Expositio Evangelii secundum Lucan

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Quarta (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.4). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1902.

hos ergo duos denarios, licet horum quoque librorum quattuor formas non absurdum sit intellegere, accepit stabularius. qui? ille forsitan qui ait: et aestimo ut stercora, ut Christum lucri faciam, quo curam haberet hominis uulnerati. stabularius itaque ille [*]( B ) est qui dixit: misit me Christus euangelizare. stabularii sunt illi quibus dicitur: ite in orbem uniuersum et praedicate euangelium uniuersae creaturae et qui crediderit et baptizatus fuerit, hic saluus erit, saluus utique a morte, saluus a uulnere quod infixum est a latronibus.

Beatus ille stabularius, qui alterius curare uulnera potest, [*](10,35) beatus ille cui dicit Iesus: quodcumque supererogaueris reuertens reddam tibi. bonus dispensator, qui etiam [*]( c ) supererogat. bonus dispensator Paulus, cuius sermones et epistulae ueluti ei ratione quam acceperat superfluunt. moderatum domini mandatum prope inmoderato labore mentis et corporis exsecutus, ut multos ab aegritudine graui spiritalis adloquii dispensatione releuaret. bonus ergo stabularius stabuli eius, in quo agnouit asina praesaepe domini sui et in quo greges clauduntur agnorum, ne frementibus ad caulas rapacibus [*]( D ) [*]( 4IPetr.I,19 SPhiHpp.3,8 10 I Cor. 1, 17 HMarc. 15,16 23Esai.l,3 24Verg.Aen.Vini, 60 ) [*]( 1 denarii (i ex o m2) P 4 pretio (ao a. o m3) sanguinis (e a. is m3) A pretioso sanguine cet. 5 ultima e multis ulcera P 6 IllI PL 7 accipit a0/ quia (a 8. M. M<3) E 8 aestimo (o in ras.) a estimor P (r er<M.) aestimor BLX (r exp. F) ut stercora Αχ. stercora M<. lucrifaciam (r a. M. M!-2) P lucifaciam -L 9 quo] qui G\'Y ut PBL itaque om. \')\' est ille ΡαΒCΧχ 15 uulnera curare x 16 dicitur (nr eras.) P lesua] dus ΕγΤΧ supererogaberis A 19 superfluum PL 21 grauis AFO et (8 eras.) E (s exp.) V 22 in d<! !. w<3 f, OM. L 23 asinaa GγΟV, OM. ET praesppiutn X 24 grex clauditur PL )

316
lupis facilis in ouilia sit incursus.

spondet ergo mercedem se redditurum. quando reuerteris, domine, nisi iudicii die? nam licet ubique sis semper et stans in medio nostrum non cernaris a nobis, erit tamen tempus quo uniuersa caro te aspiciat reuertentem. reddes ergo quod debes. beati quibus est debitor deus! utinam nos simus idonei debitores. utinam quod accepimus possimus exsoluere nec nos aut sacerdotii aut ministerii munus [*]( E ) extollat! quomodo reddes, domine Iesu? promisisti quidem in caelo bonis copiosam esse mercedem, reddes tamen et cum: dices: euge. bone sente, quoniam super pauca fidelis fuisti, super multa te constituam, intra in gaudium domini tui.

ergo quoniam nemo magia proximus quam qui uulnera nostra curauit, diligamus eum quasi dominum, diligamus et quasi proximum; nihil enim tam proximum quam caput membris. diligamus etiam eum qui imitator est Christi, [*]( F ) diligamus eum qui inopiae alterius corporis unitate conpatitur. non enim cognatio facit proximum. sed misericordia, quia misericordia secundum naturam; nihil enim tam secundum naturam quam iuuare consortem naturae.

