Contra Academicos
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio I, Pars III (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 63). Knöll, Pius, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1922.
Tum ego: Quamdiu, inquam, Licenti, in isto nostro longiore quam putabam sermone conquiescis ? audisti, qui sint Academici tui? — At ille uerecunde adridens et aliquantum hac compellatione turbatior: Paenitet me, inquit, tanto opere adfirmasse contra Trygetium beatam uitam in ueritatis inquisitione consistere. nam me ista quaestio ita perturbat, ut uix non miser sim, qui certe uobis, si quid humanitatis geritis, uideor miserandus. sed quid me ipse ineptus crucio? aut quid exhorreo tanta causae bonitate subnixus? prorsus non cedam nisi ueritati. — Placentne. inquam, tibi noui Academici ? — Plurimum, inquit. — Ergo uerum tibi uidentur dicere? — Tum ille cum iam esset assensurus arrisione Alypii cautior factus haesit aliquantum et deinde: Repete, inquit, rogatiunculam. —Verumnc, inquam, tibi uidentur Academici dicere? [*](3 se res T haberet Tm 4 acuta M oppugnata*P filonis T 5 nonnulli Migne uisum M 6 addnxerit T 8 conatus Ma phisi- corum MP pysicorum Tml alienorumque M 10 con*tenderent (d ras.) P 12 sedendum M quam] quam uerum m 18 largiore M conquiess Pml sunt Tml 20 penitet P tantopere HJIT 24 ineptus crutio PmlT crucio ineptus M tantae M 25 prorsus otn.M pacentne Pml 27 uidentur tibi edd. iam] iam id T arisione Pml 28 rcpetite (ti add. m2) P 29 dicere achademici T )
Cui ego cum respondere coepissem: Expecta, inquit, quaeso paululum. ac post arridens: Dic mihi, ait, oro te, iamne certus es de uictoria tua ? — Tum ego: Fac me, inquam, certum esse; non ideo tamen tu causam tuam debes deserere, praesertim cum haec inter nos disputatio suscepta sit exercendi tui causa et ad elimandum animum prouocandi. — Numquidnam, inquit, aut Academicos legi aut tot disciplinis eruditus sum, quibus tu ad me instructus aduentas? — Academicos, inquam, nec illi legerant, a quibus primo sententia ista defensa est. eruditio autem disciplinarumque copia si te deficit, non usque adeo tamen ingenium tuum esse debet inualidum, ut nullo facto impetu paucissimis uerbis meis rogationibusque succumbas. illud enim iam uereri coepi, ne tibi citius quam uolo succedat Alypius, quo aduersario non ita securus deambulabo. — Ergo utinam, inquit ille, iam uincar, ut aliquando uos audiam disserentes et, quod plus est, uideam, quo mihi spectaculo nihil potest felicius exhiberi. nam quoniam placuit uobis ista fundere potius quam effundere, si quidem ore prorumpentia stilo excipitis nec in terram, ut dicitur, cadere sinitis, legere etiam uos licebit; sed nescio quo modo, cum admouentur oculis idem ipsi, quos inter sermo caeditur, bona disputatio si non utilius, at certe laetius perfundit animum, [*]( 27 cf: Terl Heaut. 242 ) [*]( 1 rursum edd. 4 inquam om.T uerissimilis P uerisimiles H esse M 5 ita] est T quaeso] illud quaeso T iam quaeso cdd. G uisum om.M 7 uel M 8 hoc om.T 10 ac ex at corr. T 11 uictori Pml 14 nonquidnam T 15 sim M tu om.M instrutus Pml aduenias (enias in ras. m. post.) P 16 ista sententia M 18 debet esse T 19 rogatianibusque Pml rogationibus T 20 coepi* (t ras.) P titius Pml 21 deambnlo Mignc 23 filitius Pm] facilius Mm1T uel carius Mm2 20 nobis T 27 ceditur MT aditur a 28 at] ac MP animam T ) [*]( 3* )
