Confessiones

Deus, deus meus, quas ibi miserias expertus sum et ludificationes, quandoquidem recte mihi uiuere puero id proponebatur, obtemperare monentibus, ut in hoc saeculo florerem et excellerem linguosis artibus ad honorem hominum et falsas diuitias famulantibus. inde in scholam datus sum, ut discerem litteras, in quibus quid utilitatis esset ignorabam miser. et tamen, si segnis in discendo essem, uapulabam. laudabatur enim hoc a maioribus, et multi ante nos uitam istam agentes [*]( 1 aliquam] aliam quam F1 eam] meam S, meam W ad] eras. 0, om. E aliquod 0 monebant (0 ex e corr.) F 2 et tenebam] om. SW 3 *uellent (v ras.) M, uellem F eos] s. l. add. F; eis P1 4 aperiebaritur E 5 ceteroque HOIW 6 actu] s. 1. Da indicantem EV affectationem G 7 penden*dis W fugendisue rebus M, fugien- 0V dis faciendisue r. H, fugiendib; uirib; W 8 sententiis 0 9 qaru V 10 in] & in F hore W per] post M enuntiabam 0, enuntiabant D1 h 11 is C *eram W 13 auctoritate parentum B nutuque] natuque EFGMOPQb 15 ibi] add. 02 s. 1. miserias om. Q1 16 mihi recte onen BPQ b 17 optemperare 08 mentibus E 18 exellerem V, excellentiorem S, excellen**tiorem W linguiosis M artib; artibus F hominu add. E* s. 1. & add. D3 s. 1. 19 scolam FHMOPQSVW, scola F i ut] om. W1 20 literas B 21 si] ex se corr. M2 segnes C bapulabam D 22 hoc enim C hoc] om. F, hec W. )

Estne quisquam, domine, tam magnus animus, praegrandi affectu tibi cohaerens, estne, inquam, quisquam — facit enim hoc quaedam etiam stoliditas — est ergo, qui tibi pie cohaerendo ita sit affectus granditer, ut eculeos et ungulas atque huiuscemodi uaria tormenta, pro quibus effugiendis tibi per uniuersas terras cum timore magno supplicatur, ita parui aestimet, diligens eos, qui haec acerbissime formidant, quemadmodum [*]( 6] Ps. 17, 3. 9] Ps. 21, 3. ) [*]( 1 praestruxerunt FPQb, perstruxerant W cogebatur W pr. 3 dote mine] om. F rogantes E, te rogantes Q didicimus] uidimus V1, corr. m. 2 4 aliquid EGM possis FQ, posset ElH etiam] iam H 5 exte audire] et ex. F, exuaudire Q nos et] nec non et E 6 rogarae P aarislium F 7 inuocationem tuam (om. in) F 8 rogaba* W scola BFHMOPQSVW, scolis Fa, in mg.: scolae pluraliter efferunt bapularem D; corr. in mg. 9 exadiebus (d ex u corr.) F insipientiam] i. meam F n 10 rideba*tur P, ridebatur FGQSW usque Ml, atq; M9 s. l. ab] ad D1FW. 11 accedere MIW mali* D,! mali aliquid BPQxb nihil] non B uoleba M1 plagae meae Q 12 mal*um (i ras.) G ..t meum 6. Ne quisquam CEH 13 esne M 14 quoherens W 15 etiam quaedam V e*tiam M, enim W ergo qui] enim F pie] p V quoherendo W 16 affectus sit B, s. adfectus O1, affectus (om. sit) W1 equuleos M, eculeus EW huius modi V 17 pro] p Ml effugendis M, efiugugiendis F 19 diligens mss.: deridens M* s. l., mo, irridens b haec] om. M aceruissime DaFPaVW quemammodum GMS (sic semper) )

Et tamen peccabam, domine deus meus, ordinator et creator rerum omnium naturalium, peccatorum autem tantum ordinator, domine deus meus, peccabam faciendo contra praecepta parentum et magistrorum illorum. poteram enim postea bene uti [*]( 1 patres F pueri** W 2 afligebamur C1, afficiebamur G eam S metuebamur F 3 te de his] tediis W depraecabamur PS (sic semper), deprecamur F peccamamus Fl 4 exiebatur W 6 uoluisti* G 9 satis] om. H dele*tabat (c ras.) 0 d. nos satis H 7 et-agebant] om. Q 1 in nos] aliter in nobis H, a nobis F utique qui talia G gerebant GM 8 nucae O1, nuiae F necotia El uocantur BCFG HMOPQ edd. 9 miserator F, misereatur 0, misere*tur (a ras.) M pueros] om. E1 pueris u. illis u. utrisque M* 10 approbet C edd. 11 arbitier F uapulassem (om. me) E quia] quo 01 pilo add. M* s. l. eo] ego (g in ras. m. 2) W 13 aut] at D* in mg., haud b faciebaijt E idem] add. M* s. l., id 6 Ml 14 quondoctore (om. a) W, condiacipolo condoctore Q uicta V 15 bile] in ras. D, uile EG1, zelo CM inuitus torqueretur G, inuidiator (inuitator E) queritur (quaeretur W) EFW ego cum] ego sum c. E, ego qui Q 16 con*lusore P, conlusere (om. a) W superabor M1 17 meus om. BCFGHMOPV edd. et creator] ac c. GM, atq. dispositor F 18 omnium rerum DHO autem] add. S s. I. ordinator] non ordinator BxGMPQlb 19 praecepta Q 20 bene postea Q uti] ut W litteras G 1 Ml )

