Expositio Evangelii secundum Lucan

Itaque quid intersit inter illam et hanc Mariam, scriptura distinguit. illa occurrit, ut Iesum uideat, haec retrorsum [*]( 1539 A ) conuertitur; illa salutatur, haec redarguitur. denique sic habes: dicit e i Iesus: mulier. quae non credit mulier est et adhuc corporei sexus appellatione signatur; nam quae credit occurrit in uirum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi carens iam nomine saeculi, corporis sexu, lubrico iuuentutis. multiloquio senectutis. dicit ergo Iesus: mulier, quid ploras? quasi dicat: non lacrimas deus nudas, sed fidem exigit. bonae lacrimae, si Christum [*]( B ) agnoscas. quem quaeris? inquit; molimina enim dominus sera condemnat. sed bene addidit quem, non quo iste dubitet quem requirat, sed quia illa quem quaerat ignorat; non enim Christum quaerit, quem putat raptum. adest Christus, quemadmodum quaeritur? nescitur ergo qui quaeritur, quando non agnoscitur, cum uidetur.

denique Christum uidebat et hortulanum putabat: sic enim habes: illa existimans quia [*]( c ) hortulanus est dixit ei: domine, si tu sustulisti eum, dicito mihi, ubi posuisti eum, et ego [*]( 4 Matth. 28, 9, loh. 20, 14 5 Matth. 28, 9, loh. 20, 15 6 lob. 20,15 8 Ephes. 4, 13 11 et 13 Ioh. 20, 15 19 Iob. 20,.15 ) [*]( 1 potuerant (u et y del.) P poterat αΕγΜΤΧ 2 uidit P (-et m3) LΜπ 4 rursum PL 5 redarguetur X 7 corporeis P (s eras.) L credat (i 8. a m3) P 11 pluras M 12 nudas ds X fides M 13 dns sero P (8. m3 x dni sermo t dominicus sermo) L sera dns Cj 14 quemJ sed G que M quem quaeris aC quod P m2 cum P ml L 15 quaerit M ignorat (e 8. a m3) P 16 xps M quem putat hortulanum (hoc m2 in spatio 6 fere litt.) quaeadmodum quaeritur (nescitur m3 s. quaeritur) P (in marg. contra putat m2 haec adscripsit: hic 5 potui excertare); quem putat quemadmodum quaeritur nescitur L quem putat raptus M 18 eognuscitur P cognoscitur L uidebitnr (a 8. bi) P 19 hab (sic) M estimaDs PL 20 est P ml aLX esset P m3 BCX ee M tulisti GγΧ 21 posuistis M et om. PL eum tollam r. )

denique post haec uerba non mulier, sed Maria iam uocatur; aliud est enim conmune uulgi nomen, aliud speciale personae Christum sequentis. et ad discipulos, licet nondum arbitra plenae fidei, tamen nuntia destinatur. prohibetur autem tangere, quia nondum inhabitare in Christo corporaliter plenitudinem diuinitatis sicut Paulus acceperat, nondum euacuauerat lubricum saeculi, carnis [*]( E ) ambiguum; nondum uitam uixerat Christi. denique ista nec adorat dominum nec pedes tenet, sicut illa Maria, in qua utique non tam obsequium corporale quam plenae fidei designatur affectus, quod Christum et hominem et deum credat; deus est enim qui adoratur, homo est qui tenetur.

Non igitur tangi dominus fastidit a femina, cuius et Maria pedes unxit unguento, nec tactum dedignatur, sed profectum docet, quia non omnes Christum possunt tangere resurgentem, [*]( F ) quem tetigerunt in hac uita et corpore conmorantem. qui uult [*]( 9 loh.20.16 10 lob. 20, 17 13 Coloas. 2, 9 15 Ioh. 20, 9 et 11, Matth. 28, 9 20 Luc. 7, 38, lob. 12, 3 ) [*]( 1 fidê cer tam (sic) M 2 tamen] tamquam M filius M 3 adfectatur GM 4 suscepit P (e m2 ex i) L ueniabilia P (s m3 a. a alt.) L 5 per om. M 6 docesit (sic) M gestitate ipm X 7 deuotā G X detota M illii aM (in quo iam illu) e] de aC et M 9 iam ante maria X, om. X 10 nomine M sequentes P (-is corr.) L 11 discipulis M plena αCM 12 proibui M habitare PLMX 13 paulos (v a. Q m2) P 14 acciperet P (-erat m3) L sclm M 15 uitam (m add. m2) P uita CGMX ista] stat PL 16 adora M aicut αΜχ et sicut cet. (et exp. Ρπ, eras. V) _quam P (m del.) L quibus X (a 8. ibus m2 E) 18 effectus X xpm dm et hominem X 19 est alt.] enim EGT, om. r 20 tangit MX 21 ungentum M 22 surgentem MX 23 qui tetigerit M )

