Contra Faustum

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VI, Pars I (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 25, Pars I). Zycha, Joseph editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1891.

Haec sponsa Christi gaudens in spe plenae salutis suae et tibi optat bonam conuersionem a fabulis ad ueritatem, ne Adoneum quasi adulterum reformidans cum uersutissimo adultero serpente remaneas. Adoneus enim uerbum hebraeum est et interpretatur dominus eo modo, quo solus deus dicitur dominus, sicut latria, quod uerbum graecum est et interpretatur seruitus, non quaecumque, sed illa, qua tantummodo deo seruitur; sicut Amen interpretatur "uerum," non ubicumque et quomodocumque. sed mystica religione. quodsi a te quaeratur, unde tu quoque habeas praeter hebraeas litteras uel quae ex hebraeo sunt, non inuenies. non ergo timet ecclesia Christi istorum nominum obiectionem, intellegit et amat; nec curat inperitum insultatorem; et quae nondum intellegit, credit esse talia, qualia nonnulla experta est, quae nondum intellecta sic erant. obiciat ei quisque quod Emmanuhel adamauerit, inridet inscitiam illius hominis, amplectitur ueritatem huius nominis. obiciat quod amauerit Messiam, repellit exstinctum aduersarium, tenet unctum magistrum. ita te quoque cupit [*]( 5 I Tim. 1, 8 sq. ) [*]( 1 quae (s. I.) LlCM, om. PGb 2 iusticiae G 5 ea (m. er.) L2M 7 delectat LPsSl delecta CGMP1 8 iusticia C 10 et (er.) C conuersationem LMGb conuersationem S 11 (et 12) adonai b (in mg. 'al. adonefl) 12 adonaus C 13 solus////dicitur S 14 grecum LC 17 niistica C 18 queratur C preter C hebreas C 19 inuenies scripsi: inuenis CLPGMb ininuenis S aecclesia C 20 obiectionem noniinum C intellegit (et 21) L1 21 insukaxorem (ta s. I. add. m. 2) L 24 insci/ xiam (en er.) C 25 adamauerit (ad s. I.) L extinctum (c s. 1.) C 26 xene/Tunctum Ll tene t uncxum SG1 tene tunctum M ) [*]( 28* )

436

sanari a uanis erroribus et aedificari super fundamentum apostolorum et prophetarum. quem dicis Hippocentaurum, nesciens quid loquaris, nec adtendis, quid tibi tua fabula confecerit, cum ex parte dei tui et ex parte terrae tenebrarum falsum mundum fabricat in corde tuo. itane ille non est Hippocentaurus semiferus et semideus ? uere, quia nec Hippocentaurus dicendus est. quid autem sit, tu adtende et. erubesce et mitesce, ut corruptionem tuam a serpente adultero perhorrescas: cuius astutiam si apud Moysen credendam non putasti, apud Paulum cauere debuisti, qui ueram ecclesiam uolens uirginem castam exhibere Christo, timeo, inquit, ne sicut serpens Euam fefellit in uersutia sua, corrumpantur mentes uestrae a simplicitate et castitate, quae est in Christo. hoc tu cum audires, usque adeo tamen desipuisti et uenenatis incantationibus eius amens facta es, ut aliis multis haeresibus aliud atque aliud idem serpens, tibi autem etiam se Christum esse persuaserit. porro si errant multae fallaciis eius uariis et multiformibus inretitae, quae tamen hanc admonitionem apostoli ueram fatentur, tu quantum adulterata es, quam in longinquo prostituta, quae ipsum pro Christo habes, a quo apostolus Christi seductam Euam atque corruptam clamat, ut ab eo uirginem sponsam Christi tali admonitione custodiat? tenebrauit cor tuum, qui tecum in phantasmatis lucidorum nemorum uolutatur. quae sunt, ubi sunt, unde sunt fidelia promissa eius?s o ebria, non a uino !

Nempe conuiciata es inpudentia sacrilega deo [*](2 cf. Ephes. 2, 20 11 II Cor. 11, 2 sq. 25 cf. Es. 51, 21 ) [*](1 a om. SG fundamenxa (u ex 0 corr. et m er.) C 2 hyppocentaurum SG ippocentaurum C hypocentaurum LM 3 confecerit (fecerit in ras.) C 5 (et 6) ippocentaurus M, (a ex u) C hyppocentaurus LSG 6 nec om. SG 9 si] sicut SG non om. SG 10 aecclesiam C 12 fuam C 14 tu s. I. C 15 uenenatis (ne s. I.) C facta (a fin. in ras.) L factus SG es] est (8. I.) PL1 es (■— supra e exp. et s add. m. 2) L ut] id Ll 16 heresibus LC 17 suaserit C 18 fallatiis C 19 ammonitionem LGlMl 23 ammonitione C ammonitiofie (e s. I. add. m. 2) L 24 fantasmatis LCM fantasmatibus GSb 26 dd* C)

