Nobis autem quisquis dixerit non ideo alia uel gesta uel scripta, ut Christus in eis intellegatur, excepta ipsa tanta consonantia rerum praefiguratarum et nunc inpletarum aliis praesagiis propheticis apertis manifestisque ferietur, sicuti est illud: in semine tuo benedicentur omnes gentes. hoc dictum est ad Abraham. hoc ad Isaac, hoc ad Iacob. unde non inmerito dicit: ego sum deus Abraham et deus Isaac et deus Iacob. conpleturus utique in benedictione omnium gentium, quod ex eorum semine promisit. nec inmerito ipse Abraham, cum eius seruus ei iurasset, sub femore suo iussit eum ponere manum, sciens inde uenturam carnem Christi, in quo benedici omnes gentes non nunc praenuntiamus. sed quod tunc praenuntiatum est, nunc uidemus.
Uellem scire, immo melius nescierim, qua caecitate . animi legerit Faustus, ubi uocauit Iacob filios suos et dixit: congregamini, ut nuntiem uobis, quae occursura sunt uobis in nouissimis diebus: congregamini et audite. [*]( 14 Gen. 22, 18; 26, 4; 28, 14 16 Ex. 3. 6 20 cf. Gen. 24, 2 . 9 ) [*]( 1 figurate L 2 interpretspmur S interptemur LM interpretamur G presertim SG 5 fysologias LSMG fysiologias C teologias GSLMX 6 interpraaando L conantur b plenae LM 7 iudicantes LPb 9 turpituding SGL, (m er.) M liueri S'M'G supstione M 10 alia] illa b 11 ipsa (8. I.) S 12 imple*tarum C 13 profeticis SG . 16 inmerito Ll. (n ex m) M dicti SlG et deus isaac (a. 1. m. 2) L 18 immerito L1 20 uenturum L1 21 pronuntiamus Ll 23 cecitate L • 24 uocabit C1 suos om. C 25 annuntiem Mb occursura (oc s. a m. 1) S )
368
filii Iacob: audite, Israhel, patrem uestrum. hic certe nemo dubitat prophetantis personam esse dilucidatam. audiamus ergo, quid dicat filio suo Iudae, de cuius tribu Christus. uenit ex semine Dauid secundum carnem. sicut apostolica doctrina testatur. Iuda, inquit, te laudent fratres tui; manus tuae super dorsa inimicorum tuorum, adorabunt te filii patris tui. catulus leonis Iuda, de germinatione filius meus, ascendisti recumbens, dormisti ut leo et ut catulus leonis, quis suscitabit eum? non deerit princeps ex Iuda et dux de femoribus eius, donec ueniant quae reposita sunt ei; et ipse expectatio gentium alligans ad uineam pullum suum et cilicio pullum asinae; lauabit in uino stolam suam et in sanguine uuae amictum suum; fulgentes oculi eius a uino et dentes candidiores lacte. falsa sint ista. obscura sint ista, si non in Christo euidentissima luce claruerunt, si non eum laudant fratres eius apostoli et omnes coheredes eius, non suam gloriam quaerentes, sed ipsius; si non sunt manus eius super dorsa inimicorum eius; si non deprimuntur atque curuantur ad terram crescentibus populis christianis, quicumque illi adhuc aduersantur; si non eum adorauerunt filii Iacob in reliquiis, quae per electionem gratiae saluae factae sunt; si non ipse catulus est leonis, quoniam nascendo paruulus factus est — propter hoc additum: de germinatione filius meus. causa quippe reddita est, quare catulus, in cuius laude alibi scriptum est: catulus leonis fortior iumentis, hoc est etiam paruulus fortior maioribus si non ascendit in cruce recumbens, cum inclinato capite
