Exameron

Fecit ergo deus haec duo luminaria magna — possumus [*]( B ) accipere non tam aliorum comparatione magna quam suo [*]( c ) munere, ut est caelum magnum et mare magnum; nam et magnus sol, qui conplet orbem terrarum suo calore uel luna suo lumine nec solum terras, sed etiam aerem hunc et mare caelique faciem —, quae in quacumque parte fuerint caeli dilexit omnia et aeque spectantur a cunctis, ut ea tamquam suis tantum regionibus inmorari et sibi tantum adesse atque lucere singuli populi credant, cum similiter luceant uniuersis, ut nemo his propiorem alium quam ipse est[*]( D ) arbitretur. exemplum magnitudinis eorum euidens. quod omnibus hominibus orbis lunae idem uidetur. nam etsi interdum augeatur lumen eius atque minuatur, tamen eadem nocte qualis mihi adparet talis et omnibus. nam si longe positis minor uideretur, propius constitutis maior refulgeret, proderet angustiarum et exiguitatis indicium. etenim reliqua alia longe positi minora arbitramur, propius contuentes maiora sibi. quo magis finitimus fueris, eo tibi eius rei [*]( E ) quam ipsum magnitudo cumulatur. solis radius nulli propior, nulli longinquior est; similiter et lunae globus aequalis est omnibus. similis sol et Indis et Brittanis eodem momento uidetur, cum oritur, nec cum mergitur in occasum, minor adparet orientalibus quam occidentalibus nec occidentalibus, cum oritur, inferior quam orientalibus aestimatur. quantum distat inquit oriens ab occidente! haec inuicem sibi distant, sed sol[*]( F ) [*]( 1 Bas. 137 CD (58 DE, 59 A) 19 Bas. 140 A (59 B) Isid. de nat.rer.16.1 24PsaIm.CH12 ) [*]( 1 ergo deus duo haec N ergo haec deus duo C(?P deus ergo duo (oMt. haec) V 3 et mare magnum OM. C 4 sol. C 7 aeque N1 haec quae MS eaque njB 9 laceri C luceant N luceat J! 10 propiorem VMSB propriorem શ\'alt. eras.) cet 15 refulgeret et m 17 positi C (i pro ex t) 21 sol* C brittania Gશ M Isid. brittanue C m1 britannua V brittannis C m2 PB et (t pr. s. M.) M britannis SL? 22 mergitur 11 mergit B mj uergit B M<8 ce<. 23 orientalibus B in mg. m2 Diu. Uind., om. cet. 25 ab occasu Isid. )

nulli praesentior, nulli remotior est. neque te moueat quod tamquam cubitalis tibi orbis uidetur solis, cum oritur, sed considera quantum intersit spatii inter solem et terras, quod aspectus nostri infirmitas sine magno sui non potest transire dispendio. caligat aspectus noster: numquid sol caligat aut luna.? angustus noster obtutus: numquid ideo angustiora efficit quae uidentur? species minuitur, non magnitudo detrahitur. neque enim infirmitatem [*]( 75 A ) nostrae passionis passioni luminarium debemus ascribere. mentitur noster aspectus; noli ergo fidele eius aestimare indiciumiudicium, sed caelestium minor spectaculi figura, non sui forma. de summo uertice montium si subiectum oculis tuis campum spectare desideres atque illic armenta pascentia, nonne formicarum similia corpora iudicabis? si mare spectes e specula aliqua scriptum, nonne tibi nauium maximae inter caeruleos fluctus uela candentia refulgentes uelut columbarum uolantium [*]( B ) speciem eminus ponto uidentur obtexere? quid ipsae insulae, quae mare scriptum, terrarum arua diffundunt, quam angusto aestimantur fine concludi, quemadmodum rotunda apparent de asperis, spissa. de raris! has ergo infirmitates uisus tui pende, et eorum quae astruimus fidem ex te ipso arbiter iustus arcesses.

