Expositio Evangelii secundum Lucan

Magna etiam disciplina uirtutis, ut de infructuosis fructuosa [*](6,4-1 ) non quaeras nec de incultis prouentum fecunditatis exspectes. unicuique enim sua cultura dat fructus: in spinis istius mundi [*]( 1 I Petr. 2, 23 2 Lnc. 23, 34 4 Luc. 23, 34 14 et lo Matth. 5, 45 21 cf. Rom. 2, 1 ) [*]( 2 non repercuseit cum dispoliaretur om. G reapoliaretur E (r pr. in raa., re del. m2) j T 3 resistit a.X.x et (restitit corr.) B 5 a crimine excusabat C 8 aponpondit (n pr. eras.) P 11 praecellentior (-08 corr.) P 12 quanto P merces misericordiae PL 15 sola (a eras.) sacrilegos (os ex us) P 16 ut om. PL, 8. ». C pandamus X 21 temere iudicandum in ras. P 22 cogitaueris X 25 qagraa (ę m3 ex i) P 26 fructuin X in stius (m3 istius; om. spinis) P istius (om. in spinis) L )

omnium autem fundamentum docet esse uirtutum oboedientiam [*](6,48) caelestium praeceptorum, per quam domus haec nostra non[*]( c ) profluuio uoluptatum, non nequitiae spiritalis incursu, non imbre mundano, non haereticorum possit nebulosis disputationibus conmoueri.

Pulchre autem ubi praecepta compleuit, formam docet [*](7,1) suorum praeceptorum exsequi; nam statim gentilis centurionis [*]( 3 Cant. 2, 13 15 Cant. 1, 14 16 Gen. 3, 18 21 Ephes. 6, 12 ) [*]( 1 inueniri ET 3 ficos (corr. -us) P grossus PLx (-os corr. PG) 7 mortificant X 8 quos Engelbrecht quod libri; quod in j cultis P quod incultis L quod in incultis E (in pr. s. u.), r (in alt. s. u.) 9 collegunt F et (col s. u.) V colligunt CL et (i ex e) 0 10 ficos (v 8. 0 m3) P tribulis (i alt. ex 0 per ras.) P nindimeant P uindimiant X 12 adquiret P adquaerit L 14 potest (t alt. s. u.) P 15 quia PEX (a del. PEttY) 18 uindimiare X (corr. tcF) 20 nostra om. X 21 in profluuio C 22 in imbre X 23 conmoueri om. P (in mg. m3 inpediri) 24 docetur PBFLy et (ur eras.) OV docebitor a 25 gentiles P (-is m. rec.) L )

quantum autem diuinae [*](7,6) humilitatis insigne, ut caeli dominus nequaquam dedignaretur centurionis seruulum uisitare! elucet fides in operibus, sed plus operatur humanitas in affectibus. quod utique non ideo [*]( E ) faciebat, quia absens curare non poterat, sed ut formam tibi daret humilitatis imitandae, qua iuxta humilioribus doceret ac superioribus deferendum. denique alibi regulo dicit: uade; filius tuus uiuit, ut scias et potentiam diuinitatis et humilitatis gratiam. ibi noluit pergere, ne in reguli filio uideretur magis diuitiis detulisse, hic ipse perrexit, ne uideretur in centurionis famulo condicionem despexisse seruilem; omnes enim, seruus et liber, in Christo unum sumus.

sed uide fidem [*]( F ) praerogatiuam esse medicinae. aduerte etiam in ipso populo gentili perspicaciam esse mysterii. dominus pergit: excusat centurio militarique deposito tumore reuerentiam sumit et ad fidem facilis et ad honorificentiam promtus. et bene Lucas etiam in occursum amicos dicit esse a centurione transmissos, ne praesentia sua grauare domini uerecundiam uideretur et officium officio prouocasse. haec moraliter.

Mystice autem quem Judaeorum populus crucifixit inuiolatum ab iniuria manere desiderat populus nationum et quod [*](1876 A ) ad fidem pertinet sermoni credidit, hoc est non hominis, sed dei potestate coniciens dari a Christo hominibus sanitatem. [*]( 13 Ioh. 4, 50 18 Galat. 3, 28; cf. Coloss. 3, 11 ) [*]( 4 fefellit (fe pr. s. fl.) P 7 est (II. u. m3) diuinae P 12 qua aCET quam Gf et (ex quia) πV quia cet. iusta PL duceret aBCT/ (m2 doceret ł.r) ac (c exp.) 7 a GV 13 deferendam GV 16 porrexit (per- m3) P 17 omnis a.CXX (-es m2 G) 2:3 tramiasos P ml transmisBos P m3 26 mistice P 28 hoc non est P 29 in (a. 11. m3) dei P potentia L )

et quidem si sic [*]( B ) [*](7,9) legas: in nullo tantam fidem inueni in Israhel, simplex intellectus et facilis est, sin uero iuxta Graecos: nec in Israhel tantam fidem inueni, fides huius etiam electioribus et deum uidentibus antefertur.

uidete autem[*](6,10) oeconomiam: probatur fides domini et serui sanitas roboratur. potest ergo meritum domini etiam famulis suffragari, non solum fidei merito, sed etiam studio disciplinae. spectate etiam [*]( C ) alteram oeconomiam dominicae humilitatis. quae non spondet operatur; nam etsi nondum imperauerat sanitatem, tamen serui qui missi fuerant sanum seruulum reppererunt.

