Exameron

Nec uos praeteribo, merguli, quibus ab adsiduitate [*]( E ) mergecdi nomen dic haesit. quomodo semper mergentes aurarum signa colligitis et praeuidentes tempestatem futuram propere medio reuolatis ex aequore et ad litorum tuta cum clamore conceditis! quomodo etiam, fulicae - quae maritimo delectantur profundo — refugientes quam praescitis commotionem maris in uado luditis! ipsa ardea, quae paludibus inhaerere consueuit, notas bona sedes imbresque formidans supra nubes uolat, ut procellas nubium sentire non possit. consideremus [*]( F ) diuersas uolucres maris, quemadmodum inminente uentorum motu ad tutiora et tunc temporis dulciora sibi stagna se conferant atque in abscondito terrarum sinu cognita sibi alimenta rimentur.

nocturnas autem anserum quis non miretur excubias, qui uigilias etiam suas cantus adsiduitate testantur? denique eo etiam Romana Capitolia a Gallo hoste seruarunt. merito illis debes, Roma, quod regnas. dii tui dormiebant et uigilabant anseres. ideo illis diebus anseri sacrificas et non frequenter; cedunt [*]( 98 A ) enim di uestri anseribus, a quibus se sciunt esse defensos, ne et ipsi ab hostibus caperentur. [*]( 6 Uerg. Georg. I 360 sqq., cf. Plin. N. H. XVIII 362 18 Baa. 181 C (77 E), cf. Plin. N. H. X 51 ) [*]( 1 tectis n tectisque N septis libri cubicalorunt (7 (a alt. M o m3) 5 akyoae MS alcione CP alchione 9tjr alchiones B alt-ione GVશ\'\' indumento N\'B 6 merguli II mergi N 7 semper n saepe N 8 colligitis C (i pr. in ras.) 9 tota CPM\' et (tuta m2) C tuta (a ex i m2) શ\'\' 10 conceditis II contenditis N quae OM. શМ\'B 11 quam IlMjS posteaquam N\'B praescitia CPV et m1 C praesenseritis G m2 N commocionem C (o oM. ex u) 12 uado N ualido II (li ef<M. C) ardea C (a oM. a. M.) 13 inbresque C 16 tuitiora C (i pr. eras.) P 17 cognita II incognita N 19 suas etiam N 21 et OM. M 22 et otH. N\'B 23 di C m1 dii C m3 M<. )

Pulchre autem post descriptionem piscium de his auibus [*]( B ) quae adsuetae sunt aquis sermo successit, quia et ipsae similiter usu natandi et munere delectantur. unde prima cognatio uidetur auibus istis esse cum piscibus, quoniam natandi communis quaedam uidetur utrique generi esse consortio. secunda quoque cognatio auibus et piscibus est eo quod uolantis usus species sit natantis. sicut enim aquam natando piscis incidit, ita auis aerem uolatu celeri secat. atque utrique generi similiter caudae suppetit alarumque [*]( c ) remigium, ut pisces ad priora se freno subrigant atque ad ulteriora procedant, caudae quoque gubernaculo uel quo uelint se facile conuertant uel impetu quodam e regione iter suum dirigant. aues quoque aeri uolatibus suis uelut aquis innatant et quasi quaedam extendunt brachia, cauda quoque se uel ad superiora subrigunt uel ad inferiora demergunt. unde quoniam in nonnullis idem usus et species, ideo de aquis utriusque generis natiuitas diuina praeceptione processit. dixit [*]( D ) enim deus: producant aquae reptilia animarum aliquantum secundum genus et uolatilia uolantia secus firmamentum caeli secundum genus. non inmentoinmerito igitur, quia de aquis genus utrumque producitur, natandi i proprietas utrisque peccatorum.

sane cum et coluber lubricus opprimens serpentes - ideo enim serpenti nomen est inditum, quia non possunt ambulare, sed repere —, dracones quoque [*]( E ) simili modo ut pisces plerique sine pedibus sint, nullum [*]( 1 Baa. 169 A (72 B) 18 Gen. 1, 20 25 Baa. 169 A (72 BC) ) [*]( 3 similiter C (i oM. m3 ac e) natandi S (ta in mg. m2) nandi Jtf 4 cognitio II (cofT. Mt3 C m2 JP; 5 communia CPF et m1 G commnnea N (-nia m2) N\'Jf\' et (a eras.) M commune G m2 S conmunia B quaedam CPVશM\'B et G m1 quidam શ\'quoddam M (d pr. s. M.) S et m2 C utriuaque generis N\'B consortia N\'B consortium .M<S\' et m2 G 6 auibus II omnibus auibus N 7 uolandi N\'B 13 dirigant C (di tM ras., ut uidetur <RC de) 16 usua C (a alt. s. M. m3) P (a alt. er<M.) 22 suppeditat MS et m2 G 23 serpendi C\' (-ti w3) PN\'M 24 possint N repere IIB serpere N\'MS 25 sunt IIB, fort. recte )

