Expositio Evangelii secundum Lucan

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Quarta (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.4). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1902.

Factum est uerbum dei super Iohannem Zacchariae [*](3,2) filium in deserto. congregaturus ecclesiam dei filius ante operatur in seruulo. et ideo bene posuit sanctus Lucas factum esse dei uerbum super Iohannem Zacchariae filium in deserto, ut ecclesia non ab homine coeperit. sed a uerbo. ipsa est [*]( c ) enim desertum, quia plures fili desertae magis quam eius quae habet uirum. denique ipsi dicitur: laetare sterilis et: exsulta desertum, quia nullis adhuc conuenae plebis operibus colebatur neque ullum adhuc arbores illae, quae fructum ferre poterant, meritorum suorum uerticem praeferebant. nondum uenerat qui diceret: ego autem sicut oliua fructifera in domo domini, nondum uitis illa caelestis fructus palmitibus suis uerborum quodam suorum [*]( D ) traduce ministrabat. factum est ergo uerbum, ut quae erat ante deserta fructum nobis terra generaret, factum uerbum est, uox secuta est; uerbum enim prius intus operatur, sequitur uocis officium. unde et Dauid dicit: credidi propter quod locutus sum.

prius credidit. ut loqui posset. factum est autem [*](3,3) uerbum, ut sanctus Baptista Iohannes paenitentiam praedicaret. [*]( 5 Rom. 8, 17 11 Esai. 54, 1 12 Esai. 54, 1 13 Esai. 52, 9 16 Pa. 51, 10 17 Ioh. 15, 1 22 Ps. 115, 1 (10) ) [*]( 1 loquar X 3 saltem P (e ex i m3) et (i s. e) G saltim (i ex e) T 4 patri X (patris m2 π) 5 uidetur r xpin (s s. rp m3) P 6 dI PB et (I in raa. m2) a dni cet. 7 ante om. X 8 po- 6uit bene a 9 esse] est X dl uerbum PaEGL uerbum dl CO uerbum dni cel. 10 enim est y. 11 fili 0 filii cet. (i alt. 8. u. PFV) 13 et om. P nullus P conuenientis Εγ T 15 non poterant BCG proferebant y 17 domo dl C illa. P 18 palmitibus (ti 8. u. m3) P 20 est uerbum ayL; factum uerbum est om. T 21 sequuta FπV 22 quod et a loquutus Fπ V 23 possit LX (posset m2 F) autem est PB, est om. a )

et ideo plerique sancto Iohanni typum legis inponunt, eo quod [*]( E ) lex peccatum denuntiare potuit, donare non potuit; lex enim unumquemque, qui uiam gentium sequebatur, reuocat ab errore, restringit a crimine, paenitentiam suadet, ut gratiam consequatur. lex autem et prophetae usque ad Iohannem, Iohannes autem praenuntius Christi. ita lex ecclesiae praenuntia et gratiae paenitentia est. bene itaque sanctus Lucas conpendio usus est, ut Iohannem declararet prophetam dicens factum esse super eum dei uerbum. alia non adderet; nullus enim eget indicio sui [*]( F ) qui uerbo dei abundat. unum itaque dixit et omnia declarauit.

at uero sanctus Matthaeus et Marcus et uestitu et cinctu et cibo prophetam declarare uoluerunt, eo quod uestitum de pilis camellorum habuit et zonam pelliciam super lumbos suos, [*]( 1304 A ) lucustas autem et mel siluestre edebat. praenuntius enim Christi non patiebatur inmundarum perire exuuias bestiarum ipso quoque uestitus indicio designans Christum esse uenturum, qui beluina inluuieque contexta pro nostrorum deformitate meritorum gentilitatis inmundae peccata suscipiens in illo tropaeo crucis amictu quodam se nostrae carnis exueret.