[*](7,12—14 ) Cum adpropiaret autem portae ciuitatis, et ecce efferebatur defunctus filius unicus matris suae, et haec erat uidua, et turba multa cum illa. quam cum uideret dominus, misericordia motus dixitilli: noli flere.

et accessit et tetigit loculum. et luc locus ad [*]( D ) utramque redundat gratiam, ut et cito flecti diuinam misericordiam matris uiduae lamentatione credamus, eius praecipue quae unici fili uel labore uel morte frangatur, cui tamen uiduae grauitatis meritum exsequiarum turba conciliet, et hanc [*]( \'4 Keg. III 17, 18 ) [*]( 1 spectat X expectat cet. pectora (e s.$m3) P 4 saraptaena P saraptana LK saraphtana C saraptena a (ena ex corr.) BFO sareptena Y sarepthena y 5 profitico P 6 praeferebat PL 8 simples (x 8. alt. 8 m3) P et] est et P (est exp.) L grecos (c ex g) P nec in Israhel om. PL 10 autem om. X 11 et om. X 12 potest (t alt. s. u. m2) P 15 namque PL 17 adpropiaret Cy adpropinaret (n eras.) PB adpropinquaret a (nqu s. u. m2) cet. et eras. Pa, s. U. C, om. BL 18 ferebatur y 19 multa turba X 20 motus est et dixit X 24 qui PaL fili LV et ml PO filii m2 PO cet. frangebatur X 25 conciliat PL )

qui quidem mortuus in loculo materialibus quattuor ad sepulchrum ferebatur elementis, sed spem resurgendi habebat, quia ferebatur in ligno. quod etsi nobis ante non proderat, tamen posteaquam Iesus id tetigit, proficere coepit ad uitam, ut esset indicio salutem populo per crucis patibulum refundendam. audito igitur dei uerbo [*]( F ) steterunt acerbi illi funeris portitores, qui corpus humanum letali fluxu naturae materialis urguebant. quid enim aliud nisi quasi in quodam feretro, hoc est supremi funeris instrumento iacemus exanimes, cum uel ignis inmodicae cupiditatis exaestuat uel frigidus umor exundat uel pigra quadam corporis habitudine uigor habetatur animorum uel concreta noster spiritus labe purae lucis uacuus alit mentem? hi sunt nostri funeris portitores.

Sed quamuis suprema mortis spem uitae omnia aboleuerint et tumulo proxima corpora iaceant defunctorum, uerbo tamen dei iam moritura resurgunt cadauera. uox redit, redditur filius [*]( 1377 A ) matri, reuocatur a tumulo, eripitur a sepulchro. quis iste est tumulus tuus nisi mali mores? tumulus tuus perfidia est, sepulchrum tuum guttur est; sepulchrum enim patens est guttur eorum, unde uerba mortua proferuntur. ab hoc sepulchro te liberat Christus, ab hoc tumulo resurges, si [*]( 6 Luc. 23, 28 25 Ps. 5, 10 ) [*]( 2 qui PL adulescentis (e pr. ex i m2) P filii. (s eras.) P fili F et (m2 filii) 0 suis P (s alt. eras.) LX 3 meruit PL 4 a supremis BCX supremi B 6 eum cui] cum cui P (cum ei m2) L debebatur CX (b alt. s. u. V) mortuoa (v 8. o alt.) (m3) P, (m2) L 7 IllI PL 8 quia (i s. u.) P 12 acerbi (b ex u m2) P illius PL 17 babitudine* (m eras.) P 18 hii (i alt. eras.) P 20 omnes P (-is m3) BFLO omnis (i in ras.) V omnS n 22 redit] erit PL reddit (d pr. exp.) k, (eras) V 26 uerba om. PL )

etsi graue peccatum est, quod paenitentiae tuae lacrimis ipse lauare non possis, fleat pro te mater [*]( B ) ecclesia, quae pro singulis tamquam pro unicis filiis uidua mater interuenit; conpatitur enim quodam spiritali dolore naturae, cum suos liberos letalibus uitiis ad mortem cernit urgueri. uiscera sumus de uisceribus eius; sunt enim et spiritalia uiscera, quae habet Paulus dicens: ita frater, ego te fruar in domino: refice uiscera mea in Christo. nos ergo uiscera ecclesiae sumus, quoniam membra sumus corporis eius, de carne eius et de ossibus eius. doleat igitur pia mater,[*]( G ) adsistat et turba, non solum turba, sed etiam multa conpatiatur bonae parenti. iam resurges in funere, iam liberaberis a sepulchro; stabunt illi ministri tui funeris, incipies uitalia loqui, timebunt omnes; unius enim exemplo plurimi corrigentur. laudabunt etiam deum, qui tanta nobis remedia uitandae mortis indulserit.

[*](7,19) Et conuocauit duos de discipulis suis Iohannes et misit ad eum dicens: tu es qui uenturus es an alium exspectamus?

non simplex intellectus in simplicibus [*]( D ) est uerbis, alioquin praesentibus superiora conpugnant. quomodo enim Iohannes quem in superioribus deo patre demonstrante cognouit hic nescit? quomodo et ibi quem ante nesciuit agnouit et hic quem iam sciebat ignorat? nescibam inquit eum, sed qui misit me baptizare ipse mihi dixit: supra quem uideris spiritum sanctum [*]( E ) descendentem de caelo. et dicto credidit et demonstratum agnouit et baptizatum adorauit et uenientem prophetauit. denique ego inquit uidi et testimonium perhibui quoniam hic [*]( 7 Philem. 20 9 Ephes. 5, 30; cf. Gen. 2, 23 23 Ioh. 1, 33 27 loh. 1, 34 ) [*]( 1 dili ET 3 unicis] ltagis PL 6 de nisceribusj dl uiscera PL ẹι̣ụṣ (8. m3 eccleeiae) PL 11 et (in rtu. ex ad) G, om. X 12 ip (a. a) 0 17 iohannis (-es m3) P 23 quem ante iam X nescibam P ml nesciebam P m3 cet. 25 sanctum om. yX descendentem de caelo om. PL )

itaque si intellectus simplicis forma [*]( F ) conpugnat, spiritalem quaeramus figuram. et quia supra iam diximus in Iohanne typum esse legis, quae praenuntia fuit Christi, recte lex, quae pectoribus perfidorum tamquam aeterna carceribus luce uacuatis corporaliter tenebatur inclusa, quam uiscera fecunda poenarum et fores amentiae cohercerent, plenum exitum testimonii dominicae dispensationis sine euangelii nequit adstipulatione perferre.

Prophetauit quidem lex in Exodo baptismatis gratiam per nubem et mare, spiritalem in agno praenuntiauit escam, [*]( 1378 A ) fontem perennem designauit in petra; remissionem peccatorum in Leuitico reuelauit, regnum caelorum adnuntiauit in psalmis, terram repromissionis in Iesu Naue manifestissime declarauit —

haec omnia cum Iohannis quoque congruunt testimonio — sed tamen tyrannicis mundi istius potestatibus, quominus lucem dominicae resurrectionis effunderet, inclusa cohibetur. mittit ergo discipulos ad Christum suos Iohannes, ut supplementum [*]( B ) scientiae consequantur, quia plenitudo legis est Christus, ut quoniam nutant plerumque dicta sine factis et fides plenior gestorum [*]( 2 Ioh. 1, 29 7 cf. lib. II s. 63 11 Uerg. Aen. VI 598 14 Exod. 13, 21; 14, 21 15 Exod. 12, 3 Bqq. 16 Exod. 17, 6 17 Lenit. 25, 10; Ps. 21, 31 sq. 18 Ios. 9, 30 (24) 23 Rom. 10, 4 ) [*]( 2 tollit.. P peccatum BCFO 4 ei (i in ras.) P diuinaui P 5 post igitur add. non cadit BCX tali propheta BX 11 fortis PL foris BFO et (-es m2) rc coherceret PL 14 baptismatis (s pr. 8. u.) P 16 post peccatorum 2 litt. eras. in P (in ut uidetur) 17 psalmoa P (-is m3) aL 18 hiesu PO hiesum a 19 iohannes P (-is m3) L 21 effanderet P (ef ex of m2) GL offunderet CErT obfunderet B offenderet a ostenderet X 22 discipulos suos ad xpm G suos discipulos ad xpm EfT suos 8. u. C supplementum (e pr. ex i m3) P 23 xps est ET )

et fortasse isti discipuli sunt duo populi, quorum unus ex iudaeis credidit, alter ex gentibus, qui ideo credidit, [*]( C ) quia audiuit. uoluerunt ergo isti uidere propter illud: uestri autem beati oculi qui uident et aures uestrae quae audiunt. sed etiam nos uidimus in Iohanne, oculis nostris perspeximus in apostolis et manibus nostris perscrutati sumus in Thomae digitis; quod enim erat ab initio, quod audiuimus et quod uidimus, oculis nostris perspeximus et manus nostrae scrutatae sunt de uerbo uitae: et uita apparuit. quando apparuit? quando uidimus. non sic adparebat, antequam uideretur. gratias ergo [*]( D ) domino, qui crucifixus est pro fide nostra, crucifixus est pro cupiditatibus nostris. mens mea in illo crucifixa est.