sed uis magnitudinem solis non solum oculo mentis, [*]( c ) sed etiam corporis aestimare ? considera. quanti stellarum globi axem caeli uideantur intexere et innumeris insignire luminibus, non queunt tamen tenebras noctis et caeli nubila detergere. simul ut sol ortus sui signa praemiserit, omnes stellarum ignes sub unius luminaris fulgore uanescunt, aperitur aer [*]( 2 Baa. 140 B-D (59 B-E) Isid. de nat. rer. 16, 2; cf. Cic. Acad. n 82 de fin. I 20 22 Baa. 141 AB (60 AB). ) [*]( 8 infirmitatem GB infirmitate C (-ti m3) PV inSrmitatis cet. 9 pa.ssionis IIB passiones cet. 10 eius VN eos CGP 11 sed C ai (s. m2 fit) Brux. sit cet. 13 desideras S 14 expectes 11 e M Brux. Carn., om. cet. 16 uolitantium N 17 ponto II posito N ISdiSfundunt] diffidunt શ\'diffidunt ed. Rom. 20 perpende શM\'B 22 arcesses MS arcessia 11 accersi N1 accerais B si uis a 24 insignise C\' 25 non. C 26 praemiserat C 27 uaniscunt (corr. m2) CGP )

quid autem de tanto loquar temperamento et moderamine conditoris, qui eam mensuram salubribus solis deriuata, ut neque uapor eius igneus. ut uidetur, terrarum uenas rerumque species infusus exureret neque iterum per tanta mundi spatia refrigeratus nullum teiristerris semen caloris inoleret, sed ieiunam atque inopem fructum derelinquens ad nullam fertilitatis gratiam [*]( E ) uaporaret ?

Similia de lunae ratione conueniuDt, quae de consorte eius ac fratre memorauimus, siquidem in id se induit ministerium, [*]( F ) in quod et frater, ut inluminet tenebras, foueat semina, augeat fructus. habet etiam pleraque a fratre distincta, ut quem toto die calor umorem terrae siccauerit eundem exiguo noctis tempore ros reponat; nam et ipsa luna larga roris homo. denique cum serenior nox est et luna pernox, tunc largior roaros fertur arua perfundere. et plerique sub aere quiescentes, quo magis sub lumine fuissent lunae, eo plus umoris se capite collegisse senserunt. unde et in Canticis dicit Christus ad ecclesiam: quoniam caput meum repletum [*]( 76 A ) est rore et Christi mei guttis noctis. tum deinde minuitur et augetur, ut minor sit, cum resurgit noua, cum sit inminuta, cumuletur. in quo grande mysterium est. nam [*]( 5 Bas. 141 B (60 B) 13 Bas. 141 B-D (60 B-E) 18 Isid. de nat. rer. 18, 6 20 Bas. 144 A (60 E) 23 Cant. 5. 2 26 Isid. de nat. rer. 19, 2 ) [*]( 1 robore C (e ex 6) sperans II 3 praebia C et (corf. Mt<?) GP 6 ea CP 7 muneris II (s e.rp. C) 8 post uenas ad<7. aocus y (sucos 3t\' m2) sucos MS 11 fructum C fructuum cc<. 13 consorii II (-te G m2) 17 umorem (7 (u in roM.) humorem PSB exigui H eiigua J3 20 sub aere om. M sub (oMt. aere) 9f3f\' quiescentia C requiescentes 9tJf\' 21 umoris M\'M humoris 9t e< N\' (h a. M. m2 cet. 22 colligisse CcoIHgissept F 25 et cam PVB rea comy 26 est HB, OM<. cct. )

