Expositio Evangelii secundum Lucan

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Quarta (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.4). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1902.

Nunc distantiam intende uerborum. ubi ad se infantes accedere iubet, ut eos uel precatione uel manuum inpositione [*]( B ) benediceret, pueros adpellat, ubi praecipit non scandalizandos. pusillos appellat; non enim scandalizantur qui tanguntur a Christo, non labuntur qui Christo propinquant, sed labuntur illi quos pusillos non aetatis exiguitas, sed uirtutis pusillitas fecit. simul etiam docet infirmos non esse temtandos, ne in nos eorum delicta uortantur quorum preces ad dominum, etsi ipsi uirtutum meritis infirmi sint, angelorum tamen patrociniis [*]( C ) euehuntur. nemo ergo inrideat pauperem, quia exacerbat illum qui fecit eum; nemo temtet inualidum, ne angelos laedat; nemo praecipitet infirmum, ne soluat beneficium redemtoris.

et ideo dixit: uae huic mundo ab scandalis, quia crucem domini plerique scandalum iudicarunt, cum dominicae humilitas passionis nostrae sit sacramentum salutis, ut adonamur uirtutis officium, sumamus humilitatis exemplum. uae [*]( D ) igitur ei qui in crucem domini non crediderit, qua scandalizantur infirmi; expedit ei ut suspendatur mola asinaria in collo eius et demergatur in profundum maris.

in diuinis quidem scripturis non uerborum seriem, sed rerum pondus examinare debemus; plus enim proficit ad reprimenda peccata inauditi generis atque deformis beluina quaedam pompa supplicii. tamen ne cui hinc quoque scandalum generetur infirmo, non otiose simul positam putamus molam [*]( E ) asinariam, collum hominis, profundum maris. etenim cum asini [*]( 3 Matth. 18, 6 10 Prouerb. 17, 5 13 Matth. 18, 7 14 Galat. 5, 11 18 Matth. 18, 6 25 cf. Exod. 13, 13; 34, 20 ) [*]( 1 intende ante distantiam transp. ET, om. G ubi] iubet (s. «. rn2 ubi) P 2 iubet om. PL precatione ed. Rom. praedicatione libri 3 adpellat] nominat a praecepit P (-ipit tn3) αLπ 4 pusillus (o s. V alt. m2) P uocat ed. Rom. scandalizantur (n alt. 8. u.) P 6 posillos (v 8. o pr.) P 8 nos] nobis X 9 sunt C 11 temptat FO et (corr. m2) V 14 praedicarant PBL 15 humilitatis y (passio pro passionis y) 16 uirtutis 8. u. m3 P, om. L exemplum humilitatis Z 17 qua] quia X 18 inprimis FOV 23 poma P (m2 pompa) L 24 positum X 25 hominis et (et 8. u. m3) P )

423
typum populus gentilis acceperit, nonne tibi uidetur tamquam molam asinariam uoluere, quamdiu in inperitiae suae errore uersatur, naturae quidem uinculis adligatus, ut uerbum emolat, deum quaerat, sed opertae mentis caecitate suffusus, ut uultum animi erigere ad deum, oculos cordis aperire non nouerit? et ideo sine ulla cursus alacritate uestigiis in se saepe redeuntibus inuitus usui laborat alieno. tamen qui molam uoluit [*]( F ) consummandi aliquando finem operis habet et exuendae spem gerit caecitatis; cui uero mola ad collum suspenditur? portat lapidem, qui portare iugum domini recusauit. asinus ergo ad molam, caecus ad lapidem, gentilis ad saxum, qui adoret eum, quem non uidet nec agnoscit; deus enim non in manufactis t habitat nec in saxo agnoscitur, sed in spiritu.

