Exameron

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Prima (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.1). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1896.

Consideremus nunc quid sit quod ait: producant aquae reptilia animarum uiuentium et uolatilia uolantia super terram secundum genus et secus [*]( c ) firmamentum caeli. cur super terram dixerit, certum est, quia uictum de terra imaginem; secus firmamentum autem caeli quomodo, cum aquilae ultra ceteras aues uolent et tamen ipsae non secus firmamentum caeli ? sed quia graece ούρανός dicitur, quod latine caelum adpellamus, ούρανός autem inuisibilis τού δράσθαι id est a uidendo, ideo quod aer perspicuus sit et ad uidendum purior, in aere uolitantia genera dixit [*]( D ) animantium. neque moueat quod ait secus firmamentum caeli. non proprie firmamentum hic posuit, sed abusiue, eo [*]( 2 Uerg. Georg. IIII 212 aqq. 7 Uerg. Georg. UH 231 10 Gen. I 20 Bas. 180 BC (77 A) ) [*]( 3 perire pro eo in ras. C pulchrum (pnlchr in ras.) C 4 incolomi N\'M et m1 <S\' incolume CmZ (u in r<M.) P et mJ CF et (e ex i) B incolumi m2 CG F m3 S 5 reseruandi 11 (a ex e m3 (7, m2 Gf) seruandi N 6 his libri (h Mp. CGશશ\'\'MS) habet C (e ex i m3) 7 interemtus CP et (corr. m2) C 8 duplici C (-ce m3) et (ci ex ce) GP 10 nam C (nc a. m m3) 11 post uolantia odd. et uolatilia. uo!antia animarium (-aram P) uiuentiom C (haec exp. Mt3) F 17 OTranof pf. MSB oypaNOC VN\' euranoa C (e arp.) C et (u <. eu) P eTpaNOC alt. C (a m3 ex 0) OTPONOC GP OTPANMC o M oypaNOC VN B 18 AnOTT. OPACeAI C aTROT- yOPaCOai C (n <. TR) AnOTT.OPACOAI F anOTyopacoaT F AITOTOTopaCEai શશ\'\' aiTOTOyopaceal Jtf AnOTOTOpaCThe MB AnoeuOTPACee <S\' ) [*]( XXXII. Ambr. pM* 1, fMO. 1. ) [*]( 18 )

194
quod comparatione aetherii illius corporis etiam iste aer, quem possumus oculis conprehendere, quasi crassus et densior uicem habeat firmamenti.

nunc quia diximus quae uolatilia, quam naturam habeant uel gratiam, et ea pauca de multis - neque enim uacat uniuersa describere, cum sint similia atque eiusdem inuisibilis —, tamen aues ipsae quam inter se diuersitatem habeant [*]( E ) consideremus. inuenimus enim cornicis pedes uelut quibusdam digitis distantibus separatos atque diuisos, corui quoque atque pullorum aliter etiam fonnatoaformatos a natura pedes, auium quae carne uescuntur quasi incuruos atque illud, uelut ad praedam paratos. ea uenustior, quae natandi habent usum et consuetudinem, latos habent pedes et membrana quadam illos digitos pedum sibi copulatos atque coniunctos. in quo [*]( F ) admirabilis patet ratio naturae, ut et illa ad uolandum uel ad rapiendum cibum usu adcommodo fulciantur et ista ad natandum adiumenta habeant conpetentia, quo melius aquis possint supernatare et quasi remis quibusdam ita pedibus suis membranae illius extensione latioribus aquarum fluenta dominaris.

cygnus quoque cur proceriore collo utatur in promptu est, ut, quia est paulolum pigrior corpore nec facile potest aquarum inferiora penetrare, ceruicem extendat ad praedam, [*]( 109 A ) quae quasi praeuia reliqui corporis escam quam inuenerit rapiat atque eruat de profundo. adde illud, quia suauior et magis [*]( 7 Bas. 184 B (78 C) 19 Bas. 184 B (78 D) ) [*]( 1 aetherii j!tf et Mj! S aetherei S m2 B eterii N\' aetheri N (i eras.) 3f etaeris n (ethaeria m3 C m2 jP, aeris C m2) 2 oculos C grassna C et (craasus m2) CP crassior a 4 uel ΠΜSB et JV\' 6 se ow. <7, N. t*. m2 GP 7 quibusdam digitis (dam digi in r<M. MtM. spatii) (7 8 separatos C\' (a pr. ex e m3) coruorum N\' 11 eae &B Atr. 18 admirabiles C 14 pater C pariter P (ri a. «. m2) pat (& s. t m2) C illae ed. Paris. ct. 1642 15 istae ed. ParM. o. 1642 16 habeant C (ant ex at) possint aquis MSB 19 cycnua y promtu CP et (cotT. m2) C 20 paulolum 11 mZ paululum C m3, GPV m2 cet. picrior C\' prior G (procerior Mt<?) segnior N\' 23 e profundo F Uind. adde CCP adde etiam F (etiam <. M. m2) adde et ce<. )

