI, (ta add. m. 1) Jf 22 suscipiatur itf1 )
Ac per hoc quid de Helia factum sit, nescimus; hoc de illo tamen credimus, quod uerax scriptura testatur. illud sane scimus hoc de illo factum, quod dei uoluntas habet; quod autem dei uoluntas non habet, fieri de quoquam omnino non posse. proinde si mihi dicatur posse fieri, ut caro uerbi gratia huius uel illius hominis in corpus caeleste mutetur, concedo fieri posse, sed utrum futurum sit nescio et ideo nescio, quia quid habeat de hac re dei uoluntas, me latet; illud me tamen non latet sine dubio futurum, si hoc dei uoluntas habet. porro si audiam, quod aliquid futurum erat, sed deus fecit. ne fieret, fidissime respondebo: illud potius futurum erat. quod deus fecit, non illud, quod si futurum esset, hoc fecisset. nam deus, quod facturus erat, utique sciebat et ideo simul sciebat illud futurum non fuisse, quod ne fieret facturus erat; et procul dubio potius uerum est. quod scit deus quam quod opinatur homo. unde tam non possunt futura non fieri quam non fuisse facta praeterita, quoniam non est in dei uoluntate, ut eo sit aliquid falsum, quo uerum est. quapropter omnia, quae uere futura sunt, sine dubio fient; si autem facta non fuerint, futura non erant . ita omnia, quae uere praeterita sunt, sine dubio praeterierunt.
Quisquis itaque dicit: si omnipotens est deus, faciat. ut quae facta sunt, facta non fuerint, non uidet hoc se dicere: si omnipotens est, faciat, ut ea, quae uera sunt, eo ipso, quo uera sunt, falsa sint. potest enim facere, ut aliquid non sit. quod erat; tunc enim facit. ut non sit, quando id esse inuenerit, de quo fiat; uelut cum aliquem, qui coepit esse nascendo, faciat non esse moriendo; hoc enim factum inuenit, de quo fieret. quis autem dicat, ut id, quod iam non est, faciat non esse? quicquid enim praeteritum est, iam non est. [*](8 quid] quicquid SG 10 si audiam om. SG 11 illud-fecit (in marg. sup.) S 12 si s. Z. S 16 tam] etiam b 17 noluntate (m er.) L 19 uerte S 20 uerae LM preterita C 21 dubio quoq'// (ae er. alt. q ex u fact. m. 2) L dubioque b preterierunt C 22 ita i>G 23 quae] q: Ll facta ante non om. SG 25 sint (i corr. ex u) S 28 facit b. )
Sed si homo fuit, inquit, Helias et potuit non mori. cur Christus, cum homo non fuerit, non potuerit mori? tale est, ac si quisquam diceret: si potuit natura hominis in aliquid melius commutari, cur dei natura in deterius non potuerit? stulte, quia hominis est natura mutabilis, dei autem incommutabilis. possit enim et aliquis pariter insanissimus dicere: si homini potest donare, ut regnet in aeternum, cur non et sibi facere, ut damnetur in aeternum? non hoc, inquit, ego dico, sed triduanam saltem mortem dei aeternae uitae hominis compara. plane si sic acciperes triduanam mortem dei, ut caro in illo moreretur, quam de mortalium genere adsumpsit, uerum saperes; nam istam triduanam Christi mortem pro aeterna uita hominum factam ueritas euangelica praedicat. cum autem uelis triduanam mortem nulla mortali adsumpta creatura in ipsa diuina natura ideo non absurde credi, quia potest humana natura inmortalitate donari, profecto sic desipis, quomodo qui nec deum nosti nec dona dei. deinde quomodo illud, quod supra posui, non dicis ac sentis deum sibi non fecisse, unde damnetur in aeternum, quando pars illa dei uestri in globo in perpetuum configetur? an et hoc dicturus es, quia pars lucis lux est et pars dei deus non est? postremo ut sine ulla ratiocinatione ei plana fidei ueritate a nobis audiatis, cur Heliam hominem natum raptum esse diuinitus de terra credamus, Christum autem et ex uirgine uere natum et in cruce uere mortuum: haec ideo credimus. quia et. illud [*]( 8 inquit fuit in ras. S inquid L1 4 cur-mori (in ras.) S potuerit (u 8. I.) C 6 deterius (pars litt. d euan.) C 7 stultae Lf hominis] omnis M est (8. l. a m. 2) M 9 cur-aetemum (in mg. add. m. rec.) C 10 ego inquit C inquid SlGl 11 aeternaedei om. SG 12 sic (i in ras.) P reciperes CM 13 in illoj illa SG2 moretur G 14 xpisii C 15 pro s. I. C aeterna f'.- sup. a. er.) L aeternam GM uitam LIMIGI 18 immortalitati b 21 non circinatione circmncl. m. rec. C 24 planf C anobis C 25 quur L )
Quis autem uobis proponat, quod sibi quasi ex persona catholici Faustus proponit: Iesus si natus non est. quomodo mortuus est? nisi qui parum considerat ipsum Adam et natum non esse et tamen mortuum esse. si uoluisset ergo filius dei inde sibi humanam carnem ueramque formare, unde formauit et illi primo homini, quoniam omnia per ipsum facta sunt, quis eum non potuisse audeat adfirmare? si denique de caelesti uel aeria uel humida creatura corpus adsumptum uellet commutare in humanae carnis uerissimam qualitatem. in qua uiuere et mortalis homo posset et mori, hoc eum potuisse facere quis negaret, omnipotentem omnipotentis filium? non auderet. postremo si uoluisset de nullis elementis corporeis, quae per eum creata sunt, corpus adsumere, sed prorsus ex nihilo sibi creare ueram carnem, sicut per eum creata sunt cuncta, quae non erant: quis nostrum contradicere, quis nostrum fieri non potuisse contenderet? non ergo ideo credimus natum ex uirgine Maria, quod aliter in uera carne existere atque hominibus adparere non posset. [*]( 1 cf.IV Reg. 2, 11 Matth. 1. 25; 17, 50 16 cf. Ioh. 1, 3 ) [*]( 2 alt. nisij anisi C credidit C 3 de -simulatis (in marg. a m. 1) C' negastis b qui SG, (i in ras.) M 5 cruce (m er.) L 8 post qui lit. duar. litt. in S mentientibus (enti s. l. a m. 2) LM'GI 10 uobis om. S 11 catholica b non s. 1. M 13 mortuum (r in ras.) C ergo si noluisset C 14 sibi] si Mx ueramquae M1 15 primo (8. L a m. 2) L 17 aerea L2 ueJnTnida (a in ras.) M 18 humane L 19 et uiuere ut C 20 quis BIGt negaretiW1 negare b 21 auderet BIGI 22 corpvs (v sup. o a m. 1) C 24 quis nost. contrad. in marg. S )
Tamen Faustus sibi ut credamus, hortatur dicens: et si mihi uera dicenti uis credere, uterque eorum apud Hebraeos falsam traxit opinionem, Iesus de morte et de inmortalitate Helias, cum paulo post dicat: ut enim ab initio sumpta hominis similitudine omnes humanae condicionis simulauit adfectus, sic ab re non erat, si in fine quoque consignandae oec.onomiae gratia fuisset uisus et mori. homo pessime ac fallacissime, quomodo tibi ego credam quasi uera dicenti, cum Christum dicas mortem potuisse mentiri? ergo ille mentiebatur, quando dicebat: oportet filium hominis occidi et tertia die resurgere, et tu non mentiris et dicis, ut tibi uera dicenti credamus? [*](27 Luc. 24, 7 ) [*]( 3 Maria om. SG 4 credimus—euangelio om. SG 6 quur L 7 adsumta .1[1 9 conmendandum SG '14 hereticorum LCSG anteponimus (mus in ras.) C 17 ut sibi b ut om. Pl 19 hebreos LS post falsam lit. duar. litt. in C 20 imortalitate C 21 inicio C omnia L 22 effectus b rg (sed ( paene er.) S r6 G 23 quoque om. GCPSM, (s. l. m. 2 add.) L aeconomiae LCGS1 *economiae (a er.) M gratia. (e er.) L fuisset (i s. l.) CLX 25 ergo L 28 uera (e s. i.) L )
FAUSTUS dixit: Si natus non est Iesus, nec passus est; si autem passus est, ergo et natus est. non uobis expedit, [*]( lMatth. 16,22 sq. 12 cf. Matth. 8,24; 4, 2 13 cf. Ioh. 19 Matth.26,37 2 fia 81 redi] uade 8, s. 1. G satana C1 3 eam] eandem SGS 8 inquid IJG1 10 effectus b 12 effectus b si oin. GLSMb dii* L si om. JuSMG 13 sitiuit om. L CSGb constristatus G exila- latus LtBtMtPG 14 quid aliud] qua taliaP3fe 16 conditionisL' 18 fin. nolit (i in ras.) L 19 hęc omnia ista fecit b 20 uolunt (eorr. m. 1 ex uoluit) G 21 quod] quia SG* uolunt CPMLGb uoluit (i ex u) M 23 mendatiis CM 26 Cap. LII LPSMG 27 si autem passus est om M1 nobis SGMLX • ) [*]( XXV. Aug. aect. 6. ) [*]( 47 )