Expositio Evangelii secundum Lucan

Si peccauerit in te frater tuus, increpa illum. quam [*]( B ) [*](17,3) bene post diuitem, qui cruciatur in poenis, subiecit praeceptum ueniae largiendae, his utique qui se ab errore conuertunt, ne quem desperatio non reuocet a culpa! quam uero moderatus est, ut neque difficilis uenia nec remissa sit indulgentia, ne [*]( 7 Esai. 12, 3 9 Luc. 13, 28 16 Hebr. 5, 13 17 Luc. 16, 1 20 Loc. 16, 9, ) [*]( 3 pauperem et diuitem X 6 constitutua (us in ras) erat (8. u. m3) P constitutus L qua dicit] quo diuite P (cit m3 8. uite) L 7 delectibus P (laticibus 8. lectibus m3) L 8 luxorioso (v a. Q pr. m2) P 10 cura ... caelorum om. PBLX, cf. 188, 4 et isaac X 14 firmitatem X iudaeorum perfidiam y 16 supplantatis P (-tur m2) L 19 sitJ est FOV fortassis C 20 hoc P (hic m3) L 25 quem] que PBLX )

pulchre autem posuit: si peccauerit in te; non enim aequa condicio in deum hominemque peccare. denique apostolus, qui diuini est uerus interpres oraculi: haereticum inquit post unam correptionem deuita, quia non est aeque perfidia ut culpa ueniabilis. et quoniam plerumque per [*]( E ) inperitiam error obrepit, corripiendum praecepit, ut aut pertinacia uitetur aut prolapsio corrigatur.

Uerum quid est: si septies conuersus fuerit ad te, [*](17,4) dimitte illi? num ueniae numerus praefinitur an uero quia, cum septimo die requieuerit deus ab omnibus operibus suis, post ebdomadam istius mundi quies nobis diuturna promittitur, ut quemadmodum mala istius mundi feriata cessabunt ita [*]( F ) etiam uindictae seueritas conquiescat? sabbatum autem non solum dierum, sed etiam mensum est, et ideo septimi mensis [*]( 2 Matth. 18, 15 9 II Thess. 3, 15 14 Beg. I 2, 25 15 Tit. 3, 10 22 Gen. 2, 2 ) [*]( 1 coniuentia G conhibentia PBL cohibentia aX (h 8. u. n) conibentia CEfT 3 illam ET te et] temet FO V 6 amicum] ad amicum P (ad eras.) L te magis PL 10 aestimetis PL infirmus (i 8. u m3) P 13 in te 8. u. m3 P, om. L 14 hominesque P hominisque L 15 uersus (s pr. eras.) P 18 praecipit FOV ut om. X 22 cum om. X 23 ebdomadi PaCETV ebdomada cet. 26 et 402, 1 mensum P (-ium m.2) L mensuum B (uù loco pr. in ras.) aFG et (u pr. ex i) COnV mensium cet. ) [*]( XXXII. Ambr. pars 4. ) [*]( 26 )

ergo quamuis secundum litteram discas frequenter ignoscere nec indignationem tenere — nihil enim est quo possit offendi cui ignoscendi est consuetudo —, tamen agnosce mysterium. neque enim otiose sabbato dixit dominus mulieri: dimissa es ab infirmitate tua ostendens plebi suae, quae sicut mulier illa uocata sequeretur, aduentu suo se remisisse peccata. septuagies itaque et septies Lamech condemnatur, quia [*]( C ) grauius delinquit qui scelus dum punit admittit. omnem autem enormitatem sceleris baptismi sacramenta dimittunt. disce ergo donare iniurias tuas, quia persecutoribus suis Christus ignouit. [*]( 1 Lenit. 23, 15 sq.; 25, 8 et 10 sq. 6 Matth. 18, 22 7 Lnc. 3, 37 8 Sap. 4, 11 9 Luc. 3, 23 sqq. 15 Luc. 13, 12 18 Gen. 4, 24 21 Luc. 23, 34 ) [*]( 1 decimo L nec] non PBL 2 quoque nec annorum s. u. m3 P, om. L nec] neque BFO regenerationum E (re eras.) yT uenerationum PL 4 ebdomada αCLχ ebdomadas (s del.) BK ebdomas PFO et (as ex adas) V 5 iubeleus (i 8. e pr.) Ej iubileu6 LN nobis dns uoluit X noluit nobis dns CX 7 septuagies (0 et ea 8. u.) P R lucan Pml lucam PM3 cet. enoc PCL malitiam L mutaret (im add. tn2) P 9 septuagesima (a pr. s. u. m2) P septuagensima X (n eras. OK) 10 uatus est V (est exp.) natus αγ ex] de PL 12 discam PL dicas 0 et (corr. m2) KV 13 uel indignationem non tenere y quod FOV 15 dns dixit C demissa (dim. m2) P 17 se om. Cχ peccato X 18 et om. Gf et m1 F, itaque et om. L 20 inormitatem P (en. M2) LX 21 Christus om. X (in V add. m2) )

