Expositio Evangelii secundum Lucan

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Quarta (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.4). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1902.

Sed quid existisin desertum uidere? harundinem [*](7,24 sq. ) uento moueri? quid existis uidere? hominem mollibus uestimentis indutum? non hic domini sermo de uestibus, quamquam plerosque mollioris cura uestis effeminet. qui quasi lanae onus ferre non possint, sericas uestes tectis [*]( C ) [*]( 4 II Cor. 3, 3 7 Ps. 67, 24 11 II Cor. 4, 10 15 Esai. 42, 8 18 Gen. 3, 15 ) [*]( 1 hanc (in mg. m3 al. et) A et cet. _2 tinge P 3 scribes A 6 tinguere (re eras.) P 7 sanguine xpi X utin tinguatur P ut intinguatnr BCO et (in pr. in mg. m2) V 8 incensura A (in mg. m3 al. incesaum) a ineiceasum PL 10 detergeas P (eas in ras.) B 11 docuit dicens C (in quo docet) AaBXy ait PL 12 xpi ihu PL circumferentes (te 8. u. m3) P 15 confringit P (-et m3) L 16 quassauerunt GX 17 arando A 18 mundanae (dan s. u. m2) A cruci L 19 fixit PBLX 20 deserto A harundine A 22 domini om. PL 23 cara mollioris X effeminet (e alt. ex i m3) P 24 tectis A (a s. u. m2) P (a in raa. m2) tecti aBL ) [*]( XXXII. Ambr. pars 4. ) [*]( 15 )

226

per terram uerrunt uestigiis usuque faciunt ut amictus oneri sit. sed tamen alia uidetur hic indumenta signare et, nisi fallor, humana corpora, quibus anima nostra uestitur. denique et Ioseph tunica ad speciem dominici corporis cruentata est et apostolicum illud: exuens se carnem principatus et potestates omnes traduxit quid aliud ostendit nisi uice indumenti corpus fuisse, quo se ita exspoliauit dominus in passione, ut diuinitas libera inmunisque maneret iniuriae? totus [*]( D ) igitur hic locus exemplo nos prophetico ad uirtutem subeundae passionis hortatur.

denique addidit: ecce qui in ueste [*](7,25) pretiosa sunt in domibus regum sunt. sunt etiam mollia indumenta deliciosi actus et mores, propter quod nos hortatur apostolus ut exspoliantes ueterem hominem cum actibus eius [*]( E ) induamus nouum, in quo non dulcis inlecebra sit ludusque lasciuiae, sed usus laboris et fructus, eo quod tenera corporis cura luxuque et lasciuiarum cupiditate mollitos nequaquam caelestis aula suscipiat, ad quam duris laboriosae gradibus uirtutis ascenditur. hi uero quibus fluuida deliciis membra soluuntur regni caelestis extorres intra mundi huius habitacula consenescunt, quos rectores mundi huius atque tenebrarum [*]( F ) — hi sunt enim reges, qui saeculari quadam potestate dominantur — suorum aemulos operum receperunt.

Sed quid existis uidere? prophetam? utique dico [*](7,26) uobis et plus quam propheta hic est. quomodo igitur [*]( 4 Gen. 37, 81 5 Coloss. 2, 15 13 Coloss. 3, 9 sq. 20 Ephes. 6,12 ) [*]( 1 honori PL 4 tunicam A et (m eras.) P S apostolicum illud] apostolus ait PL exuens przOx eisuit AFOV exuit JBic 6 omnis P transduzit L et (ns eras.) T 9 nos s. u. m3 A profectico (c pr. eras.) P 11 in domibus regum sunt s. u. m3 A 12 deliciosi actns aC deliciosior (-ier B) actus .ABXX deliciosiora (8. m3 t deliciosi et usus P) eius PL 13 spoliantes ABCFOV 19 huius mundi BLX 20 post tenebrarum add. incolas ... dubium est PL,. ceperunt C, dicit E 21 hii P enim om. L 24 poet est add. de quo scriptum est- ecce ego mitto angelum meum ante faciem tuam Am3 aCETX et qui add. qui praeparauit uiam tuam ante te Gf )

227

in deserto Iohannem uidere cupiebant, qui erat clausus in carcere? quem nobis dominus proponit imitandum, qui uiam domino non solum nascendi secundum carnem ordine fideique nuntio sed etiam praecursu quodam gloriosae parauerit pas sionis. maior sane propheta, in quo finis est prophetarum. [*]( 1382 A ) maior propheta, quia multi uidere cupierunt quem iste prophetauit, quem iste conspexit, quem iste baptizauit.

