Exameron

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Prima (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.1). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1896.

Sed iam adsurgamus ipsi de profundo maris et aliquantum[*]( F ) [*]( 4 Ouid Met. I 190 X 189 6 cf. Plin. N. H. XXXII 8 aq. 12 Bas. 161 B (69 A) 13 Bas. 156 C (66 D) Uerg. Aen. VIII 691 sq. 20 Bas. 161 C (69 B) ) [*]( 1 ballenas N\'B falenas ce<. zygcnaa C (z m f<M.) MS tygenas B zigenas M<. 2 aculeum IIjB aculeum centrum N\'S aculeum oc deinde spatium septem fere litt. M uipera ea C (a ea in ras.) 3 *o9 C (h eras.) 4 fertur n perhibetur N 8 tuus II (as in r<M. C), om. N 10 armis C-B et m2 C arma G m1 cet. scuto C m2 N scutum C m1 CPF 12 atlanticum F allanticum C et (adl. m2) P allanticum C (ti <. M. et t m2 a. 1. pr.) athalanticum <S\' (a alt. et\'<M.) athlanttcom cet. 13 cete N\'MS coetae C coetu F coete GPB 14 ambulare rijB adnatare M et m2 S admare S m1 adnare Brux. ad naturae 9(jtf\' adnatarc શ (a tert. in roa. m2) 15 littoribus C (t pr. eras.) 16 atlantici CF aUautici CP athatantici S (a alt. eras.) athlanticl ce<. 18 suhprem? C (o m2) supremo Carn. suppremo Atr. subpraeme P sabpme y subpremc B supremae cet. 20 ipse P et corr. wJ C m2 G aliquanto F aliquantulum N. )

167

sermo noster emergat atque ad superiora se subrigat. solum ea quae usitata multis et plena sint gratiae, quomodo aqua in salis uertatur soliditatem, ut ferro saepe caedatur, quod de Brittanicis salibus nihil mirum, qui <in> speciem marmoris ualidi eiusdem metalli niueo candore resplendent, salubres corporis cibo et potui nimis grati: quomodo etiam non indecorus lapis coralium in mari herba sit, si in aerem transferatur, lapidis firmitate solidetur: unde etiam ostreis pretiosissimam margaritam natura infixerit, quomodo eam maris aqua io tam molli carne tantum. quae difficile apud [*]( 94 A ) reges inueniuntur, ea. litoribus quasi meridiano iacent uulgo et in saxis asperis et cautibus colliguntur. aureum etiam uellus aqua nutrit et lanam in memorati speciem metalli gignunt litora, cuius colorem nullus adhuc eorum qui fucis diuersis obducunt uellera potuit imitari. adeo naturae maritimae gratiam humana implere nescit industria. scimus qua sollicitudine uellera ouium etiam minus pretiosa curentur; sint licet optima, nequaquam tamen his fucus innascitur. hic [*](B ) naturalis color est, quem nullus adhuc fucus aequauit. hoc quoque piscis est uellus. sed et ipsi murices, qui insigne dant regium, sunt maritimi.

et quae pratorum gratia uel hortorum amoenitas potest caeruli maris aequiperare picturam? uolatus licet in pratis flores refulgent, auri quoque fulgorem in substitutum lana resplendet, et illi cito marcescunt, ista diu [*]( lBas.l61AB(6SD) ) [*]( 1 expectemus II (spectemua G m2) 4 brittanicis Gશશ\'\' britannicis S brittannicis ce<. in add. Erasmus specie N\'B 6 corpori MS nimis C (ipr. in r<M.) 7 indecorus (o ex a) C\'C corallium N aere CJPF aęrẽ G (a <. u.) 8 in 1. firmitatem ed. jRowt. 9 naturam CP 11 in litonbna N, fort. recte 13 lana CPV memorati (i in ras.) <7 specie CPV et (eorr. m2) C 14 nullis P et (-us m2) CG fucus CP et (-is m2) C 15 imitari potuit N 21 gratiam CPV 22 caerah CPVM et m1 GS caerulei S m3શ m2 શ\'B cerale G m2 N m1 M\' aequiparare B C\'MrM. TeH. picturiam C 23 refulgeant N fulgore n fulgorem (m crM.) a 24 illi cito C m2 3f<S\' illic (c del. N\'A) N\'B inlicito G Nt? M<. )

