Expositio Evangelii secundum Lucan

Dico autem uobis uere: sunt aliqui hic stantes qui [*]( 1411 A ) [*]( 9,27) non gustabunt mortem, donec uideant regnum dei. semper dominus sicut ad praemia- erigit futura uirtutum atque utilem saecularium rerum docet esse contemtum, ita etiam infirmitatem mentis humanae praesentium remuneratione sustentat. arduum quippe est crucem tollere et animam periculis, [*]( 7 loh. 1, 29 8 Gen. 5, 24, Hebr. 11, 5 et 8, Gen. 22, 9 sqq. I5Pa.87.5sq. 25Matth.l6,24 ) [*]( 1 mundandam X aicati-P 3 mortem-P resoluta (re a.M.) m3 A, m2 0 8 enoc A 9 obtulerint (n del.) A omnium χ 12 lectus BFOV 16 ant alicuius creaturae OMt. X alicuius (iu a. M.) P 17 seroitutuni (e N. u tert. m2) J. uingla P uincula CγπΤ neque subscriptio neque insctiptio est in libris nisi in mg. libri A m2 scriptum M<: hic finit liber V 20 sunt] sunt hi X 22 uirtutem .EfT.Y (-tQ m3 T) 24 infirmitatem (m alt. <. M) A humanam JC remunerationis P (e 8. i§ m3) L sustentat (t tert. s. M.) P )

itaque si uolumus mortem non timere, stemus ubi Christus est, ut et de nobis dicat: uere sunt aliqui hic stantes. qui non [*]( D ) gustabunt mortem. non satis est stare, nisi ubi Christus est stetur; soli enim non queunt gustare mortem qui possunt stare cum Christo. in quo licet ex uerbi ipsius qualitate perpendere ne tenuem quidem sensum mortis habituros qui Christi uideantur meruisse consortia. certe mors corporis libando gustetur, uita animae possidendo teneatur.

Sed quid est gustare mortem? ne forte quemadmodum panis uita est ita etiam panis mors sit? sunt enim qui manducant[*]( E ) [*]( 14 Coloss. 3, 4 15 loh. 11, 25 25 Ps. 126, 2 ) [*]( 1 uellia JL 2 raroquem P 5 magi ter P qui AGγΟV et (i ex e) F quid T (d s. M. m2) quis E (s 8. M.) ce<. 10 queraris αΕγΥ quaeraris A querare n qnprare C querere P m1 (tt s. e alt.) -F<? quaerere cet. 11 arbiter enim ET 13 inbecitlus ABG inbeccillis (c pr. eras.) P inbecillis cet. es fuge ΑαCX, effuge PBL, fuge y 14 pot<M (st N. s m3) P mortem fugere PL 15 ipse B (ipsa ... <*. 16 Christus est OM. X) 16 et ut X 17 sunt hic aliqui A aliqui hi sunt X 20 qualitatem P (m exp.) L 21 habiturus P (-os tM.2) L et (-09 corr.) Βπ 22 constantia FO constantia nF 23 possessione PL )

sed quis est homo qui non moriatur, cum resurrectio nisi mortui esse non possit? quamuis de Enoch et Helia nullam mortem corporis acceperimus et de euangelista Iohanne dominus dixerit: si eum uolo manere, donee uenio, tamen quoniam non de uno Iohanne hic putamus expressum, sed generale de multis [*]( 1412 A ) hoc esse praeceptum, non hic mors corporis, sed animae denegatur. sunt enim qui mortui uiuant, quoniam sunt qui uiuentes mortui sint, sicut illa quae uiuens mortua est, sicut scriptum est: ueniat mors super eos, et descendant in infernum uiuentes. si ergo uiuus quis in infernum descendit — peccato enim mortis in infernum descendit habitaculum — sunt profecto quibus nec in morte corporis interruptus sit ordo uiuendi, sicut Abraham, Isaac et Iacob, [*]( B ) quos uiuere diuinae sententiae auctoritate conperimus, quoniam cum sit deus Abraham, Isaac et Iacob, non utique deus mortuorum est, sed uiuentium. [*]( 2Pa.73.14 31oh.6,51 5 Matth. 16, 28 6PS.88,49 9 Gen.5,24,Reg. IIII 2,11 llloh.21,22 151Tim.5,6 16 Ps. 54, 16 22Matth.22.32 ) [*]( 3 descendit (e pro ex i M3) P e] de FOVχ, otM. π 5 gustent (a s. e m2) P uideant (nt ex n) A 6 uidebunt ΕγΤ 7 uiuit JY)\' 8 mortuis mCy et (a add. MtJ) 0 10 acceperimua (e pro ex i m2) P 11 si ABC sic cet. 12 hoc MuMrtMt 13 corporalis PBL 14 uiuant (Y 8. a) P uiuunt C aint] sunt .PaBCCY-L et (sint corr.) F 15 〈uidua〉illa Maurini 16 est s. M. P descendunt A (ut de parad. 44) 17 infernum (in s. M. m3) A 18 descendet E descendat (e &. a) T mortis (ua 8. i M.?) P inferno P (-ni Mt.?) L inferni X 22 isac P et Mn. X mortuorum cat deus / 23 est om. X )