437

prophetarum. quod ipsis Iudaeis sibi seruientibus non exhibuerit, quod promisit. nec sane dixisti, quid promiserit et non exhibuerit, ne ibi conuincereris aut iam exhibitum, quod non intellegis, aut adhuc futurum. quod non credis. tibi quid promissum est et praesentatum, unde tibi fides fieret te accepturam triumphos nouorum saeculorum super terram tenebrarum? si aliquos prophetas protuleris, in quibus legamus cum laude praedictos futuros Manichaeos, unde iam tibi aliquid exhibitum putes, hoc ipso, quia esse uos uidemus, prius probatura es, quod non ipse Manichaeus tibi prophetas finxerit, qui sibi ut crederes uoluit. neque enim putat turpe mendacium, aut uero potest dubitare falsos prophetas ostendere in pellibus ouinis, qui Christum laudans adseuerat falsas cicatrices ostendisse in membris suis. at ego uos plane praedictos lego, non solum a prophetis aliquando obscurius, uerum et ab apostolo expressius. sed uidete quemadmodum. spiritus, inquit, manifeste dicit, quia in nouissimis temporibus recedent quidam a fide, intendentes spiritibus seductoribus et doctrinis daemoniorum in hypocrisi mendaciloquorum cauteriatam habentium conscientiam suam, prohibentes nubere, abstinentes a cibis, quos deus creauit ad percipiendum cum gratiarum actione fidelibus et his, qui cognouerunt ueritatem, quia omnis creatura dei bona est, et nihil abiciendum, quod cum gratiarum actione percipitur. haec quemadmodum in uobis inpleta sint, et luce clarius omnium, qui uos nouerunt, oculos tangit et supra pro tempore ostendimus. [*]( 16 I Tim. 4, 1 sqq. i ) [*]( 1 iudeis C deseruientibus b 2 qupd S quod G 4 intellegis L1 5 fieret fides C 8 manicheos LCSG 10 manicheus LCSG 12 mendatium C aut (u s. I.) C dubitare Cx falsas prophetias LSGM falsos prophetias C falsas prophetis Px 14 prędicatores SlG predicatos LPMb prędictos esse S3 15 a om. SG aliquanto M 16 quemammodum LSXM*GX 19 demoniorum C hipocrisi S 21 prohibentium LPSMGb 22 graciarum S 24 nichil C 25 quemammodum LG 27 nouerint C )

438

Ista autem, quam doctrina apostolica uirginem castam uni uiro exhibens Christo, a fallacia serpentis, qua tu corrupta es, monet ut caueat, agnoscit deum prophetarum, deum uerum. deum suum; huius ultimae pollicitationi secura credit, cuius tanta promissa conpleta iam tenet, nec quisquam dicit ad praesens tempus ei confictos esse prophetas, - quos in Iudaeorum codicibus adserit. quid enim incredibilius promittebatur quam id, quod Abrahae dictum est: in semine tuo benedicentur omnes gentes? et quid certius iam tenemus exhibitum? illa certe est ultima eius promissio, quam propheta breuiter ita commemorat: beati, qui habitant in domo tua; in saecula saeculorum laudabunt te. finita quippe omni indigentia et nouissima inimica morte destructa perpetua dei laus erit otiosorum negotium: quo iam nemo accedet, unde iam nemo discedet. quod alibi propheta ita commemorat: conlauda, Hierusalem, dominum; lauda deum tuum. Sion. quoniam confirmauit seras portarum tuarum, benedixit filios tuos in te. clausis portis nullus intrabit. nullus exibit. quod et ipse sponsus in euangelio dicit fatuis uirginibus etiam pulsantibus se non aperturum. haec Hierusalem, sancta ecclesia, sponsa Christi, in apocalypsi Iohannis copiosius uberiusque describitur. non credat huic propheticae promissioni uirgo casta, si non iam tenet, quod ei per eandem prophetiam hoc tempore futurum promissum est: audi filia et uide et inclina aurem tuam et obliuiscere populum' tuum et domum patris tui, quoniam concupiuit rex speciem tuam, quia ipse est deus tuus, et adorabunt eum filiae Tyri in muneribus; uultum tuum [*](8 Gen. 22, 18 11 Ps. 83, 5 13 cf. I Cor. 15, 26 16 Pa. 147, 1 sq. 20 cf. Matth. 25, 12 24 Ps. 44, 11 sqq. 1U ) [*]( 2 fallatia C 4 9ptim$C pollicitatione C' pollicitationi L' 6 presens C iudeorum C 14 accçdet (4 a m. 2) L 15 discedit LllI discędet XS 17 qih (— add. m. 3) P confortaait CMl 18 filiis tuis GSb intrabit (b ex u corr.) Lsl'tiG 19 exibit tb ex u corr.) L1GM 21 apocalipsi C 25 inclina (i init. in ras.) C )

