Contra Cresconium

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VII, Pars II (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 52). Petschenig, Michael, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1909.

Si tardorum ingenia mihi curanda non essent, qui intellegere nequeunt me duobus uoluminibus superioribus ad totam causam, quae tua, frater Cresconi, epistula continetur, multis modis ita respondisse, ut etiam illa, quae ibi restant, iam soluta atque frustrata sint, iam debuit a me huic operi finis inponi. sed quia multi sunt, quibus seruire nos conuenit, qui omnia depulsa esse non putant, nisi locis suis etiam singula pertractentur, residua sermonis tui breuiter ex ordine refellenda percurram.

Quidquid de Cypriani uenerabilis martyris et de quorundam orientalium litteris inserendum putasti, quod eis placuerit apud haereticos et schismaticos datum inprobare baptismi sacramentum, nihil impedit causam nostram, si eam ecclesiam retinemus quam non deseruit Cyprianus, etiam cum multi eius collegae in hanc sententiam consentire noluissent. nam et in ipso concilio dixit: neminem iudicantes nec a iure communionis aliquem si diuersum senserit amouentes et eandem epistulam ad Iubaianum ita conclusit:

Haec tibi, carissime, pro nostra mediocritate [*]( \'14 cf. epist. Cresc.; fort. significatur epietala Firmiliani episcopi Caesareae Cappadociae ad Cyprianum (epiat. 75) 19 Cypr. sentent. epiac. praef. 22 Cypr. epist. 73, 26, )[*]( 1 posse in Wm2 supra caetera del. contuli in X 2 nidesamus] add. explicit contali WY (del. Ym2) 3 EXPLICIT LIBER SECUN- DUS (II W ELIAS add. R contra cresconiura add. Z) INCIPIT LIBER TERTIUS (III W; FELICITER DEO GRATIAS add. WY) codd. 4 mihi ingenia v 5 uolominibus Wml caueam totam v 8 frustrata] cf. IIII 1, 1 quam frustra-dheris 10 suis] uis Wml pertractentor (o in ras.) W 13 quicqaid YZ quicqait R martiris W corundam R 16. impendit R 18 collige TVmlYml 19 concili**o (gi eras.) X iudicantem Wm2 20 amouenem ex amouenes W 21 iuuaianntn WmlYR iaaianum Wm2 22 karissime Z breuibus Cypr. nostro Wml )

411
respondimus nemini praescribentes aut praeiudicantes quominus unusquisque episcoporum quod putat faciat, habens arbitrii sui liberam potestatem et cetera. in his ergo nos interim deputa, quibus illud non potuit persuadere Cyprianus, a quibus tamen etiam in hac re diuersa sentientibus communionem suam minime separauit. maiores autem uestri, quibus tale testimonium perhibuisti, quod ab orientalium propterea communione discreti sunt, quia illi suum iudicium resciderunt, quo eis placuerat de ista baptismi quaestione Cypriano atque illi Africano concilio consentiri oportere, contra Cyprianum fecerunt. debuerunt enim cum collegis suis etiam in hac quaestione diuersa sentientibus tenere communionis unitatem, quod in suis litteris fecisse legimus Cyprianum. respondent ideo eum sic loqui uoluisse, ne fortasse excommunicationis timore deterriti non auderent libere dicere quod sentirent, non quia cum eis esset in communione mansurus, si diuersa sensissent; ubi aperte dicunt Cyprianum esse mentitum. si enim dicebat: neminem iudicantes nec a iure communionis aliquem si diuersa senserit amouentes, quod eum dixisse conscripta indicant gesta concilii, et tamen, si quisquam eorum, quibus ea dicebat, diuersum sentire se ostenderet, non cum eo fuerat sacramenta Christi communicaturus, procul dubio mentiebatur, qui talia dolose, non ueraciter promittebat, quodque est in eo mendacio deterius, simplicitatem fratrum duplici corde fallebat, cum praesertim et scriberentur quae dicebantur. nam quicumque ab illo concilio diuersum sensisset, quo posset ab eis ore [*]( 7 cf. epist. Cresc. 18 Cypr. sentent. episc. praef. 20 cf. De bapt. m 3, 5. VI 6, 9 ) [*]( 1 rescripsimus Cypr. 3 facie WmlXmlYml 4 nos om. R 8 commanionem JVml 9 rescinderant WXYmlZ placuerit W 10 quaestionem Wml cypriani Wm2 14 respondenti (respondisse XYR) de eo deum WXmlYR noluisse R 15 audirent W 16 essent WmlYml 17 si om. R 18 iudicantem lVm2 20 amouentem Wm2 22 sentiret YmlR com Wml 23 quia Xm2Z 24 quodque] quod WXmlYR et quod v 27 diuersa XZ sensissent Z possit WmlXYmlRZ eius WYm2 quomodo posset ab eius ore v )
412
damnari uel excommunicari, cum eiusdem concilii pro se principium recitaret? quis ergo de Cypriano tolerabilius sentit, utrum nos. qui eum dicimus in obscura de baptismo quaestione hominem falli potuisse, an uos, qui eum dicitis in promittenda christiana communione episcopum fallere uoluisse non unum aliquem fratrum, sed uniuersam episcopalem societatem? quod si et uobis de illo credere nefas est, uestri maiores contra eius sententiam fecerunt, qui se ab orientalium communione, quod de hac re diuersa senserint, diuiserunt.

