Expositio Evangelii secundum Lucan

Beatus qui potest et oleo ungere pedes Christi. denique [*](7,46) adhuc Simon non unxerat; sed beatior quae ungit unguento; multorum enim florum in unum collecta gratia spargit odorum [*]( F ) uarias suauitates. et fortasse istud unguentum non possit alius nisi ecclesia sola deferre, quae diuersi spiraminis innumerabiles habet flores, quae merito speciem accipit peccatricis, quia Christus quoque formam peccatoris accepit.

et ideo nemo [*](7,47) potest tantum diligere quantum illa quae in pluribus diligit. nec Petrus ipse, qui dixit: domine, tu nosti quia diligo nec Petrus ipse, qui doluit quia interrogatus est: amas 10 me? quod enim manifestum erat nolebat quasi incognitum [*]( 1389 A ) quaeri. ergo nec Petrus ipse, quia ecclesia dilexit in Petro, [*](7,47) nec Paulus ipse, quia Paulus quoque eius est portio. et tu plurimum dilige, ut et tibi remittatur plurimum. multum peccauit Paulus, qui etiam persecutor fuit, sed multum dilexit. qui usque ad martyrium perseuerauit. remissa sunt ei peccata multa, quia et ipse multum dilexit, qui sanguini proprio pro dei nomine non pepercit.

uide oeconomiam: in domo Pharisaei [*]( B ) [*](7,36) peccatrix glorificatur, in domo legis et prophetae non Pharisaeus, sed ecclesia iustificatur; Pharisaeus enim non credidit,[*](7,39) ista credebat. denique ille dicebat: si esset propheta, sciret utique quae et qualis esset mulier quae tangit eum. domus autem legis Iudaea, quae non in lapidibus scribitur, sed in tabulis cordis. in hac iustificatur ecclesia iam lege maior; lex enim peccatorum nescit remissionem, lex mysterium[*]( C ) non habet, quo occulta mundantur et ideo quod in lege minus est consummatur in euangelio.

[*](7,41) Duo inquit debitores erant cuidam faeneratori: [*]( 9 Ioh. 21, 15 10 Ioh. 21, 17 15 I Cor. 15, 9, I Tim. 1, 13 23 II Cor. 3, 3 ) [*]( 2 Simon] njoysi PBLset (sed m3) P ungit OLC unxit X unget APL unguet BX ungento A 6 accipit ACG accepit cet. 7 peccatores (-is m3) P 10 quido I uoluit (uo eras.) P 12 ecclesiam X ecclesia di X 18 uideo APOLBET et (uide corr.) G 21 ille (e ex i M2) P 22 eet (et eras.) P 24 iam] a A; iam in ras. GV, s. U. n )

qui sunt isti debitores duo nisi populi duo, unus ex Iudaeis, alter ex gentibus faeneratori illi thesauri caelestis obnoxii? unus inquit debebat denarios quingentos, alius [*]( D ) quinquaginta. non mediocris est iste denarius, in quo regis imago formatur, qui tropaeum habet imperatoris expressum. non materialem faeneratori huic debemus pecuniam, sed meritorum examina, aera uirtutum, quarum meritum grauitatis pondere, iustitiae specie, sono confessionis expenditur. uae mihi si non habuero quod accepi aut quia difficile quisquam est, qui faeneratori huic integrum debitum possit exsoluere, uae mihi si non petiero: concede mihi debitum! non enim nos ita [*]( E ) dominus orare docuisset, ut peteremus nobis dimitti nostra debita, nisi sciret difficile aliquos fore idoneos debitores.