Dictum est igitur de misericordia, sed non una est forma [*](10,42) uirtutis. subicitur Marthae exemplo et Mariae alterius operibus actuosa deuotio, alterius religiosa mentis intentio dei uerbo, quae si cum fide congruat, etiam ipsis operibus antefertur [*](10,49) iuxta quod scriptum est: Maria optimam partem sibi elegit, quae non auferetur illi. studeamus igitur et nos habere quod nemo nobis possit auferre, non ut perfunctoria, [*]( 143OA ) [*]( 8 Matth. 5, 12 10 Matth. 25, 21 15 I Cor. 6, 15, Ephes. 5, 30 ) [*]( 1 ingreaaua X epondit X/ (-et m2 ET) 8 et OM. X nostrorum αΧχ 5 est debitor d9 A es debitor cet. 6 utinam... debitorea « mg. inf. P 7 ne ctC 9 caelis PBL et A 10 dices ΑαC dicis ce<- euge euge X serue bone ΡγL serue et fidelis C supra ΑΡχπ 11 supra jPZ/ 14 et] eum PL 16 eum] etiam eam ΕγΤ nnitate (e s. M.) J. 17 quam X 23 ipsi P (-is m2) L 24 est 8. tt. m2 JE\', om. r 26 perfunctoriae ΡαΒL perfunctorias X (a eras. OV, f.Bp. tt) )

317
sed diligens audientia deferatur; solent enim etiam ipsius semina uerbi caelestis aufen-i, si secus uiam sint seminata. agat te sicut Mariam desiderium sapientiae; hoc enim maius, hoc perfectius opus nec ministerii cura cognitionem uerbi caelestis auertat nec arguas eos et otiosos iudices, quos uideas studere sapientiae; hanc enim sibi cohabitantem Salomon ille pacificus adsciuit.

nec Martha tamen in bono ministerio reprehenditur, [*]( B ) sed Maria, quod meliorem partem sibi elegerit, antefertur; Iesus enim multis abundat et multa largitur. et ideo sapientior quod principale aduertit elegit. denique apostoli optimum non putarunt relinquere dei uerbum et ministrare mensis. sed utrumque munus sapientiae; nam et Stephanus plenus sapientiae minister electus. et ideo qui ministrat doctori deferat et ministrantem doctor inuitet et prouocet; unum enim corpus ecclesiae, etsi diuersa membra: alterum [*]( c ) altero eget. non potest dicere oculus manui: operam tuam non desidero aut iterum caput pedibus et auricula senegare esse de corpore; nam etsi alia principalia, tamen alia necessaria. sapientia in capite, actus in manibus; oculi enim sapientis in capite eius, quia ille uere sapit cuius animus in Christo est et cuius interior oculus erigitur ad superna. et ideo sapientis oculi eius in capite ipsius, stulti autem in calcaneo.

Quis uestrum habena amicum et ibit ad illum media [*](11,5) nocte et dicit illi: amice, commoda mihi tres panes. alius praecepti locus est, ut omnibus momentis non solum diebus, sed etiam noctibus oratio deferatur: uides enim quod [*]( 1 Lnc. 8, 5 et 12 6 Sap. 9, 10, Pronerb. 8, 12 10 Act. 6, 2 12Act.6,5 15ICor.l2,12sq. 16 I Cor. 12, 21 22 Eccl. 2, 14 ) [*]( 1 enim s. <t. m3 jl 4 a cognitione aZy 5 otiosos (sos e.c saa) P 9 leans] dns X 10 ante quod at!d. iudicatur quia X 11 putauerunt αχ 12 sapientiae est BX Btefanas P 13 sapientia X electus est PBL 15 enim est corpus -PZ 16 operA tua jlcd3 et (~ &M <T<M.) G opera taa PCΕγLTX 17 et ΑΡΧχ aut cet. 18 de corpore esse X 20 uere ille C 21 oculos interior X 22 eius del. m2 POre, om. Cχ ipsioa] eius X 25 dicet αCπχ 27 oratio non difFeratur K )

318
iste qui media nocte perrexit tres panes ab amico suo postulans et in ipsa petendi intentione persistens non defrudetur oratis. qui sunt isti tres panes nisi mysterii caelestis alimentum? [*]( E ) quod si diligas dominum deum tuum, non solum tibi, sed etiam aliis poteris emereri. quis autem amicior nobis quam qui pro nobis corpus suum tradidit? petiit ab hoc media nocte panes Dauid et accepit; petiit enim quando dicebat: media nocte surgebam ad confitendum tibi; ideo meruit hos panes quos adposuit nobis edendos. petiit cum dicit: lauabo per singulas noctes lectum meum; neque enim timuit ne excitaret dormientem quem scit semper uibrare uigilantem.