Audieram enim ego adhuc puer de uita aeterna promissa nobis per humilitatem domini dei nostri descendentis ad superbiam nostram et signabar iam signo crucis eius et condiebar eius sale iam inde ab utero matris meae, quae multum sperauit in te. uidisti, domine, cum adhuc puer essem et quodam die pressu stomachi repente aestuarem paene moriturus, uidisti, deus meus, quoniam custos meus iam eras, quo motu animi et qua fide baptismum Christi tui, dei et domini mei, flagitaui a pietate matris meae et matris omnium nostrum, ecclesiae tuae. et conturbata mater carnis meae, quoniam et [*]( . docninant 1 uolebam F quoquumque Q me* (i ras.) V, me. B 2 elegens W 4 f*abellis (1 ras., b in ras.) M, fauellis W eadem] ea EM 5 per oculos] o pr. in ras. 0, p. occulos F, per oc. periculosa BPQb, periculose CD emicante] te m ras. 0, micante CDPQb, micantem F ludos] ludosque BODEFGMIPQV edd., ludisque M* 6 ędunt HIV, aut F praedicti W exellunt V, sic saepe 7 obtent GQ, exoptent V1 mv quod M caedi] ceu H1 8 patiunt F inpediantur D a CPQ edd. eas W 9 Vide ex Vnde corr. M3 domine ista V 11 nondum (om. aet na te) M 12 uita aerna P, uita eaerna F, u. aeter D (na m. 2) nobis promissa edd. 13 nobis] b ex u corr. 0%, a n. Q humanitatem V dei] om. W1 descendentes F 14 isgno F 15 inde] in die W speraui W1 17 praessu DXHXSW, pressus BFGIMPIQb, pressura Pa stomachi] sthomaci S, stomaci GlDxH, sthomachi GH, st. dolore BFQb, st. infirur mitate M\'ił estuare W moritus (it m. 2 in ras.) V, morituros W1, mortuus F 18 custus W iam eras meus M, meus eras (om. iam) F modotu W, moto F 19 et] om. EM tui] tu G* in ras. dei domini om. et) F 20 a] om. W nostrorum FO1 21 matris W )

Rogo te, deus meus, uellem scire, si tu etiam uelles, quo consilio dilatus sum, ne tunc baptizarer, utrum bono meo mihi quasi laxata sint lora peccandi an non laxata sint. unde ergo etiam nunc de aliis atque aliis sonat undique in auribus nostris: "sine illum, faciat; nondum enim baptizatus est." et tamen in salute corporis non dicimus: sine uulneretur amplius; nondum enim sanatus est. quanto ergo melius et cito sanarer et id ageretur mecum meorum meaque diligentia, ut recepta salus animae meae tuta esset tutela tua, qui dedisses eam. [*]( i 1 parturiebat BGBEFGHMOPQV edd. 2 curare 0, curret Vi, curc rêret M2 3 intiarer W1, iniciarer H *te P, a te FV in] & F remissione* (m ras.) V 4 est] om. H pr. 5 mudatio D1 sordidarer] ordinarer E1 6 uiuenirem M lauachrum GH illud] om. V, illum M 7 cordibus V ita] om. V1 credebat FO* (cre)debam etI illa add. M* s. I. 9 me ius] eius SW, melius F xpo EGMW1 t credere FSW 10 satagebam E tu] om. B1 11 adiuuabat W 12 superaretur W seruiebat melior F quia - seruiebat] om. 01 13 utique *** (quae ras.) D iuuenti W, iubente F 14 si] sci W 15 dila**tus H nec W ne tunc] add. PS 16 sunt BGPVW1 lora] uincula Q sunt BOGHOIPQWl 17 ergo] om. B, erge F1 de aliis F sonant 0 utique 01 18 nostris] add. 02 in ras. faciat] faciat quod uult BO* in mg. PQ edd. 19 salutem H 20 ergo] enim W e et cito] ut cito G 21 id ageretur] id agaretur C, indignaretur SW meorum] me rum F meaque] atque W )

