Exameron

cygnus quoque cur proceriore collo utatur in promptu est, ut, quia est paulolum pigrior corpore nec facile potest aquarum inferiora penetrare, ceruicem extendat ad praedam, [*]( 109 A ) quae quasi praeuia reliqui corporis escam quam inuenerit rapiat atque eruat de profundo. adde illud, quia suauior et magis [*]( 7 Bas. 184 B (78 C) 19 Bas. 184 B (78 D) ) [*]( 1 aetherii j!tf et Mj! S aetherei S m2 B eterii N\' aetheri N (i eras.) 3f etaeris n (ethaeria m3 C m2 jP, aeris C m2) 2 oculos C grassna C et (craasus m2) CP crassior a 4 uel ΠΜSB et JV\' 6 se ow. <7, N. t*. m2 GP 7 quibusdam digitis (dam digi in r<M. MtM. spatii) (7 8 separatos C\' (a pr. ex e m3) coruorum N\' 11 eae &B Atr. 18 admirabiles C 14 pater C pariter P (ri a. «. m2) pat (& s. t m2) C illae ed. Paris. ct. 1642 15 istae ed. ParM. o. 1642 16 habeant C (ant ex at) possint aquis MSB 19 cycnua y promtu CP et (cotT. m2) C 20 paulolum 11 mZ paululum C m3, GPV m2 cet. picrior C\' prior G (procerior Mt<?) segnior N\' 23 e profundo F Uind. adde CCP adde etiam F (etiam <. M. m2) adde et ce<. )

quam dulcis etiam in eiiguo cicadis gutture cantilena, quarum cantibus medio aestu arbusta rumpuntur, eo quod magis canorae meridianis caloribus, quo puriorem aerem id temporis adtrahunt spiritu, eo cantus resonant [*]( B ) clariores. nec apes ipsae insuaue quiddam canunt ; habent enim gratam in rauco illo uocis suae murmure suauitatem, quam nos fracto tubarum sonitu lentius primum uidemur imitati, quo strepitu ad excitandos animos in uigorem nihil aptius extimatur. et haec illis gratia manet, plerique pulmonem respirandique munus atque usum nequaquam habere prodantur, sed aerio uesci spiramine. denique si quis eas superfundat oleo, propere [*]( c ) necantur, eo quod obstructis poris aerium spiramen illud haurire non possint, continuoque si quis acetum his superfundat, ilico habens, eo quod uis aceti cito illos poros, qui concretione olei obstruuntur, umore feratur aperire.

Et quia de uolatilibus dicimus, Don putamns alienum ea [*]( D ) conplecti quae de uerme Indo tradit historia uel eorum relatio qui uidere potuerunt. fertur hic corniger uermis conuerti [*]( 2 Bas. 184 A (78 B) 3 Uerg. Georg. in 328 7 Uerg. Georg. IIIi 71 aq. 17 Bas. 184 D (78 E, 79 A) ) [*]( 1 proceram C (m ea:p. m3) P proceras F modulos II (-us m2 CGF) modolus શM\' 3 cantilena C (ti in r<M.) quarum C (quaru in r<M.) 5 apm II spiritum B (m in r<M.) 8 imitari F et m2 GPશશ\', m3 S quo strepitu N\' (e add. m2 N) G m2 quo crepitu Jf<S\' quos crepitu B (t N. c m2) G m1, PV (a exp.) C 9 exercitandoa CGP acitandoa F (ei a. s pr.) extimatur C et m1 GP existimatur m2 GP aestimatur VN 11 usu CP aereo GB uesci C (i ex e m3) 12 eas uel focos MS eas uel fucus Y (uel fucus a. u. m2) superfundat F perfandat MS propere MS prope ΠΝ\' et (propter m2) B 13 spiramine n (corr. m2 <?) 14 aurire 11 (hanr. m2 GP) શ\'S et (haur. m2) MB 15 reuiueacant C reuiuiscant G F (-ant m2) P (ut unt m2 N. ant) reuiuiscunt શM\'SB aciti corr. m3 C m2 P 16 concretione <7arM. Trec. concretiore a (ne s. re m2) cet. humore NM (h N. M.) M<. 17 aolatibos C (corr. m.3) P 18 indio 9tM\' et (i postea add., m2 indico) 9t\' tradidit M et (di jor. eras.) S tradit B (d in t\'<M. m2 ex h) istoria C (i pr. s. M. m3) G et B (hiat. m2) P F\'M\' 19 uidere C (e pr. ex i Mt3) ) [*]( 13* )

