Expositio Evangelii secundum Lucan

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Quarta (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.4). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1902.

euangelista praemittendum putauit quod plurimi infantem patris nomine Zacchariae adpellandum putarunt, ut aduertas [*]( P ) matri non nomen alicuius displicuisse degeneris, sed id sancto infusum spiritu, quod ab angelo ante Zacchariae fuerat [*]( 17 Ephes. 4, 13 ) [*]( 3 demigrarent P (u s.$alt. m3), w (i s. c alt.) demigrarunt L 8 praemittitar (tti s. u.) P promittitur L. secuturae X 15 nemo LX (neque m2 0) 22 accepit (pit s. u.) P pugillares PEL pugillarê (6 ex ea) B et (t ex d) P. om. y* dicens om. PLX 28 non om. BFitV, 8. u. m2 0 29 infusio X (-sum m2 FO) post angelo s. u. ml adscripsit 3 fere litt. nunc erasas in P )

praenuntiatum. et quidem ille mutus intimare uocabulum fili nequiuit uxori, sed per prophetiam Elisabet didicit quod non didicerat a marito. Iohannes est inquit nomen eius, hoc est: non ei nos nomen inponimus, qui iam a deo nomen accepit. habet uocabulum suum quod agnouimus, non quod[*]( 1292 A ) elegimus. habent hoc menta sanctorum, ut a deo nomen accipiant. sic Iacob Israhel dicitur, quia deum uidit, sic dominus noster Iesus nominatus est, antequam natus, cui non angelus, sed pater nomen inposuit. reuelabitur enim inquit filius meus Iesus cum his qui cum eo iocundabuntur, qui relicti sunt in annis quadringentis. et erit post annos hos et morietur filius meus Christus et conuertetur saeculum. uides angelos quae audierint, non quae usurpauerint nuntiare. nec mireris si nomen mulier [*]( B ) quod non audiuit adseruit, quando spiritus ei sanctus, qui angelo mandauerat, reuelauit. neque poterat domini ignorare praenuntium quae prophetauerat Christum.

et bene additur quia nemo in cognatione eius uocabatur hoc nomine, ut intellegas nomen non generis esse, sed uatis. Zaccharias quoque nutu interrogatur, sed quia incredulitas ei adfatum eripuerat[*]( C ) et auditum, quod uoce non poterat, manu et litteris est locutus; scripsit enim dicens:Iohannesestnomen eius. et hic nomen non inponitur, sed adstruitur meritoque continuo resoluta est lingua eius, quia quam uinxerat incredulitas fides soluit. credamus et nos igitur, ut loquamur, ut lingua nostra, quae incredulitatis uinculis est ligata, rationis uoce soluatur. Scribamus spiritu mysteria, si uolumus loqui, scribamus praenuntium Christi non in tabulis lapideis, sed in [*]( D ) [*]( 7 Gen. 32, 28 9 Hesdrae IIII 7, 28-30 17 Origenes hom. in Lucam VIIII (XIII 1823 ab M.) 25 Ps. 115, 1, II Cor. 4, 13 27 I Cur. 14, 2 28 11 Cor. 3, 3 ) [*]( 1 fili V filii P (i tert. 8. u. m3) FO (i tert. s. u. m2) cet. 2 per om. PL, 8. u. 0 4 ei ex et m3 B nos ei L ct m2 0 6 dno CG 7 sic pr. ex si ml P, m2 FOV, siquidem m2 ex si π sic alt. ex si ml P, m2 FOV, siquidem m2 ex si n 10 iucundabuntur B 11 CCCC PL 12 iha ips PL 21 loquutus FOV 23 hoc PL huic T )

tabulis cordis carnalibus. etenim qui Iohannem loquitur Christum prophetat. loquamur Iohannem, loquamur et Christum, ut nostrum quoque os possit aperiri. quod in sacerdote tanto inrationabilis modo pecudis frena nutantis fidei cohercebant.