Proinde si omnino iam credendum sit quinquaginta episcopis orientalium id esse uisum, quod septuaginta Afris uel aliquanto etiam pluribus contra tot milia episcoporum, quibus hic error in toto orbe displicuit, cur nou potius etiam ipsos paucos orientales suum iudicium correxisse dicamus, non, ut tu loqueris, rescidisse? sicut enim laudabile est a uera sententia non moueri, ita culpabile est persistere in falsa, quam numquam tenere prima laus est, secunda mutare, ut aut ex initio uera permaneat aut mutata falsa uera succedat. neque nunc ad nostram pertinet quaestionem, quale sit quod pars christiani orbis maxima cum orientalibus sensit. si enim hoc uerum, si hoc tenendum atque seruandum est, quod de baptismo tenemus atque seruamus, duo mala uestra nobis obicimus, unum quod erratis in baptismi quaestione, alterum quod uos ab eis, qui de hac re uerum sentiunt, separatis. si autem, ut secundum uos loquar, hoc est in ea quaestione uerum quod ipsi sentitis, illo certe crimine maculamini, quod ab ecclesia recessistis, propter cuius pacem, sicut Cyprianus et fecit et monuit, etiam diuersa sentientes ferre debuistis.

Tunc exclamas, quod ego dixerim: \'nihil inter fideles [*]( 10. 15. 29 cf. epist. Cresc. ) [*]( 3 quaestionem WmlYml 9 hac] ac B 15 tu om. R rescindisse WYial 16 est om. XYRZv 20 maxime JVXmlYRv 24 qui] quid Wml 26 aerunt WmlYml 28 et fecit] effecit codd. 29tanc ecripai et nunc W m ras. nunc cet. v exclamas scripsi et clama Wml (iti rtu.), XmlYmlR exclama cet. v; cf. § 6 deinde commemoras, cap. 6 deinde subponis, II 5, 7 prias—et tunc, II 31, 39 primo esto-et tunc aude fidelera perfidumque v )

413
perfidosque discernas, idem tibi pius atque impius uideatur\'. quod ego non dixi, sed plane illud dixi, unde tu, quasi hoc dicerem, exclamare uoluisti et dicere quod non dixi: siue, inquam, a fideli siue a perfido dispensatore sacramentum quisque percipiat. in qua sententia non nihil inter fidelem perfidumque discreui nec iussi, ut idem cuique pius atque impius uideatur, sed idem sacramentum pium et impium posse habere, quod nec tu negas, qui saltem post impios occultos baptizandum non esse concedis. proinde sine causa coniungis et dicis: nihil prodest bonis moribus uiuere, quia, quidquid iusto licet, potest et iniustus implere, quia et falsum est et a me dictum non est. boni quippe mores uitam bonorum malorumque discernunt et ad diuersa perducunt nec, quidquid iusto licet, potest et iniustus implere, quia iustus implet legem Christi per dilectionem, unde iniustus alienus est, potest tamen aliquid quod et iustus implere, ut et ipse baptizet, si nihil aliud, certe cum latet, sicut etiam illi possunt dei mandata praedicare sicut iusti, sed non secundum ea uiuere sicut iusti, de qualibus dictum est: quae dicunt facite, quae autem faciunt facere nolite.