uterque igitur populus et gentilis et Iudaeus pompa quadam sermonis huius exponitur, sed uehementior in Iudaeos poena decernitur. gentilium enim memoria saeculi istius fluctibus obruetur et caeno [*]( 1487 A ) mundi huius abolebitur, qui inter ea quae non sunt esse uoluerunt et alienati a scientia dei tamquam in profundum maris mersi sunt; at uero Iudaei per patriarchas adsumti, circumcisione signati, per legem eruditi non tamquam ignoti peribunt, sed tamquam sacrilegi punientur. etenim Atheniensibus ignotus deus in Iudaea notus, sed non receptus. et ideo. qui ignorat ignorabitur, qui praeuaricatur damnabitur nec ille exutus a culpa qui suum nesciuit auctorem et ille exutus a [*]( B ) [*]( lOMatth. 11, 29 12 Act. 7, 48; cf. 17, 24. Ioh. 1, 10 13 Ioh. 4, 24 17 I Cor. 1. 28 21 Act. 17, 23 22 Ps. 75, 2 ) [*]( 2 quamdiu in] quam diuini X (quam diu in π e corr., quam diu 0 e corr.) quam diuinis X 4 apertae X ut] om. PL, est ut G-( 5 et oculos r 6 nulla FO V 7 usui] sui X 9 a collum T et (ad m2) E de collum G de collo r 10 refutauit X aainus in ras. P 11 adorat C et (at ex et) m3 P, m2 EKV 13 in pr. escp. P m2 in spu (in eras.) L spu PB 14 et post populus om. X 15 iudeos (iu in ras., e 8. u. m3) P iudos L poena. P poene L 16 obruitur aCX scli huius C 18 alienat** (fortasse as eras.) P alienata B alienatur L a in uersus initio m2 P, om. BL, ab CGX dni PBCGL 21 adheniensibus P (t s. d) L 22 in om. FOV 24 auctorem nesciuit / )

424
uenia qui dominum non recepit. tolerabilius tamen est fidem non detulisse Christo quam manus intulisse.

[*](18,18 sq. ) Interrogauit autem eum quidam princeps dicens: magister bone, quid faciendo uitam aeternam possidebo? dicit autem ei Iesus: quid me dicis bonum?

nemo bonus nisi solus deus. uersuta interrogatio et ideo arguta responsio. temtator enim princeps iste magistrum bonum [*]( c ) dixit, qui deum bonum dicere debuisset. nam licet et in diuinitate bonitas sit et in bonitate diuinitas — nemo enim bonus nisi solus deus, omnis autem homo mendax, quidquid autem mendax, utique non bonum — tamen addendo magister bone in portione bonum dixit, non in uniuersitate; nam deus uniuersitate bonus, homo ex parte. propterea dominus: quid me dicis bonum, quem negas deum? quid bonum dicis, cum bonus nemo nisi unus deus? non ergo bonum se negat, sed[*]( D ) deum signat; bonus enim quid est nisi plenus bonitatis? at uero cum scriptum sit: non est qui faciat bonitatem, non est usque ad unum, utique de hominibus, non de deo dixit; deus enim unus est, non unus e numero. ita et dei filius quasi unicus exceptus est, non quasi unus ex multis et unigenitus est, non unus ex genitis. et ideo nemo bonus non praeiudicat Christo, quia nemo iudicat Christum. nemo enim tamquam conmuniter de nobis dicitur, sed nihil Christo [*]( E ) conmune nobiscum.

quodsi quem mouet quia nemo bonus nisi [*]( 10 Ps. 115, 2 (11) Rom. 3, 4 17 Ps. 13, 3 19 Iob. 1, 14 ) [*]( 1 tollerabilius P (1 pro exp.) L 2 post intulisse add. EXPLICIT LIB VII. INCIPIT LIB VIII. a et m. al. FINIT LIBER SEPTIMVS INCIPIT LIBER OCTAVVS C 3 dicens om. ΕγΤ 5 autem om. C, ei om. a 7 tcmtatur (0 s. u m2) P temptatur L magistrum (t in ras.) P 11 utique om. X 12 bonae (a eras.) P bonūs (corr.m3) P nam deus uniuersitate om. X 13 post dns add. ait PL ]4 dum X bonum dicis in ras. m2 B, dicis bonum X 15 nemo] ñ sit 8. u. C 16 designat PL est om. L, ê.... (5 ex e m2) P 20 est om. X ex aCX, e cet. et unigenitus aCy unigenitus cet. 21 est non] est non quasi C est sed L ex] e yw genitus L et (-is corr.) PV bonus nemo (om. non) X 22 Christo] xpm X )