In ipsa tamen pueritia, de qua mihi minus quam de adulescentia metuebatur, non amabam litteras et me in eas urgeri oderam; et urgebar tamen et bene mihi fiebat nec faciebam ego bene: non enim discerem, nisi cogerer. nemo enim inuitus bene facit, etiamsi bonum est quod facit. nec qui me urgebant, bene faciebant, sed bene mihi fiebat abs te, deus meus. illi enim non intuebantur, quo referrem quod me discere cogebant, praeterquam ad satiandas insatiabiles cupiditates copiosae inopiae et ignominiosae gloriae. tu uero, cui numerati. sunt capilli nostri, errore omnium, qui mihi instabant ut discerem, utebaris ad utilitatem meam, meo autem, qui discere nolebam, utebaris ad poenam meam, qua plecti non eram indignus tantillus puer et tantus peccator. ita non de bene facientibus tu bene faciebas mihi et de peccante me ipso iuste rettibuebus mihi. iussisti enim et sic est, ut poena sua sibi sit omnis inordinatus animus. [*]( 14] Matth. 10, 30. ) [*]( 1 melior EM quod FO*PSVW temtationum CV, temtationem F 2 uidebatur W pr. eos] illos QV terram potius scripsi, t. per eos mss., territa p. eos 0* s. I, terram p\' eos Q1, tibi tam eos Bb 3 ipsa W 5 adolescentia C*FGO%Q 6 in* eas] om. Q1 urgueri et 7 urguebar OI.EFI GHP1VW 8 enim] autem BOEFGMOPQV edd. 9 ne H 10 urguebant CFGHPVW f**iebat V te] te dffif Q 11 intuebatur O\'Wl d quo] qui (d m. 2) H, quid M, quomodo E referem G1, referren* (t ras.) r O1, *errem M, ferrem E quod] quid H, qui Mil s. l., quo W 12 praet et #erquam P saciendas F 13 copiosae (et a m. 2) C tui F 14 capilli] et c. (et add. m. 2) 0 nostri] capitis nostri BCFH edd. 15 ut discerem om. Q utebatis F meo] me* (o ras.) P, me OQ 16 flecti V de 17 peccator** (um ras.) Q ita non de codd., ita non de (corr. m. 2) H, i. de non edd. 18 tu] ras. V tu bene faciebus S1 s. I. precante F 19 retribuas M1 enim] e. dna F poena. (s ras.) W ) [*]( XXXni. Anr. Angnstini couff. (Ang. 1,1). ) [*]( 2 )

Quid autem erat causae, cur graecas litteras oderam, quibus puerulus imbuebar, ne nunc quidem mihi satis exploratum est. adamaueram enim latinas, non quas primi magistri, sed quas docent qui grammatici uocantur. nam illas primas, ubi legere et scribere et numerare discitur, non minus onerosas poenalesque habebam quam omnes graecas. unde tamen et hoc nisi de peccato et uanitate uitae, qua caro eram et spiritus ambulans et non reuertens? nam utique meliores, quia certiores, erant primae illae litterae, quibus fiebat in me et factum est et habeo illud, ut et legam, si quid scriptum inuenio, et scribam ipse, si quid uolo, quam illae, quibus tenere cogebar Aeneae nescio cuius errores oblitus errorum meorum et plorare Didonem mortuam, quia se occidit ab amore, cum interea me ipsum in his a te morientem, deus uita mea, siccis oculis ferrem miserrimus.

Quid enim miserius misero non miserante se ipsum et flente Didonis mortem, quae fiebat amando Aenean, non flente autem mortem suam, quae fiebat non amando te, deus, lumen cordis mei et panis oris intus animae meae et uirtus maritans mentem meam et sinum cogitationis meae? non te amabam et [*]( 7] Ps. 77, 39. ) [*]( 1 quur CH; sic saepe gregas GlW* ilitteras F 2 puerolus 01 U nec M\'VW quidem nunc mihi V, nunc m. q. W 5 mins M honerosas VW penaloque W, poenales quae F 6 gregas W 7 de unica tate uitae et peecato B qua] quia BOO\' edd. ro erat W 8 quia] qui V1 9 fiebaut C et] qd add. M\' s. l. 10 habeo] abeo CF et legam] te ligaro (i in e corr. m. 2) M, legam (om. et) PQW si quid] sicut MPQ scribtum 01 inuenero V 11 si quid] sicut Q ille SVW tenf?rc] gemere 0\' s. l. cogebar* M 12 enneae W erroris (o ex e corr.) F erorum M1 13 quia] que M\'ił s. l. ab a amore] ob amorem BMP edd., o|ib amorem V, ob Qmorein Q 14 in] mterea is F hiis Q deus om. Q ferre W, flerem GQ 16 miseranti FV vi. rec. fiente] te in ras. W*, flentem OlPQ 17 dydonis S, dodonis M1 aeneam BFV flente* (m ras.) F, flendo W 19 alt. et] ras. V maritaus] maturans W* mentem] anima F 20 sinum] signum V, s. et sinum W cogitationis] is ras. M, c. mentis BPQb )