Gratum habemus, inquam; sed repentina ista gaudia tua temere illam sententiam euadere coegerunt, qua dixisti nullum tibi spectaculum exhiberi posse felicius. quid, si enim patrem illum tuum. quo profecto nemo philosophiam est post tam longam sitim hausturus ardentius, nobiscum ista quaerentem ac disserentem uidebis. cum ego me fortunatiorem numquam putabo, quid te tandem sentire ac dicere conuenit? — Hic uero ille aliquantum lacrimauit et, ubi loqui potuit, porrecta manu caelum suspiciens: Et quando ego, inquit, deus, hoc uidebo? sed nihil est de te desperandum. — Hic cum paene omnes ab intentione disputationis dimitti in lacrimas coepissemus, obluctans mecum et uix me colligens: Age potius. inquam, et in uires tuas redi, quas ut congereres undeunde posses patronus Academiae futurus, longe ante monueram. non opinor ideo, ut modo ante tubam tremor occupet artus aut ut uisendae alienae pugnae desiderio tam cito te optes esse captiuum. — Hic Trygetius, ubi satis attendit iam uultus nostros serenatos: Quidni iste optet, inquit, homo tam sanctus, ut hoc ei deus ante uota concesserit? crede iam, Licenti; nam qui non inuenis quid respondeas, et adhuc ut uincare optas, paruae fidei mihi uideris. — Arrisimus. — Tum Licentius: Loquere beatus, inquit. non inueniendo uerum, sed certe non quaerendo.
Qua hilaritate adulescentulorum cum essemus laetiores: Attende, inquam, rogationem et in uiam firmior et ualentior redi, si potes. — En adsum, inquit, quantum possum. quid enim. si ille fratris mei uisor fama compertum habeat cum esse similem patris, potest insanus aut ineptus esse, si credit? — Stultusne, inquam, saltem dici potest? — K on continuo, inquit, nisi se id scire [*]( 14 Uerg. Aen. XI 424 ) [*]( 3 exiberi P brilius M enim] etiam HT illum patrem ewl. 5 uidaris T 6 quod a 8 suspicens Pm] ego om. a 9 deus om.M sed] si a desperandum de te T 10 dimitti*P remitti Tm demitti a 12 quas] quas quia T [****unde (unde ras.) P unde HM 15 aut om.a tam cito] tacito M 16 tam HMPa 17 qu*inni P quinni H 18 concesserit (it in ras.) P nam] iam H 21 non] 1 in Ilm2s. I. 22 ilaritate Pml adolescentorum M 23 redi firmior et ualeutior edd. 24 quatum Pm] 25 sinulem esse T patri M 2G credis M stultus nequam M 27 potes M ni T )
Tum Trygetius: Longe mihi, inquit, uidetur dissimilis Academicorum cautio ab huius quem descripsistis ineptia. illi enim rationibus assequuntur quod dicunt esse ueri simile, iste autem ineptus famam secutus est, cuius auctoritate nihil est uilius. — Quasi uero, inquam, non esset ineptior, si diceret: patrem quidem eius minime noui nec fama comperi, quam sit similis patri; sed mihi tamen similis uidetur. — Ineptior certe, inquit. sed quorsum ista? — Quia tales, inquam, sunt qui dicunt: uerum quidem non nouimus, sed hoc quod uidemus eius quod non nouimus simile est. — Probabile, inquit, illi dicunt. — Cui ego: Quomodo istuc dicis? an negas eos ueri simile dicere? — Et ille: Ego, inquit, ob hoc dicere uolui, ut illam similitudinem excluderem. uidebatur enim mihi fama inprobe inruisse in quaestionem uestram, cum Academici ne oculis [*](1 quod crebra (d cr in ras. m2) P 4 ali*unde (c ras.) P aliunde M 5 cuidam M 6 patri JIT ad me hoc non temere edd. temeraria T 8 mihi om.M 10 iam inquit dudum T 11 istam HMedd. uolo audire H 12 coepisti (o s. m2) P quinni P con*cludam P similiter bis scriptum P 13 acathemicos H 14 quid HMT edd. sint M 15 tunc T inquit mihi M 16 descrisistis P descripsisti HM edd. 17assecuntur JITml 18 assecutus a 19 ineptior esset edd. 20 famam a patri sed (ed in ras. m2) P patris et (om sed) edd. 21 qu*orsum P 22 quia] qui MP 24 quomo P ista T istud a 25 eo M inquit ego edd. 26 illam om.H 27 improbo Tinl inruise Pml nec T )