Unum autem nomen auium, sed genera diuersa, quae quis [*]( F ) possit aut memoria aut cognitione conprehendere ? sunt itaque aues, quae carne indiuidua. ideo his ungues asperi, curuatum atque acutum os, uelox uolatus, quoniam raptu uiuunt, ut possint facile praedam conprehendere quam secuntur, propere uel ore uel unguibus euiscerare. sunt etiam aues, quae reperto pascuntur semine, aliae diuerso et fortuito cibo. est etiam diuersitas copularum, quarum gratia carent quae intendunt rapinis. nam propter auiditatem praedandi uel propter insidias meritum nec ipsis inter se conuenit, et ideo declinant sui [*]( 99 A ) copulam — refugit enim auaritia consortium plurimorum —, deinde coniunctio plurimorum facile ipsa se proderet. his ergo auibus nihil est copulatorium praeter iugale consortium. ergo aquilis accipitribusque hic usus est uitae, contra uero columbae grues sturni corui atque cornices, etiam turdi gaudent plurimum conexione.

alia quoque auium genera enchoria, quae manent in [*]( B ) locis semper, alia aduenticia, quae obeunt regiones alias et peracta hieme reuertuntur. sunt alia. quae hieme redeunt, aestate peregrinantur a nobis, siue quod alia hiemis tempore ad [*]( 1 Bas. 169 A (72 DC) 8 Bas. 171 A (73 AB) 22 Bas. 171 B (73 B) ) [*]( 3 quaerendum C (-dam m3) P ministerio C (i j?r. et alt. tM rcM.) 4 et S DtM. Uind. aut B JL<r. TcH. Trec. ut M<.j fort. uel 8 possit autem (\' cogitatione B DtM. yeH. Trec. 9 cur\'uatum C (b er<M.) curnantar jP 11 praedam conpraehendere n corripere praedam N sequuntur 9t3f\'JfjB 14 carent IIMSB carent fere N\' 20 columbae G m2 colunbae B palumbes MS columbi N\' columbes G m1 ce<. 21 gftues f graues 3f plurimum C (m pr. eras.) plurimorum M<S\'B 22 enchoria MS encoria ce<. )

aliae aues ad manum se subiciunt et mensae adsuescunt tactuque mulcentur, aliae reformidant. aliae isdem quibus homines domiciliis delectantur, aliae secretam in desertis uitam diligunt, quae requirendi sibi uictus difScultatemdifficultatem libertatis amore compensant. aliae uocibus tantum [*]( D ) terris, aliae canoro delectant suauique modulamine. quaedam ex natura, aliae ex institutione diuersarum uocum oblocuntur discrimina, ut hominem putes locutum, cum locuta sit auis. quam dulcis mcrularummerularum, quam expressa uox psittaci est! sunt etiam aliae simplices ut columbae, aliae astutae ut perdices; gallus iactantior, pauus speciosior. sunt etiam uitae in auibus et operum diuersitates, ut aliae ament in commune consulere et conlatis uihbusuiribus uelut quandam curare [*]( E ) rem publicam et tamquam sub rege uiuere, aliae sibi quisque prospicere, imperium recusare et, si capiantur, indigno uelint exire seruitio. [*]( 5 Uerg. Georg. I 139 8 Bas. 171 BC (73 CD) Uerg. Aen. VII 490 14 Uerg. Aen. VI 646 17 Matth. 10, 16 23 Uerg. Ecl. I 40 ) [*]( 3 antaiBni C\' (n tM ras.) 4 molimur C (i et ur in rcM.) 5 sibilo 11 uisco N, cf. Uerg. Georg. 1 139 eos ow. AfS\', eius C 6 llaqueis C 7 attollit G (o ex u m2) attulit CPV quia GMS qui C (quae m3) cet. petant C (tan in r<M.) 8 mensae IIMS mensae erili (heriU N-B, h a. M. m2) N\'B; cf. Uerg. Aen. VII 490 9 isdem શ\'M\'S hisdem n eisdem M<. 11 requirandi C (e s. i Mt3) 13 modulamine C (e ex i m3) modolamine YM\' et (v N. o alt.) m2 C, MJ K 14 obloquuntur YMSB 16 psittaci શS psyttaci CCF psyptatici P pattaci cet. 21 sibi quisque (quaeque B)2Vqanique (quaeqae C m3 G m2) sibi n 22 post prospicere add. aliae 11 indignQ C (& ex u m3) indigne GP 23 uellent 11 (Qolunt G m2 aollnnt C MtJ) uelent N a (s. M. tn3) aeruicio C ) [*]( XXXII. Ambr. pars 1, fMC. 1. ) [*]( 12 )