168

duratura. seruatur. naturam in hortis eminus nitent, uela in nauibus; hic odor, illic uentus aspirat. quae utilitas in folio? in nauibus [*]( c ) quanta commercia! lilia suauitatem narium, uela hominum salutem inuehunt. adde pisces salientes et delphinas ludentes, adde rauco sonantes fluctus murmure, adice currentes naues ad litora uel de litoribus exeuntes. et cum e carceribus emittuntur quadrigae, quanto studio spectantum et amore certatur! equus tamen in uanum currit, non in uanum nauigia: ille in uanum, quia uacuus, ista ad utilitatem quasi plena [*]( D ) frumenti. quid canenda gratius quae non uerbere aguntur, sed uentorum spiramine, ubi nemo refragator, sed omnes fautores sunt, ubi nemo uincitur quicumque peruenerit, sed omnes puppes, quae peruectae fuerint, coronantur, ubi palma merces salutis, uictoria pretium regressionis est. quantum enim distat inter directos cursus ac reilexosreflexos! isti perpetuantur, hi bellatoribus. adiunge remigiis contexta litora, quibus uexillum exeundi aura de caelo est. itaque aurigae plausum inanem [*]( E ) referunt, hi soluunt uota seruati.

quid de Iona dignum loquar, quem cetus excepit ad uitam, reddidit ad prophetandi gratiam? emendauit aqua quem terrena deflexerant, psallebat in utero ceti qui maerebat m terris et, ut utriusque redemptio non praetereatur elementi, terrarum salus in mari ante praecessit, quia signum filii hominis signum terribilis. sicut iste in utero ceti, sic Iesus in corde terrae. in utroque remedium, maius tamen in [*]( F ) mari pietatis exemplum, quoniam exceperunt pisces quem [*]( 6 Uerg. Georg. I 512 8 Psalm. XXXII 17 20 lon. 2, 2 sq. 23 Matth. 12, 40 ) [*](4 salute CP delfinas libris5 murmore CP 6etIIutJV mittuntur 3f<S\' 7 expectatum C (m del. m2) C (spectantum m2) jPF spectantium 9[Af\'J3 10 hiis P 11 refragator CPMS refragatur cet. 13 coronatum C merce C merci G m1 F mercis G m2 V 14 enim H etiam N 15 refexua CP et (-os m2) C refluxus V 16 exeundi N extendi II 18 his n (s exp. m2 C) hii શશ\'\'B et (m2 ex hi) S\' 19 coe. tus 11 ad alt. N, om. n 20 coeti 11 21 ut om. H/?, eras. S redemtio C et (corf. m2) C 22 helementi CFF et (h Mp.) C elimenti શ(corr. m2) M\' 23 coeti n )

169

homines refutarunt et quem homines crucifixerunt pisces seruauerunt. Petrus quoque in mari titubat. sed non labitur et confessus in fluctibus tamen negauit in terris. itaque illic quasi deuotus manu adprehendtturadprehenditur, hic quasi oblitus aspectu censorio minutis. sed iam rogemus dominum, ut sermo noster quasi Ionas eiciatur in terram, ne diutius in salo fluctuet. et bene etiam exiuit cucurbita, quae obumbret nos a malis nostris. sed et ipsa procedente sole arefacta admonet requiescendum, ne in terra aestuare incipiamus ingenio et nobis etiam uerba [*]( 95 A ) deficiant. certe plus nobis quam Nineuitis data est in aquis remissio peccatorum.

Et cum paulolum conticuisset, iterum sermonem adorsus ait:[*]( B ) Fugerat nos, fratres dilectissimi, necessaria de natura auium disputatio, et sermo huiusmodi nobis cum ipsis auibus euolauerat. suscitare enim natura quadam, ut ii qui aliquid intuentur uel dicendo exprimere uolunt eorum qualitatem quae uel intuentur uel loquuntur adsumant, ut et cum pigrioribus suscitare et cum uelocibus celeri rapiamur aspectu, stilo quoque aut tardiore utamur aut rapido. itaque cum caueo, [*]( c ) ne mari demersa praetereant et aquis operta me lateant, ros omne uolatile, quia dum inclinatus imos aquarum gurgites scrutor, aerios non respexi uolatus, nec umbra saltem pinnae me praepetis lacrimae, quae in aquis potuit relucere. uerum ubi omne negotium expeditum putaui et absolutum esse me credidi et diem quintum consummatum [*]( 2 Mattb. 14, 30; 26, 70 sqq. 4 Luc. 22, 61 7 lon. 4, 6 13 Bas. 168 C (72 A) ) [*]( 1 refutaaemnt G (in quo deinde uerba et quem homines refutauerunt repetuntur) seraaaerunt B (ue s. M. m2) 2 titubabat N labebatur N\'B conCessus est B Trec. 7 etiam n iam N obumbret C (o ex u) 10 nobis om. N niniuitis N (i aJt. ex e m2) S (i alt. ex e MJ) B 12 paulolum CPશM\' et m1 G paululum G m2 cet. 15 hi GશM\'B hii ce<. 17 locuntur GjP9t\' et OM. r 23 saltim P<!tM\' pennae m2 CFN9t\' et tMj! S praepetitis CP et (corr. m2) G reclinauit N relucere potuit Brux. 24 negotium C (o ex u m2) 25 me esse N\', esse ow. B Brux. )