Tum facto silentio oculos ambo in Alypium contulerunt. tum ille: Uellem quidem, inquit, ut meae uires patiuntur, auxiliari aliquatenus partibus uestris, nisi mihi omen uestrum terrori esset. sed hanc formidinem, ni me spes fefellerit, facile fugem. simul enim solatur me, quod praesens Academicorum oppugnator onus Trygetii uicti paene subierit, et nunc cur. uictorem uestra confessione probabile est. illud magis uereor, ue et deserti officii neglegentiam et inuasi inpudentiam deuitare non possim. non enim uos oblitos credo iudicis mihi munus fuisse delatum. — Hic Trygetius: Illud. inquit, aliud, hoc autem aliud est; quare quaesumus, ut te aliquando patiare priuatum. — Ne rennuerim, ait, nc, cum inpudentiam uel neglegentiam uitare cupio, in superbiae, quo uitio nihil est inmanius, laqueos incidam, si honorem mihi a nobis concessum diutius quam permittitis teneam.
Proinde uelim mihi exponas, bone accusator Acadcmicorum, officium tuum, id est, in quorum defensione hos oppugnes. metuo enim, ne Academicos refellens Academicum te probare uelis. — Accusatorum. inquam, ut opinor, duo genera esse bene nosti. si enim a Cicerone modestissime dictum est ita cum esse Uerris accusatorem, ut Siculorum defensor esset, propterea necesse est eum, qui aliquem accuset. habere alterum, quem defendat. — Et ille: Saltem habesne tu quidquam, in quo sententia tua iam fundata constiterit ? — Facile est, inquam. huic rogationi respondere mihi praesertim. [*]( 1 cf. Uerg. Aeu. IV 181 sqq. 24 cf. Cic. Uerr. II 4,82 ) [*]( 1 *ille (m ras.) P nullae a 2 in lumitiibus (iu m1)P 3 inuiitetis (tis m2 in mg.) P 4 quuesu] quoque M 5 arbitramur Mm2Tm 7 inquit quidem edd. 8 terroris HP 9 facile om.M fugiam Ma 10 solatu Pm 1 honus T 14 illum MPm1 15 pr. aliud] aliul est T est om.T 16 renueriin HMP)H2T duni cdd. 18 laqcos Pm1 onorem Pm1 21 defensionein m lios] os Pml eos Pm. post. 24 bene om.Mml si enim] non eniim si Tm 23 Uerris esse edd. 2G accused Ptnl accusat edd 2S tu om.M )
Tune ergo nescis nihil me certum adhuc habere quod sentiam, sed ab eo quaerendo Academicorum argumentis atque disputationibus impediri? nescio quo enim modo fecerunt in animo quandam probabilitatem — ut ab eorum uerbo nondum recedam — quod homo uerum inue.nire non possit; unde piger et prorsus segnis effectus eram nec quaerere audebam, quod acutissimis ac doctissimis uiris inuenire non licuit. nisi ergo prius tam mihi persuasero uerum posse inueniri, quam sibi illi non posse persuaserunt, non audebo quaerere nec habeo aliquid, quod defendam. itaque istam [*](10 cf. Retract. I 1, 8 12 Uerg. Aen. VIII 441 ) [*](2 seruaui M ob rem audi P in ras. 4 prolusionis Hml praelusimus m 5 cum (om. nobis) M 6 nostris om T 8 conpraehensa P 11 de medio iam cuncta ista edd. 12 arma ex anni T arma*acri (a ras.) P 13 nequiquam minus MP nec minus quicquam T obtaui T hos T 14 sermotinati Pml 16 est om- a 17 ptra*cuimus Pm1 tractauimus MT 18 aggredi ex adgredi T temptarent HMPm2T 20 ab eo] liabeo Ta atq; (q; m2) P 21 enim quomodo m 24 ac doctissimis om-HMP; ct. III 15, 34; ciu. dei VI2 (I p. 272,8 H) 25 persuadero Tml 27 intergationem Pm1 )