haec ideo libaui, ut ad commutationis iidem, quae in resurrectione futura est, etiam ista exempla nos prouocent, sed ita ut commutationem illam dicamus, quam apostolus euidenter expressit dicens: omnes quidem resurgemus, non omnes autem inmutabimur. et infra ait: et mortui resurgent incorrupti et nos ciuitas. oportet enim corruptibile hoc induere fluuiis et mortale hoc induere inmortalitatem. plerique enim commutationis genus et formas, quas non acceperunt, interpretati nequaquam praesumptionis indebitae incongrua usurpatione caruerunt. [*]( VIOA ) [*]( 4 Uerg. Georg. H 121 6 Matth. 11, 8 12 Bas. 185 A (79 A) 15 I Cor. 15, 51 16 I Cor. 15, 52 sq. ) [*]( 1 eandem (n s. M.) M.3 C m2 CJP eadem B eam d? V eam cet. 2 bombyliaa B et (o <a: a) M bambitias N\'S et (i alt. a. tt.) F babylas CGP 4 pennas VSB et m2 CGPશશ\'\' uidetur pinnas y hi.s C (i eras.) hiis F hia C (h m2) cet. 5 depictunt CP et (corr. m2) G propriis C 10 cognouimus F cognoscimus C; malim cognoaenmus 11 aestate OM. N\', s. M. j4<r. post exp. F, ow. N 13 rescrrectionem CP uos CGP prouocent C (u ex corr.) 14 apostolua C (o alt. ex u m3) 17 resurgunt n (-ent m2 GFF) શ\'B 20 plemmque GP 21 acceperant MSB acceperunt (a s. H m2) V interpretati SCam. Diu. interpretapti V interpraetaQt CP et G m1 interpretantur C m2 B interpretatio M interpretatione Smf\' interpretationem શ\' nequaquam CGVMS\' nequamquam P q<u (s. M. m2) nequaquam B quondam N (m2 quadam) quandam Jf\' quando U\' )

Phoenix quoque auis in locis Arabiae perhibetur degere atque eam usque ad annos quingentos longaeuam aetatem producere. quae cum sibi finem uitae adesse aduerterit, facit sibi thecam de ture et murra et ceteris odoribus, in quam impleto uitae suae tempore intrat et moritur. de cuius umore carnis uermis exsurgit paulatimque adolescit ac processu statuti temporis induit alarum remigia atque in superioris auis speciem formamque reparatur. doceat igitur haec [*]( B ) auis uel exemplo sui resurrectionem credere, quae sine exemplo et sine rationis perceptione ipsa sibi insignia resurrectionis instaurat. et utique aues propter hominem sunt, non homo propter auem. sit igitur exemplo nobis quia auctor et creator auium sanctos suos in perpetuum perire non patitur, qui auem unicam perire non passus resurgentem eam sui semine uoluit propagari. quis igitur huic adnuntiat diem mortis, ut faciat sibi thecam et inpleat eam bonis [*]( C ) odoribus atque ingrediatur in eam et moriatur illic, ubi odoribus gratis faetor funeris possit aboleri?

fac et tu, homo, tibi thecam: expolians te ueterem hominem cum actibus suis nouum indue. theca tua, uagina tua Christus est, qui te protegat et abscondat in die malo. uis scire [*]( 5 cf. Clementis epist. prior. c. 25 13 Psalm. XV 10 Act. 13, 35 18 Coloss. 3, 9. ) [*]( 1 faenix CP fenix G fenis V 2 eam lIB ea cet., fort. recte longaeuam aetatem a longaeua aetate cet. producere CGP procedere V (ce 8. u. m2) N 4 thecam MSB tecam cet. marra MSiV murram 9t em eras.) M\' myrra CGP mirra VB 5 humore libri 8 nos ante haec add. YN 9 quae et sine N 11 et om. M, in mg. m2 S 12 auem IJNI aues MSB eieraplum GN\' exemplo B (v 8. 0) 13 SCS C (o 8. cs m3) 14 resurgentê G m2 S resurgenti P (-te m2) cet. 15 reparari N\' reparare B 16 thecam MS thegam (h s. «., c 8. g) V techam P tecam cet. 18 odoribus C (0 pr. in ras.) grates n (-is m2 PV, grauis m2 G) faetor શM\'M fertur ml VB fetor YB m2 cet. 19 thecam Y (h 8. u.) tecam GVLM B techam H\' et expolians C (et a. u.) exspolians M te om. NMS 20 theca MS et (th ex d; .1 techa P teca cet. uagina C (u in ras.) )