Sed fac iniustum non latentem et nonnullis cognitum bonis per aliquam seditionem factionemue de ecclesia non posse separari. audi Cyprianum, tolera zizania, esto frumentum. quam tibi bene sonare uisa sunt, quae in una re uarie repetisti: quid hoc praecepto, inquis, dici inifju-ius potest: purificet alium maculosus, abluat sordidus, emundet inmundus, det infidelis fidem, criminosus faciat innocentem? breuiter respondeo: nec maculosus nec sordidus nec inmundus nec [*](3 Peti). I 6, 7 10 epist. Cresc. 19 Matth. 23, 3 25 epist. Cresc. ) [*](3 exclamarem R 5 non enn. Z 8 saltim Wm2 salatem R 11 quicquid XYRZ, item lin. 14 iniustos Yml quia] quod Wm2 17 Slcut) sic Wm2Xml 19 uiuere] qui uere WYml 22 seiiitiosamne factionemue (-uel Wm2) WXml sediciosamne factionem ui Yml selHdosam factionem Ym2R(v) 24 reperisti XZ 25 iniquus XYmlR 26 enimundet TVml 27 crimino sufficiat JrmI )

414
infidelis nec criminosus est Christus, qui dilexit ecclesiam et se ipsum tradidit pro ea, mundans eam lauacro aquae in uerbo, faciens nos certos de bonis suis, ne malis uitiaremur alienis. nam ecce cum minister iniquus occultus est, a quo tamen datum baptismum non rescindis, nonne omnia tibi uerba tua ista replicari possunt, quia et purificat maculosus et abluit sordidus et emundat inmundus et dat infidelis fidem et criminosus efficit innocentem? non, inquis, ipse, sed fama eius bona quamuis inanis et falsa. hinc non uis ut ego exclamem: o scelus, o portentum, non, sicut ait quidam, in ultimas terras exportandum, sed potius extra omne caelum et omnes terras, si fieri posset, abigendum. non te ipsum dico, quem correctum uolo, sed hunc errorem, a quo te corrigi cupio. itane ad mundandum hominem, quando boni ministri defuerit uera uita, tunc mali ministri falsa sufficit fama, quae hoc efficiat, quod efficeret bona uita, ut (ad) hominem sanctificandum, quando ministri latet iniquitas, ministra deo militet falsitas? hoc totum ideo, ne dicatis quod dicimus: siue a fideli siue a perfido dispensatore sacramentum quisque percipiat, non sanctificat nisi deus.

Deinde commemoras uerba mea, quod dixerim: semper Christus det fidem, Christus sit origo christiani, in Christo radicem christianus infigat, Christus christiani sit caput. dixi plane et dico nec tu omnino respondere potuisti. uideris enim quasi subcubuisse tanto ponderi ueritatis, cum subiecisti: hoc et nos suademus, hoc uolumus .

Deinde rursus subponis hominem, in quo spem constituat accepturus: sed quaerimus, inquis, per quem hoc melius [*]( 1 cf. Eph. 5, 25-26 8 epiet. Creac. 10 Cic. in Uerr. act. II lib. I 15, 40 21 Petil. I 5, 6 26. 29 epist. Cresc. ) [*]( 2 labacro W 4 datum tamen Zml 5 nonne] non XZ 7 sordidos Yml inmundos Yml 8 inqais] quis YmlR 12 possit XYRv 14 defuerint W defuerit-ministri om. YR 16 ad om. codd. sancti- Scando XZ 18 fidele Wm2 fidelis Yml 25 saccabaisse XYZ 28 supponis JrT )