[*](4 Rom. 1,3 5 Gen. 49, 1 sqq. 23 cf. Rom. 11, 5 26 Prou. 30. 30 ) [*]( 2 prophetantis (tan s. l. a m. 1) L 5 laudant C laudabunt h 8 ascendisti (sc ex cc corr. tn. 1) C 9 suscitauit L 11 quae.. (' repositi SG expectaxio (a s. I.) C 13 cilitio C, (in mg. al. funicJo) b lauauit LS*G labauit (b ec u) M 14 fulcentes GSl,b (in mg. af . fului) 15 sint om. C 16 claruerint C 18 ipsius non sunt. Manus ttqq. SG 21 auersantur b 22 electione L *28 saljie facte S est catnlus CSMG 27 minoribus SlG 28 cum om. C ) 369
reddidit spiritum; si non dormiuit ut leo, quia et in ipsa morte non est uictus, sed uicit, et ut catulus leonis - inde enim mortuus unde et natus — si non ille eum suscitauit a mortuis, quem nemo hominum uidit nec uidere potest — eo enim, quod dictum est: quis suscitabit eum? satis expressa est tamquam ignoti significatio — si defuit princeps ex Iuda et dux ex femoribus eius. donec uenirent oportuno tempore, quae promissa tamquam reposita fuerant. sunt enim litterae certissimae historiae ipsorum quoque Iudaeorum, quibus ostenditur primum alienigenam Herodem regem fuisse in gente Iudaeorum, quo tempore natus Christus est. ita non defuit rex de semine Iuda, donec uenirent, quae reposita erant illi. sed quia non solis Iudaeis fidelibus profuit, quod promissum est, uide. quid sequatur: et ipse expectatio gentium; ipse alligauit ad uineam pullum suum, id est populum suum in cilicio praedicans et clamans: agite paenitentiam; adpropinquauit enim regnum caelorum. populum autem gentium illi subditum cognoscimus pullo asinae conparatum, in quo etiam sedit ducens eum in Hierusalem, id est in uisionem pacis, docens mansuetos uias suas. si non lauat in uino stolam suam: ipsa est enim gloriosa ecclesia. quam sibi exhibet non habentem maculam aut rugam; cui dicitur etiam per Esaiam: si fuerint peccata uestra sicut phoenicium. tamquam niuem dealbabo. unde nisi de
[*](4 cf. I Tim. 6, 16 11 cf. Matth. 2, 3 sqq. 14 Matth. 3, 2 19 cf. Matth. 21, 2 sqq. 22 cf. Ephea. 5, 27 28 Ee. 1, 18 ) [*]( 4 eo] ergo b 5 suscitnuit LSMG suscitabit (b ex u corr. m. I) C 7 ex femoribus] de fem. SMGC1 9 littere certissime L hystoriae 8 ystoriae M iudeorum C 10 herodem alienigenam C in gente] ingentem G in gentem b 11 iudeorum C natus est xpf SG xpf natus est b 14 uidej unde LSlGM* 16 cilitio Cb clamans et praedicans C 17 adpropinquabit LSb adpropinquabit (b ex u) G telorum C 18 illij ibi b cognoscimus subditum C 19 in quostolam suam (s. text. adscr.) S, (in marg.) G id est om. b 20 uisione Lb 21 lauat (u er, b corr.) M lauit b ecclesia (pr. c a. I.) S 22 eribet C habentem (h 8. I.) S rugam (g ex c corr.) S 24 fenitium C fenicium LMS2Gab niue GSb nibS Ml de om. LSG ) [*]( XXV Anjr. '!!P.CI. Ii. ) [*]( 24 ) 370
dimissis peccatis ? in quo ergo uino nisi illo, de quo dicitur, quod pro multis effundetur in remissionem pecca- , torum? ipse est enim botrus ille, qui pependit in ligno. propterea et hic uide, quid adiungat: et in sanguine uuae amictum suum. iam uero fulgere oculos eius a uino, illa in corpore eius membra cognoscunt, quibus donatum est sancta quadam ebrietate alienatae mentis ab infra labentibus temporalibus aeternam lucem sapientiae contueri. unde quiddam paulo ante commemorauimus dicente Paulo: siue enim mente excessimus, deo. hi sunt fulgentes oculi a uino. sed tamen quia sequitur: siue temperantes sumus, uobis, nec paruuli relinquuntur adhuc lacte nutriendi, quia et hic sequitur: et dentes candidiores lacte.