170

arbitratus sum, uenit in mentem auium, quae cum eunt cubitum, quasi peracto laetae munere aethera cantu mulcere [*]( D ) consuerunt. quod uelut sollemniter surgente et occidente die instaurare consuerunt, ut decnrsidecursi uel adoriendi nocturni iuxta diurnique temporis laudes suo referant creatori. magnum igitur incentiuum excitandae nobis deuotionis amiseram. qui enim sensum hominis gerens non erubescat sine psalmorum celebritate diem claudere, cum etiam minutissimae aues sollemni deuotione et dulci carmine ortus dierum ac noctium prosequantur?

redeat igitur nobis uolaticus sermo, qui paene fuerat[*]( E ) lapsus ex oculis et aquilae modo alta petens pondus suos obduxerat nubibus, nisi quia oculos abluti aqua dum de gurgite leuamus ad caelum, speculati uacuum aeris uolatibus ferri ad necessitatem stili putauimus esse reuocandum. eritis uos iudices, qui estis aucupes uerbi, utrum inundauerunt euolet an utiliter in uestra sit retia relapsus. nec uereor ne fastidium nobis obrepat in uolatibus requirendis, quod non obrepsit in [*]( F ) gurgitibus perscrutandis, aut aliqui ex nobis in disputatione obdormiat, cum possit auium cantibus excitari. sed profecto qui inter mutos pisces uigilauerit non dubito quod inter canoras aues somnum sentire non possit, cum tali ad [*]( 2 Uerg. Aen. VII 34 ) [*]( 1 auiom -\'\' (tH mg. m2 -\'- cantus) C recordatio auium r aMom naturaM qui C 2muIcereC\' (m add. m2) 4 iusta Π iustas C m3 B 5 diurnique n ac diurni tS\' ac diuturni N\' et (tu exp.) 2tf ac diuttumaa jB 6 qai CCP quis c<<. 7 homines C erubescat C (t w ra<.) 8 solemni C et (con\'. m1) C 9 hortus 11 (h Mp. G) 10 quippęne C (p pro fa:p. m2) 11 elapaus N 13 apeculatum C m1 speculatim CtMc! jPF et (-antes m2) C aeriis M aerem B 15 aocupea C (p ex b m2) consultis II (t in f<M. C, -ius G m2) euolet n euolaase N\' euolasset c<<., fort. euolarit 16 uestra in N\'B retia ait N nec ow. M 17 uolatilibus શ\'\'MS 18 praeBcradandia Cpraescrutandis C (corr. perscr. m2) JT aliquis SB et m3 C m2 G\' શશ\' aliquid F ex GFF et (ut uidetur) C, OM. JV, in S parua ras. (fort. & eras.) 19 obdormiat C (i a. M. m3) 20 maltoa 11 motui M (motoa m2) Af\' 21 cum tali n.R qui tali Jf qui ire ali શ m1 qui in tali W m2 શ\'\'M\' quin tali S Carn. DtM. !7tnd. )

171

uigilandum gratia prouocetur. neque uero uile putetur, quod potuit praeteriri, cum sit tertia pars in animantibus creaturae. tria enim genera animantium esse non dubium est, terrenum uolatile aquatile. denique sic scriptum est: educant aquae reptilia animarum uiuentium secundum genus et uolatilia uolantia super terram secus [*]( 96 A ) firmamentum caeli secundum genus.

Reuocanmr ad superiora sicut obliuiosi matores, qui cum inconsulto praeterierint, in sua reuei-tentes uestigia incuriae suae multam repetito itineris labore suscipiunt. est tamen etiam bonus uiator, qui dispendium regressionis reliqui itineris compendiosa celeritate compenset, ut mihi faciendum arbitror, maxime cum de auibus sermo sit, quae solent oculos hominum uolatu properatiore praestringere. quid enim conuenit in his [*]( B ) demorari in quibus celeritas placere consueuit? auius igitur et inusitatus in tali genere scriptionis sermo noster canoris auibus I resonet ac resultet.