439

deprecabuntur diuites plebis. omnis gloria eius filiae regis intrinsecus in fimbriis aureis circumamicta uarietatibus; adferentur regi uirgines post eam, proximae eius adferentur tibi, in laetitia et exultatione adducentur in templum regis. pro patribus tuis nati sunt tibi filii, constitues eos principes super omnem terram; memores erunt nominis tui in omni progenie et generatione; propterea populi confitebuntur tibi in aeternum et in saeculum saeculi. sed tu infelix a serpente corrupta quando uel cogitare conaris, quae sit pulchritudo filiae regis intrinsecus? ipsa est enim castitas mentis, ubi tu uitiata es, ut aperirentur tibi oculi ad amandum et adorandum solem et lunam, acsi per iustum iudicium dei alienareris a ligno uitae, quod est aeterna et interna sapientia, nihilque aliud uocares putaresque ueritatem atque sapientiam nisi lucem istam, quam per male apertos oculos tractam et in inmensum auctam multipliciterque uariatam per imagines faculosas inpudica mente conuolueres. - hae sunt fornicationes tuae nimis abominandae. et tamen patienter cogita eas et. reuertere ad me,, dicit ueritas. reuertere ad me, et mundaberis, reparaberis, si confundaris tibi et refundaris mihi. hoc audi, hoc dicit uera ueritas, quae nec fallacibus formis cum tenebrarum gente pugnauit nec fallaci sanguine te redemit.

.LIBER SEXTUS DECIMUS.

FAUSTUS dixit: Quare Moysen non accipitis, cum Christus dicat: Moyses de me scripsit, et: si crederetis Moysi. [*]( 26 Ioh. 5, 46 ) [*]( 1 gła//I C 2 finbriis C 3 ea L pronmi L 4 afferentur in laitia tibi G aff. in letitia tibi S leticia C 8 generatiofle (e add. m. 2) L 10 pulchriT*udo (t er.) C 12 uiciata C aperirentur (r med. a. I. add. m. 2) L & (8. Z. m. 2) L 13 si] sic b 14 alienares GLSM te alienaret b ante aeterna habet et 8. Z. C 15 nichilque C 17 auctam (c in ras.) L 19 nimis 8. Z. G abhominande plC abhominandae PaSMzG pacienter C 20 mundaueris Mt 21 reparaueris LIMI michi C 25 Cap. XXXII LPSMG 26 moysi crederetis C credideritis Ll )

440

crederetis et mihi? ego uero non solum Moysen de Christo scripsisse uelim, sed omnes etiam prophetas Iudaeorum et gentium. quid enim hoc nostrae fidei noceret, aut quid non potius prodesset, si congrua et conuenientia undique in deum nostrum testimonia carperemus? siquidem esset etiam tum liberum nobis odio manente atque execratione superstitionis eorum solas ab eisdem de Christo excerpere prophetias; adeo mihi contrarium non potest esse, si et Moyses, quamuis sit alienus a Christo, nonnihil tamen uideatur scripsisse de Christo. an quisquam hominum non optauerit de spinis omnibus florem legere, de omni herba frugem, de muscis omnibus mel, quamuis nec muscas nec gramen in cibum nec spinas in coronae usurpemus ornatum? an quisquam nollet in omni profundo margaritam nasci, in omnibus terris gemmas, in siluis omnibus poma? ac si piscem de mari edere non nocet, aquam bibere nocet, sciuntque homines utilibus sumptis inimica respuere: nobis liberum non esset religionis cuiusque ritu damnato, si esset inutilis nobis, solas inde de Christo prophetias accipere? neque hoc prodesset erroribus ad capiendos nosmet ac redigendos in propriam seruitutem. quia nec spiritibus inmundis, cum idem Iesum esse filium dei exerte indissimulanterque confiterentur, profuit, ut minime sint nobis exosi. quare si et Moyses secundum hoc testimonium de Christo aliquid scripsit, accipiam, ita tamen, ut ipsi hoc minime prosit ad captiuandum me in propriam legem, quam nihil uideam a paganismo distare. quapropter nihil omnino est quod arbitreris, si probatum hoc fuerit, me minime gauisurum spiritum omnem prophetasse de Christo. [*]( 22 cf. Matth. 8, 29 ) [*]( 2 iudeorum C 5 tunc CSGMb 6 exsecratione SG superstitionis (superst in ras.) C 7 hisdem G hisdem LMb hisdS (s s. I.) C 8 non potest om. b 9 a xpo om. S nonnichil C 10 obtauerit SMG 15 ac] at C 17 regionis Ll 18 cuiueuis S, (uis 8. l.) G 23 nobis (s. l.) C 25 prosit (s. l. m. 2) C propriA (-.- add. m. 2) L 26 nichil C paganis modistare M 27 quo (d er.) L )

