Exameron

et quid [*]( F ) miraris, si uestiti armis timentur, quandoquidem dentibus suis tamquam naturalibus spiculis semper armati sunt? promoscide sua quidquid inuoluerint frangunt, pede uero quidquid conpresserint uelut quodam lapsu ruinae ingentis exanimant. inuoluunt promoscide nemora ad sui escam et quasi quidam altissimi dracones serpentinis quos ceperint spiris flagellant. plerumque eas in orbem colligunt, maxime cum de terra cibus legitur aut potus hauritur. documento itaque nobis sunt, quod nihil superfluum sit creatum. et [*]( 5 Bas. 201 AB (85 E, 86 A) 8 Bas. 201 B (86 B) ) [*]( 1 perterre (om. factus) C diffugiat S et B m2 difugiat B ml et M m2 defugiat M ml cet. 4 obuia 11 (-as G m2) 5 secet IIMB secet et N\'S 6 helefanti C elefanti G (e alt. ex i) cet. 8 et (eras.) trecentis B 10 distincti C (c s. u.) cumpacti C 11 quo sint robustiores s. u. C 14 concreata C et (a pr. exp.) GP creata V 17 speculis II (corr. m2 G) 18 promuscide m2 GP et (a m2 s. e) B promuscida s2l (-de m2) M\' promuschide 21\' uero om. VN 19 uelud C lapaus (s eras.) C\'P, (s exp.) G 20 promoscidi C promoscide Y (o alt. in ras.) promuscide N\' et m2 GP proboscide S eaca CV esca G (m2 ex sca) 23 auritur CPV et (corr. m2) GB aurietur 21 (haur. m2) M\' docamentu CY -tQ GP ) [*]( 15* )

Etenim quoniam de hominis creatura dicturi sumus, [*]( 126 A ) commendationem eius praestruere et praelibare debemus. [*]( B ) uidebatur nihil helefantis creatura habere robustius, nihil tam terribile uel procerum, nihil tam ferum quam leones uel tigrides sunt. et haec seruiunt homini et naturam suam humana institutione deponunt. obliuiscuntur quod nata sunt, induunt quod iubentur. quid multa? docentur ut paruoli, seruiunt ut infirmi, uerberantur ut timidi, corriguntur ut subditi, in mores nostros transeunt, quoniam motus proprios perdiderunt. [*]( c )

mirabilis igitur natura in maximis — mirabilis enim in excelsis dominus -, mirabilis etiam in minimis. sicut enim non minus plana camporum quam montium alta miramur possunt plus altitudinem caedri stupemus quam uitis aut oleae breuis fecunditatem, ita non amplius miror poterit, quia procerus est, quam murem, quia terribilis helefanto est. naturae igitur haec potentia est, ut terribilia aliis aliis meticulosa sint. est [*]( D ) enim donata praerogatiua quaedam singulis creaturis, ut quibusdam priuilegiis propriis fulciantur. formidabilis tauris helefantus, murem timet. leo quidem rex ferarum exiguo scorpionis aculeo exagitatur et ueneno serpentis occiditur. eximia leonis pulchritudo: comantis ceruice toros excutit uel sublato [*]( 7 Baa. 201 BC (86 B) 12 Bas. 201 C (86 C) Psalm. LXXXXll 4 21 Bas. 201 D (86 D) 23 Uerg. Aen. XII 4-7 ) [*]( 3 ominis C 5 helefantis C et (h exp.) G elefantis cet. robustius C (o ex u m3) rubustius V (o s. y m2) 9 induunt MSB induuntur Jt\' et induunt V et (transpositum post iubentur) CP et (et exp. m2) G paruuli N et m2 GP 11 transeunt nostros Diu. motos C 15 caedri GV$LM\'B eedri 91\' (c ex ch m2) cet. ut olei C 16 helefantum C (h 8. u.) GP elefantum cet. 17 quia om. G (m2 ins. que etiam) helefanto II (h exp. P) elefanto cet. natura II (-rae m2 Gj B 20 helefantus II (B in ras. 3 litt. C, h exp. P) elefantus cet. 22 ueneno C (eno in ras.) 23 pulchritudo C (o in ras.) comantis CG et (s in ras.) P commantis Y comantes N ceruicem CV et (m exp.) P ceruicis G (is ex es) )

