Res Gestae

Et quia suspicabatur venalia ducentes mancipia scurras, casu illic repertos, id quod viderant, excursu celeri nuntiare, cunctos mercibus direptis occidit.

Adventu itaque plurium copiarum animati indices, castrisque ad tempus brevissimum fixis, quia nec sarcinale iumentum quisquam nec tabernaculum habuit, praeter principem, cui tapete et sisyra suffecerant[*](et sisyra suffecerant, Her.; tapete suffecerat (cf. xvi. 5, 5), Pet.; tapete (lac. 7 letters) sufficerat po, V.) pro tentorio, parumper ob tenebras morati nocturnas, exsiliente Lucifero, urgente[*](Lucifero urgente, added by Her. (cf. xix. 7, 2); exigente procinctu, Pet.; exiliente procincti, V.) procinctu pergebant ulterius, itinerum gnaris ducentibus,[*](ducentibus erat (see crit. note 5), G omits with lac. of 4 letters and asterisk; ducentibus, Lind.; discentibus, V.) frequenti[*](frequenti, Eyssen.; fre (lac. 4 letters), V.) equitatu cum Theodosio rectore praeire disposito, ne quid lateret[*](nequid lateret, Her. (cf. xxiv. 1, 13); sequi ratus, Eyssen.; et quia aderat, Pet. in Index; equirat erat (lac. 3 1/2 lines), V.) --- tempore iaceat, extento strepitu suorum est impeditus quibus assidue mandans, ut rapinis et incendiis abstinerent, impetrare non

Hac Valentinianus gloria defraudatus nec sua culpa nec ducum, sed intemperantia militis, quae dispendiis gravibus saepe rem Romanam afflixit, ad usque quinquagesimum lapidem terris hostilibus inflammatis, redit Treveros maestus.

Ubi tamquam leo ob cervum amissum vel capream morsus vacuos concrepans tum cum[*](tum cum, Her.; dum, EAG; dum cum, V.) hostium disiecta frangeret , in Macriani locum Bucinobantibus, quae contra Mogontiacum gens est Alamannica,[*](Alamannica, Clark; Alamanna, EAG (Ale-, G); alamannia, V.) regem Fraomarium ordinavit, quem paulo postea quoniam recens excursus eundem penitus vastaverat pagum, in Britannias[*](Brittanias, Her.; Britannos, W; brittanas latum, V.) translatum, potestate tribuni, Alamannorum praefecerat numero, multitudine viribusque ea tempestate florenti: Bitheridum vero et Hortarium (nationis eiusdem primates), item regere milites iussit, e quibus Hortarius, proditus relatione Florenti, Germaniae ducis, contra rem publicam quaedam ad Macrianum scripsisse, barbarosque optimates, veritate tormentis expressa, conflagravit flamma poenali.

Abhinc inter[*](inter (lac. 2 1/2 lines) proximo V; proxima, EG.) --- proximo haec narratione disseri continua placuit, ne dum negotiis longe discretis et locis alia subseruntur, cognitio multiplex necessario confundatur.

Nubel velut regulus per nationes Mauricas potentissimus, vita digrediens, et legitimos et natos e concubinis reliquit filios, e quibus Zammac comiti nomine Romano acceptus, latenter a fratre Firmo peremptus, discordias excitavit et bella. Eius enim necem ulcisci, impensiore studio properans comes, ad insidiatoris perniciem multa ciebat et formidanda. Utque rumores distulerunt assidui, navabatur opera diligens in palatio, Romani quidem relationes, multa et aspera congerentes in Firmum, libenter suscipi recitarique principi, in earum favorem concinentibus multis: ea vero, quae contra Firmus salutis tuendae gratia docebat crebro per suos, accepta, diutius occultari, Remigio officiorum magistro, affine amicoque Romani, inter potiores

Quae cum ad obruendam defensionem suam agitari adverteret Maurus, ultimorum metu iam trepidans, ne amendatis, quae praetendebat, ut perniciosus et contumax indemnatus[*](indemnats, Kellerbauer; condemnatus, V.) occideretur, ab imperii dicione descivit et adiumenta conquirebat vicinarum gentium[*](conquirebatgen-, added by Kellerbauer; adiumenta (lac. 14 letters) tium, V.) --- ad vastandum[*](Ad hoc periculum antequam, Her.; uastand (lac. 18 letters) hostis, V; (uastandum, A).) ---

Ad hoc periculum antequam[*](Ad hoc periculum antequam, Her.; uastand (lac. 18 letters) hostis, V; (uastandum, A).) hostis implacabilis incrementis virium adulescerent, abolendum cum comitatensis auxilio militis pauci Theodosius magister equitum mittitur, cuius virtutes (ut impetrabilis) ea tempestate prae ceteris enitebant:[*](enitebant, Val. c.c.; eminebant, Harmon; nitebant, V.) Domitii Corbulonis et Lusii simillimi veterum,[*](simillimi ueterum, sugg. by Clark, c.c.; ueterum simillimi, V.) quorum prior sub Nerone, alter Traiano rem regente Romanam pluribus inclaruere fortibus factis.