Tum Alypius: Iam, inquit, securus incedam; uideo enim te non tam accusatorem quam adiutorem fore. itaque ne longius abeamus, uideamus quaeso prius, ne per hanc quaestionem, in qua successisse uideor his, qui tibi cesserunt, in uerbi controuersiam decidamus, quod te ipso insinuante et auctoritate illa Tulliana turpissimum esse saepe confessi sumus. cum enim, ni fallor, Licentius placuisse sibi diceret de probabilitate Academicorum sententiam, subiecisti, quod ille haud dubie confirmauit, sciretne hanc ab eisdem etiam ueri similitudinem nominari. et bene noui, si quidem ex te mihi nota sunt, non absque te esse Academicorum placita. quae cum, ut dixi, animo tuo infixa sint, quid uerba secteris ignoro. — Non est ista, inquam, mihi crede, uerborum, sed rerum ipsarum magna controuersia; non enim eos illos uiros fuisse arbitror. qui rebus nescirent nomina imponere, sed mihi haec uocabula uidentur elegisse et ad occultandam tardioribus et ad significandam uigilantioribus sententiam suam. quod quare et quomodo mihi uideatur exponam, cum prius illa discussero, quae ab eis tamquam cognitionis humanae inimicis dicta homines putant. itaque perlibenter habeo huc usque hodie nostrum processisse sermonem, ut satis quid inter nos quaereretur aperteque constaret. nam illi mihi uidentur graues omnino ac prudentes uiri fuisse. si quid est autem, [*]( 13 cf. Cic. de orat. I 47. cf. Aug. de ciu. dei IX 5 (1416, 1 H) ) [*](1 potius] et potius T edd. 2 sagatiter Pml ue*rum P 3 iam om.M multa] m. ea sunt autem T rationes T 4 nihil interim M 5 ueritateminueniri om.Tml 6 si] sicut (cut m2 s. I.) P 10 habeamus Pml 11 iis m 12 te Pm2 s. I. et] ex edd. 15 dubiae Pml 17 ex te] abs te H et per te T 18 quid] quae a 20 eos] eos egoTillos m uiroseosm 21 nescirent** (ntm2) P nescire M 22 cultandam MPml 24 uidetur Tml 26 a beo Pml hoc usquel/P 28 fuisse graues omnino ac pr. uiri M autem est a )
Postridie autem, quamuis non minus blandus tranquillusque dies inluxisset, uix tamen domesticis negotiis euoluti sumus. nam magnam eius partem in epistolarum maxime scriptione consumseramus et, cum iam duae horae uix reliquae forent, ad pratum processimus. nam inuitabat caeli nimia serenitas placuitque, ut ne ipsum quidem quod restiterat tempus perire pateremur. itaque cum ad arborem solitam uentum esset et mansissemus loco:Uelim uos, inquam, adulescentuli, quoniam non est hodie magna res aggredienda, in memoriam mihi reuocetis, quomodo hesterno die rogatiunculae, quae uos turbauit, Alypius responderit. — Hic Licentius: Tam breue est, inquit, ut nihil negotii sit hoc recordari; quam leue sit autem, tu uideris. nam, ut opinor, uetuit te, res cum constaret, de uerbis mouere quaestionem. — Et ego: Hoc ipsum, inquam, quid sit quamue habeat uim, satis animaduertistis ? — Uideor, inquit, mihi uidere quid sit; sed quaeso tu id paulisper exponas. nam saepe abs te audiui turpe esse disputantibus in uerborum quaestione inmorari, cum certamen nullum de rebus remanserit. sed hoc subtilius est, quam ut explicandum a me debeat flagitari.