sed tamen numquid et illo maior, de quo Moyses dixit quia prophetam uobis suscitabit dominus deus noster, de quo dixit: erit autem: omnis anima quae non audierit prophetam illum exterminabitur de plebe? si igitur Christus propheta, quomodo maior hic omnibus? numquid Christum prophetam negamus? immo et dominum [*]( B ) prophetam adsero et hunc omnibus dico esse maiorem, sed inter mulieris, non uirginis natos. maior enim fuit his quibus aequalis esse poterat sorte nascendi. alia ista natura est nec cum humanis generationibus conparanda. non potest homini cum deo ulla esse conlatio; suis enim quisque praefertur. denique eousque cum dei filio non poterat Iohannis esse ulla conlatio, ut et infra angelos aestimetur. [*]( C )

Nam qui minor est inquit in regno caelorum maior [*](7,28) est eo. etenim quoniam angelum dixerat, hominibus iure [*]( 6 Matth. 13, 17 8 Dent. 18, 15 10 Act. 3, 23; cf. Dent. 18, 19 ) [*]( 2 preponit A 4 nantios etiam Pml nuntias etiam P m3 L praecureare (re add. m2) A 6 cupierunt uidere BOX 9 suscitabit CEF et m2 PB suscitauit PB ml cet. deus om. PL 11 exterminata P (a alt. a. u., deinde m2 in ipso uersu a pusillum adiecit) aL erlerminatur X sic (c eras.) P 12 maior hic] hic maior FV et (hic s. u.) 0 igitur maior 21: numquid (i 8. u.) P 13 post dominum add. confitemur, iohannem autem aBC prophetam (i rum 8. m m2) V 14 adserant X 15 malieres ABX uirgines A et (es ex is) B 16 poterat esse C _est om. X 17 humanum (is s. um m3) A 18 illa A 19 dni B ulla esae a 20 angelus (-os corr.) A exsistimetur A eiistimetur (i pr. ex e) B extimetur (est- corr.) r. 21 inquit est Ej T 22 dixit eum a ) [*]( 15* )

228

praelatus est et quia inter natos mulierum potiorem declarauerat, ideo addidit: nam qui minor est in regno caelorum maior est eo, ut angelis sciret esse cedendum. merito autem Iohannes suis praefertur aequalibus, a cuius diebus regnum caelorum cogitur. quae subobscura uidetur esse[*]( D ) locutio, et ideo eam de alio libro euangelii putauimus deriuandam. nam si litteram sequamur, utique inferior a potiore cogitur, regnum autem caeli praestat humanis. sed cum sint aliqua quae cogendo denseri feruntur, non est absurdum quia cogitur regnum, quando a pluribus frequentatur.

cogentesque diripiunt illud. si repetamus dominicum illud quod scriptum est dicente filio dei: regnum dei intra uos est, [*]( E ) aduertimus in nobis regnum caeleste solidari, cum Christus exploso mundani principis regno fugatisque deliciis saecularibus intra nostrorum secreta regnat animorum. uis igitur menti adfertur humanae, quae diuersis inlecebris delinita laborem fugit, uoluptatem expetit, cum uel metu supplicii coercita uel praemio prouocata uincere ipsa se nititur et tamquam exanclatis laboribus palmam, quae sibi plurimis aduersantibus [*]( F ) subtrahatur, eripere contendit. rapimus enim ex hoc mundo palmam salutis et quasi excubantibus obsessos serpentibus fructus peruigili labore decerpimus, ita tamen ut non furtiua [*]( 4 et 10 Mattb. 11, 12 12 Luc. 17, 21 19 cf. Cie. Tnsc. I 118 ) [*]( 1 potiorem (in mg. m3 al. posteriorem) A 3 sciret V (t 8. v.) scires a et (s alt. 8. u. m2) it scire FO 6 elocutio aL et (e 8. u.) m2 A, ml P loquutio FOV de 8. u. m3 A diriuandam AELTX 7 a om. PL 8 sint (n 8. w. m2) A 9 denseri scripsi deseri APBEyLT desere aCX (m2 in mg. i densari V) densari G est s. u. m3 A 10 a om. PLx (s. u. ml P, m2 E) 14 exploso (in mg. m2 expulso) A exemplo C mundani (i in ras. ex is) P 16 inlecebrą.a P (i s. ? m2) L delinita (i pr. ex e) P 17 uoluntatem AX 18 se s. u. P se ipsa ay eunclatis BC exanglatis PL ex inclitis (in mg. m3 al. exantalatis, a alt. incertuin) A exanelatis a exalatis X ex conlatis X 19 siuit (t add. m2) A 20 subtrahebatur x eripere (e pr. eras.) A contendet (it m3) P contempnit X (contendit m2 it) 21 obsessus A 22 peruigilia P (a eras.) L )