441

Tibi sane insufficientes referam gratias, si quemadmodum ostendis, quia Christus Moysen de se scripsisse testatus sit, ita etiam illud doceas, quaenam sint ea quae scripsit. nam ego quidem scripturas eius perscrutatus, ut iussum est, nullas ibidem de Christo prophetias inueni, siue quia nullae sunt, siue quia intellegere ipse non potui. unde in ingenti positus aestu ratione cogebar in alterum e duobus, ut aut falsum pronuntiarem capitulum hoc, aut mendacem Iesum. sed id quidem alienum pietatis erat deum existimare mentitum. rectius ergo uisum est scriptoribus ascribere falsitatem quam ueritatis auctori mendacium. quippe cum et ipsum dicentem audirem fures fuisse et latrones omnes, qui uenerunt ante se: qua sententia primum omnium uideo feriri Moysen. ad haec et cum maiestatem suam loquenti eidem, ubi se mundi lumen appellat, Iudaei indignantes reclamarent: quia tu de te testificaris, testimonium tuum non est uerum, non eum uideo prosecutum, ubi maxime locus exigebat, ut diceret de se prophetasse Moysen, sed tamquam reuera alienus et nullum habens ex eorum patribus testimonium respondit: nempe in lege uestra scriptum est, quia duorum hominum testimonium uerum est. ego sum qui testificor de me; et testificatur de me, qui me misit pater, illud eis commemorans, quod de caelo dictum omnes audierant: hic est filius meus dilectissimus, credite illi. necnon et illud mihi uerisimile non uidetur Iudaeos potuisse tacere, cum Christus diceret de se scripsisse Moysen, quin statim, utpote maligni et astuti, [*]( . 13 cf. Ioh. 10, 8 16 Ioh. 8, 13 . 17 . 18 24 Matth. 3, 17 Luc. 9, 35 ) [*](1 quemammodum LMG1 2 se (a. l.) SG 3illud etiam C 4 pręscrutatus SG perapscrutatus (e s. l.; corr. m. 2) L pscrutatus (corr. ex p m. 3) P pl/Iacratatus M 5 iusaum] uisfl (in ras.) C iustum b 6 intellegere L I 7 estu C altero b 8 pronunciarem C 10 asscribere C 11 agctori L2 mendatium CSl 13 primo LPGSMb 14 ad haec] adhuc b 15 iudei C 23 eos SGMb celo C 25 michi C 26 iudeos C )

442

quaererent, quidnam illud esset, quod de se a Moyse scriptum putaret. sed et haec eorum omnifaria taciturnitas non minus Iesum nihil tale dixisse significat.

Quamuis ergo et haec non parua uideantur ad contirmandam suspicionem falsi de capitulo isto, plus tamen illo teneor, quia omnem, ut dixi, Moyseos scripturam scrutatus nullas ibi de Christo prophetias inueni. nunc tamen te conpertus melioris intellegentiae lectorem consecuturum me aliquid credo acturumque fateor gratias, si spem profectus ac doctrinae, quam mihi obiurgationis tuae fiducia promittit. nulla frustreris inuidia, sed doceas, si quid est, quod me forte legentem praeterierit de deo ac de domino nostro memoratum in scriptura Moysi. nec dixeris, quaeso, ut inperiti solent, hoc ipsum satis esse debere ad fidem, quia Christus dixerit de se scripsisse Moysen. nolo enim nunc ad me respicias, quem ad credendum professio mea fecit obnoxium, ut non possim non credere ei, quem sequor; sed puta nos cum Iudaeo tractare, puta cum gentili. cum eis dixerimus "Moyses de Christo scripsit," quaesituri erunt probationes. quid offeremus? num quidnam dicere poterimus "Christus hoc dixit," cui adhuc illi minime credunt? nempe opus erit nos ipsis ostendere, quid scripserit.