Expositio Evangelii secundum Lucan

Sequitur iactantiae telum, quo procliue delinquitur, quia [*]( 1340 A ) dum homines gloriam uirtutis suae iactare desiderant, de [*](4,9) loco meritorum suorum et statione decedunt. et duxit inquit illum in Hierusalem et statuit eum supra pinnam templi.

ita enim est iactantia, ut dum se putat unusquisque ad altiora conscendere, sublimium usurpatione factorum ad inferiora trudatur. et dixit illi: si filius dei es, mitte te [*]( B ) [*]( 2 Ephes. 6, 12 7 EIOd. 24, 18 8 Reg. III 19, 4 11 lob. 6, 32. 50 14 Ps. 103, 15 ) [*]( 1 uiuet X dei om. P 2 quod hominem A ab (b eras.) E, a T 3 aduersum PL incitamenta A iuritamenta cet., fort. recte saeptum] reptum 0 ereptum F (ere in ras.) repertum V septum cd. 5 comunis in (bi 8. n m2) hoc (8. ar m2) cessit A 6 diuinis P (-ę m3) L pabolo (v 8. 0 pr. m3) P parabolae (m2 pabulo) A intentius (in mg. m3 al. intentns) A 7 neclegat d neglegat cet. 13 elpeçtat V 14 dixit L 15 ostendit (os in ras.) P 16 nostra (ă ex ū m2) P 19 decidunt LX et (i ex e) BOV inquit illum A illum inquit cet. 20 pinnaculum a0 21 item (a 8. em m2) A ea G 23 trudatur (t pr. in ras.) P tradatur X (v a. a pro m2 V) trahatur e )

uere diabolica uox, quae mentem hominis de gradu altiore meritorum praecipitare contendit. quid enim tam proprium diabolo quam suadere ut unusquisque se mittat deorsum?

disce ergo et tu diabolum uincere. agit te spiritus, sequere spiritum. non te reuocet carnis inlecebra; spiritu plenus disce contemnere uoluptates. ieiuna, si uis uiucere. consequens est ut per hominem diabolus te putet esse [*]( c ) temtandum; Christus quasi fortior faciem ad faciem temtatur, tu per hominem. et illud diaboli uerbum est, cum dicit homo: (fortis es: manduca et bibe, et similis mane\'. noli te tibi credere, non erubescas egere praesidiis, quibus non egebat Christus. et tamen ea non neclegebat, ut te doceret dicens: cauete ne grauetur cor uestrum in uino et crapula. non erubuit Paulus, qui ait: sic enitor non ut aera caedens. aera quidem non caedebat apostolus, sed potestates[*]( D ) aerias uerberabat. sed castigo inquit corpus meum et seruituti redigo, ne forte cum aliis praedicauerim, ipse reprobus inueniar.

simul infirmitatem suam diabolus malitiamque designat, quia nemini potest nocere diabolus, nisi ipse se miserit. nam qui relictis caelestibus terrena eligit uoluntarium quoddam praecipitium uitae labentis incurrit. [*]( 13 Luc. 21, 34 14 ei 16 I Cor. 9, 26 sq. ) [*]( 2 altiori L altiora (i 8. a alt.) G 3 semittat (8 8. w. m3) P se emittat (in ras.) L deorsum X, om. cet. 4 agit te P (t pr. s. u. m3) et (g 8. u. m2) π V aget te (ait te m2 in mg.) F agite L dr spe C 5 sequere xpm A 6 discit PaBC 8 faciem (m eras.) PB, (m up. m2) π V facie Cχ temptator X (-ur m2 π V) 9 diaboli illud T 10 es] esto X manduca| (ca extra u.) et (in ras.) bibe P te om. L, eras. 0 11 quia eius (in mg. m3 al. quibus) A 12 neclegebat A neglegebat cet. te 8. U. P, om. X 14 scs paulus P enitor A (m 8. ų) aBCETTX certo PL pugilor G; cf. de Bel. et ieiun. 79 aerem LX et (m2 ex agrum) V aera ex agrum a aeram F et (m eras.) B, (-em m3) 0 16 aereas Lπ et (-ias corr.) V aeras B 19 neminem ET nocere (no in ras.) P diabolus nocere T 20 ipse permiserit A (in mg. m3 nisi ipse se miserit) L diligit d (in mg. m.3 al. eligit) eligit (e in ras.) B elegit aOX (eligit carr. V) )

