Confessiones

Ynde hoc monstrum? et quare istuc? luceat misericordia tua, et interrogem, si forte mihi respondere possint latebrae poenarum hominum et tenebrosissimae contritiones 216 filiorum Adam. unde hoc monstrum? et quare istuc? imperat [*](1 aut quadrigis-pedibus om. F saltim B Cl FHMl PQ domu V 2 eram V ire uerum] reuera W 3 illuc om. F nihil] n. enl M, non F 4 semesauciam S.W, semisauda F 5 uersari F pr. parte V\' b adsurgentem GFMVb 6 cadente] cadentem F, cadentem alibi iacente H, iacentem V denique luctantem G 7 cunctationib; M1 8 exitibus V si aut] sic M 10 languorem V quoquo] quo FW sunt F1 euulsi capilli V 11 fronte V consertis] conplexis V 12 genua F 13 ego M 16 pr. uellem] uelle V possem-ut uellem om. FW alt. uellem] uelle W 17 ea quae] eaq; BFPSV 18 era*t (n ras.) H faciebat HW 19 nutum] nutum mentis GMm 20 magna CMV, mag F 21 sola] sua BPQ perficienda CM 22 istud CFMQlVbm 23 responderS W1 possent V 25 istud CFMQV edd. imperat- p. 188,6 istuc om. M )

Pereant a facie tua, deus, sicuti pereunt, uaniloqui et mentis seductores, qui cum duas uoluntates in deliberando animaduerterint, duas naturas duarum mentium esse asseuerant, unam bonam, alteram malam. ipsi uere mali sunt, cum ista mala sentiunt, et idem ipsi boni erunt, si uera senserint uerisque consenserint, ut dicat eis apostolus tuus: fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in domino. illi enim dum uolunt esse lux non in domino, sed in se ipsis, putando animae naturam hoc esse, quod deus est, ita facti [*]( 17] Ps. 67, 3. 18] Tit. 1, 10. 22] Eph. 5, 8. ) [*]( 1 corpori-animus om. F paret V 2 ut] et C e corr. mouetur C 3 descernatur F1 4 imperat-6 istuc ona. F 5 aliter G fit V 6 istud CFGQVedd. 7 facit OSW: fit BFGHMPQVedd. sed] si M* s. l. 8 non ergo—uult om. V imperat ex toto H nam] non M 10 sit] si B 11 itaque] utique BPQVbm plena-nam si om. W plene CM ideo-imperat add. S1 s. l. 12 iam] iam plena F 15 uoluntatis G 16 eorum FGM1 hoc om. V 17 cap. 10 GH m. rec.; de duabus uoluntatibus add. G sicut BCPQVb uaniloq; M1 18 mentes F doctores BPQ1 19 animaduerterent Fl 20 *nam (u euanuit) S ipse V1, a isti B uero CFMWb 21 mala] male G iidem edd. uero W 22 uerisque consenserint om. H eis] et V 23 illi-in domino om. H isti V m )

Nam si tot sunt contrariae naturae, quot uoluntates sibi resistunt, non iam duae, sed plures erunt. si deliberet quisquam, utrum ad conuenticulum eorum pergat an ad theatrum, clamant isti: "ecce duae naturae, una bona hac ducit, altera mala illae redducit. nam unde ista cunctatio sibimet aduersantium uoluntatum?" ego autem dico ambas malas, et quae ad illos ducit et quae ad theatrum redducit. sed non credunt nisi bonam esse, qua itur ad eos. quid? si ergo quisquam noster deliberet et secum altercantibus duabus uoluntatibus fluctuet, utrum ad theatrum pergat an ad ecclesiam nostram, nonne et isti quid respondeant fluctuabunt? aut enim [*]( 2] Io. 1, 9. 4] Ps. 33, 6. 11] Rom. 7, 17. ) [*]( 1 horrendi 0 2 inrogantia H 2 inluminantem Cl FG M 4 pr. et om. CMW 5 cum] cum iam V 6 ut S: ut iam BCFGHMOPQV Wedd. seruire V 7 alt. ego OSW: ego ego BCFGHMPQVedd. alt. uolebam] nolebam C 8 nolebam] uolebam C 10 poenae CFV meam M 11 iam non CFHV illa H habitabat BCFGHMOPQ V W edd. 12 peccati om. W1 qui V 13 quod BFOaPQaSW1 14 iam non F duas V1 deliberaret V quisquam] quis quisquam W 15 conuenticula F horum M alt. ad om. W, a V teatrum G 16 hac] hac ad conuenticulum b adducit BPQ altera] illa M 17 illuc F, illa W, illac ad theatrum b reducit BCFGHMOPQVedd. cunctanda V 18 uoluptatum V malas om. V 19 alt. adj a V teatrum GM1 reducit BCFGHMO\'PQVWedd. 20 nisi] sibi V ergo] igitur F 21 nostrum BFG HM2 PQ VW edd. liberet W secum et FV alternantibus GMQ1 22 teatrum G 28 qui HW fluctuabant Cl )