IAb his igitur ordiamur quae nostro se usui imitationem [*]( F ) dederunt. in illis enim politia quaedam et militia naturalis, in nobis coacta atque seruilis. quam iniusso et uoluntario usu grues in nocte sollicitam exercent custodiam! dispositos uigiles cernas, et ceteris consortibus generis historia aliae circumeunt et explorant, ne qua ex parte temptentur insidiae, atque nisi deferunt inpigro sui uigore tutelam. post ubi uigiliarum fuerit tempus impletum, perfuncta. munere in somnum se praemisso clangore cooponitconponit, ut excitet [*]( 100 A ) dormientem cui uicem muneris traditura est. at illa uolens suscipit sortem nec usu nostro inuita et pigrior somno renuntiat, sed inpigre suis excutitur stratis, uicem exsequitur et quam accepit gratiam pari cura atque officio repraesentat. ideo nulla desertio, quia deuotio naturalis, ideo tuta custodia, quia uoluntas libera.

hunc etiam uolantes ordinem seruant et hac moderatione omnem laborem adleuant, ut per [*]( B ) uices fungantur ductus consilio munere. praecedit enim una ceteris praestituto sibi tempore et quasi ante signa praecurrit, deinde conuertitur et sequenti sortem ducendi agminis cedit quid hoc pulchrius, et laborem omnibus et honorem esse communem nec paucis adrogari potentiam, sed quadam in omnes uoluntaria sorte transcribi?

antiquae hoc rei publicae munus et instar liberae ciuitatis est. sic a principio acceptam a natura exemplo auium [*]( c ) [*]( 1 Bas. 171 D (73 E) 3 Bas.176 A (74 E, 75 A) ) [*]( 1 ordinamur C (r alt. ex s) C (n eras.) -PF quae 11 qui N se OM. y, fort. recte 2 policia CG 4 grues C (u et s in ras.) nocte N\'B nocte. S noctem M<. coatodiam C 6 temtentur CP et (m2 tendantur) G insidiae temptentur N 7 omne C (-6 M3) P 9 somnum VN BOnO CGP clangore N\'MS clamore nj? 11 suscepit VM et corr. m3 C\', m2 C, m1 શ14 tota C\'Af et (tuta m2) CPX 15 uolantes N uoluntatis n, fort. uolitantes 16 Jaborem adleuant C\' (rem adleuant <? f<M.) ableuant N 17 doctus fP et (ducatas m2) C praecedit (7 (e alt. M\' i m3) 18 antesignana P m2 antesignanus C m2 procurrit Gronouius Obs. in script. eccl. c. 25, p. 282 19 augminis 11 (u del. CG) 22 transcribit II (t eras. G) et om. CGP 23 ab (b m2 in ra<.) inicio (o ex um m2) શU\' aaibus n )

Ciconias ferunt collecto proficisci agmine, si quo [*]( B ) pergendum putant, et simul plerisque circa orientem locis inuehi et quasi tessera militari pariter omnes moueri. exercitum credas cum signis suis pergere: sic omnes uiandi comitandique et praeeundi ordinem seruant. cornices autem ducunt eas ac dirigunt et uelut quibusdam exuere stipatricibus prosequuntur, adeo ut adiumenta quaedam bellantibus aduersus inimicas [*]( c ) aues conferre credantur et propriis periculis bella aliena suscipere. cuius rei indicium est quia nullae interuallo aliquo temporis residere in illis locis repperiuntur et quia cum uulneribus reuertentes manifesta quadam sanguinis uoce ceterisque locuntur indiciis grauium se certaminum subisse conflictum. quis igitur illis poenam desertionis indixit, quis derelictae militiae supplicia fonmdolosaformidolosa praescripsit, ut nulla [*]( 13 Baa. 176 BC (75 AB) ) [*]( 1 quom scripsi quam 11 quod N cum m2 GB 3 hominem C 4 ductus 3f<S 5 fitaqaae C (corr. w<?) 6 sepe C (epe in r<M.) 7 uindicamus C (i alt. ex e MtJ) si a. M. C 12 praestolanda શ(ol eras.) ce<. 17 deducunt 2V\'2tfN 18 tunms istis patricibus n sturmis tipatribua !C prosequntur C prosecuntur GPVSB persecuntur શ\' 21 nullo (nuMa F) interuallum (-lo C <M3 CB) aliquo (aHquod B m2) ΠΒ nullae (nuUa N\') per interuallum aliquod N\'MS 23 quaedam IIjB sanguinis sui N\', fort. recte 24 loquuntor Jtf conflictum C (i in f<M.) 26 praescrtpait formidolosa N\'MS )