Į uincit. disce hic quoque quia satanas transfigurat se uelut [*]( F ) angelum lucis et de scripturis ipsis saepe diuinis laqueum fidelibus parat. sic haereticos facit, sic euiscerat fidem, sic iura pietatis inpugnat. ergo non te capiat haereticus, quia potest de scripturis aliqua exempla proferre, nec sibi adroget quod doctus uidetur. utitur et diabolus testimoniis scripturarum, sed non ut doceat, sed ut circumscribat at fallat. cognouit aliquem adtentum religioni, uirtutibus clarum, signis et operibus praepotentem: iactantiae tendit laqueum, ut huiusmodi uirum inflet tumore, quo pietati se non credat, sed [*]( 1341 A ) credat iactantiae nec deo deputet, sed sibi adroget. ideoque apostoli non in suo, sed in Christi nomine daemoniis imperabant, ne adrogare sibi aliquid uiderentur. sic Petrus paralyticum curat dicens: in nomine Iesu Nazaraei surge et ambula. disce etiam de Paulo fugere iactantiam. scio inquit hominem, siue in corpore siue extra corpus nescio, [*]( 8 II Cor. 11, 14 19 Luc. 10, 17 21 Act. 3, 6 22 II Cor. 12, 8-5 ) [*]( 1 quoniam] quando FO et (ex qm m2) V obtansum (n s. u. eras.) P obtusum L 3 iudicari P (-re m3) L 6 pretenderet (a 8. ę ult. m3) d 7 enim est χ scriptua] qui PL 8 uicit PLχ uincet B se tranBfigurat X 10 paret X (i e. e m2 V) 14 sed pr. om. x; non a. u. m2 B 15 verba inde a cognouit usque ad iudaeorum 8. 61 desunt in Å. ex- ciderunt quaterniones duo; m. saec. XV in mg. adascripsit: hic deficiot qntēni (e 8. u.) dao cognouit (o alt. ex u, ut uidetur) P 18 ideo (om. que) PL pOBt ideoque add. sed ille ne pietatis (s eras. π) quidem se credat iactantiae. denique X 21 nazarei P m1 αΒπ V nazorei F nazareni P m3 cet. 22 fugire L et (-ere m3) P, (m2) π )

ergo et hic diabolus, quoniam fortem sensit, iactantiam praetendit, quae etiam fortes decipit;[*](4,12) sed dominus respondit: non temtabis dominum deum tuum. in quo et dominum et deum Christum et patrem et filium potestatis unius esse cognoscis, iuxta quod scriptum est: ego et pater unum sumus. et ideo si \'unum\' obtendit diabolus, occurre ei quia scriptum est: ego et pater unum[*]( c ) sumus et distingue \'unum\', ne discernas potestatem, distingue [*](4,5) \'unum\', ne patrem filiumque secernas. et duxit illum diabolus iterum in montem altissimum et ostendit illi omnia regna orbis terrae in momento temporis.

bene in momento temporis saecularia et terrena monstrantur. non enim tam conspectus celeritas indicatur quam caducae fragilitas potestatis exprimitur; in momento enim cuncta illa [*]( D ) praetereunt et saepe honor saeculi abiit, antequam uenerit. quid enim saeculi potest esse diuturnum, cum ipsa diuturna non sint saecula? docemur hic inanis ambitionis flabra despicere, quod omnis dignitas saecularis diabolicae subiaceat potestati,

ad usum fragilis et inanis ad fructum.[sed quomodo hic dat diabolus potestatem et alibi legis quia omnis potestas a deo est? numquid potest quis duobus dominis sei-uire aut a duobus [*]( E ) accipere potestatem ? num ergo contrarium est? minime. sed uide quia omnia a deo. neque enim sine deo mundus, quia [*]( 9 Ioh. 10, 30 17 Sap. 5, 9 23 Rom. 13, 1 24 Matth. 6, 24 ) [*]( 4 quando FLOV 5 sentit a decepit X et (corr. decipit) B 7 ihm xpm B 8 cognoscit Pr 9 ostendit OVχ 10 occurre aT occurre. P occurres E (s in raB. 2 litt.) CL occurrens X (n eras.) V occurris B occurrere 6r ego et pater ucum PL, om. cd. 11 secernas (ae 8. 11.) P discernas X 18 abit C habit (h eras.) P (in quo i ex e m2) Lπ (om. deinde esse) 19 esse saeculi L saeculi om. P non sint saecula diuturna PL 23 legis a (i ex e) legitur PL est a deo T 24 a duobus dominis r 25 numquid PL )