quid autem sibi uult cinctus zonae pelliciae nisi quod caro ista, [*]( B ) quae mentem prius grauare consueuerat, ea post aduentum domini non inpedimento coepit esse, sed cingulo? eo quod iuxta Dauid in salicibus organa nostra suspendimus et iuxta [*]( 2 Rom. 3, 20 5 Luc. 16, 16 6 cf. Gal. 3, 24 11 Matth. 3, 4, Marc. 1, 6 23 Ps. 136, 2 ) [*]( 3 renocabat X errore. (m eras.) P 4 paenitentia (ã m2 ex a) P gratia BEGT 5 lex enim π 6 lex] lex et P paenitentia] praenuntia- EfT 8 super PL supra cet. 9 di uerbum PaCL dni uerbum B uerbum dni 0 uerbum dl eet. alia non (a non in ras.) P et (s. u.) alia V 13 camellorum (1 pr. eras.) P camillorum m camelorum eet. 14 lucustas PmlB lucas C locustas Pm3 cet. siluestrem (m eras.) OV, (m exp.) Fn 17 beluina inluuie (om. que) G beluina inluuie et y beluina in∗luui∗e∗ (g, a, q\'eras.) E beluina induuie. (duuie in ras.) quae (bcluinis induuiis quae m2 et mox sunt m2 in mg. post contexta) F, beluinas (as m2 ex a) indunias (d et as in ras. m2) quae (8. quasi m2) et mox contextas (as in ras. m2) V 20 uult om. P 21 consuerat BY 22 cingulum a eo quod a scilicet PL eo quod et cet. )

apostolum confidentiam non habemus in carne et confidentiam habemus in corpore, non habemus in uoluptatibus, habemus in passionibus, quoniam in spiritu feruens uigeat adfectus et ad omne adcingamur obsequium caelestium praeceptorum deuotione mentis intenti atque adparatu corporis expediti.

cibus [*]( C ) quoque propheticus index officii nuntiusque mysterii est. quid enim tam otiosum ad hominis officium quam lucustas quaerere et quid tam plenum ad uatis mysterium? nam quo magis ad fructum inutiles, ad usum inertes, ad tactum fugaces, uagae saltu, ore stridulae sunt lucustae, eo conuenientius his populi figura gentilis aptatur, qui nullo usu laboris, nullo operis sui fructu, sine grauitate, sine uoce sonum querellae [*]( D ) ederet, uerbum uitae ignoraret. hic igitur populus cibus est prophetarum; nam quo numerosior populus congregatur, eo uberior prophetici oris usus augetur. ecclesiae quoque gratia praefiguratur in melle siluestri, non intra aluearium legis plebis Iudaicae fetu repperta, sed in campis et foliis siluae gentilium errore diffusa, iuxta quod dictum est: inuenimus eam in campis siluae.

et hic quidem mel siluestre edebat adnuntians populos de petrae melle saturandos, sicut scriptum [*]( E ) est: et de petra mellis saturauit eos. sic etiam Helian corui cibo aduecticio et lucratiuo potu inter deserta pauerunt, ut indicio foret populos nationum taetro squalentes colore [*]( 1 Philipp. 3, 3 18 Ps. 131, 6 21 PS. 80, 17 22 Reg. III 17, 6 ) [*]( 2 uoluptatibus (p ex n) V doluntatibus oFO 3 in alt. PL, om. cet. õ adparatu (ad 8. u.) P 7 lucustas P locustas cet. 9 inertis P (-es m3) V (-es m2) L ad tactum (t pr. add. m2) P atactum L ad actum a 10 lucustae Pa locustae cet.. 11 usum (m eras.) P 12 quaerellae P (a pr. et 1 pr. eras.) V (1 alt. eras.) a querellae G et (1 pr. exp.) Fπ quaerelae BO querelae cet. 14 numerus maior populi PL 15 gratiam (m eras.) P\' 18 scriptum X 20 de petrae a de petre (a s. e ult.) T de petra Er petrae cet. 21 et om. a de om. π mellis (e 8. is m3) P mellae B melle E (8. u. m2) et (e alt. ex is m2) FY, om. y Helian scripsi heliã (5 ex a m2) P heliam cet. 22 adoecticio PL aduenticio eet. 23 populos (o alt. ex u m2) P aqualente JEyT )