Itaque et nunc qui uetus testamentum recensent. antequam cognoscant euangelium et quasi quaedam dominici corporis uestigia legant, uenturum putant et requirunt utrum ipse sit Christus dei filius, qui uenturus est. et cum legunt quando cum Abraham locutus est uel quando se dux militiae caelestis [*](7,20) ostendit, dicunt utique: tu es qui uenturus es an alium [*]( E ) [*](7,22) exspectamus? cum autem uenerint ad euangelium et cognouerint inluminari caecos, ambulare claudos, audisse surdos, mundatos esse leprosos, mortuos resurrexisse, tunc dicunt: uidimus eum et oculis nostris perspeximus et in [*]( 6 Matth. 13, 16 10 Ioh. 20, 25 sqq., I Ioh. 1, 1 16 Galat. 6, 14 21 Gen. 17, 1 sqq.; 18, 9 sqq.; 22, 1 sqq.; Ios. 5, 14 26 I Ioh. 1, 1 ) [*]( 2 obseruata P (ua a. u.) X obuersata L nutabant BX 3 spectacula PL 4 duo populi sunt a 5 unus qui (otn. quorum) X ideo] do PaL 6 quia (a s. u.) F qui PL 8 oculi nostri perspexerunt PL 11 quod ante uidimus om. BX 14 ergo do PL 15 est ante pro cupiditatibus om. Xy 17 et om. X 18 dominici (i ult. in ras.) P 21 duxit (it eras.) P 23 et om. X cognouerit P (-int m3) L 24 inluminare P (-ri m3) FLO et ambulare r audire aCy 26 eum] enim eum X )

nonnulli etiam de ipso Iohanne sic intellegunt, magnum quidem ita prophetam, ut Christum agnosceret, adnuntiaret remissionem peccatorum futuram, sed tamen non tamquam dubium, sed tamquam pium uatem, quem uenturum crediderat non credidisse moriturum. non igitur fide, sed pietate dubitauit. dubitauit et [*]( 1379 A ) Petrus dicens: propitius esto, domine! non fiet hoc. ille fidei princeps, cui se Christus nondum dei filium dixerat et tamen ille crediderat, de morte Christi nec Christo credidit. pietatis adfectus, non indeuotionis est lapsus. denique alibi lauari sibi pedes recusat, ubi mysterium non agnoscit, dum dominico grauatur obsequio. ergo moriturum Christum nec sancti crediderunt; quod enim oculus non uidit nec auris audiuit nec in cor hominis ascendit, haec [*]( B ) praeparauit deus diligentibus eum. religiosis itaque lapsus amoris fidem non inpedit.

Denique dominus sciens neminem sine euangelio plene posse credere, quia sicut fides a uetere incipit testamento ita inpletur in nouo, interrogatus de se non uerbo aliquo, sed factis se [*](7,22) esse signauit. ite inquit nuntiate Iohanni quae uidistis et audistis. caeci uident, claudi ambulant, surdi [*]( C ) audiunt, leprosi mundantur, mortui resurgunt, [*]( 1 Ioh. 20, 25 sqq. 3 Luc. 11, 20 14 Matth. 16, 22 16 Matth. 16, 16 17 lob. 13, 8 20 Esai. 64, 4, I Cor. 2, 9 ) [*]( -2 expectasse X pendemtem P 9 ita om. X prophetam ita X 18 dubitauit alt. (uit s. u.) P 14 fiat X 20 oculos (v 8. o alt. m2) P 21 aures (-is M3) P 24 credere posse a 25 uetere PK ueteri cet. 27 uidetis et auditis CΧχ )

plenum sane testimonium, quo dominum propheta cognosceret; de ipso enim, non de alio fuerat prophetatum quia dominus dat escam esurientibus, dominus erigit adlisos, dominus soluit conpeditos, dominus inluminat caecos, dominus diligit iustos, dominus custodit aduenas, orfanum et uiduam suscipiet et uiam peccatorum exterminabit. qui ista [*]( D ) inquit faciet regnabit dominus in aeternum. ergo non humanae ista, sed diuinae uirtutis insignia sunt, caecis perpetuae tenebras noctis aperire defossorumque oculorum uulnera infusa luce sanare, auditum in aures insinuare surdorum, laxatis soluta membra reformare conpagibus, in lucem quoque refuso uigore uiuendi reuocare defunctos.