quid ergo? bonum est uti potestate, studere honori? bonum si deferatur, non eripiatur. distingue tamen hoc ipsum bonum. alius enim bonus in saeculo, alius perfectae uirtutis usus; bonum est enim cognoscendae diuinitatis studium nullis occupationibus inpediri. nam etsi multa bona, una tamen est uita aeterna. haec est autem uita aeterna, ut [*]( c ) [*]( 1 Ioh. 1, 10 2 I loh. 5, 19 5 et 6 Rom. 18, 1 sq. 11 Rom. 13, 3 14 Rom. 13, 4 26 roh. 17, 8 ) [*]( 1 factus est CLXX 2 in maligno sclm T 8 se dare PL 10 his L et (h eras.) PG, is a. U. V, om. π 13 eo usque a deoJ eo usque G a deo usque iT adeo (8. u. m2 a deo) usque E 14 dni EG T 15 muneratoris X Bcd (d 8. u.) P 17 deriuemus CarT derinemur P ml L diriuemus P m3 E (di tX de) cet. 23 alius (d 8. 8 m3) P bonus (-û m3) P 25 inpedire P (-ri m3) LX et simulata (a pr. eras.) P una om. X (optima 8. u. m2 V) )

non ergo a diabolo potestas est, [*]( D ) sed obnoxia tamen insidiis diaboli. nec tamen ideo mala ordinatio potestatum, quia malo obnoxiae potestates: bonum enim est deum quaerere, sed quidam ipsius inquisitionis anfractus et error obrepit. nam si inquisitor in sacrilegium scaeua interpretatione uertatur, in deterius uertitur quaerentis offensa quam si non quaesisset. nec tamen inquisitionis, sed quaesitoris est culpa, nec inquisitio obnoxia malo, sed quaerentis adfectus. quodsi is qui deum quaerit propter fragilitatem [*]( E ) carnis et mentis angustias saepe temtatur, quanto magis qui saeculum quaerit obnoxius est! atque hoc ipso perniciosior ambitio, quod blanda quaedam est conciliatricula dignitatum, et saepe quos uitia nulla delectant, quos nulla potuit mouere luxuria, nulla auaritia subuertere facit ambitio criminosos. habet enim forensem gratiam, domesticum periculum et, ut dominetur aliis, prius seruit. curuatur obsequio, ut honore donetur, [*]( F ) et, dum uult esse sublimior, fit remissior, cum in ipsa [*]( 4 Deut. 6, 18, Matth. 4, 10 19 Cic. pro Sestio 21 ) [*]( 1 cognuscamus P ml cognoscam P m2 (mS cognoscant) L uerum om. X 8 et] est CX est quia B remunerator uitae X 7 accepta X 9 obnoxia (-a.e rn3) P 10 potestates P m1 potestatis P m3 On et (is ex es m2) V 11 est P (s 8. u. m3) et Lx 12 et 8. u. E, om. T s*ęua E (in mg. k aceua) saeua T (in mg. ł sceua) BX 18 interpetrationem P (t pro ex p m2; m eras.) interpretationem X (m ezp. n) uersatur X uertitur] uertatur P 16 his PCX (h eras. Pπ) 17 et] seu X 21 subuertere] subruere PL 22 periculum] scelus PL 28 obsequium P (ad ante obsequium 8. u. m3) L 24 post sublimior add. simulata h. fit uilior at PL )

Dicet fortasse aliquis quia solus qui malum fecerit timet; tamen qui mare nauigat plus timet. et contra in inmobili terrarum statione consistens non solet timere naufragium; at si [*](1343 A ) mobile conscendat elementum, frequentioribus obnoxius fit periculis. fuge ergo saeculi mare: naufragium non timebis. etsi frequenter arborum uertices spirantium uerberent flabra uentorum-. torum, solidatis tamen radicibus nullus occasus est; at in mari furentibus uentis, etsi non omnium naufragium, omnium tamen periculum est. ita etiam aduersis flatibus nequitiae spiritalis nullus in harena uel in salo tutus est, et naues Tharsis uehementi saepe spiritu conteruntur.

haec moraliter. ceterum [*]( B ) quod ad mysticum ordinem spectat, cernis uetusti erroris uincula suis resoluta uestigiis, ut primo gulae, secundo facilitatis, tertio ambitionis laqueus solueretur. perlectus est enim Adam cibo et in locum interdictae arboris sententiae facilitate transgressus temerariae quoque ambitionis crimen incurrit, dum similitudinem diuinitatis adfectat. et ideo prius dominus ueteris nexus soluit iniuriae, ut nos iugo captiuitatis excusso uincere I [*]( c ) crimina scripturarum praesidio disceremus.