sed quis est populus iste, qui amplius debet, nisi nos, quibus amplius creditum est? illis credita sunt eloquia dei, nobis creditur uirginis partus. habes talentum uirginis partum, habes fidei centesimum fructum. creditus est Emmanuhel nobiscum deus, credita domini crux mors resurrectio. etsi Christus pro [*]( F ) omnibus passus est, pro nobis tamen specialiter passus est, quia pro ecclesia passus est. itaque non est dubium quod plus debeat qui plus accepit. et secundum homines plus fortasse offendit qui plus debuerit, sed per misericordiam domini causa mutatur, ut amplius diligat qui amplius debuit, si tamen [*]( 12 Matth. 6, 12 13 Luc. 11, 4 16 Rom. 8, 2 17 Matth. 25, 15 18 Matth. 13, 8; 1, 23 21 Luc. 12, 48 22 Augustinus de gratia Christi 44, 48 (secundum... 242, 1 consequatur) ) [*]( 1 D PL L LP 3 faenerator P feneratur L thensauri (n eras.) n 4 D alius L PL 5 est s. u. m2 A 6 tropeum (in mg. m2 figuri) A thropeum P 8 ezaroena A exanima PL 9 specie 8. w. m2 A 10 accipiam ut P accipiam aut LX 12 concedire (re 8. u. m2) A concedi C et (i ex e) 0 concedere (re s. u. m2) n 13 dns s. u. m3 A nobis dimitti AX dimitti nobis Pa dimitte nobis cet. 18 est et X emmanuhel (h s. u.) a emmanuel AEO emanuel f 20 pasBU9 pr.] mortuus X 22 hominem Xx 23 debuerat ETX Augustini codd. aliquot ) [*]( XXXII. Ambr. pare 4. ) [*]( 16 )

et ideo quoniam nihil est quod digne deo referre possimus — quid enim referamus pro susceptae [*]( 1390 A ) carnis iniuria, quid pro uerberibus, quid pro cruce obitu sepultura? — uae mihi, si non dilexero! audeo dicere, non reddidit Petrus et ideo plus dilexit, non reddidit Paulus; reddidit quidem mortem pro morte. sed alia non reddidit, quia multa debebat. audi ipsum dicentem quia non reddidit: quis prior dedit illi, et retribuetur ei? reddamus licet crucem pro cruce, funus pro funere, numquid reddimus quod ex ipso et per ipsum et in ipso habemus omnia? reddamus ergo amorem [*]( B ) pro debito, caritatem pro munere, gratiam pro pecunia; plus enim diligit cui donatur amplius.

Sed reuertamur ad illam superiorem, cuius consilium adhuc nec apostoli intellegunt, quod erat absconditum a saeculis in deo; quis enim cognouit sensum domini? conquerebantur ergo discipuli quia mulier super caput effudit ungentum et querebantur dicentes: quare hoc sic perit? potuit enim uenundari pretio et dari pauperibus. quid utique in[*]( c ) eorum sermonibus displicuerit non potes deprehendere, nisi mysterium intellegas; luxuriosi enim hominis uel potius non hominis est olere unguentum. certe et ipsi qui olent unguere [*]( 9 Rom. 11, 35 11 Rom. 11, 36 14 Lac. 7, 42 sq. 16 Colos9. 1, 26 17 Rom. 11, 34; cf. Esai. 40, 13 19 Matth. 26, 8 sq. ) [*]( 1 gratia (ã ex a graphio) P reddidit A 2 reddendo x et m2 V credendo V ml cet. 3 redhibetur APaCL redimetur (m ex b m2) B reddebitur X (d pro 8. u. V, bi s. u. π) redditur X 4 suscepta PL 8 pro mortem A 11 post funus add. cadauer X 13 gratiam pro pecunia X (pecuniam, m eras. V, pecuniA, -a corr. F) gratiam (pro san- \' guinis praetio s. u. m3) pecunia A gratiam pro sanguine pro praetio pecuniA PL gratiam pro sanguinis praetio ex gratiam pro sanguinis pretio pecuniam aB 14 plas] amplius C 17 dno ET dfli X (d6 m3 V) 18 supra AC 19 enim om. X 21 potes A m2 aG poteris C m2 potero PBL et ml AC potest cet. (t alt. exp. EfV) 23 ungentum P olent] oleo PaB solent EjT qui oleo se unguere solent C i mg. )

non est igitur simplex figura, et ideo [*]( D ) respondit illis dei uerbum: quid molesti estis mulieri? semper pauperes habetis uobiscum, me autem non semper. semper ergo tecum pauperem habes et ideo benefac. non igitur differre pauperem debes, quia tecum semper est, cum tibi propheta dicat: ne dixeris pauperi: cras dabo. sed ille de sola misericordia locutus est, hic autem misericordiae fidem praetulit, quae tunc habet meritum, si fide praecedente confertur; mittens enim hoc unguentum in corpus meum [*]( E ) ad sepeliendum me fecit. non ergo unguentum dominus.