Interrogabo te, tu autem responde mihi unde uultures mortem hominum signis quibusdam adnuntiare consueuerint, quo indicio docti atque instructi sint, ut, cum bellum lacrimabile inter se aduersae acies instruant, multo praedictae uolucres sequantur agmine et eo significent quod multitudo hominum casura sit bello futura praeda uulturibus? quod [*]( F ) utique ex specie instructionis humanae quadam uidentur ratione colligere.

usque ad lucustam quoque gratia diuina penetrauit, quae cum agmine conferto regionis cuiusque occupauerit latitudinem, innoxio primum feriatur habitaculo nec fructus inhospitali incursione depascitur, nisi diuinae signum praeceptionis acceperit. etenim sicut in Exodo legimus, ea quoque caelestis [*]( 1 Esai. 49, 2 7 Esai. 58. 11 9 II Tim. 4, 7 sq. 15 Uerg. Aeu. VII 604 24 Exod. 10, 12 ) [*]( 1 theca V (h s. u.) teca G\'!M\' protectionis II (nis exp. V) et m2 B protectio B ml cet. faretra libri proterit CPV 4 suauis CV\'! et (s tXp.) GB 7 suscitantur uirentia CGP semina suscitantur VN 8 nosce MS 9 certaui cursum om. CGP, s. u. m2 V 11 thecam CP tecam G in thecam V (in et h s. u. m2) WMSB in tecam .H\' fenix Πશ\'B foenix cet. 15 edocti 21\' (e 8. u. m2) 16 multae CGP 17 eos CV et (a eras.) GP quod MS et m2 GJPN quo C9L\'M\'B et ml G n qua V 20 lucustam 2(\' M et m1 S locustam S m3 cet. 21 augmine CPV (u exp.) 24 acciperit corr. m3 C m2 GP )

hanc quoque auis deuorat seleucis — sic enim graeco auis haec [*]( 111 A ) nuncupatur nomine - data ad remedium malorum, quae lucusta consueuit inferre. cui creator inexplebilem dedit deuorandi naturam, ut insatiabili pastu plagam quam supra diximus possit extinguere.

Sed quid hoc est? dum sermonem producimus. ecce iam [*]( B ) tibi et nocturnae aues circumuolant et in eo ipso, quo finiendum sermonem admonent, sui quoque adsumendam commemorationem producunt. repetunt diuersae aues auiaria sua, quas uesper nocti cogit decedere, et se in latibulis suis abdunt canoro occasum diei carmine prosequentes, ne inmunis abeat gratiarum, quibus creatorem suum omnis creatura [*](c ) conlaudat.