et ideo [*]( F ) scriptorum memores noctibus ac diebus orationibus insistentes peccatis nostris ueniam postulemus. nam si ille tam sanctus et qui regni erat necessitatibus occupatus septies in die laudem domino dicebat matutinis et uespertinis sacrificiis semper intentus, quid nos facere oportet, qui eo amplius rogare debemus quo frequentius carnis ac mentis fragilitate delinquimus. ut de uia lassis et istius aeui cursu ac uitae huius anfractu grauiter fatigatis panis refectionis deesse non possit, qui hominis corda confirmet?

Nec solum media nocte dominus, sed omnibus prope docet [*]( 1431 A ) uigilandum esse momentis; uenit enim et uespertina et secunda. et tertia uigilia et pulsare consueuit. beati itaque serui illi, quos cum uenerit dominus inueniet uigilantes. si ergo desideras ut uirtus dei praecingat se et ministret tibi, [*]( 7 Ps. 118, 62 9 Ps. 6, 7 11 Ps. 7, 19; Hier. 1, 11 14 Ps. 118, 164 19 Pa. 103, 15 23 Luc. 12, 37 (cf. 17, 8) ) [*]( 1 qui s. u. A III P (ex 1111) L 2 in s. M. m2 F, et in ipsa in ras. L defraudetur A (a s. M. m3) / (tM y a &. M. m2) CX defrMdatnr PaBL 3 oratii P (ł is s. i alt. m3; in mg. m3 t orationis) L orans ET III PL 5 poteris (o ex u) P 7 et A petiit ct cet. accepit. uides enim quod iste petiit quando Y 8 et ideo X 9 lauabo ac lauorabo P 11 uibrare] ow. PL oigilare X 12 orationibua insietentes A orationi instantes ce<. (cf. Rom. 12, 12; Col. 4, 2) 15 et om. X 16 qao (s. m3 i qui) P 17 augmentis P (c a. ụg m2) Z 22 esse uigilandum C 24 inueniet] inuenerit y 25 ae] te JJC (s <. t m3 A, m2 π; ł se m2 s. te F) tibi (t s. K. m2) J. )

319
uigilandum est semper; multae enim insidiae sunt nobis et grauis corporis somnus, quem si dormire mens coeperit, uigorem suae uirtutis amittet. excita igitur somnum tuum, ut pulses ostium Christi, quod aperiri sibi etiam Paulus [*]( B ) exposcit non solum suis, sed etiam populi orationibus obsecrans se iuuari, ut aperiatur sibi ostium ad loquendum mysterium Christi. et fortasse illud est ostium, quod apertum uidit Iohannes; uidit enim et dixit: post haec uidi et ecce ostium apertum in caelo et uox prima, quam audiui tamquam tubam loquentem mecum et dicentem: ascende huc et ostendam tibi quae oportet fieri. apertum est igitur ostium Iohanni, apertum est ostium Paulo, ut nobis panes quos ederemus acciperet. perseuerauit enim ostium [*]( c ) pulsans oportune, inportune, ut gentes mundani tramitis labore uexatos alimoniae caelestis ubertate recrearet.