Quid ad haec respondetis, insani ? nempe ista manifesta sunt, nempe omnes, non dico calumnias contradictionis sed etiam nebulas dubitationis expellunt. talia quaerite primo in illis libris, talibus primo credite, quae nunc a me nec omnia commemorari possunt, quia nimium est, nec multa, quia longum est, nec pauca uellem. ne sola existimentur ab eis. qui illa non legunt, et ne fidelis ac diligens lector me reprehendat, cum plura euidentiora reppererit, quod ista potissimum posuerim, quae mihi occurrere in praesentia potuerunt; inuenietis enim multa, quae omnino nec tali saltem indigeant admonitione, quali modo usus sum in uerbis Iacob. quis enim iam quaerat expositorem, dum legit: uelut ouis ad uictimam ductus est, et omnia, quae illic multipliciter et euidenter dicuntur: quia liuore eius sanati sumus, quia peccata [*]( 2 Matth. 26, 28 3 cf. Num. 13, 24 9 II Cor. 5. 13 12 cf. Hebr. 5, 12 2o Es. 53, 7 . 6 . ) [*]( 1 demissis (ss a m. I s. exp. tt) C dimissis Ml 2 remissione L 3 ipsi G ipse (e corr. ex i) S 4 propterea enim et S sangutna (4 paene er.) C 6 uere S 7 ab om. SG labentibus (b eorr. ex u) SM lauentibus G 10 fulgentes b (in mg. al. fului) oijculi C 18 et dentes] dentes eius C 17 credite] qufrite C 18 commemori Ll 20 rephendat L 21 seuidentiora L repperit SIG 23 saltim LSMG 24 ammonitione LSGM amonitione C )
371
nostra ipse portauit? quis non quasi euangelium cantari arbitretur: io derunt manus meas et pedes, dinumerauerunt omnia ossa mea; ipsi uero considerauerunt et conspexerunt me; diuiserunt sibi uestimenta mea et super uestimenta mea miserunt sortem? quis nisi nimium caecus iam inpleri non cernat: commemorabuntur et conuertentur ad dominum uniuersi fines terrae et adorabunt in conspectu eius uniuersae patriae gentium? quid illud in euangelio: tristis est anima mea usque ad mortem, et: nunc anima mea turbata est? nonne prius in psalmo sonuit: dormiui conturbatus? et unde factum ' est, ut dormiret? quorum uocibus adclamatum est: crucifige, crucifige, nonne et in psalmo secutus praenuntiat: filii hominum, dentes eorum arma et sagittae, et lingua eorum gladius acutus? quid autem fecerunt, quid nocuerunt resurrecturo et super caelos ascensuro et totum orbem terrarum gloria sui nominis possessuro? uide, utrum hoc psalmus ante tacuerit; sequitur enim: exaltare super caelos. deus, et super omnem terram gloria tua. quis umquam de Christo dictum dubitauit: dominus dixit ad me, filius meus es tu, ego hodie genui te; postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam et possessionem tuam terminos terrae? quis alium intellegere permissus est. ubi Hieremias dicit nimirum de sapientia: tradidit illam Iacob puero suo et Israhel electo suo; post haec in terris uisus est, et cum hominibus conuersatus est?