425
unus deus, moueat et illud, quia nemo bonus nisi deus. quodsi a deo filius non excipitur, utique nec a bono Christus excipitur. sed cum in deo filius persona alter, potestate unus sit — unus enim deus, ex quo omnia, et unus dominus, per quem omnia — deus autem et dominus non duo dii, sed unus deus sit, quia dominus deus tuus dominus unus est, utique cum secundum maiestatem deus unus in [*]( F ) utraque persona sit, et bonus unus in utroque est. nam quomodo non bonus ex bono natus? arbor enim bona bonos fructus facit. quomodo non bonus, cum bonitatis substantia adsumta ex patre non degenerarit in filio, quae non degenerauit in spiritu? et ideo spiritus tuus bonus deducet me in uiam rectam. quodsi bonus spiritus, qui accepit ex filio, bonus utique et ille qui tradidit. et cum bonus pater, utique et ille bonus qui omnia habet quae pater habet, aut si negatis filium habere bonitatem, negatis et patrem.

Ratio euidens exemplis non eget, tamen uel auctoritatem [*]( 1488 A ) sequimini scripturarum; scriptum est enim: dominus iudex bonus domui Israhel. de filio an de patre dicit? sed pater non iudicat quemquam, quia omne iudicium dedit filio. ergo dominus bonus filius. accipe aliud. trinitatem utique confitentur qui ad baptismum ueniunt, quia baptizantur in nomine patris et fili et spiritus sancti: ergo et patri et filio et sancto spiritui confitentur. cum ergo dicitur:. confitemini domino quoniam bonus, bonus utique [*]( 4 I Cor. 8, 6 6 Dent. 6, 4 9 Matth. 7, 17 12 Ps. 142, 10 lo Ioh. 17, 10 18 Esai. 33, 22 20 loh. 5, 22 25 Ps. 135, 1 ) [*]( 1 deus pr. exp. m2 E, om. PBLX monet P (-eat m2) L et 8. u. P, om. X 4 sit et (et s. u., eras.) P 6 dij m3 ex dl P dni C dominus alt.] dS aJEfT 7 in aCz om. cet. 8 persona it (s m2 s. ras.) P personabit L et om. a est om. C 9 bonos (o alt. ex u m2) P 13 uiam] terram C 15 negastis ET et (negatis corr.) G 16 negatis et... euidens in ras. P 19 filio s. u. P 21 trinitatem] trinitati aX _22 baptisma PBL _ qui PBL 23 filii P (i tert. tn3) cet. 24 sco spui αCΕγΤ spui sco cet. )

426
pater, bonus filius, bonus et spiritus sanctus, sed deus unus; [*](B) et, quia bonus dominus exspectantibus eum. an non bonus, qui bona tribuit animae quaerenti eum? an non bonus, qui satiat in bonis animam tuam? an non bonus, qui ait: ego sum pastor bonus?

sed putatis ideo deum bonum, quia iudicium non habet, in quo necessitas uindicandi. quamquam iam praemissum sit iudicem bonum esse domui Israhel, tamen alibi habes: quam bonus deus Israhel [*]( c ) rectis corde! de quo igitur putatis dictum, de patre an de filio? si de patre, ergo non omnibus bonus. cur igitur filio derogatis? si de filio. ergo bonum deum et filium confitemini: ipse est enim benedictus deus Israhel, quia uisitauit et fecit redemtionem plebis suae. ipse est rex et deus Israhel, cui dicitur: rabbi, tu es filius dei, tu es rex Israhel. sic igitur hic dicit: quoniam tu bonum me non potes sentire qui temtas, quid me dicis bonum? bonus quidem ego, sed rectis corde, cui bonum esse ex natura suppetat. non [*]( D ) ex uersutia. bonus ergo filius; candor est enim lucis aeternae et speculum sine macula dei maiestatis et imago bonitatis illius. quomodo ergo non bonus, qui est imago bonitatis? sicut enim imago dei deus, sed unus deus, ita et diuinae imago bonitatis bona, sed una bonitas. mihi certe utile est bonum deum credere, quem meorum habiturus sum iudicem delictorum. illi uiderint qui credere bonum [*]( 2 sq. Thren. 3, 25 4 Ps. 102, 5 5 Ioh. 10, 11 8 Ps. 72, 1 12 Luc. 1, 68 14 Ioh. 1, 49 17 Ps. 72, 1 18 Sap. 7, 26 ) [*]( 1 et filius X et ante spiritus om. X 2 et] est et ErT. est Maurini dns in ras. E, dš PBL 3 bonus dns ET quia X quaerenti cum aC, s. u. m3 P, om. BL, quaerentium eum 7 quaerenti eam X (ea it) 6 quo est X (est postea add. G) necessitas (sitas in ras. m2) P necesse has L uindicandi (u in uersus initio m2) P 7 quanquam (quan s. u. m3) P quam L 8 isrt dS CX 10 de omnibus 7 (de eras. E) bonus (s in ras.) P filio om. aC 12 deus om. X qui PBL 13 est om. X 14 filius in mg. m3 P, om. L dens P (m3 dei) L 15 hic s. u. V, om. rc, huic 7 )