Nec hoc quispiam reprehendat, quod creator serpentis [*]( E ) creaturis suis et alia uel animantium uel herbarum genera uenenata miscuerit. nata sunt enim haec ad correptionem nostram, non ad deformationem. nam quae ignauis aut infirmibus aut impiis plerumque offensioni atque terrori sunt, aliis usui ita sunt haec ut paedagogi paruolis. amari uidentur, acerbi et molesti, formidabiles uerbere, libertatem lasciuiendi negant, necessitatem disciplinae exigunt, pueriles animos, ne luxu [*]( F ) defluant, terrore constringunt, ideoque horum austeritate frugi euadunt, sobrii, continentes, laudi magis quam ludo dediti. uides quid terribilia illa flagella proficiant ? sic et serpentes flagella sunt eorum quibus infirma animi aetas et quaedam puerilis mentis est uirtus: ceterum fortioribus nocere non possunt. denique confidenti in domino dictum est: super aspidem et basiliscum ambulabis et conculcabis leonem et draconem. Paulum momordit uipera, et putabant eum quasi peccatorem uix de naufragio seruatum ueneno esse moriturum: sed posteaquam inuiolabilis mansit excussa in ignem uipera, plus apud intuentes uenerationis inuenit. sed et ipse dominus ad omnes ait: qui crediderit et [*]( 127 A ) baptizatus fuerit hic saluussalu erit; qui uero non [*]( 4 Bas. 201 D (86 D) 6 Bas. 204 A (86 E) 17 Psalm. LXXXX 13 Bas. 204 A (86 E) 19 Act. 28, 3 sqq. 23 Marc. 16, 16 ) [*]( 1 quis GVN si quis C, om. P 2 ut in ras. C incorporeum C (o alt. ex u) exire MS exigire 91 tnl M\' exigere 91 m2 cet. 4 serpentes N\'M 5 et alia scripsi talia IIB aliaque cet. 6 uenenata C (n alt. in ras.) natura C et (corr. m2) GP 7 infirmibus CPVM\'S et (bu eras.) 2{1 et ml GM infirmis GMm2, 91 (is m2 ex us) B, fort. recte 9 paruulis શ\'MSB et m2 GP acerui fiN\' (corr. tn2 Gશશ\') 11 disciplinae C (i alt. ex e) ne luxu G m2 MS ne luxui N\'B nexa G ml cet. 20 uenenum C et (corr. m2) GP 21 excussam ... uiperam CPY et (m bis eras.) G 23 ad omnes das MSB dfis admonens V )

nunc quoniam et helefantos uides tibi subditos et leones [*]( B ) esse subiectos, cognosce te maritus o homo, quod non, ut ferunt, Apollinis Pythii, sed Solomonis sancti est, qui ait: nisi scias te, formonsa in mulieribus, quamquam multo ante Moyses in Deuteronomio scripsit: adtende tibi. homo, tibi adtende ait lex et propheta ait: nisi scias te. cui hoc dicit? formonsa inquit in mulieribus. quae est pulchra in mulieribus nisi anima, quae in utroque sexu praestantiam possidet pulchritudinis ? et merito decora est, quae [*]( C ) non terrena sed caelestia, non corruptibilia sed incorrupta desiderat, in quibus decus perire non soleat; corporalia enim omnia processu aetatis aut aegritudinis inaequalitate marcescunt. huic adtende, dicit Moyses, in qua tu totus es, in qua melior tui portio est. denique interpretatus est dominus qui sis tu dicens: adtendite uobis a falsis prophetis; isti enim animam debilitant, mentem subruunt. non igitur caro tu es. quid enim est caro sine animae gubernaculo, [*]( D ) [*]( 10 Cant. 1, 8 12 Deut. 4, 9 22 Matth. 7, 15 ) [*]( 1 condempnabitur B 2 serpentis M et (-ea m3) S 3 posse II possit 91 (-int m2) MI 5 saltem MSB saltim N\' salutem adquiras 11 8 helefantos C et (os ex us) G helephantus P elefantos શ\' (os ex us) cet. 9 cognosce IJJ5 nosce cet. 10 pythii 81\' phyti CP phythi V phythii M (h pr. exp.) phytii B pytii શM\' phiti G phithii S 11 formonsa CPશ\'M\' et (n eras.) WMS, (n exp.) G formosa VB 12 antea SB deuteromiu C scripserit N homo II 0 homo N 14 formonsa CPVM\' et (n eras.) શશ\'MS, (n exp.) G formosa B 16 mereto C 17 corruptibilia ... soleat C praeter cor jtr. in ras. mt:n. spatii 18 corporalia C (li ex le) 19 egretudinis G\' marciscunt C 22 qui II et 91\' ml quid શ\' m2 cet. )