ergo praeceptiuus locus frequenter orandi, spes inpetrandi, ratio persuadendi prius in praecepto, post in exemplo. qui enim promittit aliquid spem debet adferre promissi, ut monitis oboedientia deferatur, promissis fides, quae humanae contemplatione pietatis in maius aeternae spem pietatis adquirit, si tamen aequa poscantur, ne [*]( D ) in peccatum uertatur oratio. nec erubuit aliquid saepius postulare, ne uel diffidere de domini misericordia uideretur uel adroganter dolere quod non prima prece aliquid inpetrauerit — propter hoc inquit ter dominum rogaui — et ostendit [*]( 1 Eccli. 11, 31; cf. Cic. pro Sestio 102, pro Plancio 59 (Accius Atrei fragm. 9\' R) 4 Coloas. 4, 3 8 Apoc. 4, 1 12 II Cor. 12, 2 21 Pe. 108, 7 24 II Cor. 12, 8 ) [*]( 2 nobis A (tM mg. m3 boniB) o, bonis cet. quem] cum / 3 amittet (-it m2) P amittit aX 6 adiuuari L ostium sibi χ 9 apertum est in A audiui (u alt. N. M. m3) P 10 loquentem] canentem a 11 aacende] ueni X oporteat BCFV oporteret O 12est (ante ostium) eras. P, om. BL 13 acciperent αCPBL enim OMt. PL 14 oporṭụṇẹ inportune (inportune s. M. m3) P inoportune f. M. GL 15 ueiatos (a a. o m2) P aexatM B (a alt. M! o) χ alimoniae (i Ff. m2 f.c o) P 16 frequenter (que &. M. m3) P 17 post praecepto add. ponitur s. M. m3 P, ponit X 18 afferre (r alt. N. u.) A 23 dolore B et (e s. o alt. m2) jl, (m2 -erc) C )

320
quod frequenter deus ideo non concedat oratus, quod inutilia iudicet quae nos profutura credamus.

Omne regnum in se ipsum diuisum desolabitur. [*]( E ) [*](11,17) causa dicti huius ea est, quod in Belzebub principe daemoniorum eicere daemonia dicebatur, ut ostenderet regnum suum indiuiduum esse atque perpetuum. meritoque etiam Pilato respondit: regnum meum non est de hoc mundo. et ideo qui non in Christo spem gerunt, sed in principe daemoniorum eici daemones opinantur, eos regni negat esse perpetui, quod spectat ad populum Iudaeorum, qui huiuscemodi [*]( F ) passionibus ad daemonium eiciendum daemonii arcessat auxilium. nam quemadmodum potest, cum fides scindatur, et regnum manere diuisum? etenim cum m lege sit populus Iudaeorum, Christus quoque secundum carnem ex lege generatus sit, quomodo potest regnum Iudaeorum esse perpetuum, quod ex lege est, cum populus ipse diuidat legem, quando a legis populo Iesus negatur, qui ex lege debetur? ita ex parte se fides Iudaeicae plebis inpugnat et inpugnando diuiditur, diuidendo dissoluitur. et ideo regnum ecclesiae manebit aeternum. quia indiuidua fides, corpus est unum; unus enim dominus, una [*]( 1432A ) fides, unum baptisma, unus deus et pater omnium qui super omnes et per omnes et in omnibus.

quanta hic sacrilegi furoris amentia, ut cum dei filius ad inmundos spiritus conterendos et ad manubias mundani principis auferendas susceperit carnem et destruendae nequitiae spiritalis hominibus [*]( 71oh.ls.36 13 Rom. 9, 3 sq. 20Ethes.4,5sq. 25Ephea.6,12 ) [*]( 3 post desolabitur add. et domus supra domum cadet C et (MH. et) in mg. m2 V 4 bezebul (b ex 1 m3) P beelzebub αΒΕγΤ belzebub G principem AFLV et (m ertM.) jBOtT 5 eiecere P 6 meritoque (que a. M.) P 8 principem .F et (m eras.) ΡΒΟπ V 9 opinantur Αα opinentur ce<. (-antur m2 PjFOK) 10 huiusmodi A 11 arcessit PaBL 12 fides (e ex i m2) P <scindatQr (i in ras.) et A acinditM JT scindatur cet. 13 indiuisum eC et (in s. M.) A, m2 0 15 regnum potest χ 18 iudaeicae Α iadfucae cet. 19 in aetemum PoLLY 23 per omnia .P.B.FO per oma (a <M ras.) K 23 sacrilegii A sacrilegis <9 et (s er<M.) K )