habet etiam nox carmina sua, quibus uigilias hominum mulcere consueuit, habet et noctua suos cantus. quid autem de luscinia dicam, quae peruigil custos, cum oua quodam sinu corporis et gremio fouet, insomnem longae noctis laborem cantilenae suauitate solatur, ut mihi uideatur haec summa eius esse intentio, quo possit non minus dulcioribus modulis quam fotu corporis animare oua quae foueat. hanc imitata tenuis illa mulier, sed pudica, incusum molae [*]( D ) lapidem brachio trahens, ut possit alimentum panis suis [*]( 16 Bas. 181 A (77 C) 17 Uerg. Georg. I 293 21 Uerg. Georg. I 274 sq. 21 Uerg. Aen. VIII 411-413 ) [*]( 1 exsequitur P (B 8. u.) %M\'MS 3 lucusta M et ml CS locusta C m3 8 m3 cet. 5 ut 8. u. m2 CGP aut (8. «. m2) V 7 tibi iam N 8 quo CGP in quo V (in s. u. m2) N 11 nocte B decidere C et (corr. mH) GP 12 occa»sum C (n eras.) P (n exp.) inmunis II et (-es m2) j(1 inmunes cet. 13 habeat P (h exp.) CYM\'S et m1 G habeant (n 8. u. m2) શશ\' habeatur G m2 M abea B (m2 habeat) 15 cantos Q 16 custus M et (corr. m2) VIR cultos C cultus GP 18 cantilinae C 19 quae CGP et ml B qui ml M (quo m2 BM) dulcibus N 20 oua IIB in foetus (foetos % faetos M\') oua W,M\'MS in fatus oua H\'m2 (a infe ∗∗∗∗∗ml) quo St\' ml (quae m2) 21 imitata tennis C (ta alt. et t in ras. minoris spatii m2) incusum B (c eras.) incufisum M (a pr. del.) SVL incussa 21\' incussu M\' hintusum CGP (h del.) intus sum Y molae C (o ex u m2) 22 lapidem C (p ex b m3) )

noctua ipsa quemadmodum magnis et glaucis oculorum pupillis nocturnarum tenebrarum caligantem non sentit horrorem et quo fuerit nox obscurior eo contra usum auium ceterarum inoffensos exercet uolatus, exorto autem die et circumfuso [*]( E ) splendore solis uisus eius hebetatur, quasi quibusdam erret in tenebris. quo indicio sui declarat esse aliquos, qui cum oculos habeant ad uidendum, uidere non soleant et uisus sui officio solis fungantur in tenebris. de cordis oculis loquor, quos habent sapientes mundi et non uident, in luce nihil cernunt, in tenebris ambulant, dum daemoniorum tenebrosa rimantur et caeli alta uidere se credunt describentes radio [*]( F ) mundum, mensuram aeris ipsius colligentes, porro autem a fide deuii perpetuae caecitatis tenebris inplicantur habentes in proximo diem Christi et lumen ecclesiae et nihil uidentes aperiunt os quasi scientes omnia, acuti ad uana, hebetes ad aeterna et longae disputationis anfractu prodentes scientiae propriae caecitatem. itaque dum cupiunt subtilibus uolitare sermonibus, quasi noctuae in lumine euanuerunt.

uespertilio animal ignobile a uespere nomen accepit. est autem [*]( 9 Bas. 181 B (77 D) 11 Ephes. 1, 18 14 Uerg. Aen. VI 850 21 Bas. 181 AB (77 CD) ) [*]( 1 paruolis 7111 CGP paralis V (i s. u) paruulis Cm3 GPm2 cet. paupertatis C (is ex es m2) 2 luscinia corr. m3 Cm2 G lusciniam P luscinie V (ã 8. g m2) 8 sedulitate C (te ex tis m3) noctua C (a ex A) 4 ipsam C glaucis C (i corr. ex o?) 7 inoffenso se CG et (e alt. eras.) P exercet C (e tert. ex i m3) uolatus G (s exp.) exhorto CP 8 aebetatur C (ta in ras.) P hebetatur G (h 8. u. m2) euetatur V hebetatur (e pr. ex a) શ\'S haebetatur શ habitatur M\' 11 oculos II (-is m2 GPV) 14 se uidere N\' 17 nil MS 19 pradentes TIM\'S prodentes $I\' (0 ex u) inscientiae N 20 caecitate CGPM futtilibus MS 21 lumen %\'B lumina M\' aeuanuerunt V (a pr. exp.) Carn. euanuerunt WM\'B et (e pr. s. u. m2) P uanuerunt cet. uespertilioo??, nes exp. m3 Cm2 V )