Sed ipsius creationis nostrae senem consideremus. [*]( F ) faciamus inquit hominem ad munus et similitudinem nostram. quis hoc dicit? nonne deus, qui te fecit? quid est deus? caro an spiritus? non caro utique, sed spiritus, cuius similis caro esse non potest, quia ipse incorporeus et nam est, caro autem et conprehenditur et uidetur. [*]( 128 A ) cui dicit? non sibi utique, quia non dicit (nam. sed \'faciamus\', non angelis, quia ministri sunt, serui autem cum domino et opera cum auctore non possunt operationis habere consortium, sed dicit filio, etiamsi Iudaei nolint, etiamsi [*]( 4 Coloss. 3, 9 sq. 8 1 Cor. 3, 17 9 1 Cor. 3, 16 12 Gen. 6, 3 15 Gen. 1, 26 Bas. 205 A (87 D) 18 loh. 4, 24 21 Bas. 205 BC (87 E, 88 A), cf. Philo de op. mundi 24 (17, 26 M., 26, 15 C.) 24 Bas. 205 A-C (67 BC) ) [*]( 1 hodie G m2 VN die G ml CP 4 uestimento N\'SB et m2 CGli1 ueatimentum CGMmlPV Utteris C 6 qualitatem CPV spiritum CP et (corr. m2) G et N, om. II 9 templum N\'MS templum enim II (e alt. ex d C) B 10 dei om. N inhabitat MS 13 hominibus om. N caro IIB carne M carnes શ\'S carnis શM\' 15 prius ipsius B (prius 8. u. m2) N\' 16 et similitudinem om. Jf ad similitudinem B 24 sed dicit filio in ras. miri. spatii C )

sed [*]( B ) esto ut adminiculo seruorum ad operandum deus uobis indiguisse uideatur: si operatio communis est cum angelis deo, numquid deo et angelis imago communis est? numquid angelis diceret: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram? sed qui sit imago dei audi dicentem: qui eripuit nos inquit de potestate tenebrarum et transtulit in regnum fili claritatis suae, in quo habemus redemptionem et remissionem [*]( C ) peccatorum, qui est imago dei inuisibilis et primogenitus uniuersae creaturae. ipse est imago patris, qui semper est et erat in principio. denique imago est qui dicit: Philippe, qui uidet me uidet et patrem. et quomodo tu, cum imaginem uiuam patris uiuentis uideas, dicis: ostende nobis patrem? non credis quia ego in patre et pater in me est? imago dei uirtus est, non infirmitas, imago dei sapientia est, imago dei iustitia est. sed sapientia diuina est et sempiterna iustitia est. imago dei est [*]( D ) solus ille qui dixit: ego et pater unum sumus, ita [*]( 6 Bas. 205 BC (67 BC) 10 Coloss. 1,13-15 15 Coloss. 1,18 Ioh. 1, 1 sq. 16 Ioh. 14. 8 17 Ioh. 14, 9 sq. Bas. 205 C (67 B) 22 Ioh. 10, 30 ) [*]( 1 arriani bia libri repugnant C et pr. om. GM, sed om. B conti- ciscant CPશM\' et m1 Gશ\'M conticescant Gશ\'M m2 cet. 2 patribus N ommutescant CPM et G m2 ommutiscant G m1 obmutescant n\'B cAmatescant શM\'S 4 seruolis CP et G ml seruulis G m2 cet. 5 seruorum W (in mg. seruulorum) seruulorum MSB 7 imago ... angelis om. CGP 8 imagint-m et similitudinem nostram II imaginem nostram et similitudinem N 9 qui CGPW et ml S quid S m2 cet. 10 potestatem C 11 fili CPM\'M filii 21 (i tert. s. u. m2) cet. 12 redemtionem CP et (corr. m2) G et om. N 13 et om. MS 14 dei patris M 15 qui MS quae cet. 16 filippe CPN\' uidet me G m2 S et mlB uidit me CPVMS et nil G m2 B me uidet m2 શશ me uidit શશ\' m1 M\' uidet CPS et m1 B m2 Gશશ\' uidit Gશશ\' ml VM\'M 21 est pr. om. MS, s. U. B et om. N\' est alt. om. N )