Nec illud otiosum, quod sabbato passus est magno significans fore sabbatum, quo mors destrueretur a Christo. quodsi Iudaei sabbatum ita celebrant, ut et mensem et annum totum quasi sabbatum habeant, quanto magis nos resurrectionem [*]( D ) domini celebrare debemus! et ideo maiores tradidere nobis pentecostes omnes quinquaginta dies ut paschae celebrandos, quia octauae ebdomadae initium pentecosten facit. unde et apostolus quasi Christi discipulus, qui sciret diuersitatem esse temporum, scribens ad Corinthios aput uos inquit forsitan manebo et hiemabo et infra: manebo autem Ephesi usque ad pentecosten; ostium enim mihi apertum est magnum. itaque aput Corinthios hiemem agit quorum erroribus [*]( E ) angebatur, quod eorum circa dei cultum frigeret adfectus; cum Ephesiis pentecosten celebrat atque his tradit mysteria, relaxat animum, quia fidei cernebat ardore feruentes. ergo per hos quinquaginta dies ieiunium nescit ecclesia sicut dominica, qua dominus resurrexit, et sunt omnes dies tamquam dominica.

erit et alia dominica, qua dominicum corpus resurgat. nouit hanc Paulus, qui ait: uos autem estis corpus Christi et [*]( F ) membra ex membris. hoc enim corpus domini et ossa de ossibus eius capiti cohaerebunt, caput autem ecclesiae Christus. tunc ergo cessabit ieiunium, quoniam in perpetua iocunditate [*]( 1 Lnc. 23, 54 Matth. 27, 62 2 Leuit. 25, 10 sq. 9 I Cor. 16, 6 10 I Cor. 16, 8 sq. 19 I Cor. 12, 27 21 Ephes. 5, 23 ) [*]( 1 quod] qm E quo T ut G passus (pas in ras.) P magno G (o ex a) r et (Q s. 9) m3 P, m2 nV magna E (v 8. a m2) T 2 destruetur αχ 3 indI (s. m3 iudei) P iudaeis Cπ (s eras.) V 5 tradedere (i s. e pr. m3) P tradere L tradiderunt x 6 L P octauae ebdomade C octauae ebdomades a octauae ebdomadis Xy octo ebdomadae PL octo ebdomades B 7 d̩e̩ initium P faciant PL 9 et 12 chorinthios PL 10 efesi P 11 ostium (i ex e m2) P 13 frigesceret P (e pr. ex i m2, t 8. u. ml) L 14 efesiis P ephesis XL pentecoste x tradet P (-it m3) BLX (-it m2 π) 15 ardorem Pm2 X (in πV corr.) L PL Lu C 16 qua (a in ras.) P quia LX (qua corr. OKV) 17 et alt. om. CG 18 hunc P (a s. u m2) L 21 coherebunt capiti ET 22 iucunditate B ) [*]( 26* )

hoc mysterium Petrus scire[*]( BI ) non potuit. fortasse scierit de Enoch: quis tamen potuit mysterium absconditum in deo humana mente conprehendere? ueniat ergo dominus in meam animam, in meam mentem atque eam subiciat sibi, ut cum subiecta mens fuerit mea, dicam: non timebo mala, quoniam tu mecum es.