Sed nunc in anima mea clamet deus meas et ueritas tua dicat mihi: non est ita, non est ita; melior est prorsus doctrina illa prior. nam ecce paratior sum obliuisci errores Aeneae atque omnia eius modi quam scribere et legere. at enim uela pendent liminibus grammaticarum scholarum, sed non illa magis honorem secreti quam tegimentum erroris significant. non clament aduersus me quos iam non timeo, dum confiteor tibi quae uult anima mea, deus meus, et adquiesco in reprehensione malarum uiarum mearum, ut diligam bonas uias tuas. non clament aduersus me uenditores grammaticae [*]( 1] Ps. 72, 27. 4] Verg. Aen. VI, 457. ) [*]( 1 fornicabar] ar ex am corr. S fornicati Ml, fornicandi Q sonabant G 2 amicitię V enim] om. F1 huius mundi BFPQb, huius modi W et] e ras. M 8 puteat W homo ita V hoc GM 4 et] sed BOPQ edd. dydonem S, didonis morte et Q ferro qugqug V extremo W 5 sequentem Q erlrema* V (m ras.) et] eras. V, e b E terra iens] traiens F 6 proiberer FQ1, proibuerer V dolerem] dolere S, dolorem FW, docere M 7 dolorem Wl tali CGQb, tali. (s ras.) P dementiae O* uberiores] utiliores GIMt (in ras.) V 8 putabantur QW, putamus F illae] i. litterae G quibus] mifi W 9 in] om. F, "as M animam meam BPQb 10 alt. non est ita om. OPQWb melius V illa prorsus prior doctrina F 11 nam] am eras. M obli- -c \'uiscere F 12 huius modi V scribere & legere (t"ansposuit m. 2) 0 lege M1 at] ad V1, et GV corr. 13 uela pendent] uel appendent (adp. W) FW scolarum OFHMOIPQVW 14 illam W, ea Q onorem F tegumentum BPQV, teg mentum F 15 aduersum FH Spr. W non] add. M\'¥\' 8. I. 16 acquiesco BQV, adquiesce* (om. in; e alt. m. 2) W 17 repraehensione* W malorum CW uiarum] om. H 18 olamen F aduersum BFHPQW edd. ) [*]( 2* )

Cur ergo graecam etiam grammaticam oderam talia cantantem? nam et Homerus peritus texuerat tales fabellas et dulcissime uanus est et mihi tamen amarus erat puero. credo etiam graecis pueris Vergilius ita sit, cum eum sic discere coguntur ut ego illum. uidelicet difficultas, difficultas omnino [*]( 15] Verg. Aen. II, 772. ) [*]( 1 emtores FW1 pronam (po m. 2) H 2 carthaginem CGMOW, a chartaginem H, cartaginem BFQ, cartagin? (a m. 2) V 3 se nescire bus F edd. autem] om. V 4 uerum (u pr. ex b corr.) F qui (bUt m. 2) M 5 dedicerunt W respondebunt GM edd. 6 pr. et SW, om. cett. et edd. quo] quod GMSW 7 firmauerunt CM 8 inquomodo W quisque] si q. 3P 9 responsurus] rus ras. F 10 oblitus penitus sui G, sui poenitus oblitus M 11 utilibus F amoris W 13 alt. duo om. GOxSW U quatuor CFGMQSV ociosa W cantatio F mihi cantio Q erat mihi C 14 pectaculum F, speculum BPQSW, spectalum H equus] e in ras. 0* armatis a C, armentis F 15 ipsius om. Q umbre V creasae G, creisse F 16 Quur G, sic semper gregam W tali S 17 omerus HP1S, omeros W texuerat scripsi, texerat SW, texuit ex texent corr. H, texere BCFGMOPQV edd. fauellas W, fabulas G 18 mihi (et om.) CFHMOPQVWb 19 uirgilius BFGHM*0*PQV ita] om. M1 eum] enim M 20 illum] om. FW difficultas, difficultas] alt. eras. MO, difficulter difficultas H, difficultas BFGPQV edd. omninos C )