Christum tangere sua membra mortificet et resurrecturo similis induat uiscera misericordiae, non ambigat renuntiare terrenis. quid est igitur: noli me tangere? noli manum adhibere maioribus, sed uade ad fratres meos, hoc est ad perfectiores - quicumque enim fecerit uoluntatem patris mei qui in caelis est ipse meus et frater et soror et [*]( 1540 A ) mater est --, quia resurrectio non facile nisi a perfectioribus capi potest, fundatioribus huius fidei praerogatiua seruatur, mulieribus autem docere in ecclesia non permitto; domi uiros suos interrogent. ad eos ergo mittitur qui domestici sunt et accepit praescripta mandata.

nec fugit hoc loco sensisse quosdam ideo Christum noluisse tangi, quia nondum receperat typum, quem conmendauerat patri, quasi [*]( B ) adhuc eum tangere non deberet.

ascendo ad patrem uestrum, deum meum et deumuestrum.beue distinxit, quia mulieri loquebatur; non enim conmunis nobis natura cum Christo nisi condicionis humanae. illi pater generatione propria, nobis adoptione uoluntaria; illi per naturam, nobis per gratiam; illi deus unitate mysterii, nobis potestate caelesti.

dicit aliquis: quomodo ergo Thomas, cum adhuc non crederet, [*](c ) tetigit tamen Christum? sed ille non de resurrectione domini, sed de resurrectionis uidetur qualitate dubitasse et tactu suo debuit me docere, sicut docuit et Paulus: oportet enim hoc corruptibile induere incorruptionem et hoc mortale induere inmortalitatem, ut incredulus credat et cunctator dubitare non possit; facilius enim credimus quod [*]( 2 Coloss. 3, 12 3 Ioh. 20, 17 5 Matth.12,50 9ITim. 2, 12 10 I Cor. 14, 35 14 loh. 20, 17 20 lob. 20, 27 23 I Cor. 15, 53 ) [*]( 1 resorrecturos M 2 et non Maurini 4 minoribus PL 6 et ante frater om. GM, eras. in F 10 interroget M 11 accipit Y accipiunt m3 P perscripta M 12 loci aX 13 reciperat spu quae M 14 adhoc (o in ras.) P deberit M 16 mulier PLM mulieribus π 17 illa (i m3 8. u.) P 19 caelestis FMO et (a alt. eras.) 1 20 ergo om. GM, post thomas transp. E (Bed corr. m1) 22 resurrectionis (i alt. ex e) P sarrectionem M 24 corruptibile hoc ET )

Denique conturbati discipuli aestimabant se spiritum uidere, [*](24,37 sq. ) et ideo dominus, ut speciem nobis resurrectionis ostenderet, [*](24,39) palpate inquit et uidete quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me uidetis habere. non ergo per incorpoream naturam, sed per resurrectionis corporeae[*]( E ) qualitatem in peruia usu clausa penetrauit. nam quod tangitur corpus est, quod palpatur corpus est; in corpore autem resurgimus; seminatur enim corpus animale, surgit corpus spiritale, sed illud subtilius, hoc crassius, utpote adhuc terrenae labis qualitate concretum.

nam quomodo non corpus, in quo manebant insignia uulnerum, uestigia cicatricum, quae dominus palpanda obtulit? in quo non solum [*]( F ) fidem firmat, sed etiam deuotionem acuit, quod uulnera suscepta pro nobis caelo inferre maluit, abolere noluit, ut deo patri nostrae pretia libertatis ostenderet. talem sibi pater ad dexteram locat tropaea nostrae salutis amplectens, tales illic martyres nobis cicatricis suae corona monstrauit.