mortuus est, cui iuxta dominicam sententiam inferi porta praeualere non potuit, nec Iacobus et Iohannes mortui filii, tonitrui, quibus in usum gloriae caelestis adsumtis non praeualent terrena, sed subiacent. esto ergo et tu Petrus, deuotus [*]( c ) fidelis pacificus, ut portas ecclesiae aperias, portas mortis euadas. esto filius tonitrui. dicis: quomodo possum esse filius tonitrui? potes esse, si non in terra, sed in pectore Christi recumbas. potes esse filius tonitrui, si te terrena non moueant, sed ipse potius ea quae terrena sunt mentis tuae uirtute concutias. tremat te terra, non capiat; uereatur caro potestatem animi tui et concussa subdatur. eris filius tonitrui, si fueris filius ecclesiae. dicat et tibi de patibulo crucis Christus: ecce [*]( D ) mater tua, dicat et ecclesiae: ecce filius tuus; tunc enim incipies esse filius ecclesiae, cum in cruce uictorem uideris Christum. nam qui crucem scandalum putat Iudaeus est, ecclesiae filius non est; qui crucem stultitiam putat Graecus est. ille est autem ecclesiae filius qui crucem triumphum putat, si uocem Christi triumphantis agnoscat.

ergo ut scias quia [*](9,28) Petrus, Iohannes et Iacobus mortem non gustauerunt, gloriam resurrectionis uidere meruerunt; solos enim tres istos post [*]( E ) haec fere uerba in diebus octo adsumsit et duxit m montem. quid est quod iste dicit: in diebus octo post haec uerba? [*]( 2Matth.l6,18 SMarc.3,17 8 Ioh. 13, 20; 21, 19 ISIoh. 19,27 141oh.l9.26 16 I Cor. 1, 23 1SColoss.2,15 19 cf. Cassiodor. comm. in psalm. VI (1, 9) ) [*]( 1 pluribus jEvT 2 ante cui f<M. P iuxtaj secundum y inferni PL 3 iacob; F iacob CELT iohannis (-es wJ) P iili P 4 sqq. tbonttrui A 6 aperias et portas PL 7 dicee C 9 te ow. PLχ (a. M. m2 E, w. fcc. T) 10 ea s. M. A uirtati P (-e m2) L 13 si (s. M. m3) dicat J. et om. LX 15 incipies A iacipis cet. (incipisses V m1 E) 16 iudaeis (u a. i) A 17 grecus (c M g) P caecus ji 18 est om. ET autem s. M. m2 n triumfum A 19 si] qui L Qocem] crucem ET et (uocem in mg.) 7 triumfantia A agnoscit CCZ. cognoacat \')\'ET 20 petrus et iohannes et iacobu<i -Y petrus iacobus iohannes x 21 III PL 22 VIII PFLπV 23 VIII PLX )

sed Matthaeus et Marcus post dies sex adsumtos hos esse memorarunt. de quo possemus dicere post sex milia annorum - mille enim anni in conspectu dei tamquam dies una —, sed plures quam sex milia conputantur anni et malumus sex dies per [*]( 1413 A ) symbolum intellegere, quod sex diebus mundi opera sunt creata, ut per tempus opera, per opera mundum intellegamus. et ideo mundi temporibus inpletis resurrectio futura monstratur aut quia is qui supra mundum ascenderit et huius saeculi momenta transcenderit uelut in sublimi locatus futurae resurrectionis fructum exspectabit aeternum.