321
quoque dederit potestatem, diuidens spolia eius, quod insigne est triumphantis, aliqui sibi adiumentum et praesidia diabolicae [*]( B ) [*](11,20) potestatis adsciscant, cum in digito dei uel certe secundum Matthaeum in spiritu dei daemones excludantur! unde intellegitur indiuiduum quoddam uelut corpus esse diuinitatis regnum, cum Christus dei dextera sit, spiritus autem digiti speciem uelut unius secundum diuinitatem corporis seriem uideatur exprimere. nonne uidetur indiuiduum esse regnum, cum uelut corpus sit indiuisum? habitat enim, ut legisti, [*]( c ) corporaliter plenitudo diuinitatis in Christo. quod utique et de patre negare non poteris et de spiritu negare non debes. nec tibi membrorum conparatione nostrorum portio quaedam uideatur facienda uirtutis; indiuiduae enim rei non potest esse diuisio et ideo ad formam unitatis, non ad distinctionem potestatis referenda digiti nuncupatio est, cum dextera dei dicat: ego et pater unum sumus, sed licet indiuidua diuinitas, distincta persona est.

digitus tamen cum dicitur spiritus, [*](D ) operatoria uirtus significatur, quod diuinorum operum sicut pater et filius ita et spiritus sanctus operator sit. Dauid enim dicit: quoniam uidebo caelos opera digitorum tuorum et in XXXII psalmo: et spiritu oris eius omnis uirtus eorum. et Paulus ait: haec autem omnia operatur unus atque idem spiritus diuidens singulis prout uult. et id cum dicit:

quodsi in spiritu dei ego eicio daemonia, [*]( E ) [*]( 4 Matth. 12. 28 9 Coloss. 2, 9 16 loh. 10, 30 20 Pa. 8, 4 21 Pa. 32, 6 22ICor.l2,ll 24Matth.l2.28 ) [*]( 2 triumphantes (-is Mt<8) 4. et] ac BL ad P 3 adsciscant (n a. M.) ji 4 matheum A in spu dl s. u. m3 F, om. L 5 quoddam (d otM. s. M.) A 6 ante reguum add. et a. M. Mt3 A, P (eras.) cet. Cbristca] apa BL dei OM. A 7 specie ΕγΤ 8 nonne] non P indiuiduum (ti tert. s. M.) A 9 cum] dum (d ex t) P habitant P (n eras.) L 10 diuinitatis (ni s. M.) A 11 et alt.] sed X 12 comparatione (ra N. M.) JL 15 noncupatio P cum] cum et LX 16 diuinitas A (ti s. u. m3) jEyr diuinitatis eet. 19 operatus PL et (om. ait) G 21 XXX secundo A tricesimo (trisensmto G) secunda αΒχ trigesimo (om. secnndo) C 22 scs paulus PL omnia s. M. F 23 id APBL ideo C is K hic Χχ ) [*]( XXXII. Ambr. par<t 4. ) [*]( 21 )

322
profecto praeuenit in uos regnum dei, simul ostendit imperialem quandam esse sancti spiritus potestatem, in quo regnum est dei, nos quoque, in quibus habitat spiritus, regalem domum. unde et in posterioribus dixit: regnum dei intra uos eat. et ideo diuinitatis et dominationis et imperatoriae maiestatis consortem debemus aestimare spiritum sanctum, quia dominus est spiritus, ubi autem spiritus domini [*]( F ) ibi libertas..