Proinde ab Arelate secundis egressus auspiciis, emeatoque mari cum classe, quam ductabat, nullo de se rumore praegresso, defertur ad Sitifensis Mauritaniae litus, quod appellant accolae .[*](Igilgilitanum, Lind.; Igilgitanum, G; gilgitanum, V.) Ibique inventum casu Romanum leniter allocutus, misit ad

Quo ad Caesariensem digresso Gildonem Firmi fratrem et Maximum misit correpturos Vincentium, qui curans Romani vicem, incivilitatis eius erat particeps et furtorum.

Recepto itaque tardius milite, quem maris morabatur,[*](morabatur, added in G before maris; retinuit, A, after maris; maris retorsit, sugg. by Clark; no lac. in V.) Sitifim properans, Romanum cum domesticis custodiendum, protectoribus committi mandavit, agensque in oppido sollicitudine diducebatur ancipiti, multa cum animo versans, qua via quibusve commentis, per exustas caloribus terras pruinis assuetum duceret militem, vel hostem caperet discursatorem et repentinum, insidiisque potius clandestinis, quam proeliorum stabilitate confisum.

Quod ubi Firmo levi rumore, dein apertis est indiciis cognitum, spectatissimi ducis adventu praestrictus, veniam cum concessione[*](cum concessione, Val.; concessionemque, Her.; confes siones, V.) praeteritorum, missis oratoribus poscebat et scriptis, docentibus eum non sponte sua ad id erupisse, quod norat[*](norat, V; morat, Kell., Eyssen.) scelestum, sed Romani[*](scelestuminiquitate, lac. by Clark; sed, added in G; Romani, added by Her.; without lac., V.) iniquitate grassante licentius, ut monstrare pollicebatur.

Quibus lectis, paceque obsidibus acceptis promissa, dux ad recensendas legiones quae Africam tuebantur, ire pergebat ad

Inter residua autem multa et clara, id amorem eius auxerat in immensum, quod a provincialibus commeatum exercitui prohibuit dari, messes et condita hostium virtutis nostrorum horrea esse, fiducia memorans speciosa.

His ita cum laetitia possessorum dispositis, ad Tubusuptum progressus, oppidum Ferrato contiguum monti, legationem secundam Firmi repudiavit, quae obsides (ut ante statutum est) non duxerat secum. Unde omnibus pro loco et tempore cautius exploratis, concito gradu Tyndensium gentem et Masinissensium petit, levibus armis instructas, quas Mascizel et Dius fratres Firmi ductabant.

Cum essent hostes iam in contuitu, membris omnibus celeres, post missilia hinc inde crebrius iacta, committitur certamen asperrimum, interque gemitus mortis et vulnerum, audiebantur barbarorum ululabiles fletus captorum et caesorum,[*](caesorum, V; sauciorum, Her.) pugnaque dirempta

Inter quas[*](quas, scripsi; quos, V; cf. xvii. 7, 1.) clades eminuere fundi Petrensis, excisi radicitus, quem Salmaces dominus (Firmi frater) in modum urbis exstruxit. Hoc successu victor elatus, mira velocitate Lamfoctense oppidum occupavit, inter gentes positum ante dictas, ubi abunde rei cibariae copiam condi effecit, ut si pergens interius alimentorum offendisset penuriam, iuberet e propinquo convectari.

Quae dum ita procedunt, Mascizel reparatis viribus nationum confinium adminicula ductans, conserta manu cum nostris, fusis e parte suorum compluribus,[*](compluribus, Her. c.c.; pluribus, V.) ipse equi pernicitate aegre discrimine mortis exemptus est.

Fessus aerumnis gemini proelii Firmus, imoque aestuans corde, nequid ultimae rationis omitteret, Christiani ritus antistites oraturos pacem cum obsidibus misit. Qui quoniam suscepti lenius pollicitique victui congrua militibus (ut praeceptum est), laeta rettulere responsa et pacem,[*](et pacem, missis, Her.; responsae procem missis, V.) missis muneribus, Maurus ipse fidentius ad Romanum perrexerat ducem, equo insidens apto ad ancipitis casus, cumque prope venisset, fulgore signorum et terribili vultu Theodosi praestrictus, iumento desiluit, curvataque cervice humi paene affixus, temeritatem suam flebiliter incusabat, pacem obsecrando cum

cum osculo, quoniam id rei publicae conducebat, bonae spei iam plenus, sufficientia praebuit alimenta, et quibusdam propinquis suis ad obsidum vicem relictis, abscessit, captivos (ut spoponderat) redditurus, quos primis turbarum exordiis rapuit: biduoque post, Icosium oppidum, cuius supra docuimus conditores, militaria signa et coronam sacerdotalem, cum ceteris quae interceperat, nihil cunctatus restituit, ut praeceptum est.