Res Gestae

Urebatur autem bellandi gemino desiderio, primo quod impatiens otii, lituos somniabat et proelia, dein quod in aetatis flore primaevo, obiectus efferatarum[*](efferatarum, Eyssen.; efferarum, EBG; effetarum, V.) gentium armis, recalentibus etiam tum regum precibus et regalium, qui vinci magis posse quam supplices manus tendere credebantur, ornamentis illustrium gloriarum inserere Parthici cognomentum ardebat.

Quae maximis molibus festinari cernentes, obtrectatores desides et maligni, unius corporis permutationem tot ciere[*](tot ciere, Clark; tot cieri, EAG; tot cier, V (cieri, V3).) turbas intempestivas, indignum et perniciosum esse strepebant, studium omne in differendo procinctu ponentes. Et dictitabant, his praesentibus quos audita referre ad imperatorem posse rebantur, eum ni sedatius ageret in immodica[*](in immodica, Corn.; in modica, Momm.; V omits in. ) rerum secundarum prosperitate, velut luxuriantes ubertate nimia fruges, bonis suis protinus occasurum.

Et haec diu multumque agitantes, frustra virum circumlatrabant immobilem occultis iniuriis, ut Pygmaei

Ille tamen ut maioris praeter ceteros spiritus, nihilo lentius magnitudinem expeditionis secum commentans, in praeparandis congruis operam navabat enixam.

Hostiarum tamen sanguine plurimo aras crebritate nimia perfundebat, tauros aliquotiens immolando centenos, et innumeros varii pecoris greges, avesque candidas terra quaesitas et mari, adeo ut in dies paene singulos milites carnis distentiore sagina, victitantes incultius, potusque aviditate corrupti, umeris impositi transeuntium, per plateas ex publicis aedibus, ubi vindicandis potius quam cedendis conviviis indulgebant, ad sua diversoria portarentur, Petulantes ante[*](suaante, added by V2 in margin.) omnes et[*](et, add. V2.) Celtae, quorum ea tempestate confidentia creverat ultra modum.

Augebantur autem cerimoniarum ritus immodice, cum impensarum amplitudine antehac inusitata et gravi: et quisque cum impraepedite liceret, scientiam vaticinandi professus, iuxta imperitus et docilis, sine fine vel praestitutis ordinibus, oraculorum permittebantur scitari responsa, et extispicia non numquam futura pandentia, oscinumque et auguriorum et ominum fides, si reperiri usquam posset, affectata

Haecque dum more pacis[*](more pacis (after procedunt) obelized by Clark, defended by Fletcher (cf. xxiii. 5, 3; Tac., Hist. iv. 15 and iv. 28) with comma after procedunt; transposui c.c.) ita procedunt, multorum curiosior Iulianus, novam[*](novam, added by V2.) consilii viam ingressus est, venas fatidicas Castalii recludere cogitans fontis, quem obstruxisse Caesar dicitur Hadrianus mole saxorum ingenti, veritus ne (ut ipse praecinentibus aquis capessendam rem publicam comperit), etiam alii similia docerentur: deumque adfatus[*](deumque adfatus, Momm., who indicated a lac.; adfatus, V; ac statim G; ad fastus, Pet.) circumhumata corpora statuit exinde transferri, eo ritu quo Athenienses insulam purgaverant Delon.

Eodem tempore diem[*](diem, Kiessling; die, V.) undecimum kalendarum Novembrium amplissimum Daphnaei Apollinis fanum, quod Epiphanes Antiochus rex ille condidit iracundus et saevus, et simulacrum in eo Olympiaci Iovis imitamentum, eiusque[*](imitamentum, eiusque, Damsté; imitamenti Phidiaci eiusque, Momm.; semitamenti, V.) aequiperans magnitudinem,

Quo tam atroci casu repente consumpto, ad id usque imperatorem ira provexit, ut quaestiones agitari iuberet, solito acriores, et maiorem ecclesiam Antiochiae claudi. Suspicabatur enim id Christianos egisse, invidia, quod idem templum inviti videbant ambitioso circumdari peristylio.

Ferebatur autem licet rumore levissimo, hac ex causa conflagrasse delubrum,[*](delubrum, Bent.; delublum, V (corr. by contemporary hand).) quod Asclepiades philosophus, cuius in actibus Magnenti meminimus, cum visendi gratia Iuliani peregre ad id suburbanum venisset, deae caelestis argenteum breve figmentum, quocumque ibat secum solitus ferre,[*](ferre, Clark, c.c.; afferre, BG; efferre, V.) ante pedes statuit simulacri sublimes,[*](sublime, Corn.; sublimis, Pet.;) accensisque cereis ex usu cessit, unde medietate noctis emensa, cum nec adesse quisquam potuit nec iuvare, volitantes scintillae adhaesere materiis vetustissimis, ignisque aridis nutrimentis, omne quicquid contingi potuit (licet erecta[*](erecta, Her. (from erecti before omne, V).) discretum celsitudine) concremarunt.