aerem quoque nonnulli etiam docti et christiani uiri allegauerunt lunae exortu solere mutari, sed si id mutationis lunaris quadam fieret uiolentia, ad omnes eius ortus intexeretur nubibus caelum, pluuiae funderentur. denique cum [*](c ) ante diesdie esset sermo de pluuia, quae fore utilis diceretur, ait quidam: ecce neomenia dabit eam. et quamuis cupidi essemus imbrium, tamen huiusmodi adsertiones ueras esse nolebam. denique delectatus sum quod nullus imber effusus est, donec precibus ecclesiae datus manifestaret non de initiis lunae eum sperandum esse, sed de prouidentia et misericordia creatoris. sane euripi cum exundent undique secundum reliquas species lunae et acceptos fluctus fluctibus uel etiam [*]( D ) ipsi magno ferantur impetu, in ortu tamen eius stant placidi, quoad luna sine lumine est; at uero ubi eam dierum accessus retexerit, tunc in suos cursus refluos reuertuntur. ampotis quoque, quae in oceano esse perhibetur, cum reliquis diebus ordinem suum seruare dicatur, lunari exortu euidens mutationis [*]( 1 Baa. 144 A (61 A) 9 Bas. 144 BC (61 A—C) 21 Uerg. Ecl. II 26 23 Isid. de nat. rer. 40, 1 ) [*]( 1 defectu (-ui m2) C 2 sunt C sint GPV fuerint N animantium (an in f<M. MMtMS litt.) C cerebrum (r Ms in ras.) C et maritimomm Brux. 3 humida <S\'jB feruntur G m2 SB 4 et de M et (cr<M. et) <S 6 uidimus CGP hortum CP et (h eras.) C 7 rebus MS 8 a Otn. 6\' ad G (d &EP. m2), fort. ab 10 si in id C 15 eiusmodi N\' adsertionis n (-nes m2 C) uerna 11 (-as m2 C) 19 euripi C (u M p) 22 quo.ad C (d eras.) quoadusque N\' 23 ampotis 3f5\' anpotis ft an potes શM\'B an potest 9t\' 24 quae om. II 25 seruari C et (cofr. m2) <?F dicantur C )

Unde si miraris quomodo defectum luna patiatur, cum [*]( F ) tantam uim mutationis habeat suae, considera et in eo magnum esse mysterium, quod eius exemplo cognoscis, o homo, nihil rerum humanarum esse posse et mundanae totius creaturae, quod non aliquando resoluatur. nam si etiam luna, cui tantum dominus commisit ministerium, ut inluminet orbem terrarum, et crescit et deficit — deficiunt enim omnia., [*]( 77 A ) quae ex nihilo orta usque ad perfectionem uenerunt et iterum perfecta minuuntur; caelum enim et terra praeteribunt — cur non id moderationis adsumimus, ut neque in aduersis abiciamus animum — qui enim omnia fecit ex nihilo facile quoque te potens est ad summa et perfecta prouehere — et rursus non extollamur in prosperis neque in potestate aliqua nos diuitiisque iactemus neque in uiribus corporis aut pulchritudine gloriemur, in quo est facilis fluctibus, crebra [*]( B ) mutatio, sed manentem in futurum animi gratiam persequamur. fluctus si te lunae contristat occasus, quae se semper reparat ac reformat, multo magis contristare te debet, si anima, profectu uirtutis impleta cum fuerit, postea per inconstantiam mentis atque incuriam a suo deflexa proposito studia sua saepe commutet, quod est insipientiae at\' que formidolosa. unde et scriptura ait: uanitati ut luna [*]( 6 Bas. 141 CD, 144 A (60 DE, 61 A) 14 Matth. 24, 35 27 Sir. 27,12 ) [*]( 1 ipsud n (d c.rp. G, -um corr. m2) F occidentalem C et P (m ea!p.) y 2 speratur 11 ampotis nM<S\' an potes શM\'B an potes.શ (t er<M.) 4 isdem શ(m1 iisdem) શ\'\'M\' hisdem Jf<S\' idem 11, om. JB, <M quo ipsum ante iterum OKM. 5 refundatur (re s. M. m2) Jf<S\' 12 defecit II (co?T. m3 (7) deficiunt enim OM. N\'MS, tM mg. m2 B 17 te quoque N 23 reformat C (re s. M.) 26 atque IIMS et N\' B 27 inscientiae C (i alt. tM raa.) et om. Cf )