427
nolunt. itaque quia legis peritus est iste qui temtat, sicut in [*]( E ) libro alio demonstratur, bene dixit: nemo bonus nisi unus deus, ut admoneret quia scriptum est: non temtabis dominum deum tuum, sed magis confiteretur domino quoniam bonus.

denique eum saepe perstringit; nam glorianti in lege [*](18,21) quod a iuuentute sua omnia custodisset, ut inanem iactantiam eius exponeret, ostendit ei adhuc deesse quod legis est. et ideo ad misericordiae praeceptum tristis inducitur, et in eum [*]( F ) naturalis quaedam datur forma sententiae.

Facilius camellum per foramen acus transire quam [*](18,25) diuitem intrare in regnum dei. magna uis, magnum pondus in uerbis. quibus enim uerbis aliis uehementius exprimeret non debere iactare se diuitem in diuitiis suis quam talibus, quibus definitur contra naturam esse diues misericors? aufer mihi lenocinia fucumque uerborum, quae solent\' eneruare sent?ntias. lactari non debuit iste, sed frangi qui misericordiam respuebat. tamen si quos uerborum magis ornamenta quam [*]( 1489 A ) sensus uirilis naturalis quidam habitus et forma delectant, quod boni faciunt petitores in uxore ducenda, ut mores discutiant, non decorem nec aspectus offensione reuocentur, cum uirtute animi prouocantur, hi quoque in uerbis mysterium quaerant quod est mens quaedam et anima uerborum nec in mysterio uerba discutiant.

camellus ergo in typo populus [*](B ) gentilis accipitur, quem leo ille quaerens quem deuoret [*]( 1 de fide II 1, 17 2 Marc. 10, 18 3 Luc. 4, 12. Matth. 4, 7. Deut. 6, 16 4 Pe. 135, 1 24 I Petr. 5, 8 ) [*]( 1 est] sps est X quia X 2 unus] solus ET 4 confitetur X 5 praestringit PBL 6 iactationem X 8 misericordiam P (-iae m2) L et] ut ΕγΤΧ 9 detur C, daetur (a exp.) n sententiae (ten add. m2) P 10 facilius eBt ? 10 sqq. camellum (l pr. exp.) P camelum cet. 11 in regnum intrare X dei] caelorum C 13 nec X 14 aufers X 15 qua P (o 8. a) L eneruari (i ex e m3) P sententiae (ae ex as tn3) P 16 laetari X iactari y iste non debuit G (corr. non debuit iste) y 18 ante naturalis add. et P m3 L 21 hiiNP uerbo L, uerbi B mysteriũ 9 (fl extra u. add. m3, a ex 0 factum exp. m3) P mysterio BL mysterium in uerbis X 22 quaedat (-dam m2) P )

428
onustum thesauro propheticis agit aspectibus in desertum: in tribulatione enim et angustia leo et catulus leonis: ad aspides et progenies aspidum uolantium ferebant in asinis et camellis diuitias suas. et bene camellus pro gentili figuratus est populo, quia superstitionis deformitate degenerans, priusquam crederet populus nationum, beluinae speciem foeditatis, absurda uestigia, ora turpia praeferebat. facilius igitur iste peccator per uiam intrauit angustam, quae est uia Christi, qui proprii corporis passione mortis [*]( C ) penetrans uiam uelut acus redintegrauit scissa quaedam nostrae uestimenta naturae, quam populus Iudaeorum diues in lege. egenus in fide, praeruptus in furore, probrosus in crimine.

potes etiam moraliter de omni intellegere peccatore et de [*](18,10-14 ) arrogante diuite. nonne tibi uidetur publicanus ille oneratus suorum conscientia delictorum, cum oculos ad deum non auderet adtollere, uelut quidam camellus in foramen acus confessionis [*]( D ) suae remediis facilius introire quam Pharisaeus ille in regnum dei, adrogans in prece, iactans innocentiae, praesumtor gloriae, exprobrator misericordiae, praedicator sui, criminator alieni, qui magis conueniret dominum quam rogaret? si quis igitur horret camellum, horrescat eum qui factis foedior sit camello.