Si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis [*](7,6) huic arbori mori: \'eradicare et iactare in mare\', et obaudiet uos. de grano sinapis supra dictum est, nunc de [*]( OI ) arbore mori est disputandum. arborem lego, non tamen arborem credo. nam quae ratio, qui profectus hic noster, ut arbor, quae laborantibus agricolis ferat fructus, eradicetur et mittatur in mare? licet hoc pro uirtute fidei possibile iudicemus, ut sensibilibus inperiis natura insensibilis obsequatur, quid sibi uult tamen etiam ipsa arboris species? legi quidem: pastor [*]( 1 I Cor. 15, 26 4 Gen. 5, 24. Sap. 4, 11 5 1 Cor. 15, 55 7 Apoc. 20, 6 9 I Cor. 15, 20 11 Coloss. 1, 26 14 Ps. 22, 4 18 1. VII 88. 176 sqq. 24 Amoa 7, 14 ) [*]( 1 cesaanit PBLX (-bit carr. PKV) 2 distruitur X 3 destrncta. (m eras.) P 4 destrueret et P (et exp. m2) L 7 resurget (i «. e alt.) P resurgit X 8 partem (a ex u m2) P 10 ecclesia et L ecclesia est et P 12 humanu (a 8. 9) P 13 mea anima P (M2 meft aninia) B mea mente P (meā mentfi m2) B 14 fuerit mens mea EfT mea mens fuerit X 16 dicetis (e ex i m3) P dicitis π 17 mori] om. PL moro C (item u. 19) 18 uos] nobis XF 19 moria (s del.) X nonj dum P (exp. et 8. m2 non) B 22 mari αΒπ maria X )

sed cum in alio euangelii libro de monte sit dictum, [*]( E ) cuius species nuda gignentium uitium olearumque ieiuna, infecunda messibus, apta latibulis bestiarum ferarumque cursibus inquieta extollentem se altitudinem nequitiae spiritalis uideatur exprimere, sicut scriptum est: ecce ego ad te, mons corrupte, qui corrumpis omnem terram, congruit ut hoc quoque loco opinemur id dictum, quoniam fides spiritum excludit inmundum, maxime cum arboris natura huic concurrat opinioni. nam fructus eius primo albet in flore, [*](F ) deinde iam formatus inrutilat, maturitate nigrescit. diabolus quoque ex albenti angelicae flore naturae et potestate rutilanti praeuaricatione deiectus taetro inhorruit odore peccati. en tibi [*](17,6) illud arbori mori dicentem: eradicare et iactare in mare, cum legionem eicit ex homine, in porcos transire permittit, qui exagitati diabolico spiritu se in maria demerserunt.

hic igitur locus hortatorius ad fidem docens moraliter etiam ea [*]( 1478 A ) quae solidata sunt fide posse dissolui. ex fide autem caritas, [*]( 8 Matth. 17, 19 9 Sanuet. bell. lug. 79, 6 11 II Cor. 10, 5 Ephes. 6, 12 12 Hier. 28 (51), 25 21 Lnc. 8, 30 aqq. 24 I Cor. 13, 13 ) [*]( 1 cabrarum (p 8. b m3) P 3 gentium propheta X fructus PBL 4 sernisse (s pr. eras., se s. u. m3) sed (d s. u. m3) P eruisse sed BX 5 decolores PLy 6 nutriturus X 8 dictum sit C 9 uitiorum P (or eras.) BL 10 latibulis P (lis in ras. m2) latibus L 12 sicut et PBX (et 8. u. PF) 16 fructus eius (ius in u. ult. m3) P fractu se L albet] habet y, 18 potestate P (tes in ras., tate s. u.) post BL 20 illud X illum X erit illud cet. arboris PL dicentem aCX dicenti ET dicente P (-is m3) BGffL 21 eicit aCX eiecit cet. 22 in m2 in mg. P 23 horta*torius (r eras.) P 24 solida PBL )

Sequitur ut nemo in operibus glorietur, quia iure domino [*](17,7 sqq. ) debemus obsequium. nam si tu non dicis seruo aranti aut oues pascenti: transi, recumbe — ubi intellegitur quia nullus recumbit, nisi ante transierit; denique et Moyses ante transiuit, ut magnum uisum uideret — si ergo tu non solum non dicis [*]( B ) seruo tuo: recumbe, sed exigis ab eo aliud ministerium et gratias ei non agis, ita nec in te patitur dominus unius usum esse operis aut laboris, quia, dum uiuimus, debemus semper operari.

ergo agnosce esse te seruum plurimis obsequiis [*](17,10) defaeneratum. non te praeferas, quia filius dei diceris — agnoscenda gratia, sed non ignoranda natura — neque te iactes, si bene seruisti, quod facere debuisti. obsequitur sol, obtemperat [*]( c ) luna, seruiunt angeli. uas gentium electus a domino non sum inquit dignus uocari apostolus, quia persecutus sum ecclesiam dei. deinde alibi nullius se ostendens conscium culpae subiecit: sed non in hoc iustificatus sum. et nos ergo non a nobis laudem exigamus nec praeripiamus iudicium dei et praeueniamus sententiam iudicis, sed suo tempori, suo[*](17,16 sq. ) iudici reseruemus. posthac reprehenduntur ingrati atque ita demum ad tractatum futuri uenitur iudicii.