Iam ergo non dicant, cum duas uoluntates in homine uno aduersari sibi sentiunt, duas contrarias mentes de duabus contrariis substantiis et de duobus contrariis principiis contendere, unam bonam, alteram malam. nam tu, deus uerax, inprobas eos et redarguis atque conuincis eos, sicut in utraque mala uoluntate, cum quisque deliberat, utrum hominem ueneno interimat an ferro, utrum fundum alienum illum an illum inuadat, quando utrumque non potest, utrum emat uoluptatem luxuria an pecuniam seruet auaritia, utrum ad circum pergat an ad theatrum, si uno die utrumque exhibeatur; addo etiam tertium, an ad furtum de domo aliena, si subest occasio; addo et quartum, an ad conmittendum adulterium, si et inde simul facultas aperitur, si omnia concurrant in unum articulum temporis pariterque cupiuntur omnia, quae simul agi nequeunt: discerpunt enim animum sibimet aduersantibus quattuor uoluntatibus uel etiam pluribus in tanta copia rerum, quae appetuntur, nec tamen tantam multitudinem diuersarum substantiarum solent dicere. ita et in bonis uoluntatibus. nam quaero ab eis, utrum bonum sit delectari lectione apostoli et utrum bonum sit [*]( 1 uolunt S per*gi in* V, pergin F 2 sicuti V ea F 3 mentes malas M 4 putabant Cl 5 alteram] et a. BPQbm conuertuntur B 6 non om. V 7 uoluptatibus M aestuare* (t ras.) 0 8 uno homine V 9 aduersuri P, aduersas BQ sentiunt] nesciunt F 10 sententiis V de om. V duabus V 11 improbat O1 14 utmmpotest add. S1 in mg. inf. 15 amat F uoluptate G, uoluntatem CFS, uoluntate HV 16 luxuriam FGHV, luxoria P paecuniam S, pecunia C 17 ad] a V teatrum G exibetur V 18 domu V 19 quartam C, quattuor V adnlterio W1 21 cupiantur BCGHMOPQW edd., capiantur F, cupiant V 22 animam V uoluptatibus V 24 tamen om. V 25 uoluptatibus V 26 pr. utrum] ut cum C1 delectare F lectionem F, in lectione H1 et — p. 191,1 sobrio om. M )

Sic aegrotabam et excruciabar accusans memet ipsum solito acerbius nimis ac uoluens et uersans me in uinculo meo, donec abrumperetur totum, quo iam exiguo tenebar. sed tenebar tamen. et instabus tamen in occultis meis, domine, seuera misericordia flagella ingeminans timoris et pudoris, ne rursus cessarem et non abrumperetur id ipsum exiguum et tenue, quod remanserat, et reualesceret iterum et me robustius alligaret. dicebam enim apud me intus: "ecce modo fiat, modo fiat," et cum uerbo iam ibam in placitum. iam paene faciebam et non faciebam nec relabebar tamen in pristina, sed de proximo stabam et respirabam. et item conabar et paulo minus ibi eram et paulo minus, iam iamque adtingebam et tenebam: et non ibi eram nec adtingebam nec tenebam, haesitans mori morti et uitae uiuere, plusque in me ualebat inolitum, quam melius insolitum, [*]( 1 sobris H 3 uno] in uno C diuersas W 4 distendent CM1 V1, distentant F, detinent H cum BCHMPQWbm deliberetur Fl 5 legatur W 6 feratur BCGHMOPQVWedd., feretur F im plures diuid**atur (eb ras.) H 7 temporali V 8 bona F uoluntas FlH SVW retardat V interius M 9 hoc] illud V 10 praesumit V ex punit. HV 11 si S cruciabar (ex add. m. 1) S, cruciebar F, excusabar Q1, excruaiabar G accusans om. F 12 aceruius FV1 uolens FHSW aduersans M 13 quo iam] quod iam S, qm F 14 alt. tamen SW: tu BCFGHMOPQVedd. occulis BF, oculis V senera] e i si uera B 15 fragella V1 cessare V 16 ad C 18 intus om. W 19 uerbum F et non faciebam om. M 20 relauebar V1 21 erat W 22 iam om. BPQ pr. et] nec V ibi non M 23 mori morte F, morti mori** M 24 inolitum S: deterius in. BnFGHMOPQVWedd. )