Est etiam galli cantus suauis in noctibus — non solum suauis, sed etiam utilis, qui quasi bonus cohabitator et dormitantem excitat et sollicitum admonet et uiantem solatur processum noctis canora significatione protestans. hoc canente latro suas relinquit insidias, hoc ipse lucifer excitatus oritur caelumque inluminat, hoc canente maestitiam trepidus nauta deponit omnisque crebro uespertinis flatibus excitata tempestas et [*]( C ) procella mitescit, hoc (canente> deuotus adfectus exsilit ad precandum, legendi quoque munus instaurat, hoc postremo canente ipsa ecclesiae petra culpam suam diluit, quam priusquam gallus cantaret negando contraxerat. istius cantu spes [*]( 12 Bas. 181 BC (77 E) 14 sqq. cf. hymnus Ambrosii I (Aeteme rerum conditor) 21 Matth. 26, 24 sq.; 16, 18 ) [*]( 3 autem del. ed. Colon., recte puto 4 crepuscolo C (p ex b, v m3 8. o pr.) 5 post aliquo add loco CGP, cf. u. 8 pennarum m2 CGPશશ\'MS et m1 B 6 pennarum m2 CGPWb\' et m1 SB uoluta C (in mg. m$ .\'. bilitate) et (corr. m2) P uolata V (v 8. a alt.) 7 et om. II 8 et om. CGP in om. CGP, s. u. m2 V specie G butryonis S butrionis Pm1 શશ\'M\'M butronis Bml potryonia શ\' botrionis PB m2 cet. pendat C, fort. pendunt 9 se om. C que m1 queque m3 C 10 omnibus CFST et (corr. m2) GP 11 mundi GM\' modi cet. 12 etiam] enim GP non C (et non m3) GP pqq V (s. m2 nec) nec cet., fort. recte 13 dormitantem CGP dormientem V (en M ras. m2) cet. 19 canente add. a exilit GVN 20 postremum શ.M\' 21 ipsa P et m2 V ipsae C$IM\' et m1 V ipse cet. petraa C (& eras.) petrus શM\'B 22 ipsius CGPB )

respice[*](F ) nos quoque, domine Iesu, ut et nos propria recognoscamus errata, . soluamus piis fletibus culpam, mereamur indulgentiam peccatorum. ideo consulto sermonem incorruptelam, ut nobis quoque gallus cantaret et loquentibus subueniret, quo si quod delictum obrepsisset in uerbo, culpam, Christe, donares. da quaeso lacrimas Petri, nolo laetitiam peccatoris. fleuerunt Hebraei et per mare sunt undis dehiscentibus liberati. laetatus est Pharao quod Hebraeos tenebat inclusos et mari [*]( 3 Luc. 22, 61 7 Matth. 26, 34 12 Psalm. XXXIII J6 14 Matth. 26, 75 ) [*]( 1 aegris GN\' et (s exp.) V, fort. recte releuantur C (r ex 1) P et (n exp.) G, (re et n exp.) V leuatur N minuitur (i alt. ex e) m3 C m2 GP dolus C dolor G (0 alt. ex u) P (r m2 in ras.) 4 abcessit C 5 fortuitu VM\'B et in mg. 1. fortuitu S fortuito (-tu m2) GP 8 ne.ges C (e pro in ras.) abneges M et (ab eras.) S 11 canta (om. post) II 14 possit CશM\'B _15 lauaret CGP labaret V (8. M2 at. deleret) deleret N 16 ihs C (ihu m3) ihu P (u in ras. mJ2) 1sideoq; C (q; add. m3) sermone C31\' sermonem (m eras.) W 19 nouus CP et (corr. m2) G 20 obrepisset C et (corr. m1) B 21 peccatores C et (-is m2) GP 22 haebrei C haebraei P sunt om. n dehiscentibus undis N\' 23 pharao VWM farao cet. haebreos CP )

Sed iam tempus est quo finire sermonem et claudere debeamus, tempus est quo melius tacetur aut exinaniuit, tempus est quo celebratur indulgentia uacaret. nobis quoque gallus iste mysticus in sacris cantet, quoniam Petri gallus in nostro sermone cantauit. fleat pro nobis Petrus, qui pro se bene fleuit, et in nos pia Christi ora conuertat. adproperet Iesu domini [*]( B ) passio, quae cottidie delicta nostra condonat et munus remissionis operatur.

bonus dominus dimittere ieiunos non uult, ne quis deficiat m uia. si ille dicit: misereor huius turbae, [*]( 114 A ) quia triduum est quod perseuerant mecum et non habent escam, et dimittere eos ieiunos nolo, ne deficiant in uia, cuius intenta sermoni Maria adparatus recusabat epularum : quanto magis nos considerare debemus quia non multi sunt qui in uerbo dei uiuunt et ideo refectio corporis desideratur. certe illius tridui nostrum hoc postridie laboriosius est.