Honora patrem et matrem. pulchre mihi hodie legitur [*]( E ) [*](18,20) legis exordium, quando mei natalis est sacerdotii; quotannis enim quasi de integro uidetur incipere sacerdotium, quando temporum renouatur aetate. bonum etiam quod legitur: honora [*]( 2 Esai. 30, 6 9 Matth. 7, 13 sq. 23 Exod. 20, 12 ) [*]( 1 honustum PBL bonum X (s. m2 honustum V) onestam a ml (\' agitat specibus P (-iebus m3) L 3 ad om. y (s. u. m2 E, exp. V ferebant] sedebant X 7 speciem deformitatis X 9 qui per PL et (er in ras. m2) B proprii om. PL passionem PaBFLOr. 10 acus aBX acum P (s 8. qi m2) L acn Cy 12 furorem P 13 potes B potest P (t alt. eras.) V (t alt. exp.) cet. intellegi Of 19 eiprobator P (-rator m2) LK 20 se inueniret P fcon s. se in m2) L 22 patrem tuum y pulchre (h 8. u. m3) P 23 quo annis (0 ex i m2; quot s. quo m3) P quiannis L quoquotannis a quotquotannis ΕγΤ )

429
patrem et matrem; uos enim mihi estis parentes. qui sacerdotium detulistis, uos inquam filii uel parentes, filii singuli, uniuersi parentes. libenter enim meos dixerim uos uel liberos uel parentes, qui uerbum dei auditis et facitis, filios. quia scriptum est: uenite, filii, audite me, parentes, quia ipse [*]( F ) dominus dixit: quae mihi mater aut fratres? mater et fratres mei sunt qui audiunt uerbum dei et faciunt.

bene ergo lex, quae praemiserat: diliges dominum deum tuum et diliges proximum tuum, subiecit: honora patrem tuum et matrem. primus enim gradus iste pietatis; namque hos auctores tibi esse uoluit deus. honora [*]( 1490 A ) obsequiis, ut abstineas a contumeliis, quia ne uultu quidem laedenda pietas est parentum. sed parum est non laedere, quia lex prospexit ne patiantur iniuriam — qui enim maledixerit patri uel matri morte morietur — tu honora, ut bonus sis. aliud est legis beneficium, aliud pietatis officium. honora tuos, quia suos dei filius honorauit; legisti enim: et erat subditus illis. si deus seruulis, quemadmodum tu parentibus? honorabat igitur Ioseph et Mariam Christus non naturae debito, B. sed pietatis officio, honorabat et patrem deum, quemadmodum nemo potuit honorare, ut esset oboediens usque ad mortem: honora ergo et tu parentes.

Est autem honor non solum honorificentiae, sed etiam largitatis. uiduas honora, quae uere uiduae sunt; honor est [*]( 5 Ps. 38, 12 6 Matth. 12, 46; Marc. 3, 31; Xuc. 8, 21 8 Deut. 6, 5; cf. Marc. 12, 30 9 Leu. 19, 18; Deut. 5, 16 12 Cic. pro S. Rosc. Am. 37 14 Exod. 21, 17. Matth. 15, 4 17 Luc. 2, 51 21 Philipp. 2, 8 24 I Tim. 5, 3 ) [*]( 1 in mg. post parentes add. filii singuli uniuersi parentes P (in quo ante filii in marg. et filii add. m3) BL 2 inquam] tamquam PBL 3 enim eos P (m2 enl meos) ELT et (ml) 0 4 audistis X 7 mei hi sunt x dni PBCL 8 et 9 diligis LX et (-es m3) P, (m2) BG 10 matrem tuam X post gradus add. est ET, post pietatis Gj 11 namqui X autores P 12 turba quia ne uultu usque ad dicit (p. 431 u. 4) om. a (in cuius locum substituitur al; cf. praef.) nec PG et (c s. u. m3) Y 13 prospexit (s s. u. m2) Pn 15 uel] ant X moriatur FOV 16 est] enim X aliud est pietatis aXC 18 et honorabat X 24 honor enim est 0 ml (corr. m2). )