Audite ergo, inquam, quid sit, uos. id probabile uel ueri simile Academici uocant, quod nos ad agendum sine adsensione potest inuitare. sine adsensione autem dico, ut id quod agimus non [*]( 1 disputauimus HJl Pa aduersu Pml 2 aduersatos T dideruut Pml ne add. Pm2 s. I. teritum Pml 4 sue P ne] saltem ne T 6 defenderent a facerent HJIP 7 Tredirei T 9 post tridie T autem in ras.T tranquillusq; que(q; add. m2) P 10 illuxit M a domesticis T **sumus (su ras.) P 11 scribtione Pml consumpseramus HMPm\'2 12 patum Pml 13 mira T 15 mansisemus Pml 16 inquam uos T 18 turbant Pml 19 haec T 22 animauertistis Pml 23 quaero T 24 audiui* T 26 suptilius T 27 quid] quid istuc T uos orn T id om, T uel] ac uel Pml ac id Pm2\' )
Tum Trygetius: lam, inquit, placet nobis, cum res nota sit, de uerbis nulla.- calumnias commouere. quare uide potius, quid huic respondeas, qui nos liberauit, in quos tu impulsus temtas iterum inruere. — Et Licentius: Mane, ait, quaeso; nam mihi sublucet nescio quid, quod uideam non tibi tam facile tantum argumentum cripi debuisse. et cum defixus 111 cogitatione siluisset aliquantum: Rogo, inquit, nihil esse uidetur absurdius quam dicere se ueri simile sequi eum, qui uerum quid sit ignoret; nec illa me tua similitudo conturbat. nam recte ego interrogatus, utrum ex ista temperie caeli nulla in crastinum pluuia cogatur, respondeo esse ueri simile. qui me 11011 nego nosse aliquid ueri. nam scio arborem istam modo argenteam fieri non posse multaque talia uere non inpudenter me scire dico, quorum uideo esse similia ea, quae ueri similia nomino. tu uero, Carneades, uel quae alia Graeca pestis, ut nostris parcam — quid enim dubitem in hanc partem transire ad cum, cui captiuus debeor iure uictoriae? — tu ergo, cum te nihil ueri scire dicas, unde hoc [*]( 4 Cic. Acad. frag. 19 Mtiller ) [*]( 1 non] nosT 2 tam om.M liquida**P 3 exhorturus H quisspiam P 7 repugno HMPm2T edd. te iam] etiam M 10 usse* (s ras.) P 12 sunt T 14 impoiieret quas sentiebat nomina m 17 uerho T 18 hue T 19 ruere M 20 quod] quo T edd. 22 nihil] nihil mihi T cdd. uidotur esse m 22 similem M siqui HMP quit Pml 24 intergatus Pm1 illaM tempe*rie P 27 uera Tcdd. 29 quaedam a alia] ista alia T greca JI P 31 uictoriae] u. tuae T )
Nonego. inquit Alypius. perfugas metuam; quanto minus ille Carneades, in quem nescio utrum iuuenali an puerili leuitate commotus maledicta potius quam aliquod telum putasti esse iaciendum. nam illi quidem ad roborandam sententiam suam, quae semper tenus probabili fundata fuit, hoc interim aduersum te facile suffecerit. ita nos a ueri inuentione procul esse positos. ut tu tibi ipse magno argumento esse possis. qui ita una interrogatiuncula loco motus es. ut ubi tibi standum esset penitus ignorares. sed haec atque scientiam tuam, quam tibi inpressam de hac arbore paulo ante confessus es, in aliud tempus differamus. quamuis enim iam alias partes delegeris, tamen sedulo docendus es, quid paulo ante dixerim. nondum. ut opinor. in eam quaestionem, qua utrum inueniri uerum possit quaeritur, progressi fueramus, sed illud tantum in ipso uestibulo defensionis meae praescribendum putaui. in quo te lassum prostratumque prospexeram, hoc est utrum ueri simile an probabile an alio si quo nomine appellari potest, quod sibi Academici sat esse dicant, quaerendum non esse nam si tu optimus iam inuentor ueritatis tibi uideris, nihil ad me. postea si ingratus non fueris huic patrocinio meo, eadem fortasse me docebis.