Et Zaccharias pater eius inpletus est spiritu [*](1,67) sancto et prophetabat dicens. uide quam bonus deus et facilis indulgere peccatis non solum ablata restituit, sed [*]( E ) etiam insperata concedit. ille dudum mutus prophetat; haec enim gratia dei maxima, quod eum qui negauerant confitentur. nemo ergo diffidat, nemo ueterum conscius delictorum praemia diuina desperet. nouit deus mutare sententiam. si tu [*](1,76) noueris emendare delictum. et tu, puer, propheta altissimi uocaberis.

pulchre cum de domino prophetaret, ad [*]( F ) prophetam sua uerba conuertit, ut hoc quoque beneficium esse domini designaret, ne cum publice numeraret sua quasi ingratus tacuisse quae acceperat beneficia uideretur, quae agnoscebat in filio. sed fortasse aliqui quasi inrationabilem mentis excessum putent, quod octo dierum adloquitur infantem. uerum si teneamus. intellegimus profecto quod potuit uocem patris natus audire, qui Mariae salutationem, antequam [*]( 1293 A ) nasceretur, audiuit. sciebat propheta alias esse aures prophetae, quae spiritu dei, non corporis aetate reserantur, habebat intellegendi sensum, qui exsultandi habebat adfectum.

simul illud aduerte quam paucis Elisabet, quam multis Zaccharias prophetet. et uterque sancto inpletus spiritu loquebatur, sed disciplina seruatur, ut mulier discere magis quae diuina sunt studeat quam docere. nec facile ullam prophetasse uberius [*]( B ) quam matrem domini repperimus. prophetissa ipsa Maria [*]( 7 Ps. 72, 2 2? I Cor. 14, 35 29 Exod. 15, 20 sq. ) [*]( 12 dns LZ 14 de domo P 15 conuertitur P (eonuertit ut m3) L 16 publicae P (a eras.) ET enumeraret a 18 filio? P 20 post si add. 8. u. m2 praeterita mente V post teneamus add. s. u. m3 superiora P 22 eesae (e pr. eras.) P 29 profetissa (sa s. u. m2) P prophetessa a prophetis G prophetis L, om. X ipsa om. aCEyT )

soror Aaron quam cito cantici uerba conclusit eademque, ubi prolixius est locuta cum fratre, nequaquam sui poenam sermonis euasit.

[*](2,1) Factum est autem in diebus illis exiuit edictum a Caesare Augusto, ut censum profiteretur uniuersus orbis terrae.

de ortu saluatoris dicturi non [*]( C ) putamus alienum ut quo natus sit tempore requiramus. quid enim professio saecularium ad generationem domini pertinet nisi ut aduertamus hoc quoque diuinum esse mysterium, quia. dum professio saecularis optenditur, spiritalis inpletur, non terrarum regi dicenda, sed caeli? professio ista fidei census animorum est; abolito enim synagogae censu uetusto nouus census ecclesiae parabatur, qui tormenta non exigeret, sed auferret, et spiritaliter in typo plebis sua iam Christo nomina [*]( D ) conferebat. non hic spatia terrarum, sed mentium animorumque censentur nec describuntur limites, sed proferuntur, nec aetas ulla distinguitur, sed omnis adscribitur; nullus enim ab hoc inmunis est censu, quia omnis aetas munifica Christo est, quem uagientes pueri martyrio confitentur, quem intra uterum positi exsultatione testantur. nihil in hoc censu uerearis terribile, nihil inmite, nihil triste; sola unumquemque fides signat. uis Christi audire censores? iubentur censere sine [*]( E ) uirgis nec terrore, sed gratia plebem quaerere, recondere gladium, non possidere aurum. talibus censoribus adquisitus est orbis.