195
canorus per procera modulus colla distinguitur et longiore exercitatione purior longe resultat.

quam dulcis etiam in eiiguo cicadis gutture cantilena, quarum cantibus medio aestu arbusta rumpuntur, eo quod magis canorae meridianis caloribus, quo puriorem aerem id temporis adtrahunt spiritu, eo cantus resonant [*]( B ) clariores. nec apes ipsae insuaue quiddam canunt ; habent enim gratam in rauco illo uocis suae murmure suauitatem, quam nos fracto tubarum sonitu lentius primum uidemur imitati, quo strepitu ad excitandos animos in uigorem nihil aptius extimatur. et haec illis gratia manet, plerique pulmonem respirandique munus atque usum nequaquam habere prodantur, sed aerio uesci spiramine. denique si quis eas superfundat oleo, propere [*]( c ) necantur, eo quod obstructis poris aerium spiramen illud haurire non possint, continuoque si quis acetum his superfundat, ilico habens, eo quod uis aceti cito illos poros, qui concretione olei obstruuntur, umore feratur aperire.

Et quia de uolatilibus dicimus, Don putamns alienum ea [*]( D ) conplecti quae de uerme Indo tradit historia uel eorum relatio qui uidere potuerunt. fertur hic corniger uermis conuerti [*]( 2 Bas. 184 A (78 B) 3 Uerg. Georg. in 328 7 Uerg. Georg. IIIi 71 aq. 17 Bas. 184 D (78 E, 79 A) ) [*]( 1 proceram C (m ea:p. m3) P proceras F modulos II (-us m2 CGF) modolus શM\' 3 cantilena C (ti in r<M.) quarum C (quaru in r<M.) 5 apm II spiritum B (m in r<M.) 8 imitari F et m2 GPશશ\', m3 S quo strepitu N\' (e add. m2 N) G m2 quo crepitu Jf<S\' quos crepitu B (t N. c m2) G m1, PV (a exp.) C 9 exercitandoa CGP acitandoa F (ei a. s pr.) extimatur C et m1 GP existimatur m2 GP aestimatur VN 11 usu CP aereo GB uesci C (i ex e m3) 12 eas uel focos MS eas uel fucus Y (uel fucus a. u. m2) superfundat F perfandat MS propere MS prope ΠΝ\' et (propter m2) B 13 spiramine n (corr. m2 <?) 14 aurire 11 (hanr. m2 GP) શ\'S et (haur. m2) MB 15 reuiueacant C reuiuiscant G F (-ant m2) P (ut unt m2 N. ant) reuiuiscunt શM\'SB aciti corr. m3 C m2 P 16 concretione <7arM. Trec. concretiore a (ne s. re m2) cet. humore NM (h N. M.) M<. 17 aolatibos C (corr. m.3) P 18 indio 9tM\' et (i postea add., m2 indico) 9t\' tradidit M et (di jor. eras.) S tradit B (d in t\'<M. m2 ex h) istoria C (i pr. s. M. m3) G et B (hiat. m2) P F\'M\' 19 uidere C (e pr. ex i Mt3) ) [*]( 13* )

196
primum in speciem caulis atque in eandem mutari naturam, inde processu quodam fieri bombylius. nec eam tamen formam figuramque custodit, sed laxis et latioribus foliis [*]( E ) pinnas uidetur adsumere. ex iis foliis mollia illa Seres depectunt uellera, quae ad usus sibi proprios diuites uindicarunt. unde et dominus ait: quid existis in desertum? uidere hominem mollibus uestimentis indutum? ecce qui mollibus uestiuntur in domibus regum sunt. chamaeleon quoque diuersas species fertur uario colore mentiri. lepores certe, quod de proximo facile cognouimus, hieme albescere, aestate in suum post colorem redire non [*]( F ) dubium est.