Hic ego, cum uerecunde Licentius Alypii impetum formidaret: Omnia potius. inquam, Alypi, loqui maluisti quam quem ad modum nobis cum his, qui loqui nesciant, disputandum sit. — Et ille: Quoniam olim cum mihi tum omnibus notum est et nune tua professione satis indicas te loquendi peritum esse, uelim [*]( 1 nomen ei non potui uliiul m non p. ci aliud nomen a 4 iuuenali ac (c tn2)P iuuenilia (otn. an)IIM 5 teluni om.M 6 saepi1 a tenus om.JI probabili ratione u 7 sufficerit II Pm1 8 sepositos T ipsi a 10 hoc JI 11 paulo ante om.M 13 degeris Pml delegeres M ante] at Pml 14 dixeriinns T nondum] n. enim m lli ilud Pml definitionis M 18 si*mile P approbabile Tml 19 appellare (e cx i m2) P potes*/\' quod sibi] quod si MP si quod sibi T sat esso] adesse T 20 est M optimis Pml iam om.M 21 si iugratus (si iu in ras.) P patrotiuio Pml eandem T 22 nie fortasse M 23 uerecoude Pml alipyi P 24 alypit (i ras.) P 25 lis m 2(i cum] tum Mm1 edd. )
Tum ille: Quid illis animi fuerit, inquit, non temere confirmabo. nam quantum ex libris colligi datur, tu melius nosti, quae in uerba sententiam suam promere soleant; me autem de me ipso si consulis, inuentum nondum esse uerum puto. addo etiam, quod de Academicis flagitabas, nec posse inueniri me putare non solum inolita quam semper fere animaduertisti opinione mea sed etiam auctoritate magnorum excellentiorumque philosophorum, quibus nos praebere colla siue inbecillitas nostra siue sagacitas ipsorum, ultra quam nihil iam inueniri posse credendum est, nescio quo modo compellit. — Hoc est, inquam, quod uolui. nam uerebar, ne, cum tibi quoque id uideretur quod mihi, disputatio nostra manca remaneret nullo existente, qui ex altera parte rem uenire in manus cogeret, ut diligenter quantum possumus uersaretur. itaque si id euenisset, paratus eram te rogare, ut Academicorum partes ita susciperes, quasi tibi non solum disputasse sed etiam sensisse uiderentur uerum non posse comprehendi. quaeritur ergo inter nos, utrum illorum [*](1 tuae T 3 nequierit HM non quiuerit T pr*ecario (a ras.) P abs te om T 4 neg*auere (r ras.) P 5 fuisse T acturus 11 6 solam monet P redigam T praedicam IIMP in cista P hin cistas Hm1 incitat Hm2 in cystras M 9 plenisisime P 10 est M 13 disputationes se edd. 16 colligatur (om. datur) M in quae T 18 uerum esse m 19 de] ab MPm2, dcesl in PmlT 20 insolita (s m2) P fore om.M animiaduertisti Pml 22 sagatitas Pm] insagacitas M eorum M 27 si deuenisset MP 28 achad- michorum Pml )
Cum post illum sermonem, quem secundus liber continet, alio die consedissemus in balneis — nam erat tristior, quam ut ad pratum liberet descendere — sic exorsus sum: Arbitror uos iam satis animo aduertisse, qua de re inter nos discutienda quaestio constituta sit. sed antequam ad partes meas ueniam, quae ad eam pertinent explicandam, pauca quaeso de spe de uita de instituto nostro non ab re abhorrentia libenter audiatis. negotium nostrum non leue aut superfluum, sed necessarium ac summum esse arbitror, magno opere quaerere ueritatem. hoc inter me atque Alypium conuenit. nam et ceteri philosophi sapientem suum eam inuenisse putauerunt et Academici sapienti suo summo