229

sublatio, sed direptio triumphalis sit. est et aliud direptionis genus, quando aliis oblata diripimus. qui sint igitur raptores isti non laboramus intellegere, cum de Beniamin lupi rapacis genere nos manare nouerimus. praecesserat Iohannes, ut iustificaret populum Iudaeorum, ipse dominus uenerat ad oues perditas domus Israhel, apostolos destinauerat, ut fidem populi [*]( 1383 A ) Iudaeorum uel disputatione uel signis miraculisque fundarent, sed cum illi munera sibi oblata defugerent, publicani et peccatores in deum credere, in fidem coire coeperunt. in his igitur apostolica praedicatione regnum caelorum cogitur et fidelis populi adspiratione solidatur.

diripit regnum illa quae fluiu sanguinis laborabat; nam cum dominus ad filiam principis synagogae tenderet, furtiuo quodam tactu sanitatis remedium praelibauit. diripit regnum illa Chananaea, quae a finibus suis egressa [*]( B ) clamabat dicens: miserere mei, domine, fili Dauid; filia mea male a daemone uexatur. uere haec regnum coegit pertinax in precibus, sapiens in responsis, fidelis in uerbis. praetereuntem reuocat, tacentem rogat, excusantem adorat, negantem inclinat. nonne tibi uidetur eripere, cum elicit quod negatur, praeripere quod aliis reseruatur? negauerat enim [*]( 3 Gen. 49, 27 o Hier. 50, 6 8 Matth. 21, 31; 9, 10 9 Luc. 12, 12 11 Luc. 8, 43 sq. 14 Matth. 15, 22 sqq. ) [*]( 1 et om. PL; item C dereptionis P (dir. m3) L 2 alii oblata A alios (s eras. P) sublata PL alii sublata a deripimus A sint (i ex u per ras.) P sunt EYLT 3 deueniam in lnpi P (deueniam exp. et s. m2 beniamin) L 4 manare ABx manere E (a s. e pr.) cet. nouerimus AX norimus cet. 6 isrf (i eras.) A apoatolos CEGf et m2 Pre T apostolus nil PRT cet. fidem (fi et m s. u. m2) A fide L 7 miraculis s. u. m2 A fundarent a (nt eras.) X (n alt. exp.) fundaret cet. 8 diffugerent A 9 crederegt A 11 deripet A illa regnum X 12 laborat FV ad (d 8. u.) A 13 proeliuauit (o s. u. ml. u pr. s. u. m3) A post praelibauit add. daemones inquit eicite et discite quis in ea dignus sit atque ibi manete. itaque nec hic mandatum uidetur ut xpm dl filium (gentibus add. s. u. m2 V) praedicarent. ordo igitur disputationis est ordo tractans (i tus s. u. m2 V) et ideo ai hic X 16 daemone A daemonio cet. 19 cum elicit om. PL, cum elicit... praeripere om. C )

230

dominus panem filiorum dari canibus oportere; at illa consensit et consentiendo diripuit dicens: utique, domine; nam et [*]( C ) catelli edunt de micis, quae cadunt de mensa dominorum suorum.

Didicisti quemadmodum regnum caeleste rapiatur. cogamus igitur et nos, diripiamus illud; nemo enim nisi festinans pascha manducat. sed quae ista est quae rapit regnum? non inprobitas, non lasciuia, non uoluptas, sed illa de qua dicitur: magna est fides tua; fiat tibi sicut uis. ecce rapuit quae quod uoluit inpetrauit, quod rogauit extorsit. rapuit et[*]( D ) illa uidua, quae frequenter orando si non propter innocentiam, saltem propter inportunitatem ut exaudiatur extorquet.