discant homines hospitalia seruare iura et ex auibus cognoscant quid religionis hospitibus sit deferendum, quae obsequia deputanda, quibus cornices etiam pericula sua negare non soleant. his igitur nos ianuas claudimus, quibus aues etiam animas suas conferunt, et quos illae consortio prosecuntur discriminis, eos tecti prohibemus hospitio et [*]( E ) quorum illae bella suscipiunt, his nos bella frequenter inferimus. mentior, si non Sodomitanis haec fuit causa supplicii aut Aegyptius furor, genti hospitae dum bellum conatur inferre, inhospitalitatis poenas infidae naufragio plebis exoluit.

quam uero rationabilium non excedat pietatem ac prudentiam auis huius clementia consideradum, quam ne post exemplum quidem erat quisquam nostrum imitari potuerit. nam depositi patris artus per longaeuum senectutis plumarum [*]( F ) tegmine alarumque remigio nudatos circum instans suboles pinnis propriis fouet et — quid dicam? — collaticio cibo pascit, quando etiam ipsa reparat naturae dispendia, ut hinc atque inde subleuantes senem fulcro alarum suarum ad uolandum exerceant et in pristinos usus desueta iam pii patris reuocent membra? quis nostrum releuare aegrum non [*]( 12 Bas. 176 C (75 BC) 16 Uerg. Aen. XII 395 17 Uerg. Aen. I 301 VI 19 ) [*]( 1 sed C sese N\' et m2 B 2 deductionea C 4 relegionis CP et «MT. G 7 proaequntnr C prosequuntur M\'Jtf 10 aupplicii C (i tert. in f<M.) 14 cODaideradum C* conaerandum F considerandum ce<. nec G m2 B m2 શnemo શ\'MS poteat G (te eraa.) PN\' 15 potuerit B (u eras.) poterit -A\'\' potuit MS 16 plurimarum II (ri acp. m2 GP) 17 tecmine CF nndatM IHV (-os m2 Pશ\') nudato S circuminstana CPV et (in m2 <a:p.) CB circumstans Mt. 18 pinnis Jf\' et m1 CCPWW pennis M (t s. e) VSB et Mt2 CGPશશ\'\' proriis C\' quid P (d s. M.) ?\' (m2 in r<M.) quiddam V (om. dicam) 20 pulchro CPB et (falcro m2) C patcro F fulchro Af<3 post suarum add. remigio B 21 pristinos C (oa <xc M m3) reuocent pii patris N\' reuocent patris M<9 (oM. pii) 22 releoare (I ex u) C leuare N\'MS )

Habemus auiariae subolis erga cultus patrios pietatis exemplum: accipiamus nunc maternae sedulitatis in filios [*]( D ) grande documentum. hirundo minuscula corpore, sed egregie pio sublimis adfectu, quae indiga, rerum omnium pretiosores [*]( 7 Cic. pro Mil. 4, 10 22 Bas. 176 D (75 D) ) [*]( 1 fesso. C umeris M humeris 9t\' (h m2) S (h m.?) cet. 2 storia m1 CG istoria C m3 Pશ\' historia G m2 pastoria (otM. ipaa) F ipsa historia in ras. m2 B habeatur II et (a alt. exp.) B babetur N 4 honerosum CV et (h exp.) P hoaorosum C (oner. m2) 5 debito N\' MS 6 perscripta CP ct (pre m2) G 8 hoc C (o ex u) 12 uni N\'MS et (o 8. i m2) B 13 consolato C consulato C (a eras.) P 15 pius CP et (pios m2) G 17 retributio C (re et tio in f<M.) antipeiargoats શ\'MSB antipelargiosis 9( anpelargoais 2tf\' antepelargosis C<?f antepelargusis F uonjinantur C pelargus ii pelargos N 20 auboJis C 22 grande cum metum CJP grande camentum G grande cometum V yrundo 11 (o in ras. C) egregio IY (regio tM ras. C) egregia Jf5\' 23 pie C m1 F pię V pioe C m1 pioque m2 CG pia JV\' indica H (-ga m2 G) M praeciosior est II (t eras. G) )