sed unde mihi cygnea carmina, quae etiam sub graui mortis inminentis terrore delectant? unde mihi illos naturales modulos cantilenae, quibus etiam paludes sonorae cantus edunt dulcissimos suauitate ? unde mihi uoces sittaci dulcedinemque merularum? utinam hoc) luscinia canat, quae [*]( c ) dormientem de somno excitet; ea enim auis signare solet diei surgentis uersari et effusiorem diluculo deferre laetitiam. tamen si illorum suauitas deest, sunt gementes turtures et [*]( 4 Gen. 1, 20 8 Bas. 168 C (72 A) 15 Uerg. Georg. II 328 18 aqq. cf. Anth. lat. 762 R. 1. 13. 31. 42 24 Uerg. Ecl. I 57 sq. ) [*]( 2 praeteriri Carn. Tell. Trec. praeterire Mt. in om. 11 3 tria (i ajC e) CG tr∗ęa P (i 8. ę) 4 producant B 8 uiatorea C (o in ras.) 10 multam S Carn. Dw. Uind. multo M (o ex um) multum cet. repetiti it. laborem B TeM. labore C (b ex p M3) 14 prestingerc C perstringere -y-M 15 in. C et n atque 2V 17 cygnea C\'F3/.B cignea GP cycnea N\'S 19 sonare 11 (sonoros G m2) NM\' 20 dulciasimos SQaoitate (-tem r) n dulcissimi suaaitatem N\'MS dulcissima snauitate B Trec. ayttaci C (eypttaci M.?) G (payttaci m2) sittaci FF psittaci M<. 21 dulcidinemque C (eorr. m2) P (corr. m2) )

172

raucae columbae, tum etiam cornix plena uoce pluuiam uocat. unde rurale in sermone quo possumus, scientia quam nos rusticani docuerunt persequamur.

Et quoniam de aquatilibus reptilibus diximus, arduum est [*]( D ) ut subito ad aues caeli sermo noster ascendat. et ideo de his auibus prius dicamus, quae circa aquas maris fluminumque [*]( E ) uersantur, cum quibus possumus emergere. itaque ab alcyone sermonem adoriamur. ea est auis maritima, quae in litoribus fetus suos edere solet, ita ut in harenis oua deponat medio fere hiemis. nam id temporis fouendis habet deputatum partibus, quando maxime insurgit mare litoribusque uehementior in inliditur. quo magis repentinae placiditatis sollemnitate auis huius eluceret gratia. namque ubi undosum fuerit mare, positis ouis subito mitescit et omnes cadunt [*]( F ) uentorum procellae Batusque aurarum quiescunt ac placidum uentis stat mare, donec oua fouet alcyone sua. septem autem dies fotus sunt, quibus decursis educit pullos fetusque abaoluitabsoluit. ilico alios quoque septem adiungit dies, quibus enutriat partus suos, donec incipiant adolescere. nec mireris tam exiguum nutriendi tempus, cum absolutio fetuum tam paucorum dierum sit. tantam autem gratiam minuscula auis diuinitus indultam habet, ut hos quattuordecim dies nautici praesumptae serenitatis obseruent, quos et alcyonidas uocant, [*]( 97 A ) [*]( 1 Uerg. Georg. I 388 7 Bas. 177 AB f75 E, 76 A), cf. Plin. N. H. X 90 XVIU 231 15 Uerg. Ect. II 26 ) [*]( 2 scientiam C (in t\'<M.) GVPB 3 rusticam C 6 aquis C 7 alcbyone M (ḥ eras.) alcytone <S\' (t eras.) altyone F\' alcione C alchione N\' altione <\'c<. 8 Htoribua C (li a. M. w.?) 9 fetos 9fM\' et corr. m3 C m2 C arenis IIB deponant CP et (n exp.) C 11 partibaa CVશ\'\'M\' et tM.! C partibus (v 8. i) શB partubus C m2 PMS 13 solemnitate CCPM\' 14 mitiscit N (con\'. m2) M\' 15 quiescunt MSB mitiscuntશ m1 M\' mitescunt 9[ m2 ce<. 16 fouit શM\' foueat Trec. atcyone Jf5\' alcione CP alchiotie 2V\' alchionea B altione CF 20 nudrienti C (-di m3) nutrienti F nutrimenti N\'MS 22 XlIII II nauticae C 23 praesumtae C\'<?jP alcyonidas MS alchionidas N\'B altionidas cet. )

173

quibus nullos motus procellosae tempestatis horrescant. nonne uos passeribus pluris estis? dominus ait.

si igitur auis minusculae contemplatione et insurgit mare et repente ut\' atque aspero hiemis inter graues procellas tempestatesque uentorum deterget caeli nubila fluctusque componit elementis omnibus subito infusa tranquillitas, quantum praesumere debeas, o homo, ad imaginem dei factus agnoscis, si tamen auiculae istius fidem studio deuotionis [*]( B ) imitens. illa tempestates uidens insurgere, saeuire uentos inter hiberni saeua, non reuocatur neque reflectitur, sed inpellitur. denique in litore sua oua constituit, ubi ea relabente fluctu madida adhuc harena suscipiat, nec insurgentes fluctus, quos immurmurare atque adlabi uideat, reformidat.

