Contra Faustum
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VI, Pars I (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 25, Pars I). Zycha, Joseph editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1891.
Nam et illud, quod mendacissima criminatione Faustus obiecit, habuisse inter se uelut quattuor scorta certamen. quaenam eum ad concubitum raperet, ubi hoc legerit nescio. nisi forte in corde suo tamquam in libro nefariarum fallaciarum, ubi uere ipse scortabatur, sed cum serpente illo, de quo apostolus timebat ecclesiae, quam uirginem castam cupiebat uni uiro exhibere Christo, ne, sicut Euam deceperat astutia sua, sic et illorum mentes a Christi castitate auertendo corrumperet. ita enim huic serpenti amici sunt isti, ut eum praestitisse potius quam nocuisse contendant. ipse plane Fausto persuasit pectori adulterato falsitatis semina infundens, ut has male conceptas calumnias ore inmundissimo pareret et stilo audacissimo etiam memoriae commendaret. nulla enim ancillarum uirum Iacob ab altera rapuit, nulla de illius concubitu cum altera litigauit. ideo magis ordo erat, quia libido non erat; et tanto firmius seruabantur coniugalis potestatis iura. quanto castius uitabatur carnalis cupiditatis iniuria. quod enim et ab uxore conducitur, ibi uera nostra manifestatur adsertio. ibi pro se aduersus maledicta Manichaeorum ipsa ueritas clamat. quid enim opus erat, ut eum altera conduceret, nisi quia ordo alterius erat, ut ad eam maritus intraret? neque enim ad aliam umquam accessisset, nisi eum conduxisset: sed utique iustis ad eam uicibus accedebat, de qua tot filios procreauerat et cui oboedierat, ut etiam de ancilla procrearet. et de qua postea non conducente procreauit. sed tunc Rachel noctem habebat in ordine, ut maneret cum uiro; tunc penes eam potestas illa erat, de qua per apostolum uox certe noui [*]( 9 cf. n Cor. 11, 2 sq. ) [*]( 2 scorta (sc 8. exp. sch) G schorta LM 4 Nisi (ni ex ne) S fallatiarum C 5 schortabatur L 7 exhiberi L 10 prestitisse C fausti P'b 11 pectori] peccatori 8 pacatori G 12 ore (h er.) M pareret-andacissimo (in marg. m. rec.) C 17 uitabatur] utebatur b S 18 uero LC aasertio S 19 manicheorum LC 22 ad aliam (ad ł. I.) M numquam LlCSMG 24 obedierat C 26 ordinem I* tunc om. C 27 eam] quam C' )
Hic uero ille, quem Faustus tamquam inpudicum clausis uel potius extinctis oculis criminatur, si concupiscentiae, non iustitiae seruus esset, nonne per totum diem in uoluptatem illius noctis aestuaret, qua erat cum pulchriore cubiturus? quam certe amplius diligebat et pro qua bis septenarium annorum laborem gratuitum penderat. cum ergo iam die peracto in eius iret amplexus, quando inde auerteretur, si talis esset, qualem Manichaei nihil intellegentes opinantur? nonne placito contempto mulierum intraret potius ad speciosam suam, quae illi noctem ipsam non solum coniugis more, uerum etiam ordinis iure debebat? utereturque potius ipse potestate maritali, quia et uxor non habet potestatem corporis sui, sed uir, et pro eo tunc seruitutis illarum uicissitudo faciebat. coniugali ergo potestate multo uincibilius uteretur, si formae desiderio uinceretur. sed eo meliores feminae inuenirentur, si illae pro filiis concipiendis, ipse autem pro concubitus sui uoluptate certaret. itaque uir temperantissimus, ut plane uir, quia tam uiriliter feminis utebatur, ut delectationi [*]( 1 I Cor. 7, 3 sq. ) [*]( 1 non habet post corporis legitwr in C 2 