415
fiat. et quia sine ministro nec nos dicimus posse hominem baptizari, quaeris a me, utrumne melius iniustus sit minister an iustus. ubi respondeo ad hoc esse melius, ut iustus minister sit, quo infirmitas hominis, cui sine exemplo laboriosum est et difficile quod imperat deus, imitatione boni ministri ad uitam bonam facilius erigatur; unde dicit apostolus Paulus: imitatores mei estote, sicut et ego Christi. ad hominem uero baptizandum et sanctificandum si tanto est melius quod accipitur, quanto est melior per quem traditur, tanta est in accipientibus baptismorum uarietas, quanta in ministris diuersitas meritorum. si enim, quod sine controuersia creditur, melior erat Paulus quam Apollo, meliorem baptismum dedit secundum istam uestram uanam peruersamque sententiam, et si meliorem baptismum dedit, profecto eis, quos a se non baptizatos gratulatur, inuidit. porro si inter bonos ministros, cum sit alius alio melior, non est melior baptismus qui per meliorem datur, nullo modo est malus qui etiam per malum datur, quando idem baptismus datur. et ideo per ministros dispares dei munus aequale est, quia non illorum, sed eius est.

Non ergo, sicut inaniter inueheris, nihil inter fidelem perfidumque discernimus, sed discernimus humana merita, non sacramenta diuina, quae tu quoque ui ueritatis adductus et haereticae contentionis oblitus nobis et nobis non alia, sed una eademque esse dixisti.

Quomodo dicis: hoc et uo.s suademus et uolumus, ut semper Christus det fidem, Christus sit origo christiani, in Christo radicem christianu.s infigat, Christus christiani sit caput, cum defendas litteras Petiliani, ubi apertissime, cum baptizantis meritum commendaret quantumque ad dandum [*]( 7 I Cor. 4, 16 14 cf. I Cor. 1, 14 25 epist. Cresc. ) [*]( 1 et] sed W uos YmlR 2 sit om. R 3 esse om. W 4 quod XYRv 9 per] et per ir 14 si] sine Yml baptizatos non Zml 21 pr. cemimus W sed discernimus om. R 24 que om. Z 25 et nos hoc Z 26 det Christus v 29 baptizandis YmlR quaenmque W )

416
baptismum ualeret humana iustitia, pro suscepta causa conaretur ostendere, conscientia, inquit, sancte dantis attenditur quae abluat accipientis. nam qui fidem sciens a perfido sumpserit non fidem percipit sed reatum? et tamquam ei diceretur: unde hoc probas?\', secutus adiunxit: omnis enim res origine et radice consistit et, si caput non habeat aliquid, nihil est. quid, obsecro, quia incidisti in defensionem temerariae falsitatis, nebulas manifestis rebus moliris offundere? aperte dicit homo originem, radicem caputque hominis regenerandi per baptismum non esse posse nisi cuius ministerio baptizatur. et tu dicis: hoc et nos uolumus, ut Christus sit origo et radix caputque christiani, sed quaerimus per quem hoc melius fiat. hoc aliud est quod dicis, aliud quod dixit Petilianus; hoc quod dicis, etiamsi uerum sit, non hoc est quod ille dixit.

Proinde si hoc et tu uis, ut Christus sit origo et radix et caput christiani, Petiliano resiste, non mihi, quoniam neque qui plantat est aliquid neque qui rigat, sed qui incrementum dat deus. quod ego ex apostolo cum in meis litteris posuissem, ita tu respondere uoluisti, ut diceres: dei quidem dare est incrementum, sed sicut qui plantat et rigut non nisi colonus fidelis et diligens quaeritur, sic etiam in sacramento baptismatis non nisi fidelis et iustissimus operarius adhibetur. quasi uero, quod infidelis colonus plantauerit, propter eius infidelitatem non germinet. uis seminis et fecunditas terrae caelique temperies hanc efficaciam diuinitus acceperunt, ut ad propagandos fructus plantatorem uel rigatorem operarium tantummodo expectent, qua mente operetur, qua laboret intentione non curent, utrum dominum agri fideliter diligat an sua, non [*]( 2 Petil. I 1, 2. 2, 3 5 Petil. I 4, 5 11 epist. Cresc. 16 I Cor. 3, 7 18 cf. Petil. I 5, 6 19 epist. Cresc. ) [*]( 3 sumserit WYml 5 sequutus WYRZ 6 habet Petil. I. c. 7 est om. Z 14 est hoc Z 15 tu uia] tuus Xml 18 ex (del.) apostolicum IV 19 tu] ut Ytnl 20 est incrementum est Yml 22 iastisimus W 24 germinet (et in ras. m2) X punctum om. v 25 non acceperint v 27 quam mente JVml 28 deum WXmlYR diligant codd. )