Et quoniam sermo huc noster euasit, consideremus qua [*](24,15) gratia secundum Iohannem crediderint apostoli, qui gauisi [*](24,40) sunt, secundum Lucan quasi increduli redarguantur, ibi spiritum[*]( 1541 A ) [*]( 1 roh. 20, 26 13 I Cor. 15, 44 20 Ephes. 1, 20 23 Enseb. Quaest. euang. 294, 4 24 Ioh. 20, 20 2.5 Ioh. 20, 22 ) [*]( 2 septae X (-ta corr. πV) 3 insertum (-us corr.) P corporei aE ml GMX 4 inuisibili (at 8. u.) P per inuisibilia X 5 tanti X fagilis M 6 uidere (re 8. u.) P 7 nobis] bonis PL 11 inperuia\' uulgo, corr. Engelbrecht 13 resurgemus a 14 illos M grassius X utpotes M 15 non om. FΟπ et (add. m2) γV 17 palpando P m1 aO non om. M solus M 22 coronā GMX monstrabunt m3 V monstrabit Maurini 23 noster usque X 24 iohsnnis P (in marg. euanelium) L 25 lucan uero (uero 8. u. m3) P increduli in marg. P redarguantur Cχ redarguuntur αFLΜπV redarguatur P (corr. m3) G (corr. m1) 0 )

Iohannes sic ait: et gauisi sunt discipuli uiso domino. dicit ergo his iterum:pax uobiscum; sicut misit me [*]( u ) pater, et ego mitto uos. et cum hoc dixisset, insufflauit his et dixit: accipite spiritum sanctum. quorum remiseritis peccata, remittuntur his et quorum [*](24,35-37 ) retinueritis retenta sunt. Lucas autem dicit: et quomodo cognouerunt eum in fractione panis. cum haec autem loquuntur, ipse stetit in medio eorum et dixit his: pax uobis; ego sum, nolite timere. conturbati quoque et conterriti existimabant se [*]( 5 sq. lob. 19, 85; cr. 21, 24 14 lob. 20, 20-23 ) [*]( 1 acceperint (n 8. u. m2) P sanctum ante acceperint ΕγΤ, om. C et (s. u. add. m2) G redire X ciuitatē CMX 2 uirtutè αΜχ post mihi add. ille ed. Rom. 4 istorieo P (i pr. 8. U. m2) FOV storico Ln storicho M 7 ab] et ab r et (om. qui) M et ob EG T 8 suspitionem PLMOx. 9 putamus uerum utrumque y 10 principio FOY Luca M 12 consideret P (-entur m3) L 14 sic ait iohannes X iobannis F et (-es m3) P, (-es m2) OV 15 eis Or his (e 8. h) π 17 his om. M 18 remittentur PLX eis J/ 20 eom] dum M fractionê M ante cum add. et M 21 autem haec αγ stent M 22 dixit PLO his (e 8. h m2) π nobiscam X ego sum] et hos X 23 conturbati quoque ΡαCLM conturbati utique X conturbati uero y contriti M aestimabant PL )

uidetur enim [*]( E ) [*](24,13 sqq. ) separatim se istis undecim demonstrasse, sicut se Ammaoni et Cleopae seorsum iam uespere demonstrauerat, et quemadmodum isti duo ita etiam illi uidentur undecim ad confirmandos reliquos conuenire potuisse. denique et conturbati sunt, [*](24,45) ut habes secundum Lucan, et ideo aperuit illis sensum, ut intellegerent ea quae scripta sunt. hunc autem latius, illum succinctius scripsisse non dubium est. quomodo[*](24,34) enim soli Cephae uisum dicerent, si ab omnibus erat uisus? sed sicut ex mulieribus Mariae et aliae Mariae Magdalenae [*]( F ) ita ex uiris Petro uisus est primo mane. et Paulus sic ait: tradidi en im uobis inprimis quia Christus mortuus est secundum scripturas et quia sepultus est et quia resurrexit die tertia secundum scripturas et [*]( i lob. 20, 19 16 I Cor. 15, 5 17 Matth. 28, 9 19 I Cor. 15, 3-5 ) [*]( 1 possint M potest C uidere M his X 2 nam om. PL aduesperescente P ml αΕγΤ aduesperascente L et m3 PV, m2 Οπ uesperascente C aduesperascentē (et antea diё) M ad ueaperc ascendente X uespera lucescente G 3 iam] autem M qae fuerunt M 4 sese] se esse X (es expo π), Be Mx subtraxit MX hi 8. u. M, hii P 5 post quando add. dominus ed. Rom. 6 sero die] & hodie X die illā, M 7 palpandu M ambiciuitatis M 8 se MX, ante separatim s. u, m3 P, om. eet. 9 et 11 XI P demonstrasset M Ammaoni] cf. p. 340, 1 et apol. DaN. alt. s. 43 11 etiam & ET et (& 8. u.) y uident FOV 12 et om. MX 13 ut om. PLMX lucan P ml lucam P m3 cet. eis πχ 15 succensius M aoccinxius X 16 solus cefae M 17 ex] et M 19 tradidit a (t alt. del.) M nobis] uel M 21 surrexit MX tertia die PMLX scripturã Εγ TX et quia C )