Transcendamus igitur opera mundi, ut possimus faciem ad faciem deum uidere. ascende in montem qui euangelizas [*]( B ) Sion. si in montem ascendit qui euangelizat Sion, quanto magis qui Christum euangelizat et Christum in gloriam resurgentem? fortasse enim in corpore eum multi uideant; multi enim secundum carnem cognouimus Christum, nunc autem iam non nouimus.

multi cognouimus, quia multi uidimus — uidimus eum, et non habebat speciem neque [*](9,28) decorem —, tres autem soli et tres electi ducuntur ad montem. [*]( 3Pa.6etll 4 Matth. 16, 25 et 27 6Matth.l7,I,Marc. 9, 1 8 Ps. 89, 4 12 Gen. 2, 1 18 I Cor. 13, 12, Gen. 32, 30 Esai. 40, 9 22 II Cor. 5, 16 24 Esai. 53, 2 ) [*](1 et credit om. X3 octaua Χχ 3 inscribuntur C 4his(h eras.) P 8 poasemua ACχ (v a. e m2 F) possimus aBX (t ex e m3 F) possumus PL VIjLrc 9dui-Y 10 sqq. VI Lπ anniet... symbolum intel in M!<y. m3 A 12 per tempora (om. opera per opera) PBL 16 expectauit PBGTX (-bit m2 PGK) 17 faciem P (m eras.) L facie ce<. 20 gloria A gloriam (m del.) αΕV 21 uiderent A M.? marg., uiderint f uiderunt .ET 24 uidemus pr. P (-imus m2) L 25 III (Ma) PL ad] in C )

inde apparent Moyses et Helias, hoc [*](9,30) est lex et propheta cum uerbo; neque enim lex potest esse [*]( E ) sine uerbo neque propheta nisi qui de dei filio prophetauit. et illi quidem fili tonitrui corporali gloria Moysen quoque et Helian speculati sunt, sed etiam nos cotidie uidemus Moysen cum dei filio; uidemus enim legem in euangelio, cum legimus: diliges dominum deum tuum, uidemus Helian cum dei uerbo, quando legimus: ecce uirgo in utero accipiet.

Unde bene Lucas addidit quia dicebant excesaum eius [*](9,31) quem conpleturus erat in Hierusalem. docent enim te [*]( F ) [*](2Gen.9,1ssq. SPs.1,5 HMatth.16,19 121oh.l9,27; cf. Enaeb. Hist. eccl. II 1 16 Marc. 3, 17 19 Deut. 6, 5; Matth. 22, 37;Luc.lO,27 20Eaai.7,14 ) [*]( 1 myatice om. PL hominum A 6 III P 7 in montem A (in a. M. m3) K 3 utrimque A (m a. M. m2) B et (im ex um) E utrumque PLT et (a s. Q) Y utraque G utrique aC\')( 9 uidere resurrectionis gloriam / 11 accipit P 12 iohannes quoque cui PL <domini> mater Costerius iacobus etiam qui PL 13 apparet X 14 propheta ΑαCFVχ et (-ae w3) 0 prophete K profetia P prophetia JSZ enim... uerbo neque a. tt. m3 J. lex potest A (lex supra scr.) Xx potest lex PBL; lex OM. αC 15 prophetarit jEy prophetauerit r 16 fili Αγ filii ce<. tonitrui (tnu a. tt.) P thonitrui A 17 helia (~ in ras., fort. ex !f) P heliam cet. 18 filio dl PL 19 diligis αLX et (-es m2) PBG helian P ml heliam P m2 ce<. 20 quando] cum C\')( 22 completurus (e e. M.) A )

reuelemus igitur nos faciem nostram, ut reuelata facie gloriam dei speculantes in eandem imaginem reformemur. ascendamus in montem, deprecemur dei uerbum, ut in specie et pulchritudine sua appareat nobis et confortetur et prospere procedat et regnet. et haec enim mysteria sunt et referuntur altius; etenim pro tua. possibilitate tibi uerbum aut minuitur aut crescit, ac nisi altioris prudentiae [*]( B ) cacumen ascendas, non tibi apparet sapientia, non tibi apparet mysteriorum cognitio, non tibi apparet quanta sit gloria, quanta sit species in dei uerbo, sed dei uerbum quasi quodam apparet m corpore non habens suam speciem neque decorem et apparet quasi homo in plaga, qui ferre possit infirmitates nostras, apparet tibi quasi quidam sermo natus ex homine litterarum opertus inuolucris, uirtute spiritus non refulgens. sed si, dum hominem consideras, de uirgine credas [*]( c ) esse generatum et paulatim adspiret fides quod de spiritu dei natus sit, incipis montem ascendere. si in cruce positum triumphantem de morte uideas, non peremtum, si uideas quod terra tremuit, sol refugit, tenebrae offusae sunt oculis perfidoi*um, monumenta aperta sunt, mo]\'tui resurrexerunt, ut esset [*]( 4Eiod.34,29 7 II Cor. 3, 18 10 Ps. 44, 3 sq. 13 cf. loh. 3, 30 16 Eaai. 53, 2 sq. 23 Coloss. 2, 15 25 Matth. 27, 51-53, Luc. 23, 44 sqq. ) [*]( 2 helian (s a. n) F 3 et N. M. m3 J[, om X 5 monte PL 7 reuelatam faciem P (m &M cr<M.) L 10 speciem P (m exp.) L 11 myteria -4 12 et] sed A (recte puto) 14 sapientia non tibi apparet ow. X 16 sit extra M. P 17 apparet OM. P 18 posset .! 19 noatraa ṃẹạṣ -4 20 uirtutem (m del.) A 22 adspiret (ad a. M. m3) A 23 crucem A 25 eint A 26 aurrexerunt \'y )

Uestimenta eius alia deorsum sunt, alia sursum. et fortasse[*](9,29) uestimenta uerbi sermones sunt scripturarum et quaedam intellectus indumenta. diuini, quia sicut ipse Petro et Iohanni et Iacobo in altera specie apparuit et uestitus eius albus refulsit, ita et oculis tuae mentis iam diuinarum lectionum sensus albescit. fiunt igitur uerba diuina sicut nix, uestimenta[*]( E ) uerbi candida nimis, qualia fullo super terram facere non potest.

quaeramus hunc fullonem, quaeramus hanc niuem. legimus ad uillam fullonis ascendisse Esaiam. quis est iste fullo nisi forte ille qui delicta nostra lauare consueuit? denique ipse dixit: si fuerint delicta uestra sicut phoenicium, ut niuem dealbabo. quis est iste fullo nisi qui indumenta nostri intellectus indumenta uirtutum ablutis maculis corpora.Hbus soli solet offerre diuino? [*]( F )

audiui etiam, ut ad redarguendos eos de contrariis sumamus exemplum, t duorum prudentium facundiam niui et apibus conparasse. inueni quoque dixisse Dauid: quam dulcia [*]( 7 Matth. 17, 2 11 Marc. 9, 2 13 Esai. 7, 3 15 Esai. 1, 18 20 Hom. 11. III 222 et I 249 21 Ps. 118, lOti ) [*]( 1 inditium jEyr mortuus (u pro N. M.) jd duo ET 2 reseratis (re s. a.) P su*s timulis (i s. raN., su*s in ras.) P sui stimulis BL 3 mysterium uideas X alterum P (a a. u) BL gratiam X 6 quidam J. 7 diuinitatis (tatis exp. m3) A diuina F (a in f<M.) 0 et om. PLX 8 refulsit albua ΕγΤ 10 ferunt X (fuerunt m2 F) 11 facere super terram C 13 ullam A quis (i ex e) P 15 phynicium A foenicium PCL phoeniceum B phoenicum K faenicium FOV fenicium ay 16 ut N. M. m2 A. om. C niue (m s. M. m2) AC ITpost intellectus add. abluit et induit (induet Y et e ex i C, i N. e m2 jE) noa (crucis add. y) P s. M. m3 JX\'y; excidit uocabulum quo jEfoH<crt<m designauerat Ambrosius (cf. de 2Voe 4, de Abrah. II 68 de fide III 4 poeta Graecus; de paen. 7-f 32 primum suorum poetatn) 20 exempla ET 21 coupa.yata x dulcia eloquia tua faucibus meis (OM. uerba taa) ΕγΤ )

utinam, domine Jesu, mens mea pluuiae tuae umore uiridescat. utinam terram meam niuis istius candore respergas, ne praepropero calore uernantis corporis arua luxurient, sed potius fotu niuali semina uerbi caelestis pressa fecundent! nix cum cadit, aues caeli ubi inhabitent non habent et laetior solito tritici prouentus exuberat.

Uidit hanc gratiam Petrus, uiderunt et qui cum illo erant, [*]( C ) [*](9,32) et licet somno grauati fuissent. premit enim inconprehensibilis splendor diuinitatis nostri corporis sensus. nam si solis radium e regione oculorum contuentium corporea nequit acies sustinere, quomodo dei gloriam humanorum ferret corruptela. membrorum? eoque purior et subtilior exhausta concretione [*]( 2 Ps. 118, 105 31oh.8,l 4 Ps. 18, 11 6Esai.55,10sq. 10 Deut. 82, 2 16 Marc. 4, 22, Lac. 9, 58 ) [*]( 1 post meo in M. «!<. folii sn libri A erasae sunt litterae 7, ut uidetur uerba et infra in folii 9\' initio scripta 3 meis oMt. ET dne ΑαΕγ y, om. cet. 5 perspecua (i t. e alt.) A perapicne C perspicue Εγ T 6 sermonibna (ow. niuibus) P 7 de A (a. M. m2) C (s. M. m2) αχ e PO et (e N. M.) FV a L om. Βπ terri f terra aBT et (s a<M. m2) E 9 diriuatam APLTX et (i jor. M? e) B 12 et OM. )( 13 ueridescat A 14 praepropero (o alt. ea e) n praepropere γ propere ET 15 niuautlidt? A 17 inhabitent (in s. M. m3) A habitent C & habent 8. M. P exuberpnt (a s. en m2) A 18 erant et P (et del. m2) 19 premet A 21 corporea contuentium ET et siglis /./. . add. G nequiuit (t a. uit m2) A 23 ideoque X prior aPC (in J\'n u s. M. m2) LX post subtilior add. corporis (corporum JEY7\') resurrectio y, qui OM. deinde uerba uitiorum ... resurrectione eiauatra (r in ras. m2) A concretio X (in F n corr. m2) ) [*]( XXXII. Ambr. pM 4. ) [*]( 19 )

bonum est inquit nos hic esse — [*](9,33) hinc et ille: dissolui enim et cum Christo esse multo melius — nec laudasse contentus non solum adfectu sed etiam factorum deuotione praestantior ad exaedificanda tabernacula tria inpiger operarius conmunis obsequii ministerium pollicetur. et quamuis nesciret quid diceret, tamen pollicebatur [*]( E ) officium, quo non inconsulta petulantia, sed praematura deuotio fructus pietatis adcumulat. nam quod ignorabat condicionis fuit, quod promittebat deuotionis. sed non capit humana condicio in hoc corruptibili, in hoc mortali corpore facere tabernaculum deo. siue in animo siue in corpore siue alio aliquo loco fuge quaerere quod non licet scire. si Petrus nesciuit, quemadmodum tu potes scire? si nesciuit ille qui [*]( F ) promisit et qui corporis terminos magnitudine animi nesciebat, quemadmodum scire nos possumus desidia. quadam mentis intra praesaeptum carnis inclusi? denique placuit tanta deuotio deo.

Et inter haec uerba facta est nubes et obumbrauit. [*](9,43) eos. diuini spiritus est obumbratio ista, quae non caligat affectibus hominum, sed reuelat occulta. quae etiam alio conperta est loco dicente angelo: et uirtus altissimi [*]( 1416 A ) [*]( 4 Luc. 12, 37 7Philipp.!,23 26Luc.I,35 ) [*]( 2- speciem uiderent A 3 uigilantes PBLCX 4 uidit gloriam di et xpi A uidit ET xpi uidit n 7 ille] scs paulas ait PL 8 adfectus ayLOn et (s exp.) JPF 9 exaedificanda (ex eras.) PE aedi6canda o( 12 in quo J. (in s. M. m3) χ cui C qui L quia (a s. <t) π non] non d! j4 16 alio aliquo A (in s. alio m3) C\'<?vX, aliquo in alio N, aliquo alio ΡαΒLE (in post alio m2) T 17 nesciuit (ui s. u.) J* 19 magnitudinem FO et (en)) AV 20 quem -Y 21 praeseptmn (o s. ae Mt3) A proseptum cet. placuit (i s. M.) A 22 nubs J. nubis BF nubes 0 (e ex i) cet. umbrauit y 24 affectibus (ua s. ibus m3) P quae (e s. !<.) A operta (o in ras. litt. com) J. loco comperta est πχ lο̣c̣ο̣ coinpertaestloco F 25euangclio A obumbrabit ΕγπΤ obumbrauit cet. )

[*](9,35) non Helias filius, non Moyses filius, sed hic est filius, quem solum uidetis; recesserant enim illi, ubi coepit dominus designari. uides hanc non solum incipientium, sed etiam [*]( B ) perfectorum, immo etiam caelestium fidem esse perfectam filium dei scire. sed quoniam haec iam supra diximus, cognosce nubem istam non fumigantium esse montium nebuloso umore concretam et coacti aeris caliginem piceam, quae caelum tenebrarum horrore subtexat, sed lucidam nubem, quae nos non pluuialibus aquis et umentis adluuione imbris inmadidet, sed de qua mentes hominum uoce dei omnipotentis emissa fide ros rign-mt.