Retinebant nugae nugarum et uanitates uanitantium, antiquae amicae meae, et succutiebant uestem meam carneam et submurmurabant: "dimittisne nos?" et "a momento isto non erimus tecum ultra in aeternum" et "a momento isto non tibi licebit hoc et illud ultra in aeternum". et quae suggerebant in eo, quod dixi "hoc et illud," quae suggerebant, deus meus? auertat ab anima serui tui misericordia tua! quas sordes suggerebant, quae dedecora! et audiebam eas iam longe minus quam dimidius, non tamquam libere contradicentes eundo in obuiam, sed uelut a dorso mussitantes et discedentem quasi furtim uellicantes, ut respicerem. retardabant tamen cunctantem me abripere atque excutere ab eis et transilire quo uocabar, cum diceret mihi consuetudo uiolenta: "putas sine istis poteris?"

Sed iam tepidissime hoc dicebat. aperiebatur enim ab ea parte, qua intenderam faciem et quo transire trepidabam, casta dignitas continentiae, serena et non dissolute hilaris, honeste blandiens, ut uenirem neque dubitarem, et extendens ad me suscipiendum et amplectendum pias manus plenas gregibus bonorum exemplorum. ibi tot pueri et puellae, ibi iuuentus [*]( 4] cf. Eccle. 1, 2. ) [*]( 1 erat W 2 proprius SV incutiebam W horrorem-recutiebat om. V 3 repercutiebat G 4 uanitantium] uanitatum C\'JG MQ cdd., uanitantum BCIFHV; cf. Retractt. 1,7,3 5 amiciae F, amititiae M meae] tuae b et] sed H subcutiebant V, sauciebant Q ueste P carnem B 7 ultro F isto] hoc F licebat F 8 in eo-suggerebant om. H 9 quae] quod 01, q W auertat] aduertat V1, ne auertas W 10 animam F 11 dimidius] dimidium F, d. quod dixi hoc et illud BPQ 12 euntes ex eundo corr. B2 ueluti edd. 13 musitantes BC FMPQW, submicantes V descentem S bellicantes GFGM, uelligantes V 14 retardabat W tamen om. V recunctantem BPQ e apriperi V atque] et M 15 transilirem S cuin] qua V 16 uiolentia Bl VI 17 tepissime S 18 parte om. Q1 qua] quam P, quia Ml trepidaba* (t ras.) 0 19 continentia (a ex e corr.) M dissoluta V 20 ut om. 0 21 abplectendum F 22 honorum S alt. ibi] et V )

Vbi uero a fundo arcano alta consideratio traxit et congessit totam miseriam meam in conspectu cordis mei, oborta est procella ingens ferens ingentem imbrem lacrimarum. et ut totum effunderem cum uocibus suis, surrexi ab Alypio — solitudo mihi ad negotium flendi aptior suggerebatur — et secessi remotius, quam ut posset mihi onerosa esse etiam eius praesentia. sic tunc eram, et ille sensit: nescio quid enim, puto, [*]( 2] cf. Ps. 112, 9. 12] Ps. 118, 85. ) [*]( 1 uirgines (om. et) V 2 sterelis PW fecunda mater] fecundam a W 3 domine om. M inridebant F 4 hortatoria] et exhortatoria BPQ, exhortatoria b quasi W dicerent F quod istae] et istae BPQb 5 isti] et i. W se] semet BPQWbm 6 eorum] deorum M me om. n F, ne ex me corr. V* 7 stas] istas SW non (om. in te) BCFGH MOPQVedd. istas SW proieci W, proici V1 te om. S; te securus M 8 subtraet F, subtrahit V, subtrahat W cades F excipiet] et e. te Baw, e. te MPQVb 9 murmur BFGHPQbm 11 inmunda om. V; illa ium. H tua S: tua super terram BOFGHMPQVWedd. ut] et V 12 narrantes F 13 dei om. CF 14 aduersum CF 15 inusitatus 0, inusitate F operiebatur BFPQVb 16 a om. V archano BFGHMOQW consideratione G contraxit BGHPQVedd. coniessid F 17 miseria W, misericordiam F mea W conspectum CM OPVWmo obhorta V, aborta M1 19 olipio W solito M 20 flendi -mihi om. F 21 honerosa FHl VI 22 sentit F quid enim] quid. aliquid enim Mb ) [*]( XXXIII. Aur. Augustini conff. (Ang. 1, 1). ) [*]( 13 )