denique, ut scias censum non Augusti esse, sed Christi, [*]( 2 Num. 12, 1 sqq. 19 Matth. 2, 16 20 Luc. 1, 44 22 Matth. 10, 10, Luc. 9, 3 23 Matth. 26, 52 24 Matth. 10, 9, Luc. 9, 3 ) [*]( 1 aaron (a pr. s. u.) P 2 loqunta FV 4 exiuit PaBCL exiit cet. 5 incensum (in eras.) P 8 pertinet i pertineret P (eret in ras.) cet. 9 ut om. G 11 dicanda X 12 oblatio X (i eras. V, ablato m2, in mg. m2 abolito 0, oblatione m2 n) 14 auferet P plebis P (i eras.) aBC pleps F plebs cet. 15 mentium (mentiu in ras.) P 16 discribuntur X 20 uerearis P (-re m3) C uereares (s del.) B nereare aX uerear LX (-ris m2 0) 22 sine (s. m2 sed non) P sed non X 23 terrores (s exp. OV) sed gratiam (m exp. OV) X recondere (nde in ras.) P condere C )

totus orbis profiteri iubetur. quando nascitur Christus, omnes profitentur: quando mundus concluditur, omnes periclitantur. qui ergo poterat professionem totius orbis exigere nisi qui [*]( 1294 A ) totius habebat orbis imperium? non enim Augusti, sed domini est terra et plenitudo eius, orbis terrarum et uniuersi qui habitant in ea. Gothis non imperabat Augustus, non imperabat Armeniis: imperabat Christus. acceperunt utique Christi censorem, qui Christi martyras ediderunt. et ideo fortasse nos uincunt, ut praesentia docent, quoniam quem illi oblatione sanguinis fatebantur huic Arriani quaestionem generis [*]( B ) inferebant.

[*](2,2) Haec inquit professio prima facta est. atqui plerasque iam partes terrarum saepe fuisse descriptas loquuntur historiae. haec est ergo professio prima <non gentium), sed mentium, cui omnes profitentur, quia nullus excipitur, non praeconis euocatione, sed uatis, qui multo ante praedixit: omnes gentes, plaudite manibus, iubilate deo in uoce exsultationis, quoniam deus summus, terribilis, [*]( C ) rex magnus super omnem terram. denique ut scias censum esse iustitiae. ueniunt ad eum Ioseph et Maria, hoc est, iustus et uirgo, ille qui uerbum seruaret, ista quae pareret. ubi profitentur iustus et uirgo nisi ubi nascitur Christus? omnis enim spiritus qui confitetur legum Christum in carne uenisse de deo est. ubi autem secundum altiorem rationem nascitur Christus nisi in corde tuo et in pectore tuo? prope est enim uerbum, in ore tuo et in [*]( 4 Ps. 23, 1 16 Ps. 46, 2 23 I Ioh. 4,2 26 Deut. 30,14, Rom. 10, 8 ) [*]( 1 iubetur profiteri X 2 pereclitantur (i 8. e alt. m3) P 3 qui pr.] quia t et (8 m2) BJEOx 4 orbis habeat 0 6 eo B eạ (o s. g) fT eam X (m del. On) gothis (h s. u.) P gottis (t pr. eras.) G gotthis OV 7 armeniis (iis ex is) T armenis LOV imperat aX 8 martyras P et (-es corr.) aC martyres cet. 12 atque P (i s. e) E (-qui m2) GLX 13 discriptas X locuntur BExT 14 non gentium addidi; non terrarum add. X et (s. u. m2) 0, non census in mg. m2 a 16 euocationi (e s. i alt. m3) P 19 et rex Er T 21 pararet (e 8. a alt. m3) P 25 et 8. u. m2 π, om. FO V )

corde tuo.

pulchre autem quod et praesidis nomen addidit, [*]( D ) ut senem temporis designaret. praeside inquit Syriae Cyrino facta est haec prima professio, ut quasi consulem quendam signi gratia huic libro euangelista adscripsisse uideatur. nam si consules adscribuntur tabulis emtionis, quanto magis redemtioni omnium debuit tempus adscribi! habes ergo omnia quae in contractibus esse consuerunt, uocabulum summam illic potestatem gerentis, diem, locum, causam. testes quoque adhiberi solent; hos quoque natiuitati suae et [*]( E ) generationi secundum carnem Christus adhibuit, qui signarent euangelium, dicens: uos eritis mihi testes in Hierusalem. [*](2,6 sq. ) Factum est autem, cum essent ibi, inpleti sunt dies ut pareret. et peperit filium primogenitum et pannis eum inuoluit et posuit in praesaepio, quia non erat locus in eo deuersorio.

