Res Gestae

Verum excusabatur recens inusitatum facinus et pudendum, necis exemplo Sertorianae, adulatoribus forsitan ignorantibus, quod (ut Demosthenes, perpetuum Graeciae decus, affirmat) numquam similitudine aut impunitate alterius criminis diluitur id quod contra ac liceat arguitur factum.

Haec per Armeniam notabiliter gesta sunt. Sapor vero post suorum pristinam cladem, comperto

[*](Arrace, V; Arsace, G.) legato ad principem misso, perpetuam aerumnarum causam deseri[*](deseri, Wagner; deleri, V.) penitus suadebat Armeniam: si id displicuisset, aliud poscens, ut Hiberiae divisione cessante, remotisque inde partis Romanae praesidiis, Aspacures solus regnare permitteretur, quem ipse praefecerat genti.

Ad quae Valens in hanc respondit sententiam, nihil derogare se posse placitis ex consensu firmatis, sed ea studio curatiore defendere.[*](lac. after defendere, Her.; no lac. in V.) Glorioso proposito contrariae regis litterae hieme iam extrema perlatae sunt, vana causantis et tumida. [*](adseuerarat, Clark; adseruerat, Pet.; at seuerat, V.) enim non posse semina radicitus amputari discordiarum, nisi intervenissent conscii pacis foederatae cum Ioviano, quorum aliquos vita didicerat abscessisse.

Ingravescente post haec altius cura, imperator eligere consilia quam invenire sufficiens, id conducere rebus existimans, Victorem magistrum equitum et Urbicium, Mesopotamiae ducem, ire propere iussit in Persas, responsum absolutum et unius modi perferentes: quod rex iustus et suo contentus, ut iactitabat, sceleste concupiscat Armeniam, ad arbitrium suum vivere cultoribus eius permissis: et[*](eius ex pacto permissis: et, G; permissis set, V; permissis sed, W2, vulgo.)

Quae legatio recta quidem et libera,[*](libera, EAG; libera erat, Her.; libora, V.) ni deviasset in eo, quod absque mandatis, oblatas sibi regiones in eadem Armenia suscepit exiguas.

Qua regressa[*](A fragment of M begins here, of which only about the first 30 letters of each line are preserved. For numerous variant readings see Clark's ed., pp. 529 ff. Cf. Robinson (see Preface, Vol. II).) advenit Surena potestatis secundae post regem, has easdem imperatori offerens partes, quas audacter nostri sumpsere legati.

Quo suscepto liberaliter et magnifice, sed parum impetrato, quod poscebat, remisso, parabantur magna instrumenta bellorum, ut mollita hieme imperatore trinis[*](imperatore trinis, W2TN2G (restored by Novák); imperatore tribus, H, Gardt.; imperator ei, MV.) agminibus perrupturo Persidem, ideoque Scytharum auxilia festina celeritate mercante.

Proinde parum adeptus[*](adeptus, W2HTNEAG; ademntus eaque, MV (ea quae, W2 HNAG).) ea quae spe vana conceperat, Sapor, ultraque solitum asperatus, quod ad expeditionem accingi rectorem compererat nostrum: iram eius conculcans Surenae dedit negotium, ut ea, quae Victor comes susceperat et Urbicius, armis repeteret, si quisquam repugnaret, et milites Sauromacis praesidio destinati malis affligerentur extremis.

Haecque (ut statuerat) maturata confestim, nec emendari potuerunt nec vindicari, quia rem Romanam alius circumsteterat metus,[*](metus, MV.) totius Gothiae Thracias licentius perrumpentis: quae

Haec per eoos agitata[*](agitata, U2W2HTEAG; ta, M; eo osagitta, V.) sunt tractus. Quorum inter seriem Africanas clades et legatorum Tripoleos manes, inultos etiam tum et errantes, sempiternus vindicavit Iustitiae vigor, aliquotiens serus, sed scrupulosus quaesitor gestorum recte vel secius, hoc modo.