[*]( 8 Ps. 21, 17 sqq. 9 Matth. 25, 38 10 Ioh. 12, 37 12 Luc. 23, 21 sq. 14 Ps. 56, 5 sq. 20 Ps. 2, 7 sq. 25 Bar. 3, 37 sq. ) [*]( 4 conapexerunt (x in raa.) C 5 super uestem meam SMG 6 cecus C conuertuntur LSGM 7 uniuersę b 13 prenuntiat C 16 celos C ' & (s. l. a m. 2) S toto 81G 17 possessuro (corr. a m. 1 ex pressuro) C 18 ante] an b 20 dictum de xpo C dubitabit SlG 21 postola Lt 22 tuam (add. m. 2) S 24 ubij ut ibi LSG ///ubi M sapientiam LSaGaM1 ) [*]( 24* ) 372
Quis non eundem saluatorem agnoscat apud Danihelem, cum antiquo dierum offertur filius hominis et accipit regnum sine fine. ut seruiant ei omnes gentes? iam uero si locum illum, quem commemorauit dominus ex eiusdem Danihelis prophetia: cum uideritis abominationem uastationis (quae dicta est a Danihele) stantem in loco sancto: qui legit, intellegat, si subputatis etiam temporibus hebdomadum ille numerus pertractetur, non solum Christus sed etiam tempus reperitur, quo eum oportuit uenire passurum. quamquam et sine conputatione temporum manifestis rerum effectibus Iudaeos urgere soleamus, cum quibus nobis, non. utrum in Christo sit salus nostra, sed utrum iam uenerit passusque fuerit disceptatio est. conuincuntur autem rebus ipsis apertissimis non solum de fide omnium gentium, quas ei seruituras eadem, cui cedere coguntur, scriptura praedixit. quae ita clarescit toto orbe terrarum, ut omnium tergiuersantium oculos feriat, uerum etiam de iis. quae in ipsa Iudaeorum gente iam facta sunt, quod sacrarium euersum est. quod cessauit hostia et sacerdos et unctio pristina: quae omnia Danihel tunc praenuntiauit futura. quando ungui sanctum sanctorum liquide prophetauit. cum igitur illa omnia iam facta sint, exigitur ab eis etiam unctus sanctus sanctorum, et quid respondeant. non inueniunt. quomodo autem nobiscum non de Christo, sed tantum de aduentu eius disceptarent. nisi bene nossent eum in suis libris prophetatum ? cur a Iohanne quaerunt, utrum ipse sit Christus? cur ipsi domino dicunt: quamdiu animam nostram tollis? si tu es Christus. dic nobis palam? cur Petrus et Andreas et Philippus dicunt [*]( 3 Dan. 7, 13 sq. 5 Dan. 9, 27; Matth. 24. 15 21 cf. Dan. 9, 24 sqq. 25 cf. Ioh. 1, 19 27 Ioh. 10, 24 ) [*]( 2 accepit SGMlb 5 uideritiB (ti 8. l. a m. 1) L abhominati- , onem CS2 6 quę dicta e a daniele b 7 supputes b ebdomadum LCSGM 9 repperitnr LCSM 11 iudeos C urgere (s er.) SMG surgere L 13 passus quę b deceptatio S conuincitur C 15 cedere b (m mg. credere) 16 ijomnium L 17 his LCGSMb 18 iudeorum C 20 ungi Cb 24 discerptarent S )
373
Nathanaheli: inuenimus messiam, quod interpretatur Christus, nisi quia hoc nomen in illa gente per illas litteras et sciebatur et expectabatur ? nam nulla alia gens reges et sacerdotes suos christos habuit et uocauit, quorum significatiuam unctionem cessare fas non fuit, nisi cum ille uenisset, qui in eis praenuntiabatur. sic enim Iudaei nouerant illos christos suos, ut tamen unum sperarent. per quem demum liberarentur; sed excaecati occulta iustitia dei dum solam eius uirtutem cogitant, infirmitatem, in qua pro nobis mortuus est, non intellexerunt. hinc illa uerba in libro sapientiae de illis praedicta cognoscimus: morte turpissima condemnemus illum; erit enim respectus in sermonibus illius; si uere filius dei est, suscipiet illum et liberabit illum de manibus contrariorum. haec cogitauerunt et errauerunt; excaecauit enim illos malitia illorum. quod etiam de istis uerissime dici potest. qui in tanta multitudine testimoniorum, in tanta dispositione praenuntiatarum rerum. in tanta manifestatione conpletarum adhuc dicunt scripturis illis Christum non esse prophetatum. quod si iterum atque iterum dicant, nos iterum atque iterum possumus documenta proferre adiuuante illo, qui tantam copiam praebuit aduersus calumnias erroris humani, ut ea, quae iam commemorauimus, non repetamus.