sed caritatem dilexit, fidem suscepit, humilitatem probauit. et tu si desideras gratiam, caritatem auge; mitte in corpus Iesu fidem resurrectionis, odorem ecclesiae, conmunis caritatis unguentum, et ita progrediens pauperi dabis. plus tibi pecunia illa proderit, si non tamquam adfluentem tribuas, sed tamquam profuturam Christi nomine largiaris, si ita eam conferas [*]( F ) pauperi, ut deferas Christo. non ergo iuxta litteram tantummodo accipias superfusum capiti unguentum — littera enim occidit — sed secundum spiritum, quia spiritus uita est.

Quod ergo istius mulieris unguentum est? quis hoc audire potest? qui tales aures habet, ut dicente Iesu uerbum, quod [*]( 3 Matth. 25, 40 6 Matth. 26, 10 sq. 10 Pfouerb. 8, 28 13 Matth. 26, 12 22 II Cor. 3, 6 25 Luc. 8, 8; 14, 35 ) [*]( 1 se] solent a quid ergo ed. Rom. displicuit aC 3 horuml eorum A minimorum horum (bonorum 0) Xy 4 feceritis X et mihi B 8 pauperes X habes (s s. u. m2) A non AX et m3 P num Cy nunc P m1 aBL 9 igitur] ergo X semper tecum X 11 loquutus ABFV 12 confera 1 tur (a add. m2) P conferatur FO et (atur in ras.) V conferentem (at 8. ẹṇṭẹṃ) 11: 13 ungentum P 16 si om. 7 18 unguentum (u alt. s. u. m2) P pauperibus / 19 adfluent$m (e 8. a) P afluentem A 22 su»perfusuni (i eras.) P 24 quis hoc audire potest 8. u. m2 A 25 qui] quis P (s s. u.) B/ ut (t ex d) A ) [*]( 16* )

id tamen de [*]( B ) ceterorum apostolorum uocibus intellegimus, Iudas autem condemnatur auaritiae, qui pecuniam dominicae praetulit sepulturae, qui etiamsi de passione sensit, errauit tam cara auctione. uili se uult aestimari Christus, ut ab omnibus ematur, ne quis pauper deterreatur. gratis inquit accepistis, gratis date. pecuniam non quaerit diuitiarum altitudo, sed gratiam. ipse nos pretioso sanguine emit, non uendidit. de quo plenius diceremus, nisi a nobis ipsis tractatum alibi recordaremur. [*]( C )

ergo secundum dicta domini, in quo sunt thesauri sapientiae absconditi, quos nemo potuit praeuidere, operari me oportet in sepultura eius, ut caro eius requieuisse, non [*]( 1 Ioh. 1, 1 8 Ioh. 12, 5 11 Rom. 6, 4 16 Matth. 10, 8 18 I Petr. 1, 19, cf. de spiritu sancto III 125 sqq. 20 Coloss. 2, 3 22 Ps. 15, 10 ) [*]( 1 accipit A accepi X qui Maurini 2 mysterio (i s. 0 m2) A et discipuli 8. u. m2 A 3 tantum PL 4 enim (8. m2 emi) A 6 ue**ri (i ex e m2) A iohannis (-es m2) P sermone Cx 7 echarioth ABit scariotis C scarioth cet. CCC PL trecentos (denarios) X 8 habea] legitur PL CCC PL 9 trecenta ed. Rom. declarant V (n s. u.) BCX 10 perfunctoriam (m s. u. m2) A perfunctoria P (a ex 6) FO praescientia P (c ex t m2) B praesentiam TX (F in mg. praescientiam, eras.) 11 sed s. u. m2 A maluit A uult C 14 etiam se (i 8. e alt. m2) A actione PLX 15 uile Aa uilis G 16 inquit om. X 17 pecuniam enim X 18 pretio sanguinis P (is ex es) BL sanguine (ante s ras.) A redemit PL 22 sepulturam T (-a corr. BCETX )