417
illius lucra conquirat. adiungis etiam testimonium propheticum dicens: dabo nobis pastores secundum cor meum, et pascent nos pascentes cum disciplina. scio, completum est: tales apostoli fuerunt, tales etiam nunc, etsi pro ecclesiae latitudine perpauci, non tamen desunt. sed quid etiam per Ezechielem prophetam dicatur aduersus pastores malos, debuisti quaerere legere cogitare. ibi enim dicit: ego pascam, non pastores.

Proinde et per pastores bonos et per pastores malos cum uerbum suum sacramentumque dispensat, ipse pascit, quia de se ipso ait: ut sit unus grex et unus pastor. bonam est enim confidere in dominum quam confidere in hominem, et: maledictus omnis qui spem suam ponit in homine. quod a me in illa epistula commemoratum sic te intellegere ostendis, ut ideo magis te dicas iustum et fidelem, per quem hoc sacramentum celebretur, inquirere, quia spem et fiduciam dei, non hominis habes, dei esse autem fidem atque iustitiam, quam semper in ministris eius attendis. hoc uerum dicis, quia bonorum omnium nihil habemus quod non accepimus, et ideo fides et iustitia nobis a deo est. sed cum dicis hanc tibi deum dare non posse, nisi habeat eam homo, per quem baptizaris, spem profecto in homine ponis, qui utrum sit iustitiae particeps nescis, et si non est, tunc famam eius attendis et, cum falsam bonam de malo latente reppereris, ad sanctificationem tibi sufficere [*]( 2 epist. Cresc. et Hier. 3, 15 7 Ezech. 84, 18 11 lob. 10, 16 12 Ps. 117, 8 13 Hier. 17, 5 14 Peti!. I 3, 4 15 sqq.] cf. epist. Cresc. et IIII 22, 28 20 cf. I Cor. 4, 7 ) [*]( 1 conqairant Wm2XYm2Z conquiratar R adiunges Wm1Ym1 adiungens Xmt propheticam testimonium Z 6 iezechielem WYR hiezecbielem X iheiechielem % 7 egere WR 9 alt. per om. WYlłv 10 biipensat W 12 domino et 13 homine Wm2 15 te om. XZ 17 inquire Wm2 18 autem esse XZ, cf. IIII 22, 28 20 accipimus WmJXYBZv 22 quam Wml 23 pones Xml utramque Yml ioatitia Wm1Ym1 24 falsam] famam Ym2JRv 25 reperiris HPml repereris Wm2X repperiria Yml ) [*]( LII. Ãuruat. c. DOD. II. ) [*]( 27 )

418
credis. obsecro te, si fiduciam dei, non hominis habes et ideo magis ut iustus et bonus et fidelis sit, per quem hoc sacramentum celebretur, inquiris, quia dei est fides atque iustitia, numquid dei est etiam falsitas famae, quam si habeat bonam minister malus, hanc tibi dicis in tuam sanctificationem sufficere? iam mallem in hominem confideres, unde te uebementissime prohibebam, quam in famae ipsius falsitatem. homo enim, qualiscumque sit, quantum ad id quod homo est attinet, dei creatura est, nulla uero falsitas dei creatura est. porro si maledictus est qui spem suam ponit in homine, quanto magis qui spem suam ponit in falsitate opinionis humanae, ut in illud aliud incidat quod scriptum est: qui fidit in falsis hic pascit uentos, id est fit esca spiritibus malis!