iam] iam (8. exp. iam a m. 1 cQ) C 8 deuitrix M1 translegaret (ns s. l. a tlł. 2) M ita legaret b deuitorem Jlf1 6 elegerat (corr. ex elig.) 8 eligerat LG 8 uere C 9 ocvlis (v sup. o a m. 1) L 12 bis (corr. ex uis) IJlM uis (quauis) b septenorum CS 14 indie (exp. m. 1) C 15 manichei LC 16 spetiosam C 17 more (tn. eras.) L 18 iurae S debebatur C uteretur LMb potestate (m. er.) L 20 sa ilf1 illarum (ru m. 2 superscr.) L 22 femine LS 28 ille LCP concupiscendis SG concubitu suo LSGb concabitu suo (sup. suo add. m. 2 sui) M 24 sui om. C 25 delectationi (i fin. corr. ex e) SM ) [*]( 41* )
Nunc iam defensis patriarchae moribus refutatoque [*]( 2 deberetur (re 8. l.) 82 debetur LCGM attendit L 5 illa (a in ras.) C 7 reuocaretur (ca 8. l. a m. 1) L 8 ira* (s er.) M canduit (s er.) L canduit Mb nubilatus (b ex u corr. frl. 2) M ineruiter L enerbiter GM1 9 rachel] rata b 12 uoluntati (i corr. ex e) 8 optemperandum C que C 13 obtabant L suae] sibi b cui] cum b ambe C 15 fiat magis mater b ergo C om. b quid om. b contendat b 16 pr. siue inde] siue hinc (a M- 2) C om. Pb 17 coercitionem CS'1 cohercitationem (ta s. l.) M coertionem b 18 commirtionem C commixtione (m. er.) L 21 rephenderet C reprsehenderet L & quaereret L quereret G2 et] ut L PM 01 b aut S 22 honestate L qua] ut LCb maris L masculus C mas'// (corr. ex mares) M femina LCM 23 copulentur C )
Quamquam enim duas liberas uxores Iacob ad nouum testamentum, quo in libertatem uocati sumus, existimem pertinere, non tamen frustra duae sunt; nisi forte quia — id quod in scripturis aduerti et inueniri potest — duae uitae nobis in Christi corpore praedicantur: una temporalis, in qua laboramus, alia aeterna, in qua delectationem dei contemplabimur. istam dominus passione, illam resurrectione declarauit. admonent nos ad hoc intellegendum illarum etiam nomina feminarum. dicunt enim, quod Lia interpretatur "laborans," Rachel autem "uisum principium" siue "uerbum, ex quo uidetur principium." actio ergo humanae mortalisque uitae, in qua uiuimus ex fide multa laboriosa facientes, incerti quo exitu proueniant ad utilitatem eorum, quibus consulere uolumus, ipsa est Lia, prior uxor Iacob; ac per hoc et infirmis oculis fuisse commemoratur; cogitationes enim mortalium timidae, et incertae prouidentiae nostrae. spes uero aeternae contemplationis dei habens certam et [*](6 cf. Gal. 4, 22 sqq. 25 cf. Sap. 9, 14 ) [*](1 libro C, (in mg.) b 2 rimemur om. b pulsemus. Quod b pietate] mysterifl b ut (t 8. l.) C 4 iste C (et 8) ancille C 6 abraham] iacob b 10 dubio (b corr. ex u) M 12 quo] quod L 15 predicantur C 16 lauoramus Mx 17 passione (m er.) L 18 ammonent L, (n 8. l. a m. 1) M 19 interptatur C interpraaatur L 20 Riue uerbum in marg. add. 8 om. G 21 humana Lb mortalisque (s s. l. add. m. 1) L 22 laboriosa opera C Eug. b 23 exitus LSGM 27 aeterne C )
Ad hoc ualet, quod scriptum est: concupisti sapientiam, serua mandata, et dominus praebet illam tibi: mandata utique ad iustitiam pertinentia; iustitiam autem, quae ex fide est, quae inter temptationum incerta uersatur, ut pie credendo, quod nondum intellegit, etiam intellegentiae meritum consequatur. quantum enim ualet, quod modo commemoraui esse scriptum: concupisti sapientiam, serua mandata. et dominus praebet illam tibi, tantum et illud ualere arbitror: nisi credideritis, non intellegetis, ut iustitia ad fidem, ad sapientiam uero intellegentia pertinere monstretur. [*]( 8 cf. Matth. 5, 3 sqq. 13 Gen. 29, 26 18 Eccl. 1, 8:1 26 Es. 7, 9 ) [*]( 2 delectacione C 3 noctes (s 8. l.) G noctem Mb adheserit LC 5 amata b 6 aemptem C preceptis C eiijs S ei// (us er.) M 7 pro] propter C sis b 8 iasticiam C 11 delitias SG 12 r..ra S 18 alt. est 8. l. m. 2 L 14 absurdae LSG 17 quam-sunt (in marg:m: rec. adscr.) C 18 sapientia L 20 iusticiam (bis) CS 24 sapientia L 25 prebet C 26 intellegitis LSG iusticia C )