et ideo qui cum auibus lusimus, cum gallo cantauimus, iam domini canamus mysteria, et ad corpus Iesu [*]( B ) conueniant aquilae peccatorum ablutione renouata; iam enim cetus ille magnus uerum nobis Ionam reddidit, et gratulemur quod factus est nobis uesper, et fiat mane dies sextus. [*]( 1 Matth. 26, 14 sqq., 27, 5 13 Matth. 15, 32 16 Luc. 10, 39 18 Matth. 4, 4 21 Matth. 24, 28 Luc. 17, 37 22 Ion. 2, 11 ) [*]( 1 iudas m2 GfL 2 suae alt. om. VM\' strangulauit C (u pr. in ras.) 6 aut tacetur VN\' 8 quoniam II quoniam iam N 12 dimitere C 13 misereor C (i in ras.) 15 aescam CPB 16 dificiant S 18 uiuunt C (u alt. s. u.) 19 triduo V (o ex i m2) N postridie CP et (tri in ras.) i:\' postridiae S postridie B (e in ras. 3 litt.) postpridie G postpridie V post triduQ 51 post tridui M\' post tridie M 20 qui 8. u. M quia 8. u. V 21 ihm corr. m3 C m2 GP 22 aquila C coetus CPM B cetus V cetos 81 (v 8. o m2) M\' 24 uesper ΠΜS uespere dies quintus N\' et (dies quintus in mg. m2) B et factus G, et om. N\' fiat nobis N\' quintus S emendatum add. CGP EXPLECIT (EX-)

Sextus iste est dies, quo mundanae creaturae origo [*](113 C) concluditur, et ideo etiam sermonis nostri, quem difficilius rerum exordiis adsumpsimus, finis paratur. qui etsi per quinque iam [*]( D ) dies non mediocri labore nobis processerit, tamen hodierno die maiore curarum adcrescit faenore, quia in hoc et superioruriisuperiorum dierum periculum est et totius summa certaminis. etenim si in fidibus aut cantibus et athletarum contentionibus crebris licet et maximis ludicris tamen superiores dies sine ullo coronae transiguntur dispendio, postremus autem dies habet sortem coronae, in quo et decernendi periculum est et cedendi [*]( E ) obprobrium et uincendi praemium, quanto magis in hoc tanto agone sapientiae, tanto non paucorum sed uniuersorum inmoremur, cum hodie nobis uelut quaedam certaminis corona procedat, maior sollicitudo angit, ne et superiorum effundamus laborem dierum et praesentis subeamus pudorem. neque enim eadem dicendi condicio, quae canendi atque luctandi, cum in illis ludus offensionis, in isto lapsus mortis sit. illic si pecces, spectantum fastidium est, frigus damnum est audientum. [*]( F )

adsistite igitur mihi tamquam coronae iudices et ingredimini mecum in hoc magnum et admirabile totius uisibilis theatrum creaturae. etenim si is qui explorat inrideat aduentus hospitum, dum toto eos circumducit urbis ambitu [*]( 21 Bas. 164 A (69 C) ) [*]( PLICIT YN\'MS) DIES QVINTVS CVN\'S et (qui add. DE RERU EXORDIIS AMBROSII EPI) M, om. GP INCIPIT (om. M) DIES VI IINMS EXPLICIT LIBER QUINTUS. INCIPIT SEXTUS Brux. in B non est subscriptio 4 adsamsimas C 5 odierno C 6 ffnore 3f foenore S fenore cet. 8 fidilibus C 10 pos∗tremus C (t eras.) 12 obpropriam CG oppropriam P opprobrium V 15 sollicitudo C (c in ras.) effandam C et (corr. m2) G 17 in om. CP, a. u. m2 G 19 spectandum G m1 Y spectantium H* (ti ex d) M (i exp.) B audientium GVKB 20 adsistite C (ti s. II.) 22 is M fo bis G his PXSB (h exp.) cet. explorant શM\' et m1 શ\' et G (n 8. u. m2, sed eras.) explorans શ m2 MS explorare B nouit B 23 dum G m2, om. cet. orbis n (corr. m2 G) )