Exaudi, domine, deprecationem meam, ne deficiat anima mea sub disciplina tua neque deficiam in confitendo tibi miserationes tuas, quibus eruisti me ab omnibus uiis meis pessimis, ut dulcescas mihi super omnes seductiones, quas sequebar, et amem te ualidissime et amplexem manum tuam [*]( 1 discende CM peregrinae linguae M edd. aspargebat W 2 fabolosarum W 4 uegmenter F1 aliquando] utique V1 5 utique] aliquando V1 auertendo W 6 cruciatum W blandimen G nutricium OGMOIPQ, nutritium F 7 adridentium FMP, adridendum G illa om. Q1 8 urgentium] e ex i corr. S, urguentium et urgueret CF GHPVW me (m. 2 in ras.) 0 parienda] rapienda F 9 id scripsi, et codd., om. edd. quod scripsi, qua OFHMIPS, quae BG edd., quia OxQVW, qui M*0* esset] essent BO, nosset C, possem edd. didicisset W 11 hic V 12 di*cenda P, discendam CF istam CF metulosam SW, meticulosam H, metuculosam BM 13 necessitate W 14 legibus tuis om. G a] om. W1, an M temptationem M\'W, temptationtt M1 15 suis H1 salubraes G 16 ad] a 01VIW iocunditate C*FGOPQW 17 recesseramus BPQ 18 depraecationem PS dificiat HXP 20 *eruisti (s ras.) F 21 ut] & H 22 amem te] ut m a. t. C*, ame te (m m. 2) P, amente G 1 W amplexem SW; amplexer BCFGHMOPQV edd. meam ex tuam corr. F )

Sed uae tibi, flumen moris humani! quis resistit tibi? quamdiu non siccaberis? quousque uolues Euae filios in mare magnum et formidulosum, quod uix transeunt qui lignum conscenderint? nonne ego in te legi et tonantem Iouem et adulterantem? et utique non posset haec duo, sed actum est, ut haberet auctoritatem imitandum uerum adulterium lenocinante falso tonitru. quis autem paenulatorum magistrorum audit aure sobria ex eodem puluere hominem clamantem et dicentem: fingebat haec Homerus et humana ad deos transferebat; diuina mallem ad nos? sed uerius dicitur, quod fingebat haec quidem ille, sed hominibus flagitiosis diuina [*](17] Cic. Tusc. I, 26. ) [*](enim 1 et] ut P 2 eccenim P, ecce (enim m. 2) V et deus meus] om. H tibi seruiat] om. B 4 et lego] ex eligo corr. FS et numero et lego F 5 et in eis-mihi] om. F in eis] meis H uana PQ peccatis 01 dele*ctationum (c ras.) 0 peccat id electionum V pr. 6 didici SW, d. enim BCFGHMOPQV edd. 7 pr. et] om. F, et quae (quae s. l. m. 2) Mmo dici W et ea* 0% in ras. uia] uana F tuta] tua GV in qua] per quam B 9 moris] mortis V, mors G humana G qui W resistet BCFGHMOPQV edd. 10 non siccaberis] om. F in spat. uacuo 15 litt., siccaueris P1, sicaueris W uoluis F, solues H aeuae G 11 formidolosum BCFGHMQPQVW transeant F con- ▼ scenderent F1, conscenderit Wpr., conscenderjnt Q 12 in te legi] intellegi FW, intellego BPQb, intellexi G *io*uem H 13 posset (n m. 2) H 14 imitandum] ad i. BFGMOPQ edd. uero 01 lenocinantem CFl W 15 tonitru* Q, tonitro F, tonitruo V1 edd. pepulatorum F 16 audiat GMV 17 hoc Ml omerus CHPlSV, omeros W deos] eos F1 18 trasferebat C1 mallem] aU V, malem W haec quidem ille. sed u. dicitur, quod fing., sed Gomperz 19 haec] aec G diuina dis Q )