Cum inmundus spiritus exierit de homine, ambulat [*](11,34) per loca quae non habent aquam quaerens requiem et non inueniens. hoc de Iudaeorum plebe dictum ambigi non potest, quam dominus a regno suo in superioribus segregauit. unde omnes quoque haereticos et schismaticos a regno dei et ab ecclesia intellege separatos. et ideo non dei, sed inmundi spiritus omnis schismatum haereticorumque liquido claret esse conuentus. itaque in uno homine totius Iudaici populi conparatio est, a quo per legem spiritus inmundus exierat. sed [*]( 1433A ) quia in nationibus et gentibus per fidem Christi requiem repperire non potuit — inmundis enim spiritibus Christus incendium est, qui in pectoribus gentilium, quae ante arida erant, postea per baptismum rore spiritus umescebant, iacula aduei-sarii ignita restinxerat —, ideo regressus ad plebem est Iudaeorum, quae forensi et perfunctoria specie comta animo manet interiore pollutior. neque enim sacri fontis inriguo aut abluebat aut [*]( B ) restinguebat ardorem, meritoque ad eam spiritus redibat [*]( 3 I Cor. 3, 16 4 Lac. 17, 21 7 II Cor. 3, 17 21 Eph. 6, 16 24Matth.23,25aq. ) [*]( 1 praeaenlt ΑαΒ et (p s. prae w3) P uenit X peruenit CLχ 2 sps sci X 3 dei est PLX post domum add. habemus x 9 de] ab ΕγΤ 10 loca ΑαC loca. arida PBLX loca inaquosa (oin. quae non habent aquam) )f 13 schiamaticoa Αα scismaticos cet. 14 intellige (e a. i alt. tnJ; intellige del. m.?) separatos (ai N. tos Mt3) A 15 omnes OV et (e ex i) m2 A m3 P ojTi*s n omnẽ jF schiamatum jla scismatum cet. schiamaticorum Costerius 21 baptisma PL aps sci χ 22 restriuxerat BGL et (r alt. eraa.) E 23 et (s. M. m3) interiore J. 25 redibat (i ea; e) B rediebat Ev-LTX redigebat C )

323
[*](11,26) inmundus adducens secum septem spiritus nequiores, quoniam in ebdomada legis et octauae mysterium sacrilega mente conmisit. itaque ut nobis multiplicatur septiformis spiritus gratia, ita illis inmundorum spirituum omnis cumulatur iniuria; uniuersitas enim hoc numero aliquotiens conprehenditur, propter quod septimo die conclusis mundi operibus requieuit deus. ideo et sterilis septem peperit et populosa in filiis [*]( c ) infirmata est. denique ut scias synagogae populum deformari.

ubi ecclesiae beatitudo laudatur, subiecit: generatio haec [*](11,29sq. ) generatio nequam est; signum quaerit et signum non dabitur ei nisi signum Ionae. nam sicut fuit lonas signum. Nineuitis, ita erit et filius hominis. in hoc quoque Iudaeorum plebe damnata ecclesiae mysterium euidenter [*](11,31) exprimitur, quae in Nineuitis per paenitentiam et in regina [*]( D ) austri per studium percipiendae sapientiae de totius orbis finibus congregatur, ut pacifici Salomonis uerba cognoscat. regina plane, cuius regnum est indiuisum, de diuersis et distantibus populis in unum corpus adsurgens. itaque sacramentum illud magnum est de Christo et de ecclesia, sed tamen hoc maius est, quia illud in figura ante praecessit, nunc autem plenum in ueritate mysterium est; illic enim Salomonis typus, hic autem Christus in suo corpore est. ex duobus igitur [*]( E ) constat ecclesia, ut aut peccare nescias aut peccare desistas; paenitentia enim delictum abolet, sapientia cauet. hoc in mysterio.

ceterum Ionae signum ut typus dominicae passionis ita etiam grauium, quae Iudaei conmiserint, testificatio peccatorum est. simul aduertere licet et maiestatis oraculum et pietatis [*]( lMatth.12,45 6 Gen. 2, 2 7 Reg. I 2, 5 14 Ion. 3, 5, Reg. III 10, 1 18 Ephes. 5, 32 25 Matth. 12, 20. lon. 2, 1 ) [*]( 1 septem N. tt. n<J AP, VI[ N. M. m2 πF, OMt. BFO nequiores se jPL)( ahoc] hoc e P (e exp.) L propter... die s. u. m3 A 7 et ideo X, et om. ET m filiis in filiis A 11 ionas fuit X 12 et OM. -Y 13 damnata (ta a. M. Mt. ant.) P 14 in pf. otn. A 17 de om. X 19 iUudj hoc PBL 23 desinas X (desines G) 24 amouet PBL ablaet X (-it m2 Οπ) 25 passionibus F (-nia MJ) L 26 comiserant <7 ) [*]( 21* )

324
indicium; namque Nineuitarum exemplo et denuntiatur supplicium- . cium et remedium demonstratur. unde etiam debent Iudaei non [*]( F ) desperare indulgentiam, si uelint agere paenitentiam.