430
enim deferre pro meritis. pasce patrem tuum, pasce matrem. et si paueris matrem, adhuc non reddidisti dolores, non reddidisti [*]( c ) cruciatus, quos pro te passa est, non reddidisti obsequia, quibus te illa gestauit, non reddidisti alimenta., quae tribuit tenero pietatis adfectu inmulgens labris tuis ubera, non reddidisti famem, quam pro te illa tolerauit, ne quid quod tibi noxium esset ederet. ne quid quod lacti noceret hauriret. tibi illa ieiunauit, tibi manducauit, tibi illa quem uoluit cibum non accepit, tibi quem noluit cibum sumsit, tibi uigilauit, tibi fleuit: et tu illam egere patieris?s o fili, quantum tibi sumis iudicium, si non pascas[*]( D ) parentem! illi debes quod habes, cui debes quod es. quantum iudicium, si pascat ecclesia quos tu nolis pascere! si quis fidelis inquit aut si qua fidelis habet uiduas, subministret illis, ut non grauetur ecclesia, ut his quae uere uiduae sunt sufficiat. hoc de extraneis: quid de parentibus?

Non otiose diximus proxime quia nos matris querella praestrinxit, sed maluimus eum qui talis est publice monere quam domestice coercere. et si nostra uoce non proditur, uel suo [*]( E ) tamen erubescat adfectu. ne conmiseris, fili, ut parentes tuos aliorum fames pascat, ne conmiseris, fili, ut ieiunia pauperum parentibus tuis cibum quaerant. si non propter gratiam et salutem, propter uerecundiam pasce uel tu, fili. an non pudet si te ingrediente in ecclesiam alienis manus suas anus mater [*]( 2 Tob. 4, 4. Eccli. 7, 27 sq. 5 Verge Aen. XI 572 12 I Tim. 5, 16 ) [*]( 1 matrem tuam y 2 non reddidisti om. X 5 adfectum P 6 nexium (0 8. e) P 7 noceret (re s. «.) hauriret (h s. u. m3) P haurire X 8 quem uoluit tibi om. y 9 fleuit et tn illam] quem noluit cibum P m1 (corr. m2) L 10 pateris CX 13 fideles (-is m2) P infidelis alC 13 aut] ut X qua PL quis (α1C, quasi cet. (si del. m2 V) fidelos PL 14 qui X uerae POrt 15 qui X 17 matris α1BCγ maternis P (a s. is M2) L magis X 20 erubescat α1 Cγ erubescit P (cit s. u.) BL erubescet X ut in ras. P, om. L 21 aliena famis X 23 uel tu filij uelut filius α1C, uel tu filia Χχ. et m3 in mg. P an non a\'C non cet. 24 ingredientfi PL anus om. P; mater anus X )

431
extendat et praetermissa filia de extraneis stipem poscat, cum tu transeas sublimi collo et nutibus oculorum trahens uestem, [*](F ) habens inaures et dextralia et anulos et reliqua, quae Esaias dicit? quid si in te sermonem suum uertat reposcens naturae debitum, nutrimentorum pretium, manus tuae quod genetrici debetur officium?

quid respondebis? dabisne aliis? quid si tibi obiciant: uade, prius matrem tuam pasce? nam, etsi pauperes sunt, inpiam tamen non quaerunt conlationem nonne [*](1491 A ) audisti supra quia diues ille in bysso et purpura recubans, cuius de mensa micas Lazarus colligebat. poenis cruciatur aeternis, quia pauperi non inpertiuit alimenta? si non donare extraneis graue est, quanto grauius excludere parentes! sed dicis te quod eras parentibus conlaturus ecclesiae malle conferre. non quaerit deus donum de fame parentum. unde reprehendentibus Iudaeis quia discipuli domini manus non lauarent respondit dominus: quicumque dixerit: \'munus [*]( B ) quodcumque est ex me tibi proderit\' non honorificauit patrem aut matrem..