Itaque duae sunt uxores Iacob liberae; ambae quippe sunt filiae remissionis peccatorum, hoc est dealbationis, quod est Laban. uerumtamen una amatur et altera toleratur. sed quae toleratur, ipsa prius et uberius fecundatur, ut, si non propter se ipsam, certe propter filios diligatur. labor enim iustorum maximum fructum habet in eis, quos regno dei generant inter multas temptationes et tribulationes praedicando euangelium, et eos, propter quos sunt in laboribus [*](17 Sap. 9, 15 1 ) [*](1 traglant M 3 enitatur C 6 ostenditur. Manifestum sqq. SG 8 est inquit quod b ueri] uel LSGMb 9 racionslis C 14 seculo C 16 iusticia G 16 acusate (exp. m. 2) L 18 inhabitacio C 21 itaquae C libere L '24 que C 27 predicando C 28 eos (sed o erp. et i suparscr.) C quos] quod LSG sint h habundantius C )
Suscipit et Lia de ancilla sua filios amore habendae numerosioris prolis accensa. inuenimus autem Zelpham eius ancillam interpretari "os iens". quapropter in praedicationem fidei euangelicae quorum os eat et cor non eat cum in scripturis aduerterimus, haec intellegitur ancilla Liae. scriptum est enim de quibusdam: populus hic labiis me honorat; cor autem eorum longe est a me. et talibus apostolus dicit: qui praedicas non furandum, furaris; qui dicis non moechandum, moecharis. uerumtamen ut etiam per hanc condicionalem libera illa uxor Iacob laborans filios heredes regni suscipiat, ideo dominus dicit: quae dicunt, facite: quae autem faciunt, facere nolite. unde in labore uinculorum uita apostolica, siue, inquit, occasione siue ueritate Christus adnuntietur, et in hoc gaudeo, sed et gaudebo. tamquam et ancilla pariente de prole numerosiore laetata. [*]( 14 Es. 29, 13 16 Rom. 2. 21 sq. 19 Jtfatth. 23, 3 21 Phil. 1, lts ) [*]( 4 bala SG ba*la (coir. ex ualla) M interptari CSG interpraaari L 6 corporae C concitantur b 9 suscepit SM. (e corr. ex i1 G abundae L abunde b abunde SMG 10 numerosiorisq: SGM 11 intera praaari L interptari CS ięns (e exp. et a superscr. m. 2) C hians h (ap. Ellsebium: nopeoo[j.svov O''tóp.a; ap. Jlieronymum: ambulans 08; tfm Lagarde Onomast. sacr. p. 11, 28.191. 60) predicationg (predica in i ras.) M praedicatione CSG 12 eat (e exp. et i superscr. m. 2) L hiat b 13 intelligitur L ancillaę (erp. m. 2) 8 ancillae G 17 mo//echandum M adulterandum C moecharis] adulteras C e ut s. I. S 18 condition,lę S 23 numero siore C )
Est uero quidam Liae fetus ex beneficio Rachel editus, cum uirum suum secum debita nocte cubiturum acceptis a filio Liae mandragoricis malis cum sorore cubitare permittit. de hoc autem pomi genere opinari quosdam scio, quod acceptum in escam sterilibus feminis fecunditatem parit ; ac per hoc putant omni modo institisse Rachel, ut hoc a filio sororis acciperet cupiditate pariendi: quod ego non arbitrarer, nec si tunc concepisset. nunc uero cum post Liae duos alios ab illa nocte partus dominus eam prole donauerit, nihil est, cur de mandragora tale aliquid suspicemur, quale in nulla femina experti sumus. dicam ergo quid sentiam: dicent