[*](17,31 sq. ) In illa hora qui fuerit in tecto et uasa eius in domo, [*]( D ) ne descendat tollere illa et qui in agro similiter non redeat retro.

memores estote uxoris Loth. interrogatus [*](17,20 sq. ) a discipulis dominus quando ueniret regnum dei ait: regnum dei intra uos est, utique per ueritatem gratiae, non per [*]( 6 Exod. 3, 3 15 Act. 9, 15. I Cor. 15, 9 18 I Cor. 4, 4 25 Luc. 17, 20 sq. (ὑπὸ tujv (Φαριϭαίων); cf. Act. 1, 6 ) [*]( 1 rorsum X 4 senoranti P (m2 serao aranti) seueranti L 7 non solum om. PBL 8 eiiges P (-ia m3) BL 9 ages P (-is m3) BL 11 agnosce te esse ex agnoscite esse X obsequiis (ii in ras. ex i) P 16 persequutuB aFV 19 nec] ne P praeponamus P (praeripiamus m3) L 21 posthac scripsi post hanc (haec m2 E) libri 22 iudicii uenitur x 27 non 8. u. m3 P om. L )

terrorem omnibus iudicii inminentis incuteret nec securitatem dilationis adferret. et ne uideretur contristare discipulos, si his aliquid denegaret, ait in alio libro: de die autem et hora nemo scit, neque angeli caelorum neque filius. bene medie posuit filium; est enim idem filius hominis filius dei, ut magis dictum secundum filium hominis aestimemus. quia temporum finem non per naturam hominis, sed per [*]( F ) naturam dei nouit. nec alienum tamen a fide est, si filium accipias dei. quid enim est quod bonus pater filium celauerit. cui omnia dedit? aut quomodo non dedit cognitionem temporis qui dedit ipsius iudicii potestatem? quomodo autem filius nescire potest quod pater nouit, cum in patre filius sit et spiritus scrutetur etiam alta dei, cum ipse filius altitudo sit diuitiarum sapientiae et scientiae dei? sed cur nolit dicere ostendit [*]( 1479 A ) alio loco: non est uestrum scire tempora et annos, quae pater posuit in sua potestate.

uidetis quo tendat qui trinitatem negat unius potestatis, ut sit aliquid quod nesciat filius? cur enim celaret filium proprium pater? aut enim inuidiae causa nolumus aliis intimare quod scimus aut [*]( 1 I Cor. 7, 22 4 Matth. 24, 30 sq. 7 Matth. 24, 86 13 Ioh. 3, 35 15 Ioh. 5, 22 16 Ioh. 14, 11. I Cor. 2, 10 17 Rom. 11, 34 19 Act. 1, 7 ) [*]( 1 esse liber X 2 eam enim partem X 4 uenturas P (m2 -um) L 5 nec... adferret in mg. inf. m3 P, om. L; nec... (7) denegaret om. a et ne uideretur] nec miseretur P (et ne nide 8. n̩e̩c̩ m̩ι̩s̩e̩ m3) L 7 digeret (m3 denegaret) P diceret L negaret y sed ait P (sed exp. m2) L de hac hora nemo scit (om. in alio libro de die autem et) PL 9 bene enim m. a bene autem m. ET medie aCT et (ũ m2 8. e) E mediae PBG-( medium LX 13 filium (o m2 8. u̩m̩) P 14 cui] qui aBFV et (c 8. q) m3P, m2π 15 qui P (c a. q m3) cui CGπ 17 * sit (e eras.) P 18 nolit P (t 8. u.) BCX noluit aX noluerit (uer 8. u. m2) L 21 qui om. OV 22 celaret fllium s. u. m2 P, om. L proprius P (-um corr.) L )

quid enim est quod nesciat ille sicut fulgur [*](17,24) coruscans, eo quod lux, dei filius, interna mysterii caelestis[*](17,31) inluminet? in illa, inquit, hora. ergo et horam nouit, sed nouit sibi, mihi nescit. bene autem causam diluuii et incendii et iudicii de nostris adserit prodisse peccatis, quia deus malum non creauit, sed nostra sibi merita reppererunt.