Remigius (quem populanti provincias rettulimus comiti favisse Romano), postquam Leo in eius locum magister esse coepit officiorum, a muneribus rei publicae iam quiescens, negotiis se ruralibus dedit prope Mogontiacum in genitalibus locis.

Quem ibi morantem securius, praefectus praetorio Maximinus reversum ad otium spernens, ut solebat dirae luis ritu grassari per omnia, laedere modis quibus poterat affectabat: utque rimaretur plura quae latebant, Caesarium antehac eius domesticum, postea notarium principis, raptum, quae Remigius egerit, vel quantum acceperit, ut Romani iuvaret actus infandos, per quaestionem cruentam interrogabat.

Quibus ille cognitis, cum esset (ut dictum est) in secessu, conscientia malorum urgente, vel rationem formidine superante calumniarum, innodato gutture laquei nexibus interiit.

Secuto post haec anno Gratiano asscito in trabeae societatem Aequitio consule, Valentiniano post vastatos aliquos Alamanniae pagos, munimentum aedificanti prope Basiliam, quod appellant accolae Robur, offertur praefecti relatio Probi, docentis Illyrici clades.

Quibus ille ut cunctatorem decuerat ducem, examinatius lectis, attonitus cogitationibus anxiis, Paterniano notario misso, negotium scrupulosa quaesivit indagine, moxque veris per eum nuntiis gestorum acceptis, evolare protinus festinarat,[*](festinarat, Günther; festinabat, EG; destinarat, Harmon; festinaret, MV.) ausos temerare[*](The imperfect fragment of M ends with teme ; a complete fragment begins with rare .tem. ) limitem barbaros, primo fragore (ut mente conceperat), oppressurus armorum.

Quia igitur abeunte autumno multa impediebant et aspera, annitebantur omnes per regiam optimates, ut ad usque veris principium[*](ueris after principium, added by EAG (transposed by Harmon); MV omit.) oratum retinerent[*](retinerent, Momm.; pertinerent, GM; perciperent, V.) et exoratum: primum durata pruinis itinera, ubi nec adultae in pastum herbae reperirentur, nec cetera usui congrua, penetrari non posse firmantes: dein vicinorum Galliis regum immanitatem, maximeque omnium Macriani, ut formidati, praetendentes, quem constabat

Haec memorantes, addentesque utilia, reduxere eum in meliorem sententiam, statimque (ut conducebat rei communi), prope Mogontiacum blandius rex ante dictus accitur, proclivis ipse quoque ad excipiendum foedus (ut apparebat). Et venit immane quo quantoque flatu distentus, ut futurus arbiter superior pacis, dieque praedicto colloquii ad ipsam marginem Rheni, caput altius erigens, stetit hinc inde sonitu scutorum intonante gentilium.

Contra Augustus escensis[*](escensis, Eyssen.; ascensis, G; esensis, MV.) amnicis lembis, saeptus ipse quoque multitudine castrensium ordinum, tutius prope ripas accessit, signorum fulgentium nitore conspicuus, et immodestis gestibus murmureque barbarico tandem sedato, post dicta et audita ultro citroque versus,[*](uersus, G; multa et controuersa, Her. (cf. xxxi. 16, 1); uersu, MV (added by V2).) amicitia media sacramenti[*](sacramenti et inti fide, MV; et inti, del. W2 (HTEAG omit); et ritus, sugg. by Clark.) fide firmatur.

Hisque perfectis, discessit turbarum rex artifex delenitus, futurus nobis deinceps socius, et dedit postea ad usque vitae tempus extremum, constantis in concordiam animi facinorum documentum pulchrorum.

Periit autem in Francia postea, quam dum internecive vastando perrupit avidius, oppetit, Mallobaudis[*](Mallobaudis, ind.;Mello-, MV; Mel-, the other MSS. ) bellicosi regis insidiis circumventus. Post foedus tamen sollemni ritu