quod si dominus Iesus propria non desiderauit, tu aliena cur quaeras? si creator omnium saeculi gloriam subeundae paupertatis uirtute contemsit, cur tu fastidias quod natus es, adpetas quod indebitum est ? cur ea quae ad usum tibi diuturna esse non possunt ad supplicium diuturna deposcas? caue insidias, caue fraudes. et [*]( D ) hoc ipso quod ad subruendum hominem totum uersuta [*]( 11 Ephes. 6, 12 13 Pa. 47, 8 18 Gen. 3, 5 ) [*]( 3 dicet P ml LX dicit P m9 cet. 4 tamen et X (et exp. G) in om. ΡαGL 6 obnoxius om. PL 7 mare et PL 11 ita enim PL 12 tharsie (r a. u.) P 14 expectat X 15 secunda P (o 8. a m3) L 18 quo∗∗∗ (que eras.) I que P crimen a. u. P 22 quaeris y 23 gloria FO Y paupertates (i a. e alt. m3) P uirtutis X (e 8. is m2 π) 24 fastidias (i alt. s, u.) P 25 ad usum] adsunt X diurna Εγ T 27 subuertendum B uersutia P L )

Et consummata omni temtatione diabolus [*]( E ) [*](4,13) recessit ab illo usque ad tempus. prope omnium criminum fontes haec tria genera demonstrantur esse uitiorum; neque enim consummatam omnem temtationem scriptura dixisset, nisi in his tribus esset omnium materia delictorum, quorum semina in ipsa origine sunt cauenda. finis ergo temtationum finis est cupiditatum, quia causae temtationum causae cupiditatum sunt. causae autem cupiditatum sunt carnis oblectatio,[*]( F ) species gloriae, auiditas potentiae. quam religiosum uidetur ut conmorationem Christianae feminae non recuses! sed crebra inde temtatio. si adtentos deo uiderit diabolus, suggerit ut decipiat; sed tu quamuis de proposito praesumas, caue temtationem sciens naturam. haec tria, si recorderis, etiam Paulus cauenda praescripsit designans tres esse species peccatorum, a quibus liber exspectato iustitiae coronam. neque enim inquit in uerbo adulationis fuimus neque in occasione auaritiae, deus testis est, neque gloriam [*]( 1344 A ) quaerentes ab hominibus, et ideo diabolum uicit, coronam petiuit.

uides ergo ipsum diabolum non esse in studio [*]( 22 II Tim. 4, 8, I Thess. 2, 5 sq. ) [*]( 1 totius X 2 blanditiae (e erlU.) P cauenda est PL 4 inlecebrosa (sa s. u.) P 5 et indebita LX 6 seruias Εγ T seruies G 11 consummata (-tam αΟV) omni (omnem B) temptatione aBXy\' 13 cauenda sllnt X 17 conme I morationem (me eras.) P commemorationum 1t V (me del. m2 V) commorationum FO cristianę (i alt. ex e m2) P 19 proposito (o pr. in raa.) P praeposito X 20 sca paulus P 21 prescribsit (p 8. u. m3) P praescribsit (s alt. 8. u.) V praescribit C 22 expectatio L expectato (o etas.) π V expectat Bx 23 inquit om. X occansione (n pr. eras.) P 25 ut ab a et (ut eras.) P uincit X )

Docet igitur te scriptura diuina non tibi contra camem et [*]( B ) sanguinem, sed contra insidias spiritalis esse certamen. uides magnificentiam Christiani uiri, qui certat cum rectoribus mundi et licet constitutus in terris aduersus spiritalia nequitiae quae sunt in caelestibus animi uirtute decernit. non enim de terrenis contendimus, ut dimicemus in terra, sed spiritalibus propositis praemiis de regno dei et Christi hereditate necesse est spiritalia prius inpedimenta superentur. corona proposita est, subeunda certamina sunt. nemo potest nisi uicerit [*]( c ) coronari, nemo potest uincere, nisi ante certauerit. ipsius quoque coronae maior est fructus, ubi maior est labor; arta enim et angusta est uia, quae ducit ad uitam, lata uero et spatiosa, quae ducit ad mortem. et ideo temtationem neutiquam timere debemus; est enim causa uictoriae, materia triumphorum.