conatu inueniendam esse professi sunt idque illum agere §edulo, sed quoniam uel lateret obruta uel confusa non emineret, ad agendam uitam id eum sequi, quod probabile ac ueri simile occurreret. id etiam uestra pristina disceptatione confectum est. nam cum alter inuenta ueritate beatum fieri asseruerit hominem, alter uero tantum diligenter quaesita, nulli nostrum [*](2 obtinueris HM opti*uueris P 3 uenirejW 5 sententiam (tiam s. I. m2) P G eis HMP ceteris Tm 7 reuertimur a 8 AURELI AUG ACHADEMI CORUM LIBER SECUXDUS EXPLICIT. INCIPIT LIBER TERTIUS P EXPLICIT LIBER SECUNDUS AURELII AUGUSTINI EPISCOPI ACHA- DEMICORUM. LIBER TERTIUS INCIPIT H EXPLICIT L -II- CTRA AUHADETI. INCIPIT LIB III. M EXPLICIT LIB II. AUGUSTINI AU- RELII CONTRA ACHADEMICOS. INCIP *** III T 9 quem deest in T quae P 10 tristicior P 11 libere descendere possemus M exorsus sum excidit in T 12 animaduertisse T edd. 15 aborrentia P 17 magno*pero (o ras.) P magnopere HMT 18 philosophi*(a ras.) P 19 *inuenisse (m ras.) P inuenire M 24 ea inuenta (om. ueritate) T asseueret ex asseruerit P)
Sed quaeso uos, nonne miserati nos estis, cum pridie ita cubitum issemus, ut ad dilatam quaestionem et prorsus ad nihil aliud surgeretur, quod tanta de re familiari necessario peragenda extiterunt, ut his penitus occupati uix duas extremas diei horas in nosmet ipsos respirare possemus? quare semper fuit sententia mea sapienti iam homini nihil opus esse; ut autem sapiens fiat, plurimum necessariam esse fortunam, nisi quid aliud uidetur Alypio. — Tum ille: Quantum iuris, inquit, fortunae tribuas, nondum bene noui. nam si ad contemnendam fortunam fortuna ipsa opus esse arbitraris, me quoque comitem in hanc sententiam do tibi. sin fortunae nihil aliud concedis quam ea, quae corporis necessitati non possunt nisi ipsa uolente suppetere, non ita sentio. aut enim licet eadem repugnante atque inuita nondum sapienti, cupido tamen sapientiae ea sumere, quae uitae necessaria confitemur, aut concedendum etiam in omni sapientis uita eam dominari, cum et ipse sapiens his, quae corpori necessaria sunt, non indigere non possit.
Dicis ergo, inquam, fortunam esse necessariam studioso sapientiae, sapienti uero negas. — Non ab re est eadem repetere, inquit. itaque nunc etiam abs te quaero, utrum fortunam ad se ipsam contemnendam aliquid iuuare aestimes. quod si arbitraris, dico sapientiae cupidum magnopere indigere fortuna. — Arbitror, inquam, si quidem per illam erit talis, qualis eam possit contemnere. nec [*]( 14 cf. Retract. 11,2 ) [*]( 1 a nobis nihil esse M 2 qualiter a nobis T 3 studiis (di s. m2) P uiuere (cf. 1 4, 11)] uidere P tu om.M trygeti* (i ras.) P uirgilii MT te uirgilii Tml 4 uacauit Pm2T uacuit HMPml 8 uendicet Ma 9 miseratio HmlM miserti Migne nos T nostri HJl P (cf. Conf. V 9,16) 12 is Pm] 13 nosme ipsos Pm] 21 tamen om.Jl 22 su∗mere (m ras.) P 23 etiam Pm] e*iam Pm. post. est etiam IIMT cdd. 24 iis m 25 studioso om M )