Dicebam haec et flebam amarissima contritione cordis mei. et ecce audio uocem de diuina domo cum cantu dicentis et crebro repetentis quasi pueri an puellae, nescio: "toIIe lege, tolle lege". statimque mutato uultu intentissimus cogitare coepi, utrumnam solerent pueri in aliquo genere ludendi cantitare tale aliquid, nec occurrebat omnino audisse me uspiam repressoque impetu lacrimarum surrexi nihil aliud interpretans diuinitus mihi iuberi, nisi ut aperirem codicem et legerem quod primum caput inuenissem. audieram enim de Antonio, quod ex euangelica lectione, cui forte superuenerat, admonitus fuerit, tamquam sibi diceretur quod legebatur: uade, uende omnia, quae habes, da pauperibus et habebis thesaurum in caelis; et ueni, [*]( 5] cf. Ps. 50, 19. 6] Ps. 6, 4. 7J Ps. 78, 5 et 8. 22] Matth. 19, 21. ) [*]( 1 grauidius M 3 faci P1 arbore* (m ras.) V staui W 4 habenas] aduenas F lacrimas FW coculorum F 5 acceptabilem F 6 hanc G, hec V sententiam FG 7 usquequo om. V1 8 iniquitatem C1 9 eis me] ab eis me BPQ, me ab eis b iactabam] i. enim BPQ, et i. b meserabiles M1, mirabiles BCW 10 quamdiu orn. PQ hec W ora HV 12 dicibam F amarissime Oa 13 pr. et om. V diuina S: uicina BCGHMOPQVWedd., uicino F domu V 14 repetentes W lege] tolle F 15 tolle lege om. M 16 tale om. F, tole M1 17 audiuisse V edd. quempiam BPQV 18 interpraetans PS diuinitus] nisi d. HVmo 19 nisi om. HVmo capud W, capitulu add. Q2 s. l. 20 audio V ex om. M uangelica V 21 fuerat W 22 legebatur] dicebatur H 23 da] et da BFGHMOVedd. et ueni s. me et habebis th. in caelis M )

Tum interiecto aut digito aut nescio quo alio signo codicem clausi et tranquillo iam uultu indicaui Alypio. at ille quid in se ageretur — quod ego nesciebam — sic indicauit. petit uidere quid legissem: ostendi, et adtendit etiam ultra quam ego legeram. et ignorabam quid sequeretur. sequebatur autem: infirmum uero in fide recipe. quod ille ad se rettulit mihique aperuit. sed tali admonitione firmatus est placitoque ac proposito bono et congruentissimo suis moribus, quibus a me in melius iam olim ualde longeque distabat, sine ulla turbulenta cunctatione coniunctus est. inde ad matrem ingredimur, indicamus: gaudet. narramus quemadmodum gestum sit: exultat et triumphat et benedicebat tibi, qui potens est ultra quam petimus aut intellegimus facere, quia tanto amplius sibi a te concessum [*]( 5] Rom. 18, 13 sq. 16] Rom. 14,1. 23] Eph. 3, 20. ) [*]( 1 tale oraculum F conuersum add. H* 2 concitatus B in] ad BCPQbm 3 apostolicum unde V 4 et legi om. F, et elegi W silentium F 5 comesationibus C\'GM\'b, comessationibus FHOmo, commissationibus P, commessationibus BMXVW 6 cobilibus C1 inpuditiis Ml 7 induimini H 8 prouidentiam] curam GMV perficeritis F concupiscentiam C 9 uolui ultra F fing F 10 huius V omnis F 11 dubitationes CaHaMOaVaW diffigurant F1 12 tunc HV 13 clausit W ad W 14 petiit BF petitui dereliquid W 15 legerem V 16 autem S: uero cet. et edd. 17 uero S: autem cet. et edd. in om. F recipite BCFHOPQWedd., assumite GMV ad se] assere V 18 sed] et C admunitione P1 placitoque om. S 20 turbolenta M 21 indicauimus V 23 benedicat P1 es BCFGH MOPQVbo, et W aut] et GHOPQW 24 tanta V. ) [*]( 18* )

s o domine, ego seruus tuus, ego seruus tuus et filius ancillae tuae. disrupisti uincula mea; tibi sacrificabo hostiam laudis. laudet te cor meum et lingua mea, et omnia ossa mea dicent: domine, quis similis tibi? dicant, et responde mihi et dic animae meae: salus tua ego sum. quis ego et qualis ego? quid non mali aut facta mea aut, si non facta, dicta mea aut, si non dicta, uoluntas mea fuit? tu autem, domine, bonus et misericors et dextera tua respiciens profunditatem mortis meae et a fundo cordis mei [*]( 2] cf. Ps. 21, 28. 4] Ps. 29, 12. 9] Ps. 115, 16 sq. 12] Ps. 34, 10. 13] Ps. 34, 3. ) [*]( 1 miserabilibusq; F, miserabilibus eius BPQ b flebilibusque om. F, q; fletibus et M, fletibus V 2 gemitibus V ut] et Fl 3 nec] ne W istans S 4 ei] et W 6 clarius H cautius F EXPLC: LIB: VIII. CONFESSIONV INCIPIT • LIBER • NONVS • EIVSDEM ■ SCI • AVGVSTINI ■ CONFESSIONV S,_ EXP LIB • VIII. INCP . LIB. VIIII: BHOPQV, AMEN EXPLICIT LIB OCTAVVS. INCIPIT LIBER NO- NVS C, EXPLICIT LIB. CONFESSION VIII INCIPIT LIBER CON- FES SCI AVG. VIllI. M, EXPLICIT CONFESSIONVM LIBER OC- TAVVS INCIPIT LIBER NONVS IN ADIVTORIO DM G, EXPLICIT ni LIB CONFESSIONV OCTAVVS INCIPIT LIB VIIII IN XPO IНV DNO NRO W, VIIII add. m. post. subscr. om. F 10 dirupisti HV, dirrupisti 0, disrupisti dñe M 11 hostiam] sacrificium Mm laudat W 12 dicent] dicant BCFGHMOPQVWedd. 14 qualis ego] qualis ego aut quantus ego G mali] mali ego BPQb 15 alt. dicta] dicta mea W 17 respiciens ** (s ex tes corr.) V )

Et placuit mihi in conspectu tuo non tumultuose abripere, sed leniter subtrahere ministerium linguae meae nundinis loquacitatis, ne ulterius pueri meditantes non legem tuam, non pacem tuam, sed insanias mendaces et bella forensia mercarentur ex ore meo arma furori suo. et opportune iam paucissimi dies supererant ad uindemiales ferias, et statui tolerare illos, ut sollemniter abscederem et redemtus a te iam non redirem uenalis. consilium ergo nostrum erat coram te, coram [*](4] cf. Matth. 11, 30. 5] Ps. 18,15. 18] Ps. 118, 70. ) [*]( 1 exauriens CiYW, exahuriens F habyssum W 2 ualebam (u ex n corr.) P, uolebus H\'Q (m. rec.) b nolebus HVb sed] et G U 3 himo S, i*mo (m ras.) H euocatem F, et uacuatum W im momento MW 4 quo] quo da M 5 humeros BCFMPQYW, humeras G, humero H 7 amittere] ammittere MPQ 8 meas F 9 uoluntate V 10 carne et sanguine F sed omni] sed non omni S sedinterior om. F 13 pr. et om. CF adquiren V uoluptandi B, uo- U luntandi F scabie W libidinem F 14 diuitiis S: diuitiis meis BG FGHMOPQVW edd. saluti* (s ras.) S, salutati P post meae ras. ram 20 litt. V 16 arripere GMO, abripere Q 17 subtrahere P, subtraere 8 F, subtraere V laquacitatis F 19 forinsia F 20 furore F opor- 11 tunc mss. 21 uindimiales P1, uimdemiales Q 22 solemniter BCHM, solempniter W )