Petrus ergo uidit solus dominum; deuotio enim parata [*]( 1542 A ) semper et promta credebat et ideo studebat frequentiora fidei signa colligere. alibi cum Iohanne, alibi solus, ubique tamen inpiger currit, ubique aut solus aut primus, non contentus uidisse quae uiderat repetit intuenda et quaerendi domini amore succensus non satiatur uidendo. uidet solus, uidet cum [*](24,34) undecim, uidet cum septuaginta, uidet et quando Thomas [*](24,33. 36 ) credidit, uidet cum piscaretur, sed non uidisse contentus, [*]( B ) inpatiens desiderii, neglegens captionis, inmemor periculi, non tamen inmemor reuerentiae, ubi dominum uidit in littore, ueste se texit serum aestimans si cum ceteris nauigio perueniret. sic cum in mari dominus ambularet, super undas maris naturae suae oblitus occurrit, sic cum a ludaeis dominus teneretur, aduersum turbas gladium solus exseruit, sic et nunc cum dominus stetisset in littore periculoso conpendio religiosum maturauit obsequium.

non est igitur dubium credidisse Petrum [*]( c ) et credidisse, quia dilexit, dilexisse, quia credidit. unde et contristatur, quia et tertio inten-ogatur: amas me is enim interrogatur, de quo dubitatur, sed dominus non dubitat, qui interrogabat, non ut disceret, sed ut doceret quem eleuandus [*]( 1 Marc. 16, 5 et 7 9 lob. 20, 19; 21, 4 sqq. 13 loh. 21, 4 et 7 sq. 15 Mattb. 14, 25 sq. 16 Matth. 26, 51 17 Iob. 21, 4 et 7 21 Ioh. 21, 17 ) [*]( 1 est om. M duxit Gγ 2 iuuene M 4 ergo om. a, enim G dicit P (didicit m2, 8. x uidit m3) L solum dns M 5 prumpta X pramta M (eorr. promta) 8 quaerenda X 9 aidentibus FOV uidet pr. PocCG et (i 8. e) a uidit eet. (uidit eum Εγ T uidit enim a) uidet alt. ΡαCGL uidit eet. 10 XI P uidet ΡαCG uidit eet. LXX PL uidet ΡαCGπ uidit eet. et om. M, eras. in a 11 nidet PCL uidet et aG uidit cet. 12 desidero M 13 dm M 15 mare ET et (i 8. P m2) j undis PL 17 aduersus aM exercuit αΕΤ post nunc add. ei MX 18 stens M čpendiu X 21 et om. aC amas ... interrogatur om. PL 22 dubitabat aC 23 interrogarat a interrogatur PL interrogat Maurini ut (post sed) ona. P m1 (a. u. add. m2) M )

Illud quoque diligentius intuendum, cur cum dominus dixerit: diligis me? ille respondit: tu scis, domine, quia amo t e. in quo uidetur mihi dilectio habere animi [*]( E ) caritatem, amor quendam aestum conceptum corporis ac mentis ardore, et Petrum opinor non solum animi sed etiam corporis sui circa dei cultum signare flagrant iam. denique tertio dominus non iam diligis me? sed amas me? interrogauit et iam non agnos, ut primo, quodam lacte uesceudos nec ouiculas, ut secundo, sed oues pascere iubetur perfectiores ut perfectior gubernaret.

et ideo quasi perfecto in omnibus, [*]( F ) quem caro iam reuocare non posset a gloria passionis, corona decernitur. cum esses inquit iunior, cingebas te et ambulabas ubi uolebas; cum autem senueris, extendes manus tuas et alius te praecinget et ducet [*]( 2 et 9 lob. 21, 16 8 I Cor. 13, 13 15 Ioh. 2I, 17 20 Iob. 21. 18 ) [*]( 1 nobis post uicarium tramp. M 2 hab M tu] et tn ΕγΤ 3 domine om. X dicite (e del.) P 4 ad tempus ad tempus P (alt. del.) L 5 effectum (a 8. e pr.) M 6 post est add. enim PCL de se] desset M 7 confitetur M ex omnibus om. Gγ ex omnibi M 9 cum dominus] rursum ΕγΤ cum G 10 responderit ed. Rom. 11 dilectione M habere (ere in ras.) P auimi habere I 12 aestus ΕγΤ 13 ardorem P (m exp.) π (ê ex is) cet. 14 fraglantiam Pm1 (flagrantiam Pm3) flagrantia αΟFV 15 interrogabit M 16 et iam] om. 0, enim α 17 iubetur (tur in ras.) P 18 gubernanter P (-nator m2) L gubernarit M 19 iam] Ł M posa M ad gloriam M passiones (-is m3) P 20 esse M 21 extendas (e 8. a m3) P extende M 22 pcingit MX ducit MX )