meritorum, qui ante cibum faetidis in cadaueribus requirebant, nunc de se aduecticiam prophetis alimoniam praebituros; cibus enim prophetarum diuinae uoluntatis effectus est, sicut ipse dominus declarauit dicens: meus cibus est, ut faciam [*]( F ) uoluntatem eius qui me misit.

uox clamantis in [*](3,4) deserto. bene uox dicitur Iohannes, uerbi praenuntius. nam ipse interrogatus Iohannes: quid dicis de te ipso? ait: ego uox clamantis in deserto. ideo ait: qui post me [*]( 1305 A ) uenit ante me factus est, quia uox praecedit inferior, uerbum sequitur, quod praecellit. ideo et a Iohanne baptizari uoluit, quia in hominibus uerbum consecratur uoce doctoris. ideo fortasse et Zaccharias uocem recepit, quia uocem locutus est.

[*](3,71q. ) Generatio uiperarum, quis ostendit uobis fugere a uentura ira? facite ergo fructus dignos paenitentiae, et ne coeperitis dicere: pater noster est Abraham. dico autem uobis, quia potens est deus de lapidibus istis [*]( B )

suscitare filios Abrahae, argui quidem uidetur malitia Iudaeorum, eo quod uarii noxiae mentis ueneno serpentinos lapsus et terrena cubilia, non diuinae aliquod mysterium cognitionis operentur, sed tamen cum dicitur: quis ostendit uobis fugere a uentura ira? ostenditur his dei miseratione infusa prudentia, ut gerant suorum paenitentiam delictorum futuri terrorem iudicii prouida deuotione metuentes. ad [*]( c ) generationem ergo, non ad successionem referenda est conparatio uiperarum. aut fortasse iuxta quod scriptum est: estote prudentes sicut serpentes ostenduntur habere prudentiam naturalem, qui profutura uideant et sponte deposcant, sed adhuc noxia non relinquant.

et ideo admonentur claritatem [*]( 4 Ioh. 4, 34 7 Ioh. 1, 22 sq. 8 Ioh. 1, 30 12 Luc. 1, 64 26 Matth. 10, 16 ) [*]( 2 adaecticiam PL aduenticiam cet. praesbituros (s eras.) P 8 et ideo E,T 10 a\' P 16 abraham est ET, est om. a 19 uario PL serpentino x 20 cogitationis X 28 ut gerant] uicerant BX paenitentia X 28 sedj et EyTX )