Nemo lucernam accendit et in abscondito ponit neque [*](11,33) sub modio, sed supra candelabrum. ergo quia in superioribus ecclesiam synagogae praetulit, hortatur nos ut fidem potius nostram ad ecclesiam transferamus; lucerna enim fides est iuxta quod scriptum est: lucerna pedibus meis\'uerbum tuum. domine; uerbum enim dei fides nostra est. uerbum dei lux est, lucerna est fides. erat lux uera, quae inluminat omnem hominem uenientem in hunc mundum. lucerna autem lucere non potest nisi aliunde lumen acceperit. haec [*]( 1434A ) est lucerna quae accenditur, uirtus scilicet nostrae mentis et sensus, ut mna illa possit quae perierat repperiri. nemo ergo fidem sub lege constituat; lex enim intra mensuram est, ultra mensuram gratia: lex obumbrat, gratia clarificat. et ideo nemo fidem suam intra mensuram legis includat, sed ad ecclesiam conferat, in qua septiformis spiritus relucet gratia, quam princeps ille sacerdotum fulgore supernae diuinitatis inluminat, ne eam legis umbra restinguat.

denique lucerna illa, quam [*]( B ) matutinis uespertinisque temporibus ritu uetere Iudaeorum princeps sacerdotum solebat accendere, uelut sub modio sita legis euanuit et ciuitas illa Hierusalem quae in terris est, quae occidit prophetas, quasi in conualle fletus posita delitiscit, [*]( 3Act.3,19 8 Ps. 118, 105 lOIoh.1,9 14 Luc. 15, 8 16 et 20 Hebr. 8, 5; 10, 1. Colosa. 2, 16 19 Hebr. 5. 6; 7, 17 20 Exod. 27, 20 sq. 23 Galat. 4, 25 24 Matth. 23, 37, Ps. 83, 7 ) [*]( 1 indicium (iam ex alum) A D&)nqup] nam PL 2 iudaei debent CΧχ 3 uellint A 4 incendit X absconso / 5 super P (er in ras.) ΕγΤ 7 lucerna... scriptum est s. M. m3 A 9 deij dm P 12 autetn] enim Χχ aliundem P (m eras ) L 14 ut mna Migne <a(t<e ut mina C ut anima A ut mnas P (naa in ras. Mt. an<.) B ut minus L ut mens a ut dragma χ utinam si X; cf. VIII 91 ergo] enim X 17 ad s. M. P 18 in qua] quia PL 21 temporis P m1 (bu a. t*. m2) Z ueteri aCX 22 modium P (-io corr.) L sita (s add. m2) P delitescit ΕγΤΧ )

325
illa autem Hierusalem quae in caelo est, in qua militat fides nostra, in illo altissimo omnium locata monte, hoc est in Christo, ecclesia non potest tenebris et ruinis mundi huius abscondi, sed fulgens candore solis aeterni luce nos gratiae [*]( C ) spiritalis inluminat.

Nunc uoa, Pharisaei, prius quod deforis est calicis [*](11,39) et catini mundatis. uides corpora nostra terrenorum et fragilium expressione signari, quae breui lapsu praecipitata frangantur. et facile ea quae mens uoluit interna per sensus et gesta corporis prodi sicut illa quae calix interius continet foris lucent. unde et in posterioribus non dubium est uocabulo [*]( D ) calicis passionem corporis declarari, cum dicit dominus: calicem quem mihi pater dedit non uis ut bibam illum? bibit enim corpus suum qui corporalem fragilitatem spiritali absorbet adfectu et quasi in mentem animumque transfundit, ut interioribus exteriorum inbecillitas hauriatur. cernis igitur quod nos non exteriora huius calicis aut catini, sed interiora contaminant. et ideo quasi bonus praeceptor docuit quemadmodum nostri mundare corporis contagium debeamus dicens: [*]( E ) date elemosynam et ecce omnia munda sunt uobis.