hinc forte meliora doctiores. cum enim haec mala ipse uidissem et propter istum ipsum sacrae lectionis locum id mihi obtigisse gratularer — rara enim res est —, naturam eorum diligenter, quantum potui, perscrutatus sum, non aliqua a communi sensu remotiore scientia, quae docet uirtutes radicum et potestates herbarum, sed quantum mihi et cuilibet homini renuntiabat uisus et olfactus et gustus. proinde rem conperi pulchram et suaueolentem, sapore autem insipido; et ideo cur eam mulier tantopere concupiuerit, ignorare me fateor, nisi forte propter pomi raritatem et odoris iucunditatem. cur uero ipsam rem gestam sancta scriptura tacere noluerit, quae non utique talia desideria muliercularum nobis pro magno insinuare curaret, nisi aliquid in eis magnum quaerere commoneret, nihil amplius conicere ualeo, quam quod ex illo communi sensu mihi [*]( 1 Ex utero quidem liae festa (corr. m. f) sed benef. rach. edita C (in mg. m. rec. est uero quidam sqq.) fetus] faetus (e corr. ex c) L filius b fructus (corr. ex faetus aut factus) S factus M faetus G 3 cubare CSMG 5 escam C para LSMG 6 hoc om. S 7 arbitrarer (er e.c et a m. 1) C nec si] nisi b 9 quur C 10 aliquid (i fin. s. I.) S 11 sentio S. (o sup. exp. unt) G 12 mala haec C mala (a sup. e m. 2 Sttperscr.) L 15 agcommuni S conmuni V 18 suaue olentem Cb 19 initio lin. //// Et ideo C quur LC 21 iocunditatem (u mut. in o) GMb iucunditatem (o in u mut.) C uero] ergo b 23 pro magno nobis C 24 querere C ccimoneret L 25 ualeo (corr. ex nolo) S ualeo (o sup. &) G )
Sed quia bonum est, ut etiam haec uita latius innotescens popularem gloriam mereatur, iniustum est autem, ut eam consequatur, si amatorem suum administrandis ecclesiasticis curis aptum et idoneum in otio detinet, nec gubernationi communis utilitatis inpertit. propterea Lia sorori suae dicit: parum est tibi, quod uirum meum accepisti, insuper et mandragorica filii mei uis accipere? per unum uirum significans eos omnes, qui cum sint agendi uirtute habiles et digni, quibus regimen ecclesiae committatur, ad dispensandum fidei sacramentum illi accensi studio doctrinae atque indagandae - et contemplandae sapientiae se ab omnibus actionum molestiis remouere atque in otio discendi ac docendi condere uolunt. ita ergo dictum est: parum est tibi, quod accepisti uirum meum, insuper et mandragorica filii mei uis accipere? ac si diceretur: parum est, quod homines ad laborem rerum gerendarum necessarios in otio detinet uita studiorum, insuper et popularem gloriam requirit?
Proinde ut eam iuste conparet, inpertit Rachel uirum sorori suae illa nocte, ut scilicet qui uirtute laboriosa regimini populorum adcommodati sunt, etiamsi scientiae uacare delegerant, suscipiant experientiam temptationum curarumque sarcinam pro utilitate communi, ne ipsa doctrina sapientiae, cui uacare statuerunt, blasphemetur neque adipiscatur ab inperitioribus populis existimationem bonam, quod illa poma significant, et quod necessarium est ad exhortationem discentium. [*]( 1 possint (n 8. I. a m. 1) L euitant C turbolentas S 2 occu- pationes (pr. c 8. I.) S 3 f»ruuntur (pr. u 8. l. corr. m. 2) L arapleiu (~ super u del. m. 2) L 6 ea b 10 mandragoriam S mandragori»5 (c er. et ł- sup. a add.) G2 13 indagendae LSGM tt 16 parum ne b 17 mandragorica. 8 22 sorori (s er.) L nocte L quo SGMLKb 23 delegergt b 24 temptationem SG curarumque (r alt. sup. exp. t superscr. uid.) C 26 adi*piscatur C 27 eexistimationem C )