haec ideo libaui, ut ad commutationis iidem, quae in resurrectione futura est, etiam ista exempla nos prouocent, sed ita ut commutationem illam dicamus, quam apostolus euidenter expressit dicens: omnes quidem resurgemus, non omnes autem inmutabimur. et infra ait: et mortui resurgent incorrupti et nos ciuitas. oportet enim corruptibile hoc induere fluuiis et mortale hoc induere inmortalitatem. plerique enim commutationis genus et formas, quas non acceperunt, interpretati nequaquam praesumptionis indebitae incongrua usurpatione caruerunt. [*]( VIOA ) [*]( 4 Uerg. Georg. H 121 6 Matth. 11, 8 12 Bas. 185 A (79 A) 15 I Cor. 15, 51 16 I Cor. 15, 52 sq. ) [*]( 1 eandem (n s. M.) M.3 C m2 CJP eadem B eam d? V eam cet. 2 bombyliaa B et (o <a: a) M bambitias N\'S et (i alt. a. tt.) F babylas CGP 4 pennas VSB et m2 CGPશશ\'\' uidetur pinnas y hi.s C (i eras.) hiis F hia C (h m2) cet. 5 depictunt CP et (corr. m2) G propriis C 10 cognouimus F cognoscimus C; malim cognoaenmus 11 aestate OM. N\', s. M. j4<r. post exp. F, ow. N 13 rescrrectionem CP uos CGP prouocent C (u ex corr.) 14 apostolua C (o alt. ex u m3) 17 resurgunt n (-ent m2 GFF) શ\'B 20 plemmque GP 21 acceperant MSB acceperunt (a s. H m2) V interpretati SCam. Diu. interpretapti V interpraetaQt CP et G m1 interpretantur C m2 B interpretatio M interpretatione Smf\' interpretationem શ\' nequaquam CGVMS\' nequamquam P q<u (s. M. m2) nequaquam B quondam N (m2 quadam) quandam Jf\' quando U\' )

197

Phoenix quoque auis in locis Arabiae perhibetur degere atque eam usque ad annos quingentos longaeuam aetatem producere. quae cum sibi finem uitae adesse aduerterit, facit sibi thecam de ture et murra et ceteris odoribus, in quam impleto uitae suae tempore intrat et moritur. de cuius umore carnis uermis exsurgit paulatimque adolescit ac processu statuti temporis induit alarum remigia atque in superioris auis speciem formamque reparatur. doceat igitur haec [*]( B ) auis uel exemplo sui resurrectionem credere, quae sine exemplo et sine rationis perceptione ipsa sibi insignia resurrectionis instaurat. et utique aues propter hominem sunt, non homo propter auem. sit igitur exemplo nobis quia auctor et creator auium sanctos suos in perpetuum perire non patitur, qui auem unicam perire non passus resurgentem eam sui semine uoluit propagari. quis igitur huic adnuntiat diem mortis, ut faciat sibi thecam et inpleat eam bonis [*]( C ) odoribus atque ingrediatur in eam et moriatur illic, ubi odoribus gratis faetor funeris possit aboleri?

fac et tu, homo, tibi thecam: expolians te ueterem hominem cum actibus suis nouum indue. theca tua, uagina tua Christus est, qui te protegat et abscondat in die malo. uis scire [*]( 5 cf. Clementis epist. prior. c. 25 13 Psalm. XV 10 Act. 13, 35 18 Coloss. 3, 9. ) [*]( 1 faenix CP fenix G fenis V 2 eam lIB ea cet., fort. recte longaeuam aetatem a longaeua aetate cet. producere CGP procedere V (ce 8. u. m2) N 4 thecam MSB tecam cet. marra MSiV murram 9t em eras.) M\' myrra CGP mirra VB 5 humore libri 8 nos ante haec add. YN 9 quae et sine N 11 et om. M, in mg. m2 S 12 auem IJNI aues MSB eieraplum GN\' exemplo B (v 8. 0) 13 SCS C (o 8. cs m3) 14 resurgentê G m2 S resurgenti P (-te m2) cet. 15 reparari N\' reparare B 16 thecam MS thegam (h s. «., c 8. g) V techam P tecam cet. 18 odoribus C (0 pr. in ras.) grates n (-is m2 PV, grauis m2 G) faetor શM\'M fertur ml VB fetor YB m2 cet. 19 thecam Y (h 8. u.) tecam GVLM B techam H\' et expolians C (et a. u.) exspolians M te om. NMS 20 theca MS et (th ex d; .1 techa P teca cet. uagina C (u in ras.) )