sibi magis operis quam nobilitatem generis uindicare, quod nulla in successione praerogatiua sit, nisi fidei adstipuletur [*]( D ) hereditas, quam dei nutu ad populos gentilium transferendam [*](3,8) sermone prophetico reuelauit dicens: potens est deus de lapidibus his suscitare filios Abrahae. nam licet deus possit diuersas conuertere et conmutare naturas, tamen quia mihi plus mysterium quam miraculum prode est, in praenuntio Christi nihil magis quam aedificationem ecclesiae debeo surgentis agnoscere, quae non rupeis saxis, sed uiuis lapidibus exstructa in habitaculum dei et fastigium templi [*]( E ) conuersione nostrorum surrexit animorum. etenim parabat deus mentium nostrarum dura mollire et de lapidibus offensionis excitare cultores religionis. quid enim aliud quam lapides habebantur qui lapidibus seruiebant, similes utique his qui facerent eos? prophetatur igitur saxosis gentilium fides infundenda pectoribus et futuros per fidem Abrahae filios oracula pollicentur, quibus per duritiam mentis saxeus quidam insensibilis inrationabilisque naturae usus inoleuerat. nam si lapidibus [*]( F ) uiuis firmatos uiros fidei robore sententia apostolica conparauit iuxta quod scriptum est: et uos tamquam lapides uiui aedificamini domus spiritalis in sacerdotium sanctum offerentes hostias spiritales, multo altius hic uidentur uoce prophetica lapidibus homines conparati, qui ita humanae sensum mentis amiserant, ut dum lapidibus putant diuinitatis alicuius inesse rationem, ipsi in naturam lapidum [*]( 9 I Petro 2, 5 10 Ephea. 2, 21 sq. 12 Esai. 8, 14, I Petro 2, 7 14 Ps. 113, 16, Act. 17, 29 20 I Petro 2, 5 22 Origenes hora. in Lucam XXII (XIII 1859 a M.) ) [*]( 4 potens estj potest P; cf. epist. 35, 10 5 his om. X, istis BL 7 prode (e exp. m2) est P prodest cet. 9 cognoscere L uiuis (i pr. in raa.) P 10 structa X 11 d3 parabat X 15 saxoxis (s 8. i m3) P 18 natur.. (e s. a m3) P 19 firmatus (-0 m2) F firmatos (os ex us) V uiros (-u. m2) F murus OK et (-os corr.) Y 21 domos Bpiritales B in domos spiritales X (es ex is m2 F) 22 multo (1 8. u.) P altius (p 8. 1 m3) P 23 conparati PaBO cdparari cet. 24 mentis sensum C ) [*]( XXXII. Ambr. para 4. ) [*]( 6 )

non usu corporis, sed mentis habitu uerterentur. denique ex Abrahae secundum carnem successione manantes et principes [*]( 1306 A ) Sodomorum appellantur et parietes dealbati. ita sibi praerogatiuam generis morum magis similitudo uindicat quam ordo maiorum. quin etiam ut scias quia lapidibus conparati sunt homines, arboribus quoque homines conparauit subiciens propheta:

quia iam securis ad radices arborum posita [*](3,9) est. exempli autem ideo facta mutatio est, ut illo [*]( B ) conparationis processu quidam intellegatur hominis clementior iam profectus. nam illi ante deformes ad usum, nudi ad ornatum, steriles ad fructum, inrationabiles ad profectum iam in arborum speciem figurantur, quae rationabili quodam naturae munere decorae ad usum, ad aspectum uenustae, ad fructum opimae surgunt cacuminibus, funduntur bracchiis, replentur fructibus, frondibus uestiuntur. atque utinam nos fecundarum usum arborum possimus imitari meritisque crescentibus [*]( C ) longaeuae humilitatis radice fundati sublimes ab humo, decori ad speciem adultos fructuosorum operum uertices erigamus, ne euangelici securis agricolae trunci radicem siluestris excidat. uae enim mihi est, si non euangelizauero — sed uox ista apostolica est — uae mihi est, si non peccata defleuero; uae mihi, si non media nocte surrexero ad confitendum tibi; uae mihi, si dolum proximo meo fecero; uae, si locutus non fuero ueritatem. iam ad radicem securis est; faciat fructum [*]( D ) qui potest gratiae, qui debet paenitentiae. adest dominus, qui fructum requirat, fecundos uiuificet, steriles deprehendat. anni [*]( 2 Esai. 1, 10 3 Act. 23, 3 18 Matth. 3, 10 20 I Cor. 9, 16 22 Pe. 118, 62 23 Ps. 14, 2 sq. 25 Luc. 13, 6 26 Luc. 13, 7 ) [*]( 2 manantea sed (et 8. sed m3) P 9 praecesau GγΤ processu (o ex e) E in (8. u. m3) homines P 14 opimae (0 9. u.) A bracchiia AP brachiis cet. 15 et frondibua X 18 adultua A 19 euangelici AaCx euangelice (a 8. g m3, sed eras.) P euangelicae B euangelica LX securi P (-is m3) L agricolae (e eraa.) P agricola a 20 enim 001. a 22 mihi est PLχ. 23 mihi eat a loquutua FtcV 24 iam A, om. cet. est posita X et (poaita in mg. m2) F )

