Expositio Evangelii secundum Lucan

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Quarta (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.4). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1902.

quod ideo non praetermittendum arbitratus sum, quia scio quosdam dicere quod ad mortem sibi lauacri gratiam uel paenitentiam seruent. primum qui scis an nocte proxima tua a te anima reposcatur? deinde cur putes otioso tibi omnia posse deferri? pone unam gratiam, unam esse mercedem, diuersum tamen brauium uictoriae est, ad quod se non frustra Paulus extendit, qui post mercedem gratiae brauium tamen ut [*]( D ) conprehenderet sequebatur, quia sciebat etsi par esset merces gratiae, palmam tamen esse paucorum.

Et quoniam in uineam domini uenimus, non uacui recedamus; iuuat enim fructus legere, mercennarios eius uidere. quid enim sibi uult quod una die diuersis horis conducuntur operarii, nisi quia mille anni in oculis domini sicut dies hesterna quae praeteriit et hora in nocte? quae est nox nisi quae praecessit, ut dies adpropinquaret? et bene hora in nocte, [*]( E ) quia mille anni sicut dies una. nouit uim diei huius ille qui dixit: Iesus Christus heri et hodie ipse est et in saecula. sciuit et ille diem esse multiplicem qui scripsit; hic dies generationis caeli et terrae, cum facta sunt; qua die fecit deus caelum et terram et omne uiride [*]( 2 Matth. 20, 6 sqq. 4 sq. II Tim. 4, 7 sq. 8 Luc. 12, 20 12 Philipp. 3, 14 15 Mattb. 20, 4 et 7 16 Matth. 20, 3 sqq. 18 Ps. 89, 4 19 Rom. 13, 12 21 n Petro 3, 8 22 Hebr. 13, 8 24 Gen. 2, 4 ) [*](1 o om. αχ 3 digneris αχ 4 reposita est omnibus C proposita PBL 5 posset P (-it m3) L 8 reseraent X quij node X anj hac a (in ras. m2) G (h a. u. m2) fT an (8. u. m2) hac E 9 a te om. X reposcare P (tur 8. re mS) L patas X 10 unam gratiam ] gratiam unam C 13 mercis CFY et m2 a0 H) Et] sed y 17 conda.euntur P 18 et 21 mille om. PL 20 hora (h 8. u. m3) P 22 qui. (a eras.) P, qui in ras. L 25 da fecit PBL )

382
agri. cum enim supra septem descripsisset dies, postea uno die omnia facta conplexus est totum mundi tempus ostendens in conspectu domini tamquam diem unum, eo quod ex inconpositis atque tenebrosis forma istius mundi diuini operis [*]( F ) claritate processerit. ergo si dies totum tempus est mundi, habet utique etiam in saeculis horas suas aut ipsa saecula horae sunt. horae autem diei duodecim sunt. unde bene in mysterio dies Christus, cuius apostoli duodecim, qui caelesti lumine distinctis in se gratiae uicibus refulserunt.

uenit ergo pater familias et prima hora conduxit operarios, fortasse eos qui a principio mundi usque ad diluuium iusti esse meruerunt, de quibus dicit: et locutus sum ad uos ante lucem et [*](14 ) misi ad uos seruos meos prophetas ante lucem. tertia post diluuium incipit Noe ceterorumque tempora conprehendens, qui quasi boni operarii in uineam destinantur. ideo quasi in prandio inebriatus est Noe. sextam et reliquas Abrahae, Isaac et Iacob patriarcharum merita distingunt. nona inclinante iam saeculo et tamquam pallescente luce uirtutis lex et prophetae decoloratos mores hominum notauerunt. [*]( B ) undecimam et quod superest diei sacer producit aduentus. unde et ipse in euangelio dicit: ambulate, dum lucem habetis.

Sed iam redeamus ad patrem. licet non uerear, ne istius paenitentiam gerentis exemplo diu afuisse uideamur — [*]( 3 Gen. 1, 2 7 Ioh. 11, 9 8 Matth. 10, 2 9 Matth. 20, 1 12 Hier. 25, 3 sq. 14 Matth. 20, 3 16 Gen. 9, 21 Matth. 20, 5 19 Matth. 20, 6 sq. 19 Luc. 16, 16 21 Ioh. 12, 35. ) [*]( 1 VII PL dies deecripsisset PBL 4 istius post diuini transponunt PBL 7 XII PLX 8 XII P(LX 9 uicibus (us, s. u. m3) rafulserunt (e s. 9 m3) P uicibus (us in ras.) fulxerunt L 12 dicit] ait PL loquutus aFV 15 difltinantur X 16 sexti aCx sexta. k sexta cet. reliquas aFX (reliqua* nO reliquis m2 V) x reliquoa P (in 8. u. m2 et t derelinquo e, u. m3) BCL 17 et isaac Cx patriarcharumque Xx distingunt P (i s. n alt. mS) otBC distinguunt L distinguntur Xx (distinguunt E e corr.) 19 decoloratos αΕγΤ decoloroe CG decolores cet. undecimam aCGX undecima cet. 23 gerentes PL aflfuisse PL abfuisse C et m2 EK )