intellege [*]( D ) quemadmodum corpus fili unguentum oleat. corpus illud est quod exutum est, non quod amissum est. corpus eius traditiones sunt scripturarum, corpus eius ecclesia est. corporis eius odor sumus, et ideo decet ut mortem corporis eius ornemus, etsi nostros illa non requirat ornatus, sed requirunt pauperes. ornabo corpus eius, si fiam sermonum eius praedicator et possim gentibus crucis aperire mysterium. ornauit ille qui dixit quia praedicamus Christus crucifixum, ludaeis [*]( E ) quidem scandalum, gentibus stultitiam, ipsis uero uocatis, Iudaeis atque Graecis, Christum dei uirtutem et dei sapientiam. ornatur crux, cum id quod per inperitiam stultum putatur per euangelium sapientius aestimatur, ut possimus docere quemadmodum uirtus aduersaria per crucem domini destruatur. misi in domini corpus unguentum, spirare incipit quod mortuum putabatur.

Ideo unusquisque adoriatur emere labore suo nisuque [*]( F ) uirtutum alabastrum unguenti, non uile aliquod atque conmune, sed pretiosum unguentum alabastri et unguentum pisticum. si enim quis fidei congreget flores et praedicet Iesum Christum crucifixum, in omnem ecclesiam, quae Christi corpus est mundo mortua, requiescens deo fidei suae transfundit unguentum. [*]( 2 Luc. 23, 46 7 et 24 Ephes. 1, 28 7 II Cor. 2, 15 12 I Cor. 1, 23 sq. 23 Gal. 6, 14 ) [*]( 2 compleatur (om. nt; m2 compleat ut) A ut] et PL, ut in ras. Y, om. FO manu PBFGLOft 5 fili AaX filii FO corr. cet. 7 eius 8. u. P 9 nostroB (s alt. s. u.) A 11 aperire mysterium crucis X 13 gentibus PaC gentibus autem A (autem s. u. m3) cet. ipsi$s A 16 estimatur (a in ras.) P aestimetur X 18 distrahatur (in mg. m3 al. distruatur) A distruatur X 19 putatur P 20 nisi qui P (que corr. m3) L 21 unguenti... sed add. m2 A neque (at 8. ne) A 22 praetiosum unguentum (u tert. 8. u.) P 28 congeret A 24 omni ecclesia PBLK 25 transfudit APL transfundit (n 8. w. m3) 0 )

ex hac ergo muliere intellegimus illud apostolicum quid sit: superabundauit peccatum, ut lsuperabundaret gratia. nam si in ista muliere non super abundasset peccatum, non superabundasset gratia; agnouit enim peccatum et detulit gratiam. et ideo lex necessaria; per [*]( C ) egem enim peccatum agnoui. si lex non fuisset, peccatumlateret. agnoscendo peccatum ueniam peto. per legem ergo genera peccatorum, praeuaricationis quoque crimen agnosco, curro ad paenitentiam, gratiam consequor. lex ergo auctor est boni, quae mittit ad gratiam. [*]( 8 Galat. 6, 14 6 Galat. 6, 14 9 II Cor. 4, 18 10 Philipp. 1, 23 11 Luc. 9, 23 12 Rora. 6, 4, Coloss. 2, 12 13 Matth. 26, 12 15 Cant. 1, 3 18 Rom. 5, 20 22 Rora. 3, 20; 7, 7 ) [*]( 1 domini om. X 3 autem om. PL 4 crucem AL et (m exp.) P, (m eras.) B nostri om. BG X) ti 8. u. m2 A 5 in s. u. m3 P, om. L 7 est om. a honores (s 8. u. m3) P 12 sepeliamur X 16 est om. PBL exinanitum est ET 17 fraglaret PET flagraret cet. 18 quidixit (sit g. jxit m3) P superabundabit A 19 non superabundaret X 22 agnouit P (t exp.) BL 23 ergo] enim x 25 penitentiam (i pr. s. u. m2) A )