198
quia theca protectionis est? pharetra inquit mea protexi eum. theca ergo tua est fides; imple eam bonis uirtutum [*]( D ) tuarum odoribus, hoc est castitatis, misericordiae atque iustitiae et in ipsa penetralia fidei suaui factorum praestantium odore redolentia totus ingredere. ea te amictum fide exitus uitae huius inueniat, ut possint ossa tua pinguescere et sint sicut hortus ebrius, cuius cito suscitantur uirentia. cognosce ergo diem mortis tuae, sicut cognouit et Paulus. qui ait: certamen bonum certaui, cursum consummaui, fidem seruaui. reposita est mihi corona iustitiae. intrauit igitur thecam suam quasi bonus phoenix, [*]( E ) quam bouobono repleuit odore martyrii.

Interrogabo te, tu autem responde mihi unde uultures mortem hominum signis quibusdam adnuntiare consueuerint, quo indicio docti atque instructi sint, ut, cum bellum lacrimabile inter se aduersae acies instruant, multo praedictae uolucres sequantur agmine et eo significent quod multitudo hominum casura sit bello futura praeda uulturibus? quod [*]( F ) utique ex specie instructionis humanae quadam uidentur ratione colligere.

usque ad lucustam quoque gratia diuina penetrauit, quae cum agmine conferto regionis cuiusque occupauerit latitudinem, innoxio primum feriatur habitaculo nec fructus inhospitali incursione depascitur, nisi diuinae signum praeceptionis acceperit. etenim sicut in Exodo legimus, ea quoque caelestis [*]( 1 Esai. 49, 2 7 Esai. 58. 11 9 II Tim. 4, 7 sq. 15 Uerg. Aeu. VII 604 24 Exod. 10, 12 ) [*]( 1 theca V (h s. u.) teca G\'!M\' protectionis II (nis exp. V) et m2 B protectio B ml cet. faretra libri proterit CPV 4 suauis CV\'! et (s tXp.) GB 7 suscitantur uirentia CGP semina suscitantur VN 8 nosce MS 9 certaui cursum om. CGP, s. u. m2 V 11 thecam CP tecam G in thecam V (in et h s. u. m2) WMSB in tecam .H\' fenix Πશ\'B foenix cet. 15 edocti 21\' (e 8. u. m2) 16 multae CGP 17 eos CV et (a eras.) GP quod MS et m2 GJPN quo C9L\'M\'B et ml G n qua V 20 lucustam 2(\' M et m1 S locustam S m3 cet. 21 augmine CPV (u exp.) 24 acciperit corr. m3 C m2 GP )

199
ultionem offensionis exequitur piae ministra uindictae.

hanc quoque auis deuorat seleucis — sic enim graeco auis haec [*]( 111 A ) nuncupatur nomine - data ad remedium malorum, quae lucusta consueuit inferre. cui creator inexplebilem dedit deuorandi naturam, ut insatiabili pastu plagam quam supra diximus possit extinguere.

Sed quid hoc est? dum sermonem producimus. ecce iam [*]( B ) tibi et nocturnae aues circumuolant et in eo ipso, quo finiendum sermonem admonent, sui quoque adsumendam commemorationem producunt. repetunt diuersae aues auiaria sua, quas uesper nocti cogit decedere, et se in latibulis suis abdunt canoro occasum diei carmine prosequentes, ne inmunis abeat gratiarum, quibus creatorem suum omnis creatura [*](c ) conlaudat.