Adtende inquit tibi soli. aliud enim sumus nos, aliud [*]( F ) sunt nostra, alia quae circa nos sunt. nos sumus, hoc est anima et mens, nostra sunt corporis membra et sensus eius, circa nos autem pecunia est, serui sunt et uitae istius adparatus. tibi igitur adtende, te ipsum scito, hoc est non quales lacertos habeas, non quantam corporis fortitudinem, non quantas possessiones, quantam potentiam, sed qualem animam ac mentem, unde omnia consilia proficiscuntur, ad quam operum tuorum fructus refertur. illa est enim plena sapientiae, plena pietatis atque iustitiae, quoniam omnis uirtus a deo est. cui dicit deus: ecce, Hierusalem, pinxi muros [*]( 129 A ) tuos. illa anima a deo pingitur, quae habet in se uirtutum [*]( 10 Exod. 3, 14 15 Deut. 4, 9 Bas. III 204 AB M. (II 18 CD G.) 25 Esai. 49, 16 ) [*]( 1 plenitudinis C (ni alt. in ras.) 3 similitudinem C (inem in ras.) 4 ego ... 7 bene ad in ras. min. spatii C 8 sumus C (s pr. in ras.) aeternum C 9 potubus C (u a. o m3) 10 misitnme C (misit in ras.) 11 pater ụṇụṃ ṣụṃụṣ G praetermisisset CGP 13 patre Vml patri 2T (i ex em) V m2 cet. 14 eius in ras. C 15 aliud alt. II alia N 16 sunt pr. om. lIB aliud ed. Rom. 18 autem om. N\'MS 19 te fiB et te cet. 21 possessionis C 23 sapientia ΠશM\' 25 ecce II ecce ego N 26 a deo VN deo CGP )

amma igitur nostra ad imaginem dei est. in hac totus es, homo, [*]( C ) quia sine hac nihil es, sed es terra et in terram resolueris. denique ut scias quia sine anima caro nihil est, nolite inquit timere eos qui possunt corpus occidere, animam autem non possunt. quid igitur in carne praesumis, qui nihil amittis, si carnem amiseris? sed illud time, ne animae tuae defrauderis auxilio. quam enim dabit homo commutationem pro anima sua, in qua non exigua sui portio, sed totius humanae uniuersitatis substantia est? haec est, per quam ceteris ferarum auiumque dominansdominaris [*]( D ) animantibus, haec est ad imaginem dei, corpus autem ad speciem bestiarum. in hac pium diuinae imitationis insigne, in illo cum feris ac beluis uile consortium. [*]( 8 Psalm. LXXII 20 11 Apoc. 21, 27 13 Apoc. 14, 1 15 Gen. 3, 19 17 Matth. 10, 28 ) [*]( 2 quae P que C (m3 qua) lucet CGPS; 4 quae ... imaginem om. fl, in mg. m2 B 6 sumsit CP et (corr. m2) G 9 ciuitatem tuam CP rediges C (g 8. u.) 11 et 12 intrabit ltlSB et m2 GW intrauit GW ml cet. 11 ea IIB (eA Gm2) qui facit CGPN faciens V Carn. 13 ea IIB (eft G m2) frontem CP 14.bomo C ( fort. o eras.) 17 nolite inquit (te inquit in spatio min., quit in rcu.) C 18 anima CP 23 ferarum 91\' et m2 B ferarum terrarum WMJ terrarum B ml cet. )

Sed tractemus limatius quid sit ad imaginem dei. caro [*]( E ) numquid ad imaginem dei est? ergo in deo terra est, quia caro terra est, ergo corporeus deus, ergo infirmus ut caro passionibusque subiectus? et forte caput tibi uideatur ad [*]( F ) similitudinem dei, quia eminet, aut oculi, quia intuentur, uel aures, quia audiunt. si altitudinem spectes, aedificiorum proceri uidemur, quia paululum uertice eminemus a terris? sed ideo non pudet eo nos similes dei dici, quia serpentibus ceterisque reptantibus aut quia dammulis atque ouibus aut lupis celsiores sumus? et quantum in ea parte cameli nobis atque helefanti proceriores sunt! optutus est quidem praestans spectare elementa mundi, cognoscere quae nullus adnuntiet, sed tuus deprehendat aspectus: uerum hoc ipsum quantum est quod uidemus, ut eo ad similitudinem dei nos esse dicamus, qui omnia uidet, spectat omnia, latentes deprehendit affectus, [*]( 130 A ) scrutatur cordis occulta? non pudet hoc dicere, cum ipse me totum uidere non possim? quod ante pedes est uideo, quod a tergo est uidere non possum. ceruicem meam nescio, non noui occipitium, renis meos uidere non possum. similiter quantum est quod audimus, cum id quod paululum distet uidere et audire non possim ? si creaturas parietes sint, inpeditur aspectus, inpeditur auditus. deinde corpus nostrum uno in loco haeret, angusto includitur spatio; [*]( B ) omnes ferae latiores sunt homine, omnes etiam uelociores.