breuiter sanctus[*]( 12901 ) Lucas et quomodo et quo tempore et quo loco secundum carnem Christus natus sit explicauit. at uero de caelesti generatione si quaeris, lege euangelium sancti Iohannis, qui a caelestibus exorsus ad terrena descendit. illic inuenies et quando erat et quomodo erat et quid erat, quid egerat, quid agebat et ubi erat et quo uenerit, quomodo uenerit, quo tempore uenerit, qua causa uenerit. in principio inquit erat [*]( B ) uerbum: habes quando erat, et uerbum erat apud deum: [*]( 11 Act. 1, 8 22 sqq. Ioh. 1, 1 ) [*]( 2 siriae P, om. cet. 3 cyrino PaBC quirino X (ci 8. qui m2 OV). X (cy s. qui) T 5 in uerbo nam incipit A emtioni. se A emptiouibus T et (bu exp.) Er 7 contractionibus EGT et (oni 8. -u. m2) 0 contradictionibus r 8 gerentes π et (-is m2) OV 9 adhibere a natiuitatis aFLz et om. X (s. u. m2 0) generationis P (s exp. m3) L 12 ibi (in ras. 2 litt.) P 13 filium suum Gy et (suum eras.) F 15 erat ei aE et (ei 8. U. m2) O, (ei eras.) V erat eis G et (s eras.) T eis erat i in eo B (in ras. min.) 0 (del. m2); eo om. Ly, eras. a deuersurio P (o 8. u alt.) diuersorio B (di ex de) cet. 16 loci X (o 8. i m2 0) 20 erat et quid egerat aEGT ageret X (egerat m2 OV) 21 et post erat om. X et quomodo EGT 22 erat 8. u. m2 A 23 post quando erat add. 8. u. m2 habes & ubi erat V )

habes quomodo erat. habes etiam quid erat: et deus inquit erat uerbum, quid egerat: omnia per ipsum facta sunt, quid agebat: erat lux uera, quae inluminat omnem hominem uenientem in hunc mundum, et ubi erat: in hoc mundo erat, quo uenerit: in sua propria uenit, quomodo uenerit: uerbum caro factum est. quando uenerit Iohannes testimonium perhibet de ipso dicens: hic est de quo dixi: qui post me uenit ante me factus est, quia prior me erat. qua causa uenerit Iohannes ipse [*]( C ) testatur:ecce agnus dei, ecce qui tollit peccatum mundi. si igitur generationem utramque cognouimus et utriusque munus et causam qua uenit aduertimus, ut pereuntis mundi peccata suscipiens peccati labem et omnium mortem in se, qui uinci non posset, aboleret, consequens est ut nunc quoque sanctus Lucas euangelista nos doceat et uias domini secundum carnem crescentis ostendat.

nec quemquam monere debet quod altiore [*]( D ) consilio Iohannis infantiam diximus praetermissam, Christi uero infantiam adserimus esse descriptam; non enim omnium est dicere: factus sum infirmibus infirmus, ut infirmos lucrifaciam; omnibus omnia factus sum, neque de quoquam ita alio dici potest quia uulneratus est propter iniquitatem nostram et infirmatus propter peccata nostra. ille igitur paruulus, ille infantulus [*]( 2 Ioh. 1, 3 3 Ioh. 1, 9 5 Ioh. 1, 10 sq. 6 Ioh. 1, 14 7 Ioh. 1, 30 10 Ioh. 1, 29 13 II Tim. 1, 10 19 I Cor. 9, 22 21 Esai. 53, 5 ) [*]( 1 habes quomodo erat om. FnV, in mg. m2 0 erat inquit AB, inquit om. L 7 de ipso perhibet X dicens de ipso B 8 dixit P 10 peccatum ABFxV peccata cet. 11 unum («. m3 munus) P unam B auctorem (8. u. m2) unum V unum 0 (a s. u alt. m2) cet. 13 in se] ipse G uinci (n s. u.) P 14 posset aboleret (set ab in ras.) P 15 Lucas om. G 16 crescentes LK et (-is m2) OV debeat X (a exp. V, eras. 0) quo A altiori y et (ri ex re) 0 17 praetermissi (ã ex a m2) P 18 adserimus PaBG asserimus A (m2 asseruimus) adseruimus cet. discriptam X 19 infirmib. (s 8. ḅ.) A infirmis eet. infirmos (v a. o m2) ut P 22 iniquitates nostras C infirmatus est aBCLy )