Tamen, inquam, cum ipsa uita nostra, cum hic uiuimus, sit in potestate fortunae nec nisi uiuens quisque sapiens fieri possit, nonne fatendum est opus esse eius fauore, quo ad sapientiam peruehamur? — Sed cum sapientia, inquit, non nisi uiuentibus necessaria sit remotaque uita nulla sit indigentia sapientiae, nihil in propaganda uita pertimesco fortunam. etenim quia uiuo, propterea uolo sapientiam, non quod sapientiam desidero, uolo uitam. unde fortuna si mihi abstulerit uitam, auferet causam quaerendae sapientiae. nihil igitur habeo, cur ut fiam sapiens aut fauorem optem fortunae aut impedimenta formidem, nisi alia fortasse protuleris. — Tum ego: Non [*]( 1 u**bera P uerba a sunt necessaria M 3 nostra Pm] 4 nisi priorte (in ras. et in mg. m2) P discernendum T edd. 5 fortunae] uel for- tunaeTedd. -contemptores HMPm2T 6 utinam HMml 7 dedalum MP 9 mare egeum T 10 uenerit a 11 euectus T 14 necaessariam Pm] necessarium M 15 concupiit T 16 cum (c in ras. m2) P 20 scientia a contemnit a 22 alt. cum] quam T qua edd. 24 est] et Pm] perueamur T 25 necesaria P sit necessaria edd. 31 alia ex aba corr. Pm2 )
Uolo, inquam, mihi paululum aperias, quid tibi inter sapientem et philosophum distare uideatur. - Sapientem ab studioso, ait, nulla re differre arbitror, nisi quod quarum rerum in sapiente quidam habitus inest, earum est in studioso sola flagrantia. — Quae sunt tandem istae res? inquam; nam mihi nihil aliud uidetur interesse, nisi quod alter scit sapientiam, alter scire desiderat. — Si scientiam, inquit, modesto fine determinas, ipsam rem planius elocutus es. — Quoquo modo, inquam, eam determinem, illud omnibus placuit scientiam falsarum rerum esse non posse. — In hoc mihi, inquit ille, uisa fuit obicienda praescriptio, ne inconsiderata consensione mea facile in principalis illius quaestionis campis tua equitaret oratio. — Plane mihi, inquam, nihil ubi equitare possem reliquisti. nam, nisi fallor, quod iam dudum molior, ad ipsum finem peruenimus. si enim, ut subtiliter uereque dixisti, nihil inter sapientiae studiosum et sapientem interest, nisi quod iste amat, ille autem habet sapientiae disciplinam — unde etiam nomen ipsum, id est habitum quendam exprimere non cunctatus es — nemo autem habere disciplinam potest in animo, qui nihil didicit, nihil autem didicit. qui nihil nouit, et nosse falsum nemo potest, nouit igitur sapiens ueritatem, quem disciplinam sapientiae habere in animo, id est habitum iam ipse confessus es. — Nescio, inquit, cuius impudentiae sim, si habitum inquisitionis diuinarum humanarumque rerum esse in sapiente confessum me negare uoluero. sed qui tibi uideatur inuentorum probabilium habitus non esse, non uideo. — Concedis inquam, mihi falsa neminem scire? — Facile quidem, inquit. — Dic iam, si potes, inquam, sapientem nescire sapientiam. — Quid enim ? ait, hoc limite uniuersa concludis, ut uideri sibi non possit comprehendisse se sapientiam? — Da, inquam, dexteram. [*]( 1 a fortuna Tm 2 non et uitam om.M 4 aperies M 5 sapientiam M am 6 sapienti T sapientia HMP 7 quidem M 10 scientiam] sapientiam M 11 eloquutus Pml quoquo] quo P inquam om-M deminem Pml homnibus P 13 obicienda (i pr. m2) P praescribtio Pvil 14 fale Pml eius T 15 inquam mihi edd. 25 inquesitionis Pml 28 mihi inquam edd. facile] facile id Tm 29 potest H 30 uideris P 31 se om.T dexteram (ram in ras.) P dextram 111 )