Et tamen, o flumen tartareum, iactantur in te fili hominum cum mercedibus, ut haec discant, et magna res agitur, cum hoc agitur publice in foro, in conspectu legum supra mercedem salaria decernentium, et saxa tua percutis et sonas dicens: "hinc uerba discuntur, hinc adquiritur eloquentia rebus persuadendis sententiisque explicandis maxime necessaria." ita ergo non cognosceremus uerba haec, imbrem et aureum et gremium et fucum et templa caeli et alia uerba, quae in eo loco scripta sunt, nisi Terentius induceret nequam adulescentem proponentem sibi Iouem ad exemplum stupri, dum spectat tabulam quandam pictam in pariete, ubi inerat pictura haec, Iouem quo pacto Danaae misisse aiunt in gremium quondam imbrem aureum, fucum factum mulieri? et uide, quemadmodum se concitat ad libidinem quasi caelesti magisterio: at quem deum! — inquit — qui templa caeli summo sonitu concutit. ego homuncio id non facerem? ego uero illud feci ac libens. [*]( 14J Ter. Eun. 585, 589 sq. ) [*]( 1 alt. fiagitia om. BMQ\'l putentur V1, putaretur Wpr. ut] om. B ea* P 3 imitatos W 4 tbartareum F filii BC *FGHMOPQ V edd. 5 mercibus M\' 8. Z. discat M1, dicant SW 6 forum W legum] O* in ras. sup F 7 salariam C, sal******* F sonans HIOI 9 maxima F1 ergo SW, uero BCFGHMOPQV edd. 10 *ognosceremus F, cognoscerem G inbrem W, ymbrem B et aureum] aureum BCFGH*MO*PQ edd. 11 fucum] c in ras. O2, f*ucum (1 ras.) W uerba] om. B 12 terrentius FlG duceret W neque F aduliscentem P1, adolescentem FGO\'P\'Q, adholescentem W praeponentem W 13 ę:Įexemplum M stupri] u ex ri corr. F, stfupri Q 14 pariete] a rase G, parietem 0XV ubi] ibi Ter. 15 danae FOPS, d*anae (i ras.) G, donę H, dianę CMSQVW misisse] om. V1, m ex s corr. F, emisisse 0, m. aiunt in gr. dianae Q aiunt in gremium quondam (quendam GV1, quod tam M) BCFGHMOPV edd., aiunt quondam SW, aiunt quondam in gremium Ter. 16 fugum W uide] e ex o (?) corr. 0 17 libidem H1 quasi] quia W1 18 at] ad Gl0lP*QSVW, ac GS dm (m in ras. m. 2) W summo mss., summa Ter. 20 homuncio )

Non omnino, non omnino per hanc turpitudinem uerba ista conmodius discuntur, sed per haec uerba turpitudo ista confidentius perpetratur. non accuso uerba quasi uasa lecta atque pretiosa, sed uinum erroris, quod in eis nobis propinabatur ab ebriis doctoribus, et nisi biberemus, caedebamur nec appellare ad aliquem iudicem sobrium licebat. et tamen ego, deus1 meus, in cuius conspectu iam secura est recordatio mea, libenter haec didici et eis delectabar miser et ob hoc bonae spei puer, appellabar.

Sine me, deus meus, dicere aliquid de ingenio meo, munere tuo, in quibus a me deliramentis atterebatur. proponebatur enim mihi negotium animae meae satis inquietum praemio i laudis et dedecoris uel plagarum metu, ut dicerem uerba Iunonis irascentis et dolentis, quod non possit Italia Teucrorum auertere regem, quae numquam Iunonem dixisse audieram. sed figmentorum poeticorum uestigia errantes sequi cogebamur et tale aliquid dicere solutis uerbis, quale poeta dixisset uersibus: et ille dicebat laudabilius, in quo pro dignitate adumbratae personae irae ac doloris similior affectus eminebat, uerbis sententias congruenter uestientibus. ut quid mihi illud, 0 uera uita, deus meus? quid mihi recitanti adclamabatur prae [*]( 14] Verg. Aen. I, 38. ) [*]( (homun m. 2) W, homuntio MQ ego*** 0 uero illud feci] illud uero feci CMOV, illud uero item (ita) feci Ter. et edd. 21 ac] et F lubens V Ter. ) [*]( 1 alt. non omnino om. BCGHMOPQVW edd., *****mnino F turpitudine F 2 illa G 3 non] nam F uerba] u. ista 0 electa BCF GHMOPQVWedd. 4 praetiosa PSW, pretiosa 0 5 hebriis F 6 ad] om. edd., eras. 0 deus] dne d. Q 8 benę F 10 de S, et de BGFGHMOPQV edd., dicere W meo] om. M 11 deliberamentis V, delebar mentis F aterebatur W, atterebar V pponebatur M 12 degotium F inquieto F 13 et dedecoris laudis M decoris H, de**coris F (de ras.) placarum W 14 posset BCFGHMOPQV edd. theucrorum FOV, teucorum SW 15 quae] qui F s. l. 16 sequi] sed qui W 17 dicere* 0 solitis F dixisse V uerbibus 0 18 adunatae W 19 similiora C effectus FGlMV eminabat P1 20 sententiis Gl 21 uita] uita mea BOp (in mg.) PQb quid] quod BOGHOPQ\'iłVmo )