[*](17,27) Edebant enim et bibebant, uxores ducebant et [*]( c ) nubebant. non quia coniugia damnentur, neque enim alimenta damnantur, cum in istis successionis, in illis naturae subsidia sint — alioquin de hoc mundo est exeundum — sed in omnibus modus quaeritur, quidquid autem abundantius a malo est. sit aliqui consensus ad tempus, ut uacemus orationi: sit aliqua inter sollicitudines mundi et intemperantiae crapulam sobrietas religionis et indutiae castitatis.

ergo quia propter [*]( D ) inprobos necesse est probi in hoc saeculo contritionem cordis animique patiantur, quo uberiorem mercedem accipiant in futurum, remediis instruuntur, utqui in Iudaea sunt fugiant in montes. quae est ista Iudaea? noui enim et aliam Iudaeam secundum spiritum, non secundum litteram; notus enim in [*]( 6 Ioh. 1, 9 14 Matth. 5, 37 16 I Cor. 7, 5 20 Matth. 24, 16 22 Ps. 75, 2 ) [*]( 1 prodamus (sic quoque L)... proditoris in mg. inf. P in om. P ml BL; inuidia in P m2 inuidiae in ET suspicio in filium ET 5 diei P (m2 dl) L inferna P (t 8. f m3) L 7 deluuii (i m3 s. e) P 8 et iudicii om. X prodisse in mg. P dns ET 9 merita sibi X 10 bibunt (m3 bibebant) P et uxores Εγ T ducebunt et nubebunt (bis -bant m3) P 11 elementa PBL 12 aucceesiones PBLX 14 autem] enim C 15 est P m3, om. Pml BL sit om. X aliquis Εγ T et (8 8. u.) V orationi (i ait. ex is) P oratio FOV 16 sit αCπχ et (m2 in ras.) P set B sed L si FO si* V crapulam arcy crapulas P (cf. adn. sequ.) crapula cet. 17 sob Rietas (8 pr. 8. u. et R ex corr. in2) P oblitus L quia (a s. u. m2) P qui L 19 animaeque PBL quod PLX (d del. Pre) 20 fugient / (in G coir.) )

Adest itaque iudicii dies. si uis non conprehendi, cottidie tunc, cottidie fuge. quaeris quo fugias? ascende in montem [*]( F ) qui euangeliz as Sion, ut excelsorum uertice possis eminere meritorum; deus enim montium et non deus uallium est. ascende eo, ubi Christus sedet ad dexteram dei, cuius fundamenta in montibus sanctis et montes in circuitu eius. mons tuus Paulus, mons tuus Petrus est. supra illorum fidem mentis tuae locato uestigium. in lege dei atque haereditate fidei constitutos iudicii dies non ad poenam inuenit, sed ad gloriam.

si quis etiam in tecto situs, hoc est superiora iam [*]( 1480 A ) [*](17,31) domus suae eminentiumque uirtutum culmen ascendit, ad terrena mundi huius opera non recidat. noui enim tectum in quo Rahab, illa typo meretrix, mysterio ecclesia, sacramentorum consortio populis copulata gentilibus exploratores, quos Iesus direxit, abscondit. qui si ad inferiora descendissent domus, ab [*]( 2 Esai. 64, 1 et 3 3 Luc. 21, 33 6 Ps. 138, 8 10 Esai. 40, 9 12 Reg. III 21 (20), 28 13 Rom. 8, 34. Coloss. 3, 1. Ps. 86, 1 14 Ps. 124, 2 20 Ioa. 2, 1 ) [*]( 1 possint PBL metum aC 2 sit scriptum (scriptum s. u. m3) P, scriptum om. L autem] ante te X, a te B, a F et (tremona sicf) On 3 montis FOV occupabit a et (b ex u) EG occupauit cet. 4 poterint et seruant X 5 me igitur X 6 profundumJ fundum Cπχ 10 quo (om. modo) PL 11 ut 8. u. m2 P, om. L 13 sedit X 17 constitutos V (o alt. ex u) Cπχ constitutis Pml aBL constitutus Pm2 FO dies iudicii PBL uenit PBL te inuenit aC 18 quid P (s 8. d) L positus x 20 recedat P (recidat m3) aL recedat X (recidat m2 it) accedat X 21 rahab 0f et (h s. u.) rc raab cet. 22 genitalibuB P (gentilibus corr.) L gentibus ay ihus (s s. u. m3) P )