tres sunt ei quo uenit et fructum in Iudaeis inuenire non potuit: utinam inueniat in nobis! iussurus est succidi infructuosos, ne terram occupent. sed qui adhuc non habent fructum conentur at adferant in futurum. bonus ille cultor agri interueniet pro nobis infecundis, pro nobis infructuosis, ut detur [*]( E ) spatium, patientia deferatur, ne forte et nos aliquem fructum deo ferre possimus.

singulis quoque generibus hominum [*](3,11-14 ) conueniens tribuit sanctus Baptista responsum, unum omnibus, ita publicanis, ne ultra praescriptum exigant, militibus, ne calumniam faciant, praedam requirant, docens idcirco stipendia constituta militiae, ne dum sumtus quaeritur, praedo grassetur. sed haec et alia officiorum praecepta propria singulorum, [*]( F ) misericordia conmunis est usus, ideo conmune praeceptum, omnibus officiis, omnibus aetatibus necessaria et ab omnibus deferenda. non publicanus, non miles excipitur, non agricola uel urbanus, diues et pauper, omnes in conmune admonentur, ut conferant non habenti; misericordia enim plenitudo uirtutum est. et ideo omnibus est proposita perfectae forma uirtutis, ne uestimentis alimentisque suis parcant. misericordiae tamen ipsius pro possibilitate condicionis humanae mensura [*]( 1307 A ) seruatur, ut non sibi unusquisque totum eripiat, sed quod habet cum paupere partiatur.

Aestimante autem populo et cogitante in cordibus [*](3,15 iq. ) suis de Iohanne, ne forte ipse esset Christus, respondit dicens: ego quidem uos baptizo in aqua in paenitentia. uidebat ergo Iohannes cordis occulta. sed consideremus cuius haec gratia. quemadmodum autem prophetis palam fiant [*]( B ) [*]( 25 Matth. 3, 11 ) [*]( 1 et om. C, 8. u. M2 B 2 infructuoaas PL 8 quia AX (a exp. it V) habent AX (n ezp. KV) habet cet. 4 conentur ut adferant A et wi2 F conetur ut adferat F m1 cet. 5 pro nobis pr. bis A 6 ne (a. I si M3) P, (E. T ut m2) F 7 ferre d5 x 8 baptista iohannes EjT 10 ne praedam LX 12 praeceptam (m eras.) P 13 misericordiae PL Gratiam codd. aliquot et (ae ex a m2) E 14 necessariae tam omnibus PL ab] ob A 21 seruiatur L seruetur Gratianus 25 baptizo U08 a, uos om. G in ante aqua om. A 27 cuius] et nos (in mg. m3 cuiua) A nam quemadmodum (om. autem) ĄT fiunt X ) [*]( 6. )

cordis occulta Paulus ostendit dicens: occulta quoque cordis eius manifesta fient, et procidens in faciem adorabit deum pronuntians quod uere deus est in uobis. dei ergo munus est, qui reuelat, non uirtus hominis. qui diuino magis adiuuatur beneficio quam naturali cernit officio. quo autem proficit ista cogitatio Iudaeorum nisi ut secundum scripturas uenisse Christum probetur? erat enim qui exspectabatur et ipse utique qui exspectabatur, non is qui [*]( c ) non exspectabatur aduenit. quid autem ineptius quam quod qui in alio aestimatur in se ipso esse non creditur? quem 10 per mulierem uenturum putabant per uirginem uenisse non credunt. quae deo secundum carnem dignior generatio quam ut inmaculatus dei filius inmaculatae generationis seruaret etiam in suscipiendo corpore puritatem? et utique diuini aduentus signum in uirginis partu, non in mulieris constitutum est.