Iam porro aliam Fausti tergiuersationem, quam credo cum et ipse praeclarissima prophetiae luce percuteretur, callidissimam se inuenisse arbitratus est. etiam refellere piget, ne propterea putetur aliquid dixisse, quia ei responderi dignum [*]( 1 Ioh. 1. 47 6 cf. I Reg. 10, 1; Ex. 29 ,11 Sap. 2, 18 sqq. ) [*]( 1 messyam C interpraaatur L 4 IPm LSGMb 7 chrystos L demum] dItl CSM deum pI G dell (eil in ras.) L demunt b (in mg. alii deum) 8 excecati L 11 condempnemus C 12 post respectus add. eius S 13 liberauit L 15 illorum] eorum C 16 quod (o ex i) S uerissimis G uerissime (me fact. ex mis) S 20 dogmenta L 21 tanta b copiam om. b 22 calQpnias C 23 reputamus Cx 25 ipse] ipsa SG lucem L repercuteretur b re eras. in M )
374
habitum est. quis enim dementissimus diceret eneruis esse fidei de Christo sine teste non credere ? uellem mihi isti responderent, cuinam de Christo ipsi credidissent; an illam uocem de caelo audierunt: hic est filius meus? ei quippe uoci potius Faustus nos iubet credere, qui de Christo non uult testibus hominibus credi, quasi ad nos etiam eiusdem uocis notitia sine homine teste peruenerit, cum et manifestum sit sic eam peruenisse, et apostolus dicat: quomodo autem inuocabunt, in quem non crediderunt? aut quomodo credent ei, quem non audierunt? quomodo autem audient sine praedicante? aut quomodo pradicabunt. si non mittantur? sicut scriptum est: quam speciosi pedes eorum qui adnuntiant pacem, qui adnuntiant bona! uidetis certe, quemadmodum praedicationem doctrinae apostolicae propheticum testimonium comitetur. ut enim non contemnerentur neque fabulosa ducerentur, quae apostoli adnuntiabant, demonstrabantur haec a prophetis ante fuisse praedicta, quia etsi adtestabantur miracula, non defuissent — sicut etiam nunc adhuc quidam mussitant — qui magicae potentiae cuncta illa tribuerent, nisi talis eorum cogitatio contestatione prophetica uinceretur. magicis enim artibus longe antequam nascerentur. prophetas sibi constituere, a quibus praenuntiarentur, nemo utique diceret. sed uidelicet uetat nos Faustus de uero Christo Hebraeis prophetis testibus credere, qui de falso Christo Persarum erroribus credidit.
Uerum disciplina catholica propterea simplici fide prius nutriri oportere docet mentem christianam. ut eam capacem [*](4 Matth. 3. 17; 17, 5 8 Rom. 10, 14 sq. ) [*]( 1 inherbis S inerbis G eneruis (e et u retract. m. 2) L in uerbis b inverbis (v s. I.) M inertis 82 3 ipsi] isti C 6 quaesi LG qua*si (e er.) 8 adj et SlG 7 notitiam S notitia (m er.) M 10 ei om. G 11 praedicantem L 12 mittuntur 81 13 eorum pedes Mb 14 quemammodum L 16 contempnerentur 8 contempnerentur LCG fabulosa (osa sup. exp. a m. 1) C adnuntiabantar S 19 musitant LSClG 22 nasceretur b prenuntiaretur b 24 hebreis C )
375
faciat ad intellegenda superna et aeterna. sic enim et propheta dicit: nisi credideritis, non intellegetis. at ea ipsa est simplex fides, qua credimus, antequam cognoscamus supereminentem scientiam caritatis Christi, ut inpleamur in omnem plenitudinem dei, non sine causa dispensationem humilitatis eius, qua humanitus natus et passus est, a prophetis per propheticam gentem. per propheticum populum, per propheticum regnum tanto ante praedictam, nisi quia in illa stultitia, quae sapientior est hominibus, et in illa infirmitate. quae fortior est hominibus. magnum aliquid latet ad iustificationem et glorificationem nostram. et ibi sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi, qui nulli aperiuntur, si tibi per maternam carnem traiectum cibum, id est per apostolica et prophetica ubera lactis alimenta contempserit et tamquam iufantilem uictum quasi praegrandi aetate fastidiens prius in uenena haereticorum quam in sapientiae cibum, cui se idoneum , temere arbitratur, inruerit. non ergo quod dicimus necessariam simplicem fidem, contrarium est ei. quod dicimus, ut prophetis credatur; magis enim ad hoc pertinet, ut prophetis credatur, priusquam purgata et roborata mente possit intellegi, qui per prophetas sic loquebatur.