Quid autem mirum, quod in uanitates ita ferebar et a te, deus meus, ibam foras, quando mihi imitandi proponebantur homines, qui aliqua facta sua non mala, si cum barbarismo aut soloecismo enuntiarent, reprehensi confundebantur, si autem libidines suas integris et rite consequentibus uerbis copiose ordinateque narrarent, laudati gloriabantur? uides haec, domine, et taces longanimis et multum misericors et uerax. numquid semper tacebis? et nunc erues de hoc inmanissimo profundo quaerentem te animam et sitientem delectationes tuas, et cuius cor dicit tibi: quaesiui uultum tuum; uultum tuum, domine, requiram: nam longe a uultu tuo in affectu tenebroso. non enim pedibus aut spatiis locorum itur abs te aut reditur ad te, aut uero filius ille tuus equos aut currus uel naues quaesiuit aut auolauit pinna uisibili aut moto poplite iter egit, ut in longinqua regione uiuens prodige dissiparet [*]( 16] Ps. 26, 8. 19] cf. Luc. 15,12-32. ) [*]( 1 omnia illa F 2 itane (t ex n corr.) F exercetur M 3 ingenium] i. mea O1 alt. laudes tuae] om. V, 1. tuas W 4 seribturas C suspenderg V palmitatem Ml 5 per] om. W1 uolatibus MV 6 modo] om. V1 7 quicquid W uanitate* (s ras.) W 10 solecismo \' GG, soleocismo Q, solycismo OlS, solocismo H, solacismo B, cum solecismo P, solecismi F 11 rite] trite C copiose] i ex o corr. F, co- piosae GHI0IPISV, cupiose W1 12 ordinataeque S, ornateque BCF HOPQ edd., ornatgque GMV narţł.rarent F *laudati (e ras.) W 14 nunc] num B, non O\'iłWb eruis BCFGHMOPQV edd. 15 *qu§rentem (cP ras.) M animam] anima mea F scitientem W 16 domine u. t. requiram Q 17 nam] non F longe] eram add. Cg, discessera add. P\' swpr. lin. tenebroso] tenebrosum Q, t. recesseram b, t. cesseram l 18 pr. aut] nec F, hanc W1 aut] *ut Ml 19 re*ditur (d ras.) H ad] a Q ille tuus SW: ille tuus minor BCFGHOPV edd., tuus ille minor MQ ęquus W uel] aut BPW 20 uolauit QVW penna BCFHMO%PVW motu FSW (o ex u corr. W) 21 longinquam regionem F ***dissiparet G )

Vide, domine deus meus, et patienter, nt uides, uide, quomodo diligenter obseruent filii hominum pacta litterarum et syllabarum accepta a prioribus locutoribus et a te accepta aeterna pacta perpetuae salutis neglegant, ut qui illa sonorum uetera placita teneat aut doceat, si contra disciplinam grammaticam sine adspiratione primae syllabae hominem dixerit, magis displiceat hominibus, quam si contra tua praecepta hominem oderit, cum sit homo. quasi uero quemlibet inimicum hominem perniciosius sentiat quam ipsum odium, quo in eum irritatur, aut uastet quisquam persequendo alium grauius, quam cor suum uastat inimicando. et certe non est interior litterarum scientia quam scripta conscientia, id se alteri facere quod nolit pati. quam tu secretus es, habitans in excelsis in silentio, deus solus magnus, lege infatigabili spargens poenales caecitates supra inlicitas cupiditates, cum homo eloquentiae famam quaeritans ante hominem iudicem circumstante hominum multitudine inimicum suum odio inmanissimo insectans uigilantissime canet, ne per linguae errorem dicat: inter [*]( 15] cf. Tob. 4, 16. 16] cf. Es. 33, 5. ) [*]( 1 dederis O1, deras Ppr. dulcis] dicis F 2 ergo] om. O1 libidinoso] in 1. G 3 id est] idem FMW 4 meus] om. BCFGHMOPQ edd. et] ex ut corr. Fl ut uideas FQ 6 sillabarum FH, sylabarum W loquutoribus P et a te] aetate (om. locutoribus) B 7 salutis (u ex a corr.) P neclegant S, negligant FV1, negligebant Q 8 aut] ut F 9 sillabae FHQ *ominem (h ras.) 0 10 displiceat magis m 11 oderit] hoderit F, 0. ex hominibus V 12 pernicisius 0 hodium F in eo W 13 alium persequendo B grauius] om. BP e 1 14 sunum F imitando W 15 continentia F 16 nollet V, nolet W est W abitans F exelsis V, eccelsis Q1 17 scilentio W infatigabilis SV, infatigabili* 0 sparcens 0XW, parcens 8 penalis W1 18 supra] super edd. 19 quaeritans] quaerit stans FHM, quaerit*stans (a ras.) C, quaerit astans BPQ edd. circumstante* (m ras.) H 20 multitudinem W suum - p. 27, l. 2 non cauet] add. G in spatio uacuo *odio (h ras.) H 21 cauet] capit W lingua* (e ras.) P )