fuit, ut tu uir possis esse perfectus: ille inuolutus in pannis ut tu mortis laqueis absolutus: ille in praesaepibus, ut tu in [*]( E ) altaribus: ille in terris, ut tu in stellis: ille alium locum in eo deuersorio non habebat, ut tu plures haberes in caelestibus mansiones. qui cum diues inquit esset, propter uos pauper factus est, ut illius inopia uos ditaremini. meum ergo paupertas illa patrimonium est et infirmitas domini mea uirtus est. maluit sibi egere, ut omnibus abundaret. me illi infantiae uagientis abluunt fletus, mea lacrimae illae [*]( F ) delicta lauerunt. plus igitur, domine Iesu, iniuriis tuis debeo quod redemtus sum quam operibus quod creatus sum. non prodesset nasci, nisi redimi profuisset.

Sed nemo intra usum corporis formam omnem diuinitatis includat. alia natura carnis, alia diuinitatis est gloria. propter infirmitas, in se potentia; propter te inopia, in se opulentia. 15 noli hoc aestimare quod cernis, sed quod redimeris agnosce. [*]( 1296 A ) quia in pannis est uides, quia in caelis est non uides. infantis audis uagitus, non audis bouis dominum agnoscentis mugitus; [*]( 2 Ps. 17, 6 4 Ioh. 14, 2 5 II Cor. 8, 9 ) [*]( 2 ut tu mortis... praesepio infra in mg. P ut (t 8. u.) P mortis laqueis absolutus PaCLX sis mortis (mortis s. u. m2) laqueis abso- Iutus A mortis laqueis absolutus sis X mortis laqueis absoluaris B praesepio P (in quo mox ut tu in ras.) L 3 stellis V (in mg. celis) caelis ax 4 eodem LX deuersurio P diuersorio B (di ex de) cet. caelestibus sedibus PL, cf. Ephes. 2, 6 5 esset (t in ras.) A pauper propter uos C uos] UOB inquid G 6 est et ut A 7 illaj illius ΕγΤ 9 ille P (i s. e) L illius aC illi (i alt. in ras.) V uagientes X uegientes L uagientis (s ex fl) T meę (a s. 9 m3) P (in quo mox a [eras.] lacrimae), meae F et (e alt. eras.) LKV, mea (a m2 ex ae) 0 illae (ae m2 ex a) nV illa F et (ivs m2 s. a) 0 11 creatuss (s alt. eras) P sum om. PL 12 prodesset nasci (rodesset nasci in ras.) P nisi] si A (in quo non profuisset) 14 carnis est (om. est ante gloria) X gloriae (e exp. m2) P 15 inopia (a ex 0) P opulentiam (m eras.) P 16 noli. a, non (in mg. m3 noli) A 18 uagitum X boues X (-is m2 OKV) dno A agnoscentes F et (-is corr. ml) PG, (m2) OKV, cognoscentis L mugitum L )

agnouit enim bos possessorem suum et asinus praesaepe domini sui, immo praesaepium dixerim, sicut scripsit qui transtulit; nihil enim aput me distat in uerbo, quod non distat in sensu. nam si orator illorum qui faleras sermonum sequuntur negat in hoc fortunas positas esse Graeciae, hoc an illo uerbo usus sit, sed rem spectandam putat, [*]( B ) si ipsi philosophi eorum qui totos dies in disputatione con. sumunt minus Latinis et receptis usi sermonibus sunt, ut propriis uterentur, quanto magis nos neglegere uerba debemus, spectare mysteria, quibus uincit sermonis uilitas, quod operum miracula diuinorum nullis uenustata sermonibus ueritatis suae lumine refulserunt? denique asinam illam rationabilem non fuco deliciarum, sed suco naturalis alimoniae praesaepia sancta pauerunt.