Sagittaueras tu cor nostrum caritate tua, et gestabamus uerba tua transfixa uisceribus et exempla seruorum tuorum, quos de nigris lucidos et de mortuis uiuos feceras, congesta in sinum cogitationis nostrae urebant et absumebant grauem torporem, ne in ima uergeremus, et accendebant nos ualide, ut omnis ex lingua subdola contradictionis flatus inflammare nos acrius posset, non extinguere. uerum tamen quia propter nomen tuum, quod sanctificasti per terras, etiam laudatores utique haberet uotum et propositum nostrum, iactantiae simile uidebatur non opperiri tam proximum feriarum tempus, sed de publica professione atque ante oculos omnium sita ante discedere, ut conuersa in factum meum ora cunctorum intuentium, quam uicinum uindemialium diem praeuenire noluerim, multa dicerent, quod quasi appetissem magnus uideri. et quo mihi erat istuc, ut putaretur et disputaretur de animo meo et blasphemaretur bonum nostrum?

Quin etiam quod ipsa aestate litterario labori nimio pulmo meus cedere coeperat et difficulter trahere suspiria [*]( 2] Ps. 83, 6 sq. 3] Ps. 119,1. 120,1. 4] Ps. 119, 3 sq. 14] cf. Ezech. 36, 23. 21] Rora. 14, 16. ) [*]( 1 nostras M 2 in S: a BOFGHMOPQYWedd. 3 cantantibus] cantantes F 5 dolosam V 6 sibum F adsolit W consumantem B 7 cor om. W et] et le W iestabamus F 8 de nigris] dirigridis M1 9 sinu VW 10 assumebant M, abaorbebaut V 11 hima S uergen remur BP, mergerentur Q ualde b 12 agrius F 14 quo C lau- W datoris F 15 habere W lactantiae C 16 operiri FHXQ, opperi 0 17 atque om. V sita] si ita H discederem BGPQV, discere FM1 i 19 uindimialium PrQ puenire M multa H 21 istud GGPQVW edd. 28 liberario (r alt. in 1 mut.) 0 labore VW 24 dificulter F \'traere F )

Macerabatur anxitudine Verecundus de isto nostro bono, quod propter uincula sua, quibus tenacissime tenebatur, deseri se nostro consortio uidebat. nondum Christianus coniuge fideli ea tamen ipsa artiore prae ceteris conpede ab itinere, quod aggressi eramus, retardabatur nec christianum esse alio modo se uelle dicebat quam illo, quo non poterat. benigne tamen obtulit, [*]( 5] Ps. 45, 11. ) [*]( 3 deponere BCGHMOPQVW edd., me ponere F cogebar V, cogitabar H 4 intermitterem BFMPQ 5 uidendi] uendendi B 6 obhorta F est mihi M 7 hoc M1 8 libros W1 9 uolebam F 10 decurrerit W, decurrerent M 12 cupiditas (i alt. ex o corr.) F 13 remanserSt V 14 fratrum tuorum C meorum] tuorum fratrum meorum M .15 cordo F 16 una] in una G sedere] me sedere V, sidere Ml ego] ego dne V 18 ceteris] de ceteris M orrendis Hl 20 anxietudine BGHMQ edd. bono nostro F 22 nostro] a nostro FM* coniu*ge (n ras.) M 23 ea om. W ipsa tamen BCFGHMOPQV n W edd. ab itinere] ab initinere P, ab ititjere Q quo V 24 agressi CV se om. V 25 quo] q W poteram 01 tamen SW: sane BC FGHMOPQVedd. )

Angebatur ergo tunc ipse, Nebridius autem conlaetabatur. quamuis enim et ipse nondum Christianus in illam foueam perniciosissimi erroris inciderat, ut ueritatis filii tui carnem phantasma crederet, tamen inde emergens sic sibi erat, nondum imbutus ullis ecclesiae tuae sacramentis, sed inquisitor ardentissimus ueritatis. quem non multo post conuersionem nostram et regenerationem per baptismum tuum ipsum etiam fidelem catholicum castitate perfecta atque continentia tibi seruientem in Africa apud suos, cum tota domus eius per eum christiana facta esset, carne soluisti. et nunc ille uiuit in sinu [*]( 1] cf. Luc. 14,14. 2] cf. Ps. 124, 3. 12] Ps. 67, 16. 23] Luc. 16, 22. ) [*]( 1 ut om. C, in F in-essemus add. S1 s. l. re] rure bm retri- bue HV 2 retributione] resurrectiono BCFGMOPQVWedd. ipsa W 4 eam C 5 migrauit BGHPQ 6 ei F nec FMl erga] circa BPQ 7 grege tuu F enumerantes V 9 reddes BG MPQ b m 10 cassitiaco MIW, cassiaco Bpi Vb, cassiato ptQ 11 amoenitate BPQ sempiterne FHMOQ edd. uirtutis] uirentis BCFGHMOPQVW edd. n paradysi BFGMS 12 incasseato P 13 huberi F 14 augebatur Q ergo] tamen 0 nibrydius S 16 pernetiosissimi B 17 fantasma G HV erant 0 18 imbutus post sacramentis exhibent Mb m ullus P1, illius Q 19 nostram om. Q1 21 catholicau W continentiam G 22 affrica Q cum] postquam BPQ 23 esset facta F habraham 0, habraam Wf abrahae G )

Et uenit dies, quo etiam actu soluerer a professione rhetorica, unde iam cogitatu solutus eram. et factum est, eruisti linguam meam, unde iam erueras cor meum, et benedicebam tibi gaudens profectus in uillam cum meis omnibus. ubi quid egerim in litteris iam quidem sentientibus tibi, sed adhuc superbiae scholam tamquam in pausatione anhelantibus testantur libri disputati cum praesentibus et cum ipso me solo coram te; quae [*]( 15] Ps. 26, 8. ) [*]( 1 est] est quod illud est BPQ sinu* (m ras.) F nybridius S, nibridius W 2 autem S: autem domine BCFGHMOPQVWedd. adobtiuus FW 4 me om. V 5 pr. *os (h ras.) H frontem M 6 et] se F bibit ex uiuit corr. S1, bibet 0 sapientia C 7 sic O eum bm ea ut] se aut F 8 putat GW; a quo potatur M2 s. l. memor] memento F 9 cosolantes V 10 conuersatione BFMPQb et om. G exortantes FHOW, exorantes V sue B 11 nibridium S 12 poteraa (om. et) F et erat om. W 13 uoluti FIW nam] iam BPQ 14 longe FM 15 dixi W 17 quo] in quo BPQbm, qifi F 18 rethoriea mss. iam] etiam F cogitatus oblutus W eruisti] et eruisti BPQbm 19 linguam] animam Q1 iam] etiam F benedicam MSW 20 meis] eis MS ibi BCFGHMOPQVWedd. 21 superbiaa V 22 scolam BFG HMPQ VW in pausationem HV, inflatione W hanelantibus S, anelantibus F )

Quas tibi, deus meus, uoces dedi, cum legerem psalmos Dauid, cantica fidelia, sonos pietatis excludentes turgidum spiritum, rudis in germano amore tuo, catechumenus in uilla cum catechumeno Alypio feriatus, matre adhaerente nobis muliebri habitu, uirili fide, anili securitate, materna caritate, christiana pietate! quas tibi uoces dabam in psalmis illis et quomodo in te inflammabar ex eis et accendebar eos recitare, si possem, toto orbi terrarum aduersum tyfum generis humani! et tamen toto orbe cantantur, et non est qui se abscondat a calore tuo. quam uehementi et acri dolore indignabar manichaeis et miserabar eos rursus, quod illa sacramenta, illa medicamenta [*]( 6] cf. Es. 40, 4 et Luc. 3, 4 sq. 11] Ps. 28, 5. 22] Ps. 18, 7. ) [*]( 1 nibridio S epistolae BFGHMQ edd. 2 ergo FS 6 conplanaueras W humiliatis BCFG*HO*QVedd. et collibus om. W 8 linieris FG quoque] quo CFM etiam ipsum F, et ipsum etiam W i 9 nomine H domine PQ 11 uolebat eos F redolore F quam S iam om. M 12 salubris F aduersus SW 14 quas-fidelia add. WS inmg. dauit M 15 sonos] et sonos BPQ edd., et sonus F, sono V excludentis F, et claudentes W 16 catecuminus et catecumino BGM PS, cathecuminus Wb, cathecumenus 0, caticuminus CF uilla (om. cum) V 17 aderente V mulieri HM 18 anilli W, anelans F 20 accedebar V possim BPQ 21 orbe BFGHMOPQVWedd. aduersus BCGHMOPQVW edd. typhum GHW, tifum CF, alypium M 22 cantatur B V 23 uehmenti S agri F 24 mirabar FV, miserebar b ilia medicamenta om. 8 )

Inhorrui timendo ibidemque inferbui sperando et exultando in tua misericordia, pater. et haec omnia exibant per oculos et uocem meam, cum conuersus ad nos spiritus tuus bonus ait nobis: filii hominum, quousque graues corde? ut quid diligitis uanitatem et quaeritis mendacium? dilexeram enim uanitatem et quaesieram mendacium. et tu, domine, iam magnificaueras sanctum tuum, suscitans eum a mortuis et collocans ad dexteram tuam, unde mitteret ex alto promissionem suam, paracletum, spiritum ueritatis. et miserat eum iam, sed ego nesciebam. miserat eum, quia iam magnificatus erat resurgens a mortuis et ascendens in caelum. ante [*]( 5] Ps. 4, 2. 16] Ps. 4, 3. 19] Ps. 4, 4. Eph. 1, 20. 20] cf. Luc. 24, 49. 21] Io. 14, 16 sq. cf. Act. 2, 1 sqq. ) [*]( 1 anthidotum CS 2 ajlicubi P tunc] ignorante (em O1) me utrum audirent (om. M) tunc CFMOb, tunc ign. me utrum audirent BPQ et me—essent om. CM nescieute* (m ras.) 0 3 ibi] sibi V uoce mea V 4 otio] initio M 5 te om. CFGHMOVedd. exaudiuit CF GHMOVWmo 6 meae ** (ds- ras.) M 8 alt. audirent] adirent V 10 pr. dicerem] didicerem W nec sic-dicerem om. S alt. dicerem] dicere P si me-dicerem om. W 13 inorrui FH1 inferbui BCF GHMOSPQY: inferuui OIS, inferi iui W 14 exiebant BPVW, exigebant Q oculos] oculos meos BCPQ edd. 16 usquequo FV graui F 17 dilexeram-mendacium add. S1 s. l., om. V 19 illum V 20 altao W 21 paraclitum BCFHOSPQW, paraclytum GMV 22 pr. iam] quia iam W miserat] et miserat F alt. iam om. G 23 ascendit (om. et) F )

Legebam: irascimini et nolite peccare, et quomodo mouebar, deus meus, qui iam didiceram irasci mihi de praeteritis, ut de cetero non peccarem, et merito irasci, quia non alia natura gentis tenebrarum de me peccabat, sicut dicunt qui sibi non irascuntur et thesaurizant sibi iram in die irae et reuelationis iusti iudicii tui. nec iam bona mea foris erant nec oculis carneis in isto sole quaerebantur. uolentes enim gaudere forinsecus facile uanescunt et effunduntur in ea, quae uidentur et temporalia sunt, et imagines eorum famelica cogitatione lambiunt. et o si fatigentur inedia et dicant: quis ostendet nobis [*]( 1] Io. 7, 39. 2] Ps. 4, 3 sq. 13] Rom. 8, 34. 15] Ps. 4, 5. 19] Rora. 2, 5. 23] cf. II Cor. 4, 18. 24] Ps. 4, 6 sq. ) [*]( 1 erat datus] eratatus F 2 gfificatus Q clamabat FHMVm propheta CFMbo quousque-mendacium et om. Q graui F* 4 et om. V magnificauit dominus GM, mirificauit dominus Q 5 et scitote et F 7 dicetur W 8 in] iam W phantasmatibus B*CFMQ2edd. enim] autem F quae QS: quas libri 9 pr. et om. G multa om. Q1 10 et] ac BCFHOPQVWo 11 qui] quia H ad hoc V e usque eras. P 12 ouomuissent M 13 at CFl 16 qui] quia F 17 irasceba F 18 peccapat F 19 tesaurizant BF 20 tui] di FV nec] hec F 22 uaniscunt W, euanescunt BCHPQV edd. uiuidentur M 23 familica CIW lambunt CIG M2 edd. 24 0 si fatigentur] osificatigentur W, offagentur F inaedia COPS dicunt F ostendent S, ostendit BCMQVW_ )