diues ille, qui temtationem non sensit in saeculo, in poenis est apud inferos, pauper ille Lazarus. qui ita paupertate morboque adflictus est et adtritus, ut uibices eius [*]( D ) a canibus lamberentur, uitae istius labore miserabilis coronam gloriae quaesiuit aeternae; multae enim tribulationes, non quorumcumque, sed iustorum. denique quos diligit dominus saepe castigat. Petrus temtatus est ut negaret, [*]( 6 et 9 sq. Ephes. 6, 12 12 Ephes. 5, 5 13 I Cor. 9, 25 14 II Tim. 2, 5 16 Matth. 7, 13 sq. 20 eqq. Luc. 16, 19 sqq. 24 Pe. 33, 20 25 Prouerb. 3, 12, Hebr. 12, 6 26 Luc. 22, 54 sqq. ) [*]( 1 nero T uere (e alt. ex 0 m2) C 2 triumphari. (m ex n m3, & eras.) P 4 postea (s 8. 11.) P 7 spiritalis P m1 X (-es m2 Ρπ Y, m3 0) 10 decertat a et (nit 8. tat) i 12 praemiis propositis T 14 potest nisi (t alt. et n in ras.) P nisi qui aLx uiceret (t 8. u.; -it m2) P conari X (coronari m2 OOt) 16 labor maior est αΒχ labor est maior X , enim om. T 17 uia est X 19 materia om. X 22 uibices (b ex u m2) P. )

Illius quoque certaminis refert ut gradum spectes. non unum telum diabolus habet, frequentat spicula, ut aut praemio uincat aut taedio. primo cupiditate uulnerat, secundo pietate, tertio sanitate; mentis enim pariter et corporis pugnat ulceribus. diuersitas quoque ipsa temtationum pro diuersitate certantium est. auaritiae damno diues urguetur, pater dispendio filiorum, homo doloribus, corpus\' ulceribus. quanta haec tela! [*]( FI ) unde dominus noluit habere quod perderet, et ideo pauper huc uenit, ne haberet diabolus quod auferret. uis scire quam uerum sit? ipsum dominum dicentem audi: uenit huius mundi princeps et in me inuenit nihil. noluit etiam paucorum pater esse, ut esset omnium - frustra autem corporis temtaretur ulceribus qui contemneret omnes corporis passiones simul ut ostenderet nobis quod inmaculata sibi corporis hoste depulso uictoria deberetur. sed ille quasi homo suis temtatur, hic publicis, illi patrimonium aufertur, huic regnum orbis offertur. nec totus sine fraude diabolus, qui exasperare dei [*]( 1345 A ) filium uereretur: illum iniuriis temtat, hunc praemiis. ille quasi seruulus dicit: dominus dedit, dominus abstulit, hic naturae suae dispositionisque conscius sua sibi ridet offerri. [*]( 1 lob 1, 8; 2, 3 4 lob 1, 12; 2, 6 12 II Cor. 8, 9 14 Ioh. 14, 30 16 lob 29, 16 23 lob 1, 21 ) [*]( 2 a deo X 2 probatus esset PL 5 refertur E (ur eras.) rT expectes PL et (e ult. ex a m2, 8. i expetas) Vexpectas a expectis F et (e 8. i) 0 7 cupiditatem aBCEY et (m eras.) Y 8 pietatem P (m exp.) CEV sanitate Gr sanitatem cd. (m exp PL, eras. 0) 10 urguetnr (n alt. eras.) P 11 quanta (ta in ras) V quando FΟπ 12 et ideo p. h. uenit om. PL 13 ne] ut P (non add. a. v. m2) L 15 inuenit aCX, inueniet eet.; cf. de Abr. II 62, de Isaac 55, de Iacob II 24, de fug. saec. 23 16 esse pater x 17 contemnebat PL contemserit (s ex n) n omnis X (-es corr. ΟπV) )

nam quod maledicit diei dicens : pereat dies illa, in qua natus sum et infra: et maledicat ei is qui maledixit diem illum, qui habet magnum cetum opprimere, ad prophetiam pertinet, eo quod diabolum tamquam procellosi saeculi istius cetum dominus noster Iesus Christus oppressit et generationis suae carnalis diem perire desiderat, ut dies eius in regeneratione numeretur. [*]( c ) \'pereat\' inquit \'dies saecularis, ut dies spiritalis oriatur\'. ergo in temtatione sanctus lob mysteria loquebatur; qui enim uincebat saeculum Christum uidebat.