383
numquam enim afuimus, qui uersabamur in uinea, in qua si et iste mansisset, non recessisset a patre — cauendum tamen est, ne nos ei reconciliationis faciamus moram, quam non fecit pater. facile reconciliatur, quando inpense rogatur. et ideo [*]( C ) discamus quali pater obsecratione sit ambiendus. pater inquit. [*](15,18) quam misericors, quam pius, qui nec offensus patrium dedignatur nomen audire! pater inquit peccaui in caelum et coram te.

haec est prima confessio aput auctorem naturae, praesulem misericordiae, arbitrum culpae. sed etsi deus nouit omnia, uocem tamen tuae confessionis exspectat. ore enim confessio fit ad salutem, quia ableuat pondus erroris [*]( D ) quisquis ipse se onerat et accusationis excludit inuidiam qui accusatorem praeuenit confitendo; iustus enim in primordio sermonis accusator est sui. frustra autem uelis occulere quem nihil fallas et sine periculo prodas quod scias esse iam cognitum. confitere magis, ut interueniat pro te Christus, quem aduocatum habemus aput patrem, roget pro te ecclesia, inlacrimet populus. nec uereare ne non inpetres. aduocatus spondet ueniam, patronus promittit gratiam, reconciliationem tibi paternae [*]( E ) pietatis pollicetur adsertor. crede, quia ueritas est, adquiesce, quia uirtus est. habet causam ut pro te interueniat, ne pro te gratis mortuus sit. habet et causam ignoscendi pater, quia quod uult filius uult pater.

peccaui in caelum et coram te. non utique elementum exprimitur, sed peccato animae [*]( 10 Rom. 10, 10 13 Prouerb. 18, 17 16 I lob. 2, 1 20 I Ioh. 5, 6; Ioh. 14, 6 22 Gal. 2, 21 ) [*]( 1 affuimus (f pr. s. u. m3) P abfuimus C et m2 E adfuimus X (abf. m2 n) uersamur PL si et] et si Xx 2 non] numquam X 8 auctorem (c s. u.) P narrare PL 9 dns PBL 10 enim] autem X 11 quia (qui FO) abluebat -Y (it s. ebat m2 V) 12 quo (s. u. m3) quisquis (e 8. ι̩s̩ alt. m3) ipse (ip exp. m3) P se om. PLit 14 occultare PCΕγLT et m2 a 15 fallat PFLO prodas (i 8. 9 m2) P 17 et inlacrimet X et lacrimet X 18 uerearis PBCL 19 paternae (e alt. eras.) pietas P 20 adsertori PLV 21 nec (c eras.) P 22 habet et αCΧχ habet cet. ignoscendi et pater X (et in VO eras.) 23 et pater X caelo X et a. w. m3 P 24 utique] enim utile X )

384
caelestia significantur dona spiritus inminuta uel quia ab illius gremio matris Hierusalem quae in caelo est non oportuit [*]( F ) deuiari.

iam non sum dignus uocari filius tuus; deiectus [*](15,19) enim se exaltare non debet, ut merito suae possit humilitatis adtolli.

fac me sicut unum mercennariorum tuorum. nouit[*](13,19) esse distantiam inter filios amicos mercennarios seruos. filius [*]( 1486 A ) per lauacrum, amicus per uirtutem, mercennarius per laborem, seruus per timorem. sed etiam ex seruis et mercennariis fiunt amici, iuxta quod scriptum est: uos amici mei estis, si feceritis quae ego praecipio uobis; iam non dico uos seruos.

Haec aput se, sed non satis est dicere nisi ad patrem uenias. ubi illum requiras, ubi inuenias? exsurge primo, hoc est qui sedens ante dormiebas. et ideo dicit apostolus: surge qui [*]( B ) dormis et exsurge a mortuis. iniquitas in talento plumbeo. sed et Moysi dicitur: tu autem hic sta. stantes elegit Christus. exsurge ergo, curre ad ecclesiam; hic est pater, hic est filius, hic est spiritus sanctus.

occurrit tibi, qui audit te intra [*](15,20 sq. ) mentis secreta tractantem. et cum adhuc longe sis, uidet et adcurrit. uidet in pectore tuo, adcurrit ne quis inpediat, conplectitur quoque. in occurru praescientia est, in conplexu clementia et quasi quidam patrii! amoris adfectus. supra collum [*]( C ) cadit, ut iacentem erigat et oneratum peccatis atque in [*]( 2 Gal. 4, 26 Hebr. 12, 22 9 Ioh. 15, 13 sq. 18 cf. Act. 20, 9 14 Ephes. 5, 14 15 Zach. 5, 7 16 Dent. 5, 31 ) [*]( 2 oportuit] debuit x 3 deuiare X uocare P (-ri m3) L 4 debet (e alt. ex i m2) P 6 filium CXX et seruos X 7 amicos (v s. 0 m3) P mercennariiB (s s. u.) P 10 dicam ΕγπΤ 12 se (5. m3 te) P sed exp. m2 P post non add. dico uos (exp m2) P, dico nobis L eat αΒC 13 ubi pr. (B. nisi m3) P hoc est om. aC qui 8. u. P 14 sedens ante] sedis antea X et om. P 15 et 8. u. m3 P, om. X 16 sta (fort. i eras.) P eligit P (î pr. ex e m3) G 18 quia a (a eras.) C et (a 8. u. sed rursus eras.) P 20 accurrit P occurrit X occurrit X 21 praestientia P (corr. m3) praesentia XL 22 clementia est X quidam (o s. i m3) P quodam xC adfectus (s eras.) PE adfectu T 23 terrena (e alt. ex i m2) P )

385
terrena deflexum reflectat ad caelum, in quo suum quaerat [*](15,20) auctorem. cadit in collum tuum Christus, ut ceruicem iugo exuat seruitutis et collo tuo iugum suaue suspendat. nonne tibi uidetur cecidisse in collum Iohannis, quando erat Iohannes in sinu Iesu ceruice recumbens reflexa? et ideo uerbum aput deum uidit, quia erectus est ad superna. cadit in collum, cum [*]( D ) dicit: uenite ad me qui laboratis et ego uos reficiam; tollite iugum meum super uos. cadit ergo hoc modo, si conuertaris.

et iubet proferri stolam anulum calciamenta. stola [*](15,22) amictus est sapientiae, quo nuda corporis apostoli tegunt, eo quod se unusquisque conuoluat. et ideo stolam accipiunt, ut corporis infirmitatem sapientiae spiritalis uirtute conuestiant. de sapientia enim dictum est: lauabit in uino stolam ■ suam. ergo stola spiritale indumentum et uestimentum est [*]( E ) nuptiale. anulus quid est aliud nisi sincerae fidei signaculum et expressio ueritatis? calciamentum autem euangelii praedicatio est. et ideo accepit sapientiam primam — est enim et alia, quae mysterium nescit — accepit dictorum suorum factorumque signaculum et quoddam munimentum bonae intentionis et cursus, necubi offendat ad lapidem pedem suum et subplantatus a diabolo dominicae praedicationis officium [*]( 3 Matth. 11, 30 4 Ioh. 13, 23; 21, 20, cf. Uerg. Aen. X, 535; Onid. Her. 16, 238 5 Ioh. 1, 1 sq. 7 Matth. 11, 28 aq. 13 Gen. 49, 11 14 Matth. 22, 11 16 Ephes. 6, 15 20 Ps. 90, 12. Matth. 4, 6 ) [*]( 1 defluxum P et (e 8. v pr.) a 2 cadet X 4 erat iohannis (-es m3) a 8 post ergo add. in collum X 9 iubebit XY 11 conuollust (l alt. eras.) P stoIas aC 12 sapientia. (e eras) P 13 lauauit Xx 14 stolam P (?) L et (m exp. uel eras.) BX spiritalem PLBX (m del. PBOKV) 16 et 8. u. P 17 sapientia X primam P (v s. a) prima X alia αCΧχ Pm1 Lml aliud Pm3 L m2 B 18 quae mysterium) mysterium quae P (quia m3) L (quod m2) B ante accepit add. quae aCL (qui m2) qua. P (nisi qui m3) quam B est enim et aliud mysterium, quod nescit nisi qui accepit Maurini ex P m3 L m2 accipit P (i pr. ex e m3) X 19 monimentum X (v 8. o m2 it) monumentum ax (monim. m2 ET) 20 tuum X 21 aubplantata (us m3 s. a tert.) P supplantata B - ) [*]( XXXH. Ambr. pais ) [*]( 25 )

386
derelinquat. haec est praeparatio euangelii ad caelestium cursum [*]( F ) dirigens praeparatos, ut non in carne ambulemus, sed in spiritu.

Occiditur et uitulus saginatus, ut carnem domini spiritali [*](15,23) opimam uirtute per gratiam sacramenti mysteriorum consortio restitutus epuletur. nemo enim nisi qui timuerit deum — quod est initium sapientiae — nisi signaculum spiritale uel [*]( 1467 A ) custodierit uel receperit, nisi dominum praedicauerit, sacramentis debet interesse caelestibus. qui autem anulum habet et patrem habet et filium et spiritum sanctum, quia signauit deus, cuius imago Christus, et dedit pignus spiritum in cordibus nostris, ut sciamus hoc anuli istius qui in manu datur esse signaculum, quo cordis interiora factorumque nostrorum ministeria signantur. ergo signati sumus, sicut et legimus: credentes inquit signati estis spiritu sancto. bene autem [*]( B ) carnem uituli, quia sacerdotalis est uictima, quae pro peccatis

fiebat, epulantem patrem inducit, filius ut ostenderet quoniam [*](15,23) paternus cibus est salus nostra et patris gaudium nostrorum r.edemtio peccatorum est. et hic quidem si ad patrem referas, quia hostia pro peccatis filius est, delectatur pater reditu peccatoris: supra delectatur filius inuenta oue, ut scias quia una est patris et filii delectatio, una operatio in ecclesiae [*]( C ) fundamento.._...

Laetatur autem pater, quia filius perierat et inuentus [*](15,24) est, mortuus fuerat et reuixit. ille perit qui fuit; non enim potest perire qui non fuit. itaque gentes non sunt, Christianus. [*]( 2 Rom. 8, 4 7 Ps. 110, 10 Prouerb. 9, 10 11 II Cor. 1, 22; 4, 4 . 15 Ephes. 1, 13 16 Leuit. 4, 3; 8, 14 18 Ioh. 4, 34 21 Luc. 15, 5 ) [*]( 1 haec est] haec Fm1 π, ecce χ praedicatio X 2 praeparatus X 7 spiritalem aLF et (m del.) PBY 8 praedicarit (ue a. ar m3) P praedicaret L 10 post signauit add. nos a 13 quo] quod X om. PL 14 mysteria BLπ 15 signati estis om. T et Em1 17 post quoniam add. quia X 19 est peccatorum ET si quidem aC 21 inuenta ouem (m eras.) P inuentam ouem X .22 filii P (i tert. a. u. m2) 24 filius qui perierat inuentus est a )

387
stianus est iuxta quod supra dictum est quia elegit deus quae non sunt, ut quae sunt destrueret. potest tamen et hic in uno species accipi generis humani. fuit Adam et in illo fuimus omnes: periit Adam et in illo omnes perierunt. homo [*]( D ) igitur et in illo homine qui perierat reformatur et ille ad similitudinem dei factus et imaginem diuina patientia et magnanimitate reparatur. quid est ergo: elegit deus quae non sunt, ut quae sunt destrueret? id est: elegit populum gentium qui non erat, ut destrueret populum Iudaeorum.

potest et de agente paenitentiam dictum uideri, quia non moritur nisi qui aliquando uixit. et ideo gentes non moriuntur, [*]( E ) sed mortui sunt; etenim qui in Christum non credidit, semper est mortuus. et gentes quidem cum crediderint per gratiam uiuificantur, qui uero lapsus fuerit per paenitentiam reuiuescit.

Sequitur locus. ut remittendis post paenitentiam debeamus fauere peccatis, ne dum ueniae alterius inuidemus ipsi eam non mereamur a domino. quis enim tu es, qui domino contradicas, ne cui uelit culpam relaxet, cum tu cui uolueris [*]( F ) ignoscas? uult rogari, uult obsecrari. si omnium iustitia, ubi dei gratia?

quis tu es qui inuideas deo? et ideo notatur hic [*](13,25 sqq. ) frater, usque adeo ut de uilla uenire dicatur, hoc est terrenis operibus occupatus, ignorans quae sunt spiritus dei, ut [*]( 1 I Cor. 1, 28 3 Augustinus contra Iul. Pelag. I 3, 10 (cf. I 7, 32) et contra sec. Iul. resp. I 47. 48. 112, II 36. 164. 176, IIII 104, VI 26 (fuit... perierunt) 4 I Cor. 15, 22 6 Gen. 1, 27 12 loh. 3, 36 23 I Cor. 2, 11 ) [*]( 2 tamen] quoque yv 3 accipi species X 4 omnes fuimus PL homines perierunt P (corr. omnes) L perierunt omnes X 5 et pr. om. aCBj 6 et pr.] est P (s eras.) BL, et om. C 7 reformatur (8. m3 reparatur) P, in quo deinde repetuntur uerba et ille... factus est imaginem... reparatur, expuncta m2 12 mortui (-§ m2) PE mortuae aC credit Xx 13 est mortuus (est eras.) L mortuus est Χγ 14 reuiuescit ml PO, reuiuiscit n et m3 P. m2 0 18 qui domino... u. 21 tu es om. PL 20 si in omnibus B 21 et om. X 23 ignorat PL ut denique] unde neque PL ) [*]( 25* )

388
denique numquam pro se uel haedum queratur occisum; non enim pro inuidia, sed pro uenia mundi agnus est inmolatus. inuidus [*]( 1468 A ) haedum quaerit, innocens agnum pro se desiderat inmolari. ideo et senior dicitur, eo quod cito aliquis per inuidiam consenescat. ideo et foris stat, eo quod maliuolentia eum animi liuentis excludat. ideo chorum et symphoniam audire non potest, hoc est non illa theatralis incentiua lasciuiae nec aulicorum concentus sonorum, sed plebis concordiam concinentis, quae de peccatore seruato dulcem resultet laetitiae suauitatem.

constituite mihi aliquem ex his qui sibi iusti[*]( B ) uidentur, qui trabem in oculo suo non uident et alieni festucam uitii ferre non possunt. quomodo indignatur, quando alicui peccatum fatenti et diu indulgentiam deploranti uenia relaxatur? quomodo aures eius symphoniam populi spiritalem ferre non possunt? haec est enim symphonia, quando concinit in ecclesia diuersarum aetatum atque uirtutum uelut uariarum cordarum indiscreta concordia psalmus, respondetur, amen [*]( C ) dicitur. haec est symphonia, quam sciuit et Paulus. et ideo ait: psallam spiritu, psallam et mente. haec de parabola praesenti putauimus esse tractanda.

Nec inuidemus si qui duos fratres istos uelit referre ad populos duos, ut sit adulescentior populus ex gentibus tamquam Israhel, cui frater maior beneficium paternae benedictionis [*]( 1 et 3 Exod. 12, 5 sqq. 2 Ioh. 1, 29 et 36 9 Luc. 15, 7 11 Luc. 6, 41 eqq. 19 I Cor. 14, 15 23 Gen. 27, 34 ) [*]( 1 numquam (n eras.) P, unumquam Y m1 π ml ET enim om. X 2 inuidţa (i 8. ę) P mundi agnus] munue P (corr. mS) L est om. X 3 agnus P (ua corr. in Q) L 4 et (del.) ideo et P 5 maliuolentia (i pr. ex e) B 6 animi aC nimia P (in quo m2 animi s. u. add. post liuentis) cet. 6 et 14 symfoniam P 7 theatralis (e s. u.) P, theatralis et X luxuriae ET 8 concordia x 9 saluato C 10 constitue BC 11 post uidentur add. et alieni fistuca P (fest. m2) L festucam (e ex i m2) P 15 est om. PLX 16 diuerearam (o s. a m3) P actuum PL aequitatum X 17 respondatur P (e 8. a) L 18 et] om. B, scs PL 21 quis (s 8. u. m2) ET referamus Ox et (8. m2 referre) F referemus F 23 inuidit (-et m3) P inuidet X )

389
inuidit. quod faciebant Iudaei, cum quererentur quia Christus cum gentibus epularetur, et ideo haedum, mali odoris [*]( I) ) sacrificium, requisierunt. Iudaeus haedum requirit, Christianus agnum, et ideo illis Barabbas soluitur, nobis agnus immolatur. unde aput illos faetor est criminum, aput nos remissio peccatorum, dulcis in spe, suauis in fructu. qui haedum quaerit exspectat antichristum; Christus enim boni odoris est uictima.

queri etiam in haedo uidetur quia Iudaei ritum ueteris sacrificii perdiderunt uel quia nullius sanguis his profuit sicut [*]( E ) Christi sanguis ecclesiae; non enim redimere eos sanguis potuit prophetarum. inpudens autem et similis illius Pharisaei iustificantis se arroganti prece, qui putabat quod numquam praeterierit mandatum dei, quia legem seruabat in littera, inpius, qui accusabat fratrem quod cum meretricibus paternam substantiam prodegisset, cum debuerit aduertere quia sibi dictum est: meretrices et publicani praecedunt uos in regnum [*]( F )