ergo et Petrus etsi paratus erat [*]( B ) animo subire martyrium, tamen ubi periculum aduenit, constantiam mentis inflexit; capit enim nos suauitate sui caelestis usus muneris. nam quis martyrium non eligeret, si libenter mori posset? ergo et Petrus uidetur nolle, sed parat uincere. et quid mirum si Petrus nolit, cum dominus dicat: pater, si fieri potest, transfer a me calicem hunc; uerum tamen non mea uoluntas, sed tua fiat? denique post temtationem praesumtionis suae Petrus iam non audet [*]( c ) uoluntatis perseuerantiam polliceri, sed quasi ad solacium sui consortium quaerit alterius.

Tot igitur adducti uirtutis exemplis Petrum credimus nOli potuisse dubitare. Iohannem quoque credidisse manifestum [*]( 5 Galat. 5, 17 7 cf. Sap. 4, 8 10 Lnc. 22, 33 15 Mattll. 26, 39 20 Ioh. 20, 3 22 Ioh. 21, 7 ; 20, 8 ) [*]( 1 quod M non tu PL longaęuitaęte P longae uitae X longaeuae X longinquitate C 2 praeparatę M 4 quoque X 5 aduersus EтLT 6 trasmites (s pro eras.) P tramitem M gradienti quae nellet X 8 corporis Y (s eras.) eet. menti FV mentis eet. (sed ... corporis om. π) eligit m3 P m2 EY elegit ml PEY eet. nec] non PL 9 uoluptario CG et P m2 uoluptaria Pm1L repugnandi C patitur MX adpetitu (u in ras.) Y adpetitus P (s exp.) MFLO 11 martyrio M 13 non] e (e in ras.) nobis (non extra u, m2) P nobis L eligerint M elegeret Gm1 X elegerit E m2 eligerit E m1 γ T 14 possit ErMT Hollet et postea uineeret M (sic saepius) pura M 15 pater] dnê X 17 post est actionem (est expo et a. m3 iactationem) P potest actionem L 19 pollicere X 21 adductis αМ )

Spiritum autem sanctum uel illis undecim quasi perfectioribus [*]( E ) insufflauit et reliquis postea tribuendum esse promittit uel [*](24,49) isdem ibi insufflauit, hic spopondit. nec uidetur esse contrarium, cum diuisi ones sint gratiarum; alii enim datur sermo sapientiae, alii sermo scientiae secundum eundem spiritum, alteri fides in eodem spiritu, alii gratia curationum, alii genera linguarum. ergo aliam insufflauit ibi operationem, hic aliam pollicetur; ibi enim remittendorum gratia tributa est peccatorum, quod esse uidetur augustius, et ideo insufflator a Christo, ut credas spiritum [*](1344 A ) Christi et credas de deo spiritum; deus enim solus peccata dimittit. Lucas autem linguarum gratiam describit effusam. [*]( 6 loh. 20, 19 12 lob. 20, 21 sq. Euseb. Quaest. euang. 294. 4 (302. 7 et 3;)) 15 1 Cor. 12, 4. 8-10 19 lob. 20, 23 23 Act. 2, 4 ) [*]( 1 cam1 dum X tunc] tum X credidit (i pr. ex e m3) P 2 lacus M 4 sententiam ΜΧχ maiores (-is m3) P 5 poterat X 6 et om. MLπχ 7 constructi erat secta M 8 ergoJ uero X storice M prosecutus αCΜπχ prosequutus FO et (qu" ex cu) V persecutus PL 9 spectauit Gelenius eIpectauit libri 10 illi M 11 discipulus a et (corr. m2) GM 12 XI PL 13 et] in X 14 hisdem P spondit MXX uideretur P (re exp.) L 15 gratiarum sint X alii enim sermo scientiae X (enim del. G) 17 alteri] alii ed. Rom. alii] alteri X 19 alteram M 20 gratiam (m exp.) P 21 angustus P (m3 angustius) αL angustius V (s. m2 l sugustius) cet. inflsufflatur (ft pro del.) P 22 deoj dni M solum peccatum M 23 gratia describuit diffusam M discribit X )