habet etiam nox carmina sua, quibus uigilias hominum mulcere consueuit, habet et noctua suos cantus. quid autem de luscinia dicam, quae peruigil custos, cum oua quodam sinu corporis et gremio fouet, insomnem longae noctis laborem cantilenae suauitate solatur, ut mihi uideatur haec summa eius esse intentio, quo possit non minus dulcioribus modulis quam fotu corporis animare oua quae foueat. hanc imitata tenuis illa mulier, sed pudica, incusum molae [*]( D ) lapidem brachio trahens, ut possit alimentum panis suis [*]( 16 Bas. 181 A (77 C) 17 Uerg. Georg. I 293 21 Uerg. Georg. I 274 sq. 21 Uerg. Aen. VIII 411-413 ) [*]( 1 exsequitur P (B 8. u.) %M\'MS 3 lucusta M et ml CS locusta C m3 8 m3 cet. 5 ut 8. u. m2 CGP aut (8. «. m2) V 7 tibi iam N 8 quo CGP in quo V (in s. u. m2) N 11 nocte B decidere C et (corr. mH) GP 12 occa»sum C (n eras.) P (n exp.) inmunis II et (-es m2) j(1 inmunes cet. 13 habeat P (h exp.) CYM\'S et m1 G habeant (n 8. u. m2) શશ\' habeatur G m2 M abea B (m2 habeat) 15 cantos Q 16 custus M et (corr. m2) VIR cultos C cultus GP 18 cantilinae C 19 quae CGP et ml B qui ml M (quo m2 BM) dulcibus N 20 oua IIB in foetus (foetos % faetos M\') oua W,M\'MS in fatus oua H\'m2 (a infe ∗∗∗∗∗ml) quo St\' ml (quae m2) 21 imitata tennis C (ta alt. et t in ras. minoris spatii m2) incusum B (c eras.) incufisum M (a pr. del.) SVL incussa 21\' incussu M\' hintusum CGP (h del.) intus sum Y molae C (o ex u m2) 22 lapidem C (p ex b m3) )

200
paruolis non deesse, nocturno cantu maestum paupertatis mulcet adfectum et, quamuis suauitatem lusciniae non possit imitari, imitatur tamen eam sedulitate pietatis.

noctua ipsa quemadmodum magnis et glaucis oculorum pupillis nocturnarum tenebrarum caligantem non sentit horrorem et quo fuerit nox obscurior eo contra usum auium ceterarum inoffensos exercet uolatus, exorto autem die et circumfuso [*]( E ) splendore solis uisus eius hebetatur, quasi quibusdam erret in tenebris. quo indicio sui declarat esse aliquos, qui cum oculos habeant ad uidendum, uidere non soleant et uisus sui officio solis fungantur in tenebris. de cordis oculis loquor, quos habent sapientes mundi et non uident, in luce nihil cernunt, in tenebris ambulant, dum daemoniorum tenebrosa rimantur et caeli alta uidere se credunt describentes radio [*]( F ) mundum, mensuram aeris ipsius colligentes, porro autem a fide deuii perpetuae caecitatis tenebris inplicantur habentes in proximo diem Christi et lumen ecclesiae et nihil uidentes aperiunt os quasi scientes omnia, acuti ad uana, hebetes ad aeterna et longae disputationis anfractu prodentes scientiae propriae caecitatem. itaque dum cupiunt subtilibus uolitare sermonibus, quasi noctuae in lumine euanuerunt.

uespertilio animal ignobile a uespere nomen accepit. est autem [*]( 9 Bas. 181 B (77 D) 11 Ephes. 1, 18 14 Uerg. Aen. VI 850 21 Bas. 181 AB (77 CD) ) [*]( 1 paruolis 7111 CGP paralis V (i s. u) paruulis Cm3 GPm2 cet. paupertatis C (is ex es m2) 2 luscinia corr. m3 Cm2 G lusciniam P luscinie V (ã 8. g m2) 8 sedulitate C (te ex tis m3) noctua C (a ex A) 4 ipsam C glaucis C (i corr. ex o?) 7 inoffenso se CG et (e alt. eras.) P exercet C (e tert. ex i m3) uolatus G (s exp.) exhorto CP 8 aebetatur C (ta in ras.) P hebetatur G (h 8. u. m2) euetatur V hebetatur (e pr. ex a) શ\'S haebetatur શ habitatur M\' 11 oculos II (-is m2 GPV) 14 se uidere N\' 17 nil MS 19 pradentes TIM\'S prodentes $I\' (0 ex u) inscientiae N 20 caecitate CGPM futtilibus MS 21 lumen %\'B lumina M\' aeuanuerunt V (a pr. exp.) Carn. euanuerunt WM\'B et (e pr. s. u. m2) P uanuerunt cet. uespertilioo??, nes exp. m3 Cm2 V )

201
lion eademque quadrupes et dentibus utitur, quos in aliis auibus repperire non soleas. parit ut quadrupedia non oua, sed pullos uiuentes. uolitat autem in aere auium more, [*]( 112 A ) sed crepusculo uespertino consueuit offundi. uolitat autem non aliquo pinnarum, sed membranae suae fulta remigio, quo suspensa uelut pinnarum uolatu circumfertur atque uegetatur. habet et illud hoc uile animal, quod sibi inuicem adhaerent et quasi in speciem botryonis ex aliquo loco pendent ac, si se ultima quaeque laxauerit, omnes resoluuntur. quod fit quodam munere caritatis, quae difficile in hominibus huius [*]( B ) mundi repperitur.

Est etiam galli cantus suauis in noctibus — non solum suauis, sed etiam utilis, qui quasi bonus cohabitator et dormitantem excitat et sollicitum admonet et uiantem solatur processum noctis canora significatione protestans. hoc canente latro suas relinquit insidias, hoc ipse lucifer excitatus oritur caelumque inluminat, hoc canente maestitiam trepidus nauta deponit omnisque crebro uespertinis flatibus excitata tempestas et [*]( C ) procella mitescit, hoc (canente> deuotus adfectus exsilit ad precandum, legendi quoque munus instaurat, hoc postremo canente ipsa ecclesiae petra culpam suam diluit, quam priusquam gallus cantaret negando contraxerat. istius cantu spes [*]( 12 Bas. 181 BC (77 E) 14 sqq. cf. hymnus Ambrosii I (Aeteme rerum conditor) 21 Matth. 26, 24 sq.; 16, 18 ) [*]( 3 autem del. ed. Colon., recte puto 4 crepuscolo C (p ex b, v m3 8. o pr.) 5 post aliquo add loco CGP, cf. u. 8 pennarum m2 CGPશશ\'MS et m1 B 6 pennarum m2 CGPWb\' et m1 SB uoluta C (in mg. m$ .\'. bilitate) et (corr. m2) P uolata V (v 8. a alt.) 7 et om. II 8 et om. CGP in om. CGP, s. u. m2 V specie G butryonis S butrionis Pm1 શશ\'M\'M butronis Bml potryonia શ\' botrionis PB m2 cet. pendat C, fort. pendunt 9 se om. C que m1 queque m3 C 10 omnibus CFST et (corr. m2) GP 11 mundi GM\' modi cet. 12 etiam] enim GP non C (et non m3) GP pqq V (s. m2 nec) nec cet., fort. recte 13 dormitantem CGP dormientem V (en M ras. m2) cet. 19 canente add. a exilit GVN 20 postremum શ.M\' 21 ipsa P et m2 V ipsae C$IM\' et m1 V ipse cet. petraa C (& eras.) petrus શM\'B 22 ipsius CGPB )

202
omnibus redit, aegri releuatur incommodum, minuitur dolor uulnerum, febrium flagrantia mitigatur, reuertitur fides lapsis, Iesus titubantes respicit, errantes corrigit. denique respexit Petrum, et statim error abscessit, pulsa est negatio, secuta [*]( D ) confessio. quod non fortuito accidisse, sed ex sententia domini lectio docet. sic enim scriptum est, quia dixit Iesus ad Simonem: non cantabit gallus, priusquam me ter neges. bene fortis in die Petrus, nocte turbatur et ante galli cantum labitur et labitur tertio, ut scias non inconsulta effusione sermonis esse prolapsum, sed mentis quoque nutatione turbatum. idem tamen post galli cantum fit fortior et non dignus quem Christus aspiciat; oculi enim domini [*]( E ) super iustos. agnouit uenisse remedium, post quod iam errare non posset, et in uirtutem ab errore mutatus amarissime fleuit, ut lacrimis suis lauaret errorem.

respice[*](F ) nos quoque, domine Iesu, ut et nos propria recognoscamus errata, . soluamus piis fletibus culpam, mereamur indulgentiam peccatorum. ideo consulto sermonem incorruptelam, ut nobis quoque gallus cantaret et loquentibus subueniret, quo si quod delictum obrepsisset in uerbo, culpam, Christe, donares. da quaeso lacrimas Petri, nolo laetitiam peccatoris. fleuerunt Hebraei et per mare sunt undis dehiscentibus liberati. laetatus est Pharao quod Hebraeos tenebat inclusos et mari [*]( 3 Luc. 22, 61 7 Matth. 26, 34 12 Psalm. XXXIII J6 14 Matth. 26, 75 ) [*]( 1 aegris GN\' et (s exp.) V, fort. recte releuantur C (r ex 1) P et (n exp.) G, (re et n exp.) V leuatur N minuitur (i alt. ex e) m3 C m2 GP dolus C dolor G (0 alt. ex u) P (r m2 in ras.) 4 abcessit C 5 fortuitu VM\'B et in mg. 1. fortuitu S fortuito (-tu m2) GP 8 ne.ges C (e pro in ras.) abneges M et (ab eras.) S 11 canta (om. post) II 14 possit CશM\'B _15 lauaret CGP labaret V (8. M2 at. deleret) deleret N 16 ihs C (ihu m3) ihu P (u in ras. mJ2) 1sideoq; C (q; add. m3) sermone C31\' sermonem (m eras.) W 19 nouus CP et (corr. m2) G 20 obrepisset C et (corr. m1) B 21 peccatores C et (-is m2) GP 22 haebrei C haebraei P sunt om. n dehiscentibus undis N\' 23 pharao VWM farao cet. haebreos CP )

203
mersus cum populo suo occidit. exultauit et Iuda in mercede proditionis suae, sed ipsius se mercedis suae laqueo [*]( 113 A ) strangulauit. fleuit errorem suum Petrus et meruit ut aliorum aboleret errores.

Sed iam tempus est quo finire sermonem et claudere debeamus, tempus est quo melius tacetur aut exinaniuit, tempus est quo celebratur indulgentia uacaret. nobis quoque gallus iste mysticus in sacris cantet, quoniam Petri gallus in nostro sermone cantauit. fleat pro nobis Petrus, qui pro se bene fleuit, et in nos pia Christi ora conuertat. adproperet Iesu domini [*]( B ) passio, quae cottidie delicta nostra condonat et munus remissionis operatur.

bonus dominus dimittere ieiunos non uult, ne quis deficiat m uia. si ille dicit: misereor huius turbae, [*]( 114 A ) quia triduum est quod perseuerant mecum et non habent escam, et dimittere eos ieiunos nolo, ne deficiant in uia, cuius intenta sermoni Maria adparatus recusabat epularum : quanto magis nos considerare debemus quia non multi sunt qui in uerbo dei uiuunt et ideo refectio corporis desideratur. certe illius tridui nostrum hoc postridie laboriosius est.

et ideo qui cum auibus lusimus, cum gallo cantauimus, iam domini canamus mysteria, et ad corpus Iesu [*]( B ) conueniant aquilae peccatorum ablutione renouata; iam enim cetus ille magnus uerum nobis Ionam reddidit, et gratulemur quod factus est nobis uesper, et fiat mane dies sextus. [*]( 1 Matth. 26, 14 sqq., 27, 5 13 Matth. 15, 32 16 Luc. 10, 39 18 Matth. 4, 4 21 Matth. 24, 28 Luc. 17, 37 22 Ion. 2, 11 ) [*]( 1 iudas m2 GfL 2 suae alt. om. VM\' strangulauit C (u pr. in ras.) 6 aut tacetur VN\' 8 quoniam II quoniam iam N 12 dimitere C 13 misereor C (i in ras.) 15 aescam CPB 16 dificiant S 18 uiuunt C (u alt. s. u.) 19 triduo V (o ex i m2) N postridie CP et (tri in ras.) i:\' postridiae S postridie B (e in ras. 3 litt.) postpridie G postpridie V post triduQ 51 post tridui M\' post tridie M 20 qui 8. u. M quia 8. u. V 21 ihm corr. m3 C m2 GP 22 aquila C coetus CPM B cetus V cetos 81 (v 8. o m2) M\' 24 uesper ΠΜS uespere dies quintus N\' et (dies quintus in mg. m2) B et factus G, et om. N\' fiat nobis N\' quintus S emendatum add. CGP EXPLECIT (EX-)

204