Horum ego puer morum in limine iacebam miser, et huius harenae palaestra erat illa, ubi magis timebam barbarismum facere quam cauebam, si facerem, non facientibus inuidere. dico haec et confiteor tibi, deus meus, in quibus laudabar ab eis, quibus placere tunc mihi erat honeste uiuere. non enim uidebam uoraginem turpitudinis, in quam proiectus eram ab oculis tuis. nam in illis iam quid me foedius fuit, ubi etiam talibus displicebam fallendo innumerabilibus mendaciis et paedagogum et magistros et parentes amore ludendi, studio spectandi nugatoria et imitandi ludicra inquietudine? furta etiam faciebam de cellario parentum et de mensa uel gula imperante, uel ut haberem quod darem pueris, ludum suum mihi, quo pariter utique delectabantur, tamen uendentibus. in quo etiam ludo fraudulentas uictorias ipse uana excellentiae cupiditate uictus saepe aucupabar. quid enim tam nolebam pati atque atrociter, si deprehenderem, arguebam, quam id quod aliis faciebam et, si deprehensus arguerer, saeuire magis quam cedere libebat? istane est innocentia puerilis? non est, domine, non est, oro te, deus meus. nam haec ipsa sunt, quae a paedagogis et magistris, a nucibus et pilulis et [*]( 8] Ps. 30, 23. ) [*]( i u 1 homines GPQSVWl furores V 3 ego] ergo MPlW lumine P iaceba* (r ? ras.) 0 4 arenae BFHPS1 edd. palestra codd. 5 inuiderem PQW 7 tunc placere B honeste erat W 8 qua CM 9 oculis] ex occultis corr. 0% tuis] tui in ras. 02 iam om. Q1 quid me] quidem V foedus fui V 10 displicebam-innumerabilibus] om. H displicebam fallendo] f disciplinam lendo F mendacis 0 pr. 11 pedagogos (gos m. 2) M tert. et] ex at corr.:M ludendi (i in ras.) P* 12 spe*ctandi 0 i*mitandi (m ras.) H ludigra W1 inquietudinem W furta gnim F 13 gula 0, gyla HS, guila W, gule F 14 imperitante (inp. CF) BCFGHMOPQY edd. 15 mihi] m. uendentib; Q utrique G 16 fraudulentis* W uanae BFGPQV edd. 17 accupabar Q enim SW, autem BCFGHMOPV edd. ta* C, tam M 18 atque] add. 0\' supr. lin. deprehenderer GMOIV, deprehenderam H, derem W 19 deprehensus (sus m. 2 in ras.) G arguerem P 20 libebar W, licebat C puerorum B )

Sed tamen, domine, tibi excellentissimo, optimo conditori et rectori uniuersitatis, deo nostro gratias, etiamsi me puerum tantum esse noluisses. eram enim etiam tunc, uiuebam atque sentiebam meamque incolumitatem, uestigium secretissimae unitatis, ex qua eram, curae habebam, custodiebam interiore sensu integritatem sensuum meorum inque ipsis paruis paruarumque rerum cogitationibus ueritate delectabar. falli nolebam, memoria uigebam, locutione instruebar, amicitia mulcebar, fugiebam dolorem, abiectionem, ignorantiam. quid in tali animante non mirabile atque laudabile? at ista omnia dei mei dona sunt, non mihi ego dedi haec: et bona sunt et haec omnia ego. bonus ergo est qui fecit me, et ipse est bonum meum et illi exulto bonis omnibus, quibus etiam puer eram. hoc enim peccabam, quod non in ipso, sed in creaturis eius me atque ceteras uoluptates, sublimitates, ueritates quaere-bam, atque ita inruebam in dolores, confusiones, errores. [*]( 4] Matth. 19, 14. ) [*](1 regis G praedia] et p. V haec] et haec V 2 omnino] omnia V, omnino quae edd. maioribus aetatibus] add. SI in mg., maior aet. Ml sicut V 3 ergo] ego W signum] add. 0\' in mg. 4 a*isti (g ras.) xi M, a***** F, aisti W 5 est enim Q 6 exellentissimo V optimo] add. S* s. b, atque (adque CO1) optimo (obtimo F) BCFGHMOPQV edd. 7 et rectori] om. W 8 uoluisse F etiam] etlliam P uiuebam] et uiuebam CF, uidebam H 9 incolomitatem BFGaHMOaPQVW i 10 unitatis] al uniusitatis Oa ex qua eram] exquaeram W, exqu*ram (ae ras., i a m. 2) P, exquirebam B, exquirere Q curae] cuius c. P c interiori F 11 integritate W 15 tali] a ex e corr. 0% ad V 16 sunt dona Q dedi** in ras. M1 pr. et] om. W1 17 ego] e in ras. H, *go V est ergo Q 18 meum] om. M etiam] om. M 19 ipso (om. in) OlW 20 eius] om. M1 me atque ceteras FMSW, me atque ceteris mo, measq. ceteras H, me absque ceteris V sublimitates sublimitates (del. m. 2) P ueritates om. Q )