Quapropter obscuritatem sensus non inprudenter defleximus. nam Iudaei, dum hominum traditionem sequuntur, dei neglegunt. discipuli traditionem dei praeferentes hominum neglegebant, ut manus non lauarent, cum panem manducarent, quoniam qui lotus est totus non habet necesse ut manus lauet. lauerat eos Iesus, lauacrum aliud non quaerebant; uno enim Christus baptismate omnia soluit baptismata. itaque quem [*]( C ) [*](2 Esai. 3, 16 et 20 8 Luc. 16, 19 sqq. 16 Matth. 15, 5 \'20 Matth. 15, 1 sq. 23 Ioh. 13, 10 24 Eph. 4, 5 ) [*]( 3 destralia P (x s. 9 m3) L 4 quod si Gγ in sermone suo (om. te) X 5 de (eras.) genetrici P 6 debeat / (-ant y) sin (bi eras.) P 9 recumbens PX et (m eras.) L recumbans (s ex t) G 11 post inpertiuit add. si non inpertiuit P (exp. haec m2) L donasse E-(T 12 grauius est PL, magis grauius est X 14 quaeret X donum dg y 16 dominusj ihs y 17 honorificabit / (honorificauerit G ml) autj et C 19 quapropter P (t quo m2 s. qua) oB quopropter Ux (s. o pr. est ras. E) quod propter X 20 sccuntur BEGKT 21 dni / 24 alium X 25 xpc H. u. P )

432
lauerit ecclesia, non habet necesse iterum lauare ergo mysterio intendebant discipuli non sui munditiam corporis sed animae requirentes. hoc re\'prehendebant Iudaei, sed argute redarguuntur a domino, quod inania obseruent, profutura despiciant. et ideo illis dicit: uos quare dicitis patri aut matri, quos lex praecipit honorari: munus quodcumque est ex me tibi proderit? id est: cum petit aliquid ad sumptum egens pater aut mater a filio, quia legem timens Iudaeus excusationem [*]( D ) non dandi requirit, dicere solet: munus [est quod ex me tibi proderit, ut dicatam deo pecuniam pater religiosus accipere reformidet. sed haec traditio hominum excusationes obtexentium auaritiae suae, ceterum dei traditio est, ut prius pascas parentes. nam si iuxta diuinum oraculum contumelia parentis morte luitur, quanto magis fames, quae morte grauior est!

quo loco insolentem dominus infrenat iactantiam. multi[*]( E ) enim, ut praedicentur ab hominibus, ecclesiae conferunt quae suis auferunt, cum misericordia a domestico progredi debeat pietatis officio. da ergo prius parenti, da etiam pauperi, da illi presbytero quod tibi abundat terrenum, ut ab illo accipias spiritale quod tibi deest; etenim qui honorat honorabitur. uide ergo quia ille cum accipit tradit et accipit non quasi inops, sed quasi remuneraturus maiore mensura. da pauperi in requiem [*]( F ) eius, ut et tu conmunicans de tuo inopi requiem consequaris. sed ut pascendos scriptura dicit parentes ita propter deum relinquendos parentes, si inpediant deuotae mentis adfectum. [*]( 4 Matth. 15, 4 sq. Exod. 20, 12 9 cf. Marc. 7, 11 13 Exod, 21, 17 24 Luc. 14, 26; cf. Marc. 7, 11 ) [*]( 1 lauari P (u corr. e b) L 2 non suae munditiam animae, non corporis PBLX (non pr. exp. π) 3 repraesentabant X argu.te P arguite aL arguęųte G astute X 5 quod X (corr. quos OVtt) L praecepit BLy 6 est om. PBL 7 petat X egens (n 8. u.) P patrem pater X 8 a om. X 9 est quod ex me] est deleui; quod ex me est X quod est ex me ed. Rom. 10 deo] a filiis deo (a extra u. m2) P filiis deo L 11 formidet a (re eras.) CX 13 si om. CL, iuxta om. a 14 mortem P (m exp. m2) L famis Cχ morte] multo Gratianus 15 frenat ET 16T hominum P (ibus s. yrp m3) L 17 a om. Xy 19 illij illis (s eras.) P 25 adfectus PL )

433

Factum est autem cum adpropinquasset Hiericho, [*](18,35) quidam caecus sedebat secus uiam. in libro secundum Matthaeum duo inducuntur, hic unus; ibi egredienti Hiericho, [*]( 1492 A ) hic adpropinquanti. sed nulla distantia; nam cum m hoc uno typus populi gentilis sit, qui sacramento dominico recepit amissi luminis claritatem, nihil interest utrum in uno medicinam an in duobus accipiat, quoniam ex Cham et Iaphet Noe filiis originem ducens in duobus caecis duos generis sui praetendebat auctores.