Noli ergo lunam oculo tui corporis aestimare, sed mentis uiuacitate. minuitur luna, ut elementa repleat. hoc est ergo [*]( E ) grande mysterium. donauit hoc ei qui omnibus donauit gratiam. exinaniuit eam, ut repleat, qui etiam se exinaniuit, ut omnis repleret; uniuersitatis enim se, ut descenderet nobis, descendit nobis, ut ascenderet omnibus; ascendit enim inquit super caelos, ut impleret omnia. itaque qui exinanitus aduenerat a plenitudine sua apostolos impleuit. unde unus ex his dicit: nam de plenitudine eius nos omnes accepimus. ergo annuntiauit luna [*]( F ) [*]( 1 Psalm. LXXI 5 4 Psalm. LXXXVIII 37 aq. 8 Rom. 8, 20 11 Rom. 8, 22 18 Bas. 145 A (61 D) 22 Philipp. 2, 7 23 Ephes. 4,10 261oh.l,16 ) [*]( 5 est om. શ\'\' 6 circumferre C 15 adfere.s C adferęs P sua. C* (e eras.) 19 est* 0\' ergo C uero CJPF uere N ergo uere Uind. 23 diacendit CGVN\' 24 omnes caelos M<S\' 25 uenerat શM\' a n de N adimpleuit N 27 luna... suum non mediocris quae C in fCM. MtM. spatii )

quam ridiculum autem quod te plerumque credunt homines magicis carminibus posse deduci. aniles istae fabulae ac uulgi opiniones. quis enim opus dei tanto ministerio deputatum arbitretur Chaldaeicis superstitionibus posse temptari ? lapsus sit ille qui se transfigurat in angelum [*]( c ) [*]( 3 Psalm. LXXt 7 5 Cant. 6, 9 9 Rom. 13, 12 11 P.alm. XIII 2 12 Isid. de nat. rer. 18, 6 19 Galat. 2, 20 22 Bas. 145 A (61 DE) 26 II Cor. 11, 14 ) [*]( 4 extoUatur N 7 merito <speciosa> a 9 dies autem MSB 10 scperiore N 15 martyriis P m2 VN martyrii C et mJ CP martyrio G m2 16 fraterne C fratris N\' luoce C Inmen sibi V 17 non C (n alt. in ras. Mon.) 21 neomeniis (neo ex na m2) શશ\'S neominiia m2 ex nominis B 25 caldeicis 11 (caldaicis m2 CG) chaldeis uel chaldpis N 26 temtari C )

Pulchre, ut arbitror, cessit dies quartus. quomodo igitur [*]( E ) quartum plerique consueuerunt mysteria et inutile putant hoc numero aliquid ordiri, quo totus noua luce mundus emicuit? an sinistris sol coepit auspiciis? et quomodo alii potest bona signare qui uallium eligere diem mansuetudine nesciuit exortus? aut quomodo signa eius probant, cuius ortum non probant? quid [*]( F ) etiam de luna dicimus, quae et quarto die coepit et quarta decima diem signat salutis? an displicet numerus, quo celebratur mysterium redemptionis? ideo daemones declinandum esse persuadent numerum eum, quo eorum destructa nequitia est. ideo gentiles nihil adoriendum adserunt, quia sciunt tunc [*]( 6 Psalm. LVII 6 7 Exod. 7, 12 Num. 21, 8 loh. 3, 14 9 Act. 13, 11 11 Conat. apost. VI 9 de bell. lad. III 2 ) [*]( 2 quaaijM\'. inclusi quasi aJt. om. N 3 temtaut C 6 incantantium C (tantium in f<M. 3 uel 4 HM) 7 euacuauit શ\' 8 colubrae n et (o N. a) B colubros N\' et II om. cc<. 9 eaetatur C\'jP hebetatur C (h <. M. m2) hebetatur (eua.tatur F habitator શ, -ur m2, -M\') in ipi nomine VN elimam Brux. Uind. ilium B ymnum CP et (ł i!lQ a. «.) C hymum 5\' hytnnum c<<. magum MSB magnum G (N. ł oagum) cet. 10 sagae IIMS magicae cc<. 13 ut VN et ut c<?t. 14 conaaeuerunt C consuerunt ce<. 15 quo C (o ttt ras.) 16 a sinistris C 17 signare 11 signa dare N elegire C (corr. M.?) C (corr. m2) euQ CGP 19 quarta VN quinta CGP 20 diem om. 6\' die CFF quod CV 21 redemtionis C )