et ne putes quod ouorum uideatur habere contemptum, continuo, ubi deposuerit oua, nidificat et suo partus corpore fouet nec saluti propriae adluuione litoris pertimescit, sed [*]( c ) secura de dei gratia uentis se committit et fluctibus. parum est hoc. adiungit totidem alios ad nutnendumnutriendum dies nec interpellaninterpellari tot diebus infidi maris tranquillitatem ueretur ternptatquetemptatque dictum suum naturae iam sollemnitate fundatum. illa teneros fetus non latibulis aliquibus abscondit aut tectis nec includit cauernis, sed nudo et praescripta committit solo, quereris defendit a frigore, sed diuino fotu, quo magis cetera despiciat, tutiores fore extimat. quis nostrum paruolos suos non uestimentis [*]( D ) [*]( 2Luc.t2,7 ) [*]( 1 nullos -C (o ex u m3) nullus N\' et (in ras.) B 2 plaris SB et m2 P9t\' plures Pશ\' Mj! ce<. 4 aspera M<S\' granes ΠΜS ingruentes N\'B 5 detergit N\'B et Kt3 C m2 G detergeret V 6 helementis CGP 9 seaire C (ae ex si m.?) 10 replectitur C 12 arena 11 13 uidet TeH. Trec. uideat (a acp.) m3 6\' m2 G 14 potes C (v s. o m3) contemtum C conceptum F 16 adluuionem M6B 19 temtatque C et (corr. m2) C 20 naturaશ (-rę m2) M\'G iam CPVશ\'\'MSB etiam G et tam 9t (tanta s. M. m2) M\' sollemnitate C (e alt. e.c 6) sollemnitatem PY 22 tabernis CGP 23 diuino C (di ex de m3) dispiciat PB et (eon*. m3) C (corr. m2) G 24 extimat C m1 P estimant Fexistimat C m3 ce<. paruolos m1 CG patuulos C m3 C m2 cet. )

174

tegat, tectis abscondat, quis non claudat eos saeptis cubiculorum, quis non ita diligenter undique fenestras obstruat, ne qua possit aura uel leuiter penetrare? merito quos tam sollicite induimus ac fouemus, exuimus eos clementiae caelestis inuolucro, turmis uero quos nudos proicit eos diuino uestit indutu.

Nec uos praeteribo, merguli, quibus ab adsiduitate [*]( E ) mergecdi nomen dic haesit. quomodo semper mergentes aurarum signa colligitis et praeuidentes tempestatem futuram propere medio reuolatis ex aequore et ad litorum tuta cum clamore conceditis! quomodo etiam, fulicae - quae maritimo delectantur profundo — refugientes quam praescitis commotionem maris in uado luditis! ipsa ardea, quae paludibus inhaerere consueuit, notas bona sedes imbresque formidans supra nubes uolat, ut procellas nubium sentire non possit. consideremus [*]( F ) diuersas uolucres maris, quemadmodum inminente uentorum motu ad tutiora et tunc temporis dulciora sibi stagna se conferant atque in abscondito terrarum sinu cognita sibi alimenta rimentur.

nocturnas autem anserum quis non miretur excubias, qui uigilias etiam suas cantus adsiduitate testantur? denique eo etiam Romana Capitolia a Gallo hoste seruarunt. merito illis debes, Roma, quod regnas. dii tui dormiebant et uigilabant anseres. ideo illis diebus anseri sacrificas et non frequenter; cedunt [*]( 98 A ) enim di uestri anseribus, a quibus se sciunt esse defensos, ne et ipsi ab hostibus caperentur. [*]( 6 Uerg. Georg. I 360 sqq., cf. Plin. N. H. XVIII 362 18 Baa. 181 C (77 E), cf. Plin. N. H. X 51 ) [*]( 1 tectis n tectisque N septis libri cubicalorunt (7 (a alt. M o m3) 5 akyoae MS alcione CP alchione 9tjr alchiones B alt-ione GVશ\'\' indumento N\'B 6 merguli II mergi N 7 semper n saepe N 8 colligitis C (i pr. in ras.) 9 tota CPM\' et (tuta m2) C tuta (a ex i m2) શ\'\' 10 conceditis II contenditis N quae OM. શМ\'B 11 quam IlMjS posteaquam N\'B praescitia CPV et m1 C praesenseritis G m2 N commocionem C (o oM. ex u) 12 uado N ualido II (li ef<M. C) ardea C (a oM. a. M.) 13 inbresque C 16 tuitiora C (i pr. eras.) P 17 cognita II incognita N 19 suas etiam N 21 et OM. M 22 et otH. N\'B 23 di C m1 dii C m3 M<. )

175

Pulchre autem post descriptionem piscium de his auibus [*]( B ) quae adsuetae sunt aquis sermo successit, quia et ipsae similiter usu natandi et munere delectantur. unde prima cognatio uidetur auibus istis esse cum piscibus, quoniam natandi communis quaedam uidetur utrique generi esse consortio. secunda quoque cognatio auibus et piscibus est eo quod uolantis usus species sit natantis. sicut enim aquam natando piscis incidit, ita auis aerem uolatu celeri secat. atque utrique generi similiter caudae suppetit alarumque [*]( c ) remigium, ut pisces ad priora se freno subrigant atque ad ulteriora procedant, caudae quoque gubernaculo uel quo uelint se facile conuertant uel impetu quodam e regione iter suum dirigant. aues quoque aeri uolatibus suis uelut aquis innatant et quasi quaedam extendunt brachia, cauda quoque se uel ad superiora subrigunt uel ad inferiora demergunt. unde quoniam in nonnullis idem usus et species, ideo de aquis utriusque generis natiuitas diuina praeceptione processit. dixit [*]( D ) enim deus: producant aquae reptilia animarum aliquantum secundum genus et uolatilia uolantia secus firmamentum caeli secundum genus. non inmentoinmerito igitur, quia de aquis genus utrumque producitur, natandi i proprietas utrisque peccatorum.

sane cum et coluber lubricus opprimens serpentes - ideo enim serpenti nomen est inditum, quia non possunt ambulare, sed repere —, dracones quoque [*]( E ) simili modo ut pisces plerique sine pedibus sint, nullum [*]( 1 Baa. 169 A (72 B) 18 Gen. 1, 20 25 Baa. 169 A (72 BC) ) [*]( 3 similiter C (i oM. m3 ac e) natandi S (ta in mg. m2) nandi Jtf 4 cognitio II (cofT. Mt3 C m2 JP; 5 communia CPF et m1 G commnnea N (-nia m2) N\'Jf\' et (a eras.) M commune G m2 S conmunia B quaedam CPVશM\'B et G m1 quidam શ\'quoddam M (d pr. s. M.) S et m2 C utriuaque generis N\'B consortia N\'B consortium .M<S\' et m2 G 6 auibus II omnibus auibus N 7 uolandi N\'B 13 dirigant C (di tM ras., ut uidetur <RC de) 16 usua C (a alt. s. M. m3) P (a alt. er<M.) 22 suppeditat MS et m2 G 23 serpendi C\' (-ti w3) PN\'M 24 possint N repere IIB serpere N\'MS 25 sunt IIB, fort. recte )

176

auium genus pedum officio caret, quia omnibus uictus e terris. et ideo pedum munere fulciuntur, quia huiusmodi ad escam quaerendam indigent ministerio. itaque aliae uolucres unguibus armantur ad opprimit, ut accipitres et aquilae, quae rapinam uenationis exercent: aliae uel ad incedendum uel ad cibum sibi parandum usu ministerioque utuntur adcommodo.

Unum autem nomen auium, sed genera diuersa, quae quis [*]( F ) possit aut memoria aut cognitione conprehendere ? sunt itaque aues, quae carne indiuidua. ideo his ungues asperi, curuatum atque acutum os, uelox uolatus, quoniam raptu uiuunt, ut possint facile praedam conprehendere quam secuntur, propere uel ore uel unguibus euiscerare. sunt etiam aues, quae reperto pascuntur semine, aliae diuerso et fortuito cibo. est etiam diuersitas copularum, quarum gratia carent quae intendunt rapinis. nam propter auiditatem praedandi uel propter insidias meritum nec ipsis inter se conuenit, et ideo declinant sui [*]( 99 A ) copulam — refugit enim auaritia consortium plurimorum —, deinde coniunctio plurimorum facile ipsa se proderet. his ergo auibus nihil est copulatorium praeter iugale consortium. ergo aquilis accipitribusque hic usus est uitae, contra uero columbae grues sturni corui atque cornices, etiam turdi gaudent plurimum conexione.

alia quoque auium genera enchoria, quae manent in [*]( B ) locis semper, alia aduenticia, quae obeunt regiones alias et peracta hieme reuertuntur. sunt alia. quae hieme redeunt, aestate peregrinantur a nobis, siue quod alia hiemis tempore ad [*]( 1 Bas. 169 A (72 DC) 8 Bas. 171 A (73 AB) 22 Bas. 171 B (73 B) ) [*]( 3 quaerendum C (-dam m3) P ministerio C (i j?r. et alt. tM rcM.) 4 et S DtM. Uind. aut B JL<r. TcH. Trec. ut M<.j fort. uel 8 possit autem (\' cogitatione B DtM. yeH. Trec. 9 cur\'uatum C (b er<M.) curnantar jP 11 praedam conpraehendere n corripere praedam N sequuntur 9t3f\'JfjB 14 carent IIMSB carent fere N\' 20 columbae G m2 colunbae B palumbes MS columbi N\' columbes G m1 ce<. 21 gftues f graues 3f plurimum C (m pr. eras.) plurimorum M<S\'B 22 enchoria MS encoria ce<. )

177

calidiora se conferant, filius quod pleraque rursus aestatem in his locis exigant, quae amoeniora nouerunt. turdi denique autumni fine, hiemis confinio quasi exacta aestate se referunt. Quibus nos inhospitali immanitate molimur insidias et diuerso genere nunc infida sede decipere, nunc sibilo eos fallere, nunc [*]( c ) laqueis eos captare contendimus. ciconiae reditus uexillum ueris attollit. grues, quia alta petunt, amant frequenter peregrinari.

aliae aues ad manum se subiciunt et mensae adsuescunt tactuque mulcentur, aliae reformidant. aliae isdem quibus homines domiciliis delectantur, aliae secretam in desertis uitam diligunt, quae requirendi sibi uictus difScultatemdifficultatem libertatis amore compensant. aliae uocibus tantum [*]( D ) terris, aliae canoro delectant suauique modulamine. quaedam ex natura, aliae ex institutione diuersarum uocum oblocuntur discrimina, ut hominem putes locutum, cum locuta sit auis. quam dulcis mcrularummerularum, quam expressa uox psittaci est! sunt etiam aliae simplices ut columbae, aliae astutae ut perdices; gallus iactantior, pauus speciosior. sunt etiam uitae in auibus et operum diuersitates, ut aliae ament in commune consulere et conlatis uihbusuiribus uelut quandam curare [*]( E ) rem publicam et tamquam sub rege uiuere, aliae sibi quisque prospicere, imperium recusare et, si capiantur, indigno uelint exire seruitio. [*]( 5 Uerg. Georg. I 139 8 Bas. 171 BC (73 CD) Uerg. Aen. VII 490 14 Uerg. Aen. VI 646 17 Matth. 10, 16 23 Uerg. Ecl. I 40 ) [*]( 3 antaiBni C\' (n tM ras.) 4 molimur C (i et ur in rcM.) 5 sibilo 11 uisco N, cf. Uerg. Georg. 1 139 eos ow. AfS\', eius C 6 llaqueis C 7 attollit G (o ex u m2) attulit CPV quia GMS qui C (quae m3) cet. petant C (tan in r<M.) 8 mensae IIMS mensae erili (heriU N-B, h a. M. m2) N\'B; cf. Uerg. Aen. VII 490 9 isdem શ\'M\'S hisdem n eisdem M<. 11 requirandi C (e s. i Mt3) 13 modulamine C (e ex i m3) modolamine YM\' et (v N. o alt.) m2 C, MJ K 14 obloquuntur YMSB 16 psittaci શS psyttaci CCF psyptatici P pattaci cet. 21 sibi quisque (quaeque B)2Vqanique (quaeqae C m3 G m2) sibi n 22 post prospicere add. aliae 11 indignQ C (& ex u m3) indigne GP 23 uellent 11 (Qolunt G m2 aollnnt C MtJ) uelent N a (s. M. tn3) aeruicio C ) [*]( XXXII. Ambr. pars 1, fMC. 1. ) [*]( 12 )

178

IAb his igitur ordiamur quae nostro se usui imitationem [*]( F ) dederunt. in illis enim politia quaedam et militia naturalis, in nobis coacta atque seruilis. quam iniusso et uoluntario usu grues in nocte sollicitam exercent custodiam! dispositos uigiles cernas, et ceteris consortibus generis historia aliae circumeunt et explorant, ne qua ex parte temptentur insidiae, atque nisi deferunt inpigro sui uigore tutelam. post ubi uigiliarum fuerit tempus impletum, perfuncta. munere in somnum se praemisso clangore cooponitconponit, ut excitet [*]( 100 A ) dormientem cui uicem muneris traditura est. at illa uolens suscipit sortem nec usu nostro inuita et pigrior somno renuntiat, sed inpigre suis excutitur stratis, uicem exsequitur et quam accepit gratiam pari cura atque officio repraesentat. ideo nulla desertio, quia deuotio naturalis, ideo tuta custodia, quia uoluntas libera.

hunc etiam uolantes ordinem seruant et hac moderatione omnem laborem adleuant, ut per [*]( B ) uices fungantur ductus consilio munere. praecedit enim una ceteris praestituto sibi tempore et quasi ante signa praecurrit, deinde conuertitur et sequenti sortem ducendi agminis cedit quid hoc pulchrius, et laborem omnibus et honorem esse communem nec paucis adrogari potentiam, sed quadam in omnes uoluntaria sorte transcribi?