At enim si Christum prophetauerunt, non digne neque congruenter sua prophetatione uixerunt. unde hoc scitis? an quid sit uel bene uel male uiuere, iudicare uos potestis, quorum iustitia est potius succurrendum esse meloni non sentienti, ut eum uos manducetis. quam mendico esurienti ut manducandum aliquid detis? catholicis autem paruulis, antequam sciant, quae sit animae humanae perfecta iustitia, [*](2 Es. 7, 9 5 cf. Ephes. 3. 19 10 cf. I Cor. 1, 25 12 cf. Col. 2, 3 ) [*]( 1 et ante aeterna a. l. a m. 1 C eniml etenim CPb 2 intellegitis L 3 quae L 12 et scientiae om. L tibi] sibi Lb 13 cibum traiectum C 16 hereticorum LC cui se] cui' b 19 pertinetut (ut corr. ec ur) 8 pertinetur G 21 loquębatur C 23 prophetatiofi L 24 uos J uiuos sł G 27 autem om. C )
376
et quantum intersit inter ipsam, cui suspiratur, et istam, qua hic uiuitur, sufficit de illis uiris hoc existimare, quod commendat apostolicae doctrinae sanitas. quia iustus ex fide uiuit. credidit autem Abraham deo et deputatum est ei ad iustitiam. praeu idens enim scriptura, quia ex fide iustificat gentes deus, praenuntiauit Abrahae dicens quia in semine tuo benedicentur omnes gentes. apostoli uerba sunt. ad cuius tam claram tamque omnibus notissimam uocem. si a uestris fallacissimis somniis euigilaretis, sequeremini uestigia patris nostri Abraham et in eius semine benediceremini cum omnibus gentibus. ipse enim accepit, sicut dicit apostolus, signum circumcisionis signaculum iustitiae fidei, quae est in praeputio. ut sit pater omnium credentium per praeputium. ut deputetur et illis ad iustitiam: ut sit pater circumcisionis his. qui non solum ex circumcisione sunt. sed et his, qui sequuntur uestigia, quae est in praeputio fidei patris nostri Abraham. cuius ergo iustitia fidei nobis ad exemplum imitanda proposita est, ut et nos iustificati ex fide pacem habeamus ad deum, intellegere debemus, quemadmodum uixerit, non reprehendere, ne ante per abortum labamur ex utero matris ecclesiae. quam per stabilem conceptum formati perfectique nascamur.
Hoc Fausto pro moribus patriarcharum et prophetarum ex uoce paruulorum nostrorum breuiter responderim: inter quos et me ipsum deputauerim. dum tamen non reprehendam uitam sanctorum antiquorum. etiam si non intellegam. quam mystice uixerint. quorum uitam nobis laudabiliter apostoli [*]( 3 Rom. 1, 17 4 Gal. 3, 6 . 8 11 Rom. 4. 11 sq. ) [*]( 4 abraham om. SG 5 eij illi CPMb ęi scriptura C 10 nostril un L 12 dixit b 14 preputium C 15 et om. LPSGb 16 sunt] est SlG 17 et om. b secuntur LG seqvuntur (v s. I. q ex c) S 20 fidem LPM per fidem (per in ras.) S 21 quemammodum L reprsehendere L 22 abortum (s. I. a m. 2 i auorsQ) M aecclesiae C ex ecclesiae G, ex in ras. S, utrumque uocab in ras. M, ex eajp. in P 28 formari Ll 28 mysticae L )
377
euangelio suo praedicarunt, sicut illi sua prophetia futuros apostolos praedixerunt, ut clament ad se inuicem duo testamenta, sicut duo seraphim: sanctus. sanctus. sanctus dominus deus sabaoth. cum uero coeperit Faustus patriarchas et prophetas non generali atque indefinita reprehensione, sicut hic fecit, sed proprie facta eorum commemorando criminari. adiuuabit me dominus deus eorum, qui est etiam noster, ut ad singula congruenter apteque respondeam. nunc uero illos homines Faustus Manichaeus uituperat. Paulus autem apostolus laudat; eligat quisque. cui credat.