non ergo caro potest esse ad imaginem dei, sed anima nostra, quae libera est et diffusis cogitationibus atque [*]( 1 cf. Orig. hom. in Gen. I 13 (XII 155 M.) 16 Rom. 8, 27 I Cor. 14, 25 19 Hier. 20, 12 Apoc. 2, 23. ) [*]( 1 qui CPશM\' et (quid m2) G caro ... dei om. N\' 3 infirmamus C (corr. ml) 4 capud C 6 expectes CPY expectas G (spectas m2) 7 paulolum P ideo nSB id cet. 11 helefanti V elefanti cet. expectare II (corr. m2 G) 12 elimenta CP et (corr. m2) G helementa V cognuscire C 14 d§ CP 15 expecta CP et (spectat m2) G deprehendet CP 17. 18. 19 nidire C 17 possum CPB 19 renis U renes cd. 20 audiuimus PN\'S paululum C (u pr. s. u.) 21 possum C 23 includetur CP 24 homine (i in ras.) C )

Quia igitur cognouimus animam esse ad imaginem dei, nunc consideremus utrum de anima potuerit priuilegium: faciamus [*]( 12 Salt bell. Iug. 12, 5 16 Philipp. 3, 20 19 II Cor. 3, 18 ) [*]( 1 expectat II (spectat ni2 G) 3 aut ad IIB tiel ad MS aut il\' sunt St, in M\' post orientale (sic) spaiium 5 fere litt.. uideantur P 4 uersare CP et (corr. m2) CN\' 5 nobis P (b ex u m2) nouimus CG V 6 proficiscentibus C et (-es m2) GP 7 copolamur CP et (corr. m2) શ defunctus C et (-os m2) 31 8 resuscetamua C et (corr, m2) P 10 deferemus C (corr. m3) P corporeo a a corporea N\'MB corpore 115 corporis y 11 aestimantur n (p eras. GP) 12 obit UMSB nouit N\' percurrit N\'MS 13 momento C (m pr. ex n m3) 14 finis C et m1 GP fines GP m2 cet. 15 adherit C discendit C&M\' et (corr. m2) PVM 17 dei om. CPV, 8. u. m2 G 18 qua (a in ras.) C sed audi in ras. C 24 hominem ad imaginem N\'. )

pictus es ergo, o homo, pictus a domino deo tuo. bonum [*]( B ) habes arCem atque pictorem. noli bonam delere picturam, non fuco sed ueritate fulgentem, non cera expressam sed gratia. deles picturam, mulier, si uultum tuum materiali superiorum oblinas, si adquisito rubore perfundas. illa pictura uitii, non decoris est, illa pictura fraudis, non simplicitatis est, illa pictura temporalis est — aut pluuia aut sudore tergetur —, illa pictura fallit et decipit, ut neque illi placeas[*]( C ) cui placere desideras, qui intellegit non tuum, sed alienum esse quod placeat, et tuo displiceas auctori, qui uidet opus suum esse deletum. dic mihi, si supra artificem aliquem inducas alterum, qui opus illius superioris nouis operibus obducat, nonne ille qui opus suum adulteratum esse cognouerit dolet? noli tollere picturam dei et picturam meretricis adsumere, quia scriptum est: tollam membra Christi et faciam membra meretricis? absit! quod si qui [*]( D ) adulterat opus dei, graue superioribus admittit. graue est enim crimen ut putes quod melius te homo pingat quam deus. graue est ut de te dicat deus: \'non agnosco colores meos, non agnosco imaginem meam, non agnosco uultum, quem ipse formaui. reicio ego quod meum non est. illum- quaere qui te pinxit, cum illo habeto consortium, ab illo sume gratiam cui mercedem dedisti.\' quid respondebis?

quod si graue [*]( E ) [*]( 3 Esai. 49, 16 17 I Cor. 6, 15 ) [*]( 3 pictus (alt.) n et pictus N 5 fuco (c ex g) m3 C \'m2 GP fugo 9C (s. m2 1x fuco) M\' ueritatem C et (m del.) GP expressa CV expraessa P 7 adquisito C (i pr. ex e m3) 9 tergitur GPશM\' tergeretur 3C 12 placeat MSB placeas cet. 13 deletum C (e alt. in ras. 2 litt.) 14 superiores C 15 nonne indignatur N (ille om. B), i quibus deitide om. dolet 17 tollam ergo N (apa5 cov) 18 qui P et m1 C\'i! quid G ml qua Y quis C m3 GS1 m2 WMSB, om. M\' 19 grimen pr. C (c 8. g m3) admittit... crimen om. OP, s. U; m2 G 20 homo quam deus pingat N 21 de te dicat CGP dicat de te N; graue est ut... deus om. V )