antiquae hoc rei publicae munus et instar liberae ciuitatis est. sic a principio acceptam a natura exemplo auium [*]( c ) [*]( 1 Bas. 171 D (73 E) 3 Bas.176 A (74 E, 75 A) ) [*]( 1 ordinamur C (r alt. ex s) C (n eras.) -PF quae 11 qui N se OM. y, fort. recte 2 policia CG 4 grues C (u et s in ras.) nocte N\'B nocte. S noctem M<. coatodiam C 6 temtentur CP et (m2 tendantur) G insidiae temptentur N 7 omne C (-6 M3) P 9 somnum VN BOnO CGP clangore N\'MS clamore nj? 11 suscepit VM et corr. m3 C\', m2 C, m1 શ14 tota C\'Af et (tuta m2) CPX 15 uolantes N uoluntatis n, fort. uolitantes 16 Jaborem adleuant C\' (rem adleuant <? f<M.) ableuant N 17 doctus fP et (ducatas m2) C praecedit (7 (e alt. M\' i m3) 18 antesignana P m2 antesignanus C m2 procurrit Gronouius Obs. in script. eccl. c. 25, p. 282 19 augminis 11 (u del. CG) 22 transcribit II (t eras. G) et om. CGP 23 ab (b m2 in ra<.) inicio (o ex um m2) શU\' aaibus n )

179

politiam homines exercere coeperant, ut communis esset labor, communis dignitas, per uices singuli partiri curas discerent, obsequia imperiaque saxatiles, nemo esset honoris exsors, nullus inmunis laboris. hic erat pulcherrimus rerum status, nec insolescebat quisquam perpetua potestate nec diuturno seruitio frangebatur, quia et sine inuidia erat ordine muneris et temporis moderatione delata promotio et tolerabilior uidebatur quae communicabat sortem custodiae. nemo audebat [*]( D ) alium seruitio premere, cuius sibi successuri tn honorem mutua forent subeunda fastidia, line labor grauis, quem secutura dignitas releuaret. sed postquam dominandi libido uindicare coepit indeptas et susceptas nolle deponere potestates, posteaquam militiae non ius commune coepit esse, sed seruitus, posteaquam non ordo factus est suscipiendae potentiae, sed studium anguillas, coepit etiam ipsa laboris functio durius sustineri, et quae non est uoluntaria cito [*]( E ) locum relinquit incuriae. homines quam inuiti subeunt uigiliarum munera, quam aegre unusquisque in castris periculum sortitus excubat, quod tuendum sibi regali praeceptione committitur! proponitur poena desidiae: et tamen plerumque obripit incuria, non seruantur excubiae. necessitas enim, quae inmto inponit obsequium, affert plerumque fastidium; nihil [*]( F ) [*]( 18 Uerg. Aen. VIIII 174 sq. ) [*]( 1 polttian MS\' coeperunt GN\'SB 2 partire શ(-ri m2) JtT patrem C (-um m3) 3 diuiderent C (i pr. ex e m3) diuideret S (t <r<M.) diuidere N\'MB esse CGP 4 pulcherrimus C (i in r<M.) statua C (ata in ras.) estatua C (e eras.) 5 insohsctbat P et corr. m3 C* m2 C perpetuam potestatem C (m M< exp.) PV 7 dilata C 8 communicabat 11 communi cludebat N (-batur m2) શ\' communi claudebat M\' communi cadebat MSB sortem CCf sorte cc<. custodiae 11 custodia N 9 aucceasuri C (c j)r. N. M., u pf. in t\'<M.) 10 quem C (e in fow.) 11 dignitas secutura N 12 indeptas 11 (d exp. C) indebitas N potestatis C (-tes w3) P 13 posteaquam ... aeruitus infra in mg. C, post uindicandae transponit B militia MS malitiae શM\' et (corr. m2) શ\' 16 fonctio C (i postea add.) 17 inuite (7 18 munia Jtf<S 21 obrepit N 22 iniusto C ) [*]( 12* )

180

est enim tam facile, quin habeat difficultatem, quom facias inuitus. ergo et iugis labor auertit affectum et continua ac diuturna potentia gignit insolentiam. quem inueaiasinuenias hominum, qui sponte deponat imperium et ducatus sui cedat insigne fiatque uolens numero postremus ex primo! nos autem non solum de primo, sed etiam de medio saepe contendimus et primos discubitus in conuiuio uindicamus ac, si semel delatum fuerit, uolumus esse perpetuum. ideo inter grues aequanimitas in laboribus est, humilitas in potestatibus. admonentur ut exerceant custodiae uices, non admonentur ut de potestate [*]( 101 A ) decedant, quia ibi naturalis quies somni interpe]landa, hic uoluntariae sedulitatis gratia praestanda est.