Eo anno sidere etiam tum instante brumali, aquarum incessit inopia metuenda, ut et rivi cassescerent[*](cassescerent, Haupt; iri vicasse soerent, V.) quidam, et fontes antehac aquarum copiosis pulsibus abundantes, sed in integrum postea restituti sunt.

Et quartum nonas[*](quarto nonas Decembres, G; quarto (lac. of 5 or 6 letters) Decembrium, A; quartum Decembres, V.) Decembres, vergente in vesperam die, reliqua Nicomedia collapsa est terrae motu, itidemque Nicaeae portio non mediocris.

Quae tametsi maestitiam sollicito incuterent principi, residua tamen non contemnebat urgentia, dum pugnandi tempus ei veniret optatum. Inter praecipua tamen et seria illud agere superfluum videbatur, quod, nulla probabili ratione suscepta, popularitatis amore, vilitati studebat venalium rerum, quae non numquam secus quam convenit ordinata, inopiam gignere solet et famem.

Et Antiochensi ordine id fieri, cum ille iuberet, non posse, aperte monstrante, nusquam a proposito declinabat, Galli similis fratris licet incruentus. Quocirca in eos deinceps saeviens ut obtrectatores et contumaces volumen composuit invectivum, quod Antiochense vel Misopogonem appellavit, probra civitatis infensa mente dinumerans,[*](dinumerans, G; annunerans, B; innumerans, V.) addensque veritati complura: post quae multa in se facete dicta comperiens, coactus dissimulare pro tempore, ira sufflabatur interna.

Ridebatur enim ut Cercops, homo brevis humeros extentans angustos et barbam prae se ferens hircinam,

Denique praestituto feriarum die Casium montem ascendit, nemorosum et tereti ambitu in sublime porrectum, unde secundis galliciniis videtur primo solis exortus. Cumque Iovi faceret rem divinam, repente conspexit quendam humi prostratum, supplici voce vitam precantem et veniam. Interrogantique ei, qui esset, responsum est praesidalem esse Theodotum Hierapolitanum, qui profectum a civitate sua Constantium inter honoratos deducens, adulando deformiter, tamquam futurum sine dubietate victorem, orabat, lacrimas fingens et gemitum, ut Iuliani ad eos mitteret caput, perduellis ingrati, specie illa, qua Magnenti circumlatum meminerat membrum.

Quibus auditis, Accepi inquit, olim hoc dictum imperator[*](imperator, omitted by G.) relatione multorum, sed abi securus ad lares exutus omni metu

Exinde sacrorum[*](exinde sacrorum or locorum, Her.; exin vectorum, V.) perfecto ritu digresso, offeruntur rectoris Aegypti scripta, Apim bovem operosa quaesitum industria, tandem[*](tandem, Bent., Madvig; tamen, V.) post tempus inveniri potuisse firmantis, quod (ut earum regionum existimant incolae) faustum, et ubertatem frugum diversaque indicans[*](indicans, Haupt; indicat, AG, Her.; indicant, V.) bona.

Super qua re pauca conveniet expediri. Inter animalia antiquis observationibus consecrata, Mnevis et Apis sunt notiora: Mnevis Soli sacratur, super quo nihil dicitur memorabile; sequens Lunae. Est enim Apis bos diversis genitalium notarum figuris expressus, maximeque omnium corniculantis lunae specie latere dextro insignis, qui cum post vivendi spatium praestitutum, sacro fonte immersus e vita abierit (nec enim ultra eum trahere licet aetatem, quam secreta librorum praescribit auctoritas mysticorum), necatur choragio pari,[*](choragio pari, Haupt; eadem hora et, Val.; horago arei, V.) bos femina, quae ei[*](quae ei, add. Salmasius, Val.; V omits.) inventa cum notis certis offertur, quo perempto alter cum publico quaeritur luctu, et

Cumque initiante antistitum numero centum, inductus in thalamum esse coeperit sacer, coniecturis apertis, signa[*](signa, EBG; omina (cf. Sol.), Her.; ima, Clark; siina, V (sima, V2, signa, V3).) rerum futurarum dicitur demonstrare, et adeuntes quosdam indiciis averti videtur obliquis, ut offerentem cibum aliquando Germanicum Caesarem (sicut lectum est) aversatus portenderat paulo post eventura.