colla diuersis terra germinibus uirebat omnis, caelum [*]( B ) quoque sole et luna geminis uultus sui luminibus stellarumque insignitum decore fulgebat. supererat elementum [*]( c ) tertium, mare scilicet, ut et ipsi gratia corruptio diuino munere proueniret. aetherio etenim spiritu omnes terrarum . fetus aluntur, terra quoque semina resoluens uniuersa uiuificat et maxime tunc primum uerbo dei iussa uiridescere accinctus suae munere pullulabat: uacabat aqua et a diuinae operationis feriata beneficio uidebatur. habet adhuc creator quod illi conferat, quo munia terrarum possit aequare; seruabat ei, ut et ipsa proprium sibi et speciale aliquid [*]( D ) praerogatiuae conlati sibi muneris uindicaret. uiuificauit prius [*]( 2 Uerg. Georg. I 432—435 7 Uerg. Ecl. I 83 10 Bas. 148 A-C (62 DE) 14 Uerg. Aen. VI 726 ) [*]( 3 obtenais C obtunsis C (n eras.) obtusis MSB 5 hisdem 3f et S (h s. M. m2) cet. incoare C inquoare C m1 inchoare G m2 cet. incoatur C incoare G m1 (incoatnr m2) inchoatur Mt. 7 lumen emendatum minuitur (emendatum minuitur in ras. MtM. spa<tt) C 8 post cumulatur add. emendatum C, in quo eras., CP EXPŁ DIES QUAR- TUS. INCIPIT DIES QUINTUS CGN et (in quo post QUARTUS add. atr. rMaro XXXVIII) P EXPL. DIES QUARTUS EX LIBRO BEATI ABROSM EXAMER QUINTO DE EODEM DIE r EXPLICIT LIBER QUARTUS Brux. 12 superat C 14 proueniret munere N aethereo B etenim II enim N omnia CPF et (corr. m2) C 16 uiridiscere F et (i tert. corr. in e) CG 17 ad II (d d.el. C\'<?) 20 rpseruabat 2V sibi a. M. m2 JB, (om. N\' )

dixit itaque deus: producant aquae reptilia animarum uiuentium secundum genus et uolatilia uolantia secundum firmamentum caeli. [*]( E ) uenit mandatum et subito aqua iussos fundebatur in partus; generare fluuii, uiuificare lacus, mare ipsum coepit diuersa . reptilium genera parturire et secundum genus effundere quodcumque formauerat. non exigui gurgites, non caenosae paludes uacabant, quin omnia datam sibi creandi adsumerent potestatem. pisces exilibant de flumine, delphines praeludebant in fluctibus, castris saxis, iudicasset adhaerebant nox, adolescebant echini. uae mihi! ante hominem coepit [*]( F ) inlecebra, nostrae mater luxuriae, ante hominem deliciae. prior ergo hominum temptatio quam creatura. sed nihil natura deliquit: alimenta dedit, non uitia praescripsit. haec communia dedit, ne uobis aliqua uelut propria uindicares. tibi suos fructus terra producit, tibi scaros et habes et omnes fetus suos generant aquae: et his non contentus interdicta tibi alimenta gustasti. ad inuidiam tuam omnia. congeruntur, ut praeuaricatio tuae auiditatis oneretur. [*]( 80 A ) [*]( 4Gen.l,20 ) [*]( 1 terrae II (s eras, G) 2 uiuentes 3f et (eorr. M,2) Gશશ\'\' uiaentis C 3 praeferent C praeferunt P praefert V 10 cenosae CG 12 delfini G delfnea cet. 13 conchae m2 Cશ conca (s. chae m2) S\' concaue M profundi 9t (-is m2) M\' 14 aduliscebant 3t (-escebant m2) M\' ecini CGF (hi corr. m2) etchiniશ (c<MT. m2) M\' aechini B (aec 8. «. m2) aechinis S post inlecebra add. abundantia copiarum MS Diu., i. e. abundantia copiarum Brux. 16 temtatio C et (corr. m2) C creatura scripsi natura libri natura M\' creatura ce<. 17 perscripeit II (cotT. m2 CC) 19 eacaros શM\' ascaroa Trec. acipenseres S acipensheres B accipenseres C m3 P m2 Jf accipiens heres Cf m1 C F accipiens eris NM\' accipiens∗es શ\'(r eras.) 20 suos OMt. II contemtus C contemptus G (corr. m2) P contentos Y (v &. o alt.) 22 honoretur II (corr. m2 G) boneretur jB (h exp.) શ\' )