rapuit [*]( 1384 A ) igitur ecclesia synagogae regnum. regnum meum Christus est; rapio illum Iudaeis missum sub lege, natum in lege, nutritum iuxta legem, ut me qui eram sine lege seruaret. rapitur Christus, cum aliis promittitur, aliis praedestinatur; rapitur Christus, cum aliis nascitur, aliis suffragatur; rapitur Christus, cum ab aliis occiditur, sepelitur a nobis; rapitur insidiantibus, rapitur dormientibus. habes ubi ipsi confessi sunt nos rapuisse, se dormisse dicentes: dicite quia discipuli eius nocte [*]( B ) uenerunt et furati sunt eum nobis dormientibus. surge igitur qui dormis, ne et tu, dum dormis, Christum amittas. surge qui dormis et exsurge a mortuis. uides mortuos esse qui dormiunt. et ideo non inuidemus aliis, sed prouidemus nobis; non enim monui poterant seruare uiuentem.

exsurgant uel sero qui dormierunt, etiam qui Christum perdiderunt. non sic amittitur Christus, ut non reuertatur, si tamen [*]( 1 Matth. 15, 26 sq. 6 Exod. 12, 11 9 Matth. 15. 28 10 Luc. 18, 3 sqq. 14 Galat. 4, 4 20 Matth. 28, 13 23 Ephes. 5, 14 25 Luc. 24, 5 ) [*]( 1 ad A et (at corr.) KV 7 est ista X 8 uoluntas A 12 saltem APC saltim B (tim in ras.) cet. 18 prius regnum om. A spatio in u. ult. relicto 14 in] sub X 16 praedistinatur PEGLX (corr. m3 PO, m2 ic) 17 ab om. X («. u. m2 V); cum ab aliis om. L 18 occidetur P (-itur m2) L 19 se] sed (d del.) P, om. FO 27 renertatar] reperiatur X )

231

requiratur, sed uigilantibus regreditur et exsurgentibus praesto [*]( C ) est, immo omnibus adest, qui ubique semper est, quia conplet omnia. nulli enim deficit, nos deficimus; nulli inquam deficit, superabundat omnibus; superabundauit enim peccatum, ut superabundaret gratia. gratia Christus est, uita Christus est, Christus est resurrectio. qui surgit igitur inuenit esse praesentem.

rapitur ergo regnum caelorum, cum Christus a domesticis denegatur, a gentibus adoratur; rapitur cum ab illis [*]( D ) repudiatur, colitur a nobis; rapitur cum per hereditatem non agnoscitur, per adoptionem adquiritur.

LIBER SEXTVS.

[*](7,29 sq. ) Et omnis populus audiens et publicani [*]( 1383 E ) iustificauerunt deum baptizati baptismo Iohannis,Pharisaei autem et legis periti consilium dei spreuerunt in se non baptizati. aperuit sanctus Lucas specialibus additis quod quasi generalibus sanctus Matthaeus subobscurum reliquerat; ille enim ait: et iustificata est sapientia a filiis suis. primum quae sit illa sapientia hic uidemus expressum; ait enim: iustificauerunt deum. deus ergo [*](F ) sapientia est quia, sapientia dei filius est, sapientia per [*]( 1 Matth. 25, 13 2 Hier. 23, 24 4 Rom. 5, 20 5 Ioh. 11, 25 17 Matth. 11, 19 20 I Cor. 1, 30 ) [*]( 1 regredietur (e tert. eras.) P 3 deficit PaBCL defecit cet. deficimus OLBCEKT defecimus cet.; nos ... deficit om. G deficit PaBCL defecit cet. 6 resurrectio est L 7 ergo] enim X 8 gentilibus PLKX et (li eras.) V rapietur (e eras.) P 10 requiritur (in mg. m3 al. adquiritur) A FINIT (EXPLICIT /j LIB. V. INC. LIBER VI Aym et gui post QVINTVS add. IN EVGL0 SCDM LVCAN C DE EUAN- GELIO LIBER V EXPLICIT. INCIPIT EIUSDEM LIBER SEXTUS a EXPLICIT LIBER IIII. INCIPIT LIBER V PB FINIT L. in X nee subscriptio est nec inscriptio. in mg. cod. A m3 adscr.: in alio codice iste liber non diuiditur 13 baptismum A pharisaei (i pr. 8. u.) A 15 baptizati ab eo x 17 est om. a 18 uidimus P (corr. -emus) L; uideamus FO Y 20 sapientiam (m del. m2) P filius ... dei in mg. inf. m3 A natura A et (per om.) a )

232

naturam, non per profectum. alia est sapientia dei patris uirtus, alia sapientia uirtus animae: illa nata est, haec creata. alia sapientia auctor operum, alia opus; opus enim mentis sapere prudenter, sentire uiuacitur. haec dona naturae sunt, operator autem non creatura est, sed creator, hoc est non naturae munus, sed munerator naturae.