Mater et fratres mei hi sunt qui uerbum dei audiunt [*](8,21) et faciunt. moralis magister, qui de se ceteris praebet [*]( D ) exemplum, atque ipse praeceptor, ipse etiam suorum exsecutor est praeceptorum. praescripturus enim ceteris quoniam qui non reliquerit patrem et matrem suam non est filio dei dignus, sententiae huic primus ipse se subicit, non quo maternae refutet pietatis obsequia — ipsius enim praeceptum est: qui non h honorauerit patrem et matrem morte morietur — sed quia paternis se mysteriis amplius quam maternis affectibus debere cognoscat. neque tamen iniuriose refutantur parentes, [*]( E ) sed religiosiores copulae mentium docentur esse quam corporum.

ergo non debuerant foris stare qui Christum uidere quaerebant; prope est enim uerbum in corde tuo et in ore tuo. intus igitur uerbum, intus est lumen. unde et ille ait: accedite ad eum et inluminamini. si enim foris stantes nec ipsi agnoscuntur parentes et propter nostrum fortasse non agnoscuntur exemplum, quemadmodum nos agnoscimur, [*]( F ) si foris stemus?

nec putet aliqui offendiculum esse pietatis, ubi mandatum legis inpletur; si enim relinquet homo patrem et matrem et adhaerebit uxori suae et erunt duo in carne una, recte sacramentum hoc in Christo seruatur et in ecclesia. et ideo parentes corpori proprio non oportuit anteferri. ergo hic non, ut quidam haeretici tendiculas aucupantur, mater negatur, [*]( 4 Matth. 10, 37, Luc. 14, 26 7 Exod. 20, 12, Deut. 27, 16; cf. Exod. 21, 15 13 Deut. 30, 14, Rom. 10, 8 15 Pb. 33, 6 20 Ephes. 5. 31 sq.; cf. Gen. 2, 24 23 cf. Cic. pro Caec. 65 ) [*]( 3 exsequutor FOV 5 et] ant Cx suam om. B 6 se 8. t*. m3 d, oJn. aX subiecit ax subiacet X 8 et] aut Xx mortem P (m alt. eras) a morietur Ax moriatur eet. 11 religiosioris A 18 in ore tuo et in corde tuo X in alt. om. B 14 illae P 15 eum aGy dfti AC dum cet. 16 adstantes PBL 17 cognoscuntur ET agnoscemur G (e ex i) γΧ, recte puto 18 aliqui AL et (-is corr. ml) P, (m2) n aliquis cet. 19 relinquet X et (et ex it m2 G) reliquit BL relinquit V (n 8. u.) cet. 20 et pr.] aut X auna (et ut uidetur eras.) A 21 in alt. om. CL 22 oportuit (o pr. 8. u. m2) G potuit PBCL anteferre PBCL 23 augurantur (aucup 8. augur m2) A )

diuinum in terras uenisse mysterium ecclesiaeque conuentum, [*](8,19-22 ) relictis nauem ascendit parentibus. neque enim quisquam poterat hunc mundum enauigare sine Christo, quando eos quoque quibus dominus adest temtationum saecularium saepe procella perturbat. et oeconomia seruatur in apostolis, ut aduertas sine temtatione neminem posse ex hoc uitae curriculo [*]( B ) demigrare, quia exercitium fidei temtatio est.

Subiecti igitm sumus nequitiae spiritalis procellis, sed quasi peruigiles nautae gubernatorem excitemus. uerum et ipsi periclitari solent. quem igitur gubernatorem requiram? illum utique qui non seruiat, sed imperet uentis, de quo scriptum est: