Expositio Evangelii secundum Lucan

Quis autem est Ioseph, cuius in tumulo ponitur? utique [*](23,50. 53 ) ille iustus. bene ergo Christus monumento creditur iusti, ut habeat ubi filius hominis caput reclinet et iustitiae habitatione requiescat. bene autem nouo secundum litteram quidem, ne alius suscitatus a perfidis diceretur, mystice uero quid possumus intellegere nisi forte quia legimus: sepulchrum patens est guttur eorum? ergo sepulchrum patens est guttur hominis, in quo perfidia letalis et mortua uerba conduntur, [*]( c ) quod per uetustatem et incursionem aliquam bestiarum fatiscit et soluitur. est ergo contrario monumentum in secretis hominum, quod sibi in pectoribus duritiae gentilis penetrabili uerbo iustus excidit, fidei atque doctrinae operibus perpolitum, ut praetenderet in nationibus uirtus Christi.

cui pulcherrime lapis admotus est, ne pateret; quicumque enim in se bene [*]( 1 Eccles. 6, 3; cr. Eccli. 14, 22 6 l.uc. 5, 24 7 Luc. 3, 16 12 Luc. 9, 58 13 lob. 19, 41 15 Ps. 51 11 22 Mattb. 27, 60, Marc. 16, 46 ) [*]( 1 nobis PBL illis P (s eras.) L 5 post similitudo add. erit G, erat ΕγLT natus 1 6 similitudinem PBLΟπ dissimilitudines PL, -em Βπ 7 imperat X iohannis PFL et (-es m2) BOV baptizabat Cx 9 uirtutum P et (em 8. um m2) n 11 in monumento C ingreditur (in s. u. m2) P ponitur x 12 filius hominis ubi X caput suum reclinet BEGT reclinet caput suum j 14 uero] autem ET crederetur X 16 gutter (v s. ę m3) Pest patens aX 18 fatescit a (-iscit corr.) CPO V et (e ex i) m.3 P, m2 B patescit X 19 ergo XX. ergo e PBCL et (e s. u.) a 20 quid (o 8. i) P penetrabiliş P 21 expolitum X 23 enim om. PL bene in se X )

et bene in petra excisum dicitur hoc est [*](23,53) in fidei firmamento, de qua ueri Israhelitae dulcedinem mellis et oleum spiritale suxerunt. sepelierunt enim Christum iustus et qui deum uidit; non enim sepeliunt Christum nisi qui deum credunt.

non omnes possunt sepelire Christum. denique [*]( E ) [*](23,55 sq., ) quamuis religiosae mulieres longe stant, sed, quia religiosae, [*](24,1) locum diligenter obseruant, ut unguenta adferant et superfundant. sollicitae tamen et a monumento posteriores recedunt et ad monumentum priores reuertuntur. etsi deest constantia, non deest diligentia.

sexus nutat. deuotio calet. denique resurrectionis tempore praesto sunt et, cum uiri fugarentur, solae tamen ab angelo ne timeant admonentur. Petrum euocant[*]( F ) studio priores, sed posteriores fiducia. denique ille sine metu aduenit et constanter qui posterior uenerat primus ingreditur.

quasi qui claues regni. ut aliis aperiret, acceperat. terrae motus autem fidelibus resurrectio est, inperitis metus, his, quia pigrum corpus a mortis sopore se conmouet, illis, quia[*]( 1536 A ) tremore corporis et terrena mobilitate turbati a resurrectionis fide et credulitate desciscunt.

Mane autem sabbati uenerunt ualde tempore ad [*](24,1-4 ) monumentum. magna oritur hoc loco plerisque dubitatio; nam etsi non uidentur euangelistae dixisse contraria, tamen [*]( 2 Ioh. 20, 6 et 8 3 Ioh. 20, 8 4 Matth. 27, 60, Marc. 16, 46 8 Matth. 27, 5Į) 12 Deut. 32, 13 13 Matth. 28, 1-8 16 lob. 20, 2 17 loh. 20, 6 18 Matth. 16. 19 19 Matth. 28, 2 24 Euseb. Quaest. enang. 255, 10 ) [*]( 1 humauerit aBCFOX humanauerit π et (na ras.) V humane recipit (recepit L) PL neue] ne X 4 intrauit C 5 uili P (i pr. m3 ex e) a 6 enim] autem ed. Rom. 7 Ipm sepeliunt P 11 tamen dd. m2 P 13 diligentiae P (e alt. exp.) L 16 studio priores] studio (sio extra u. m2) res P studiores L 18 acceperit L acceperet (a s. e tert.) P 19 autem motus ET 22 cradelitate (credulitate m2) P desciscant X 23 et 511, 1 tempere BP m2 24 loci απ. et (o s. i) V a plerisque X 25 uideantur (a 8. u. m2) P )

quomodo ergo soluendum, nisi quattuor euangelistas de diuersis quattuor putes dixisse temporibus, ut et personas alias mulierum et alias conicias [*](24,1) uisiones? denique aliae cum unguento prima sabbati ueniunt, [*](23,55) aliae sine unguento uespere sabbati. istarum nomen exprimitur, illae de Galilaea secutae dominum designantur.

quo loco ne [*]( D ) quem spinosae interpretationis in fine offendat asperitas, ubi suauia forte praesumta sunt, aestimate iam nos conplendi sermonis uela summittere, quoniam ad portum uenimus et nauis, quae cursu concito maria transmeauerit, ubi litori coeperit adpropinquare, latentia cautium cursu praestringit infracto. ergo ne tamquam inerti gubernatori in harenis litoris sermo mihi haereat, tamquam uada caeca legam lentandum iter quam praecipitandum arbitror, quo minus rimosa nobis fatiscat [*]( E ) oratio. [*]( 1 Marc. 16, 2, Matth. 28, 11 loh. 20, 1 4 Luc. 24, 4, Marc. 16, 5, Matth. 28, 2 sq., rob. 201 12 8 loh. 20, 17 10 Matth. 28, 9 15 Marc. 16, 2, Matth. 28, 1 17 Matth. 28, 1, Marc. 16, 2 23 Uerg. Aen. I 112 24 Uerg. Aen. I 536 25 Uerg. Aen. I 123 ) [*]( 2 uespera X 7 memorauerunt PBCL 8 noli... 10 magdalenae om. PL 10 scripsit mariae r alterae Xx alteri PBCL altera a 13 IIII PL putas X dixissent (nt eras.) P 15 uisiones (i alt. postea add.) P 17 quo loci EGπΤV que loca P que loco 0 21 consito P (c 8. s m2) L 22 infracto (c s. u.) P infrat L 24 in uada PET legam om. PL lentalldum PBL laetandum eet. 25 patescat P (s. m3 x fatiscat) B (e ex i) eet. )

Primum igitur illud spectandum est, quid est quod scriptum est uespere sabbati quae lucescit in prima sabbati, resurrexisse dominum. sic enim habes quia uespere sabbati uenit Maria Magdalene et altera Maria uidere sepulchrum. et ecce terrae motus factus est [*](29,56) magnus. non enim die sabbati - nam siluerunt sabbato secundum mandatum - sed post sabbati diem nocte utique resurrexit. [*](24,1) denique quae mane uenerunt licet ualde tempore tamen iam [*]( F ) dominum resurrexisse cognouerunt.

sic igitur temperandum est, ut neque mane dominica, quae est prima post sabbatum neque sabbato resurrectio facta credatur. nam quomodo triduum conpletur? non ergo uesperascente die, sed noctis uespere resurrexit. denique Graecus sero dixit, hoc est ὸψέ.sero autem [*]( 1537 A ) et horam signat in occasu diei et cuiusce rei significat tarditatem, quomodo si dicas: sero mihi suggestum est, id est tarde; sero uenit, id est: qui post praestitutum tempus aduenit. licet mane sequenti die uenerit, sero est tamen, ubi agendi tempus emensum est. est et sero tempus noctis profundum, ut si dicas: sero ad lucubrandum surrexi, hoc est: non uespertino tempore, sed profunda nocte surrexi.

unde et[*]( B ) mulieres ad monumentum accedendi habent facultatem iam [*]( 2 Matth. 28, 1 3 Matth. 28, 1 sq. 7 Marc. 16, 2 9 Euseb. Quaest. euang. 257, 11 21 Matth. 28, 11 ) [*]( 1 illud igitur P quid est om. PL 2 inde a uespere inc. Fragmentum Lucense (JI) 3 quia om. M 4 altera] alia M6 in die PBL et (in eras.) 0 in die Msabbati X sabbatú ΕγΤ die sabbato G 7 dies P (-em m3) L noctS JI 8 uerunt M tempore tamen iam dnnl αCΧϰdum iam tempere tamen PB et (tempore) L tempore iam dum(om. tamen) M 9 ante cognouerllnt add. dum̅Μcognorunt B cognouerant C 12 uespere noctis M13 dixit sero T sermo dixit X et m2 T οψεa CX OTE BM wTa G wTE ΕγΤ tote P tote L 14 hora X hora GM significat C occasum X occassum M cuiusque G huiusce αFOV 16 qui del. Maurini 17 aduenerit M 18 emissum LX est est aCMx est ei X est PBL sero om. X 19 post lucubrandum add. e M (sed rursusdel. m1) surrexi P m1 αΒCγLsuuexit cet. hoc] id Μϰ 20 surrexi αΒϰ surrexit cet. 21 habe facultatem M )

: Mane est et adhuc Petrus nescit, nescit Iohannes. numquid patiebatur dominus diutius torqueri discipulos suae mortis incerto, ad quos statim angelus, statim dominus gestae rei nuntias mulieres destinauit? et ut scias nocte factum, mulieres [*]( D ) aliae nesciunt, aliae sciunt. sciunt quae obseruarunt noctibus et diebus, nesciunt quae recesserunt. nescit una Magdalena Maria secundum Iohannem, scit altera Maria Magdalena secundum Matthaeum; nam eadem et ante scire et postea nescire non potuit. ergo si plures Mariae, plures fortasse etiam Magdalenae, [*]( 3 Matth. 28, 12 et 13 8 loh. 20, 1 sq. 14 Matth. 28, 7, Marc. 16. 5, loh. 20, 14 17 loh. 20, 14 18 Matth. 28, 9 20 Euseb. Quaest. euang. 261, 3 (300, 37) ) [*](1 ipse M cuatodientea X 2 somnū M excitcs X 8 congrecati M 4 esse] id ee M 6 quo M 7 conperent M rep(p)ererunt X et om. ΡγLM Iohannes] et nobis M 8 tenebra (-ae m2) P magdalene M 9 ad om. PB signicat jI ignorans M 10 aduesperescente PX (a 8. e tert. m3 PV, m2 π) aduesperascente eet. (cf. p. 353, 7) aduesperascentē die M 11 esset] est si M 12 adhuc petrum nescit iohannes M 18 diacipulos] apostoli M mentis M 14 quod M statim alt. om. M gesta M 15 et om. PL factu M aliae mulieres MX 16 nesciunt... sciunt] sciunt... nesciunt (sed ne add. m2) PL obseruabant X obserua (sic) M 17 ct om. X receDserunt M magdalena (..ne ϰ) maria. CXx maria magdalena cet. 18 secundum s. u. m3 P, m2 L scit] nescit PBL magdalene PLx. -ne a 19 et eadem ETM antea PLM tanta FOY tante (t pr. eras.) n 20 magdalene M ) [*]( XXXII. Ambr. para 4 ) [*]( 33 )

denique alteram esse cognosce. illa admittitur pedes tenere domini, tangere [*]( E ) dominum ista prohibetur; illa angelum uidere meruit, haec primo quod uenit, neminem uidit; illa discipulis dominum resurrexisse nuntiauit, ista raptum esse significat; illa gaudet, haec plorat; illi in gloria sua iam Christus occurrit, haec adhuc mortuum quaerit; illa dominum uidit et credidit, haec non potuit agnoscere, cum uideret; illa fideli adorabat in spiritu, haec dubio maestificabatur adfectu.

Merito nimirum prohibetur tangere dominum; non enim[*]( F ) corporali tactu Christum, sed fide tangimus. nondum enim inquit ascendi ad patrem meum, hoc est nondum tibi [*](24,5) ascendi, quae uiuentem cum mortuis quaeris, et ideo ad fortiores mittitur, quorum credere discat exemplo, ut illi resurrectionem em praedicent.

sicut enim in principio mulier auctor culpae uiro fuit, uir exsecutor erroris, ita nunc quae mortem prior gustauerat resurrectionem prior uidit culpae ordine remedio prior. et ne perpetui reatus aput uiros obprobrium sustineret, quae culpam uiro transfuderat, transfudit et gratiam [*]( 1538 A ) ueterisque lapsus conpensat aerumnam resurrectionis indicio. per os mulieris mors ante processerat, per os mulieris uita [*]( 2 Matth. 28. 9, lob. 20, 17 3 Matth. 28, 2 sq., lob. 20, 1 4 Matth. 28, 8, loh. 20, 2. 13. 15 5 Matth. 28, 8, lob. 20, 11 7 Matth. 28, 9, loh. 20, 13 et 15 8 sq. Matth. 28, 9, lob. 20, 14 sq. 10 Euseb. Qnaest. euang. 301, 9 11 loh. 20, 17 13 cf. lob. 20, i3 14 loh. 20, 2 et 8 21 Eccli. 25, 24, 27, 83 ) [*]( 1 altera esse agnosce M 2 atmittitnr M dni tenere χ 3 angelus M promeruit PL 4 quod] quando P m3 E m2 cum X (in ras. V) 5 nnntiabit M 6 gloriam suam M (iam om.) 9 haec quia\' (quia 8. u. m3) P dubium testificabitur M 11 tangimus Μχ. et (corr. m1) P tangamus cet. 12 ascendi inquit PBLX meum om. ΜΧχ 14 discat] cogat P (-tur m3) L exemplum M 15 enim om. PBLX in om. M 16 uiro culpae y. exequendi X exequendo M 17 prior alt] prius C prorsus PL uiro prior B fuisse prior G post ordine add. et E m2 18 prior remedio EM remedio priore P areatus M 19 sustinerit M 20 ueterosque lapsos M 21 praecesserat MO m1 πχ. )

sed quia constantia ad praedicandum inferior, sexus ad exsequendum infirmior, uiris euangelizandi mandatur officium. nam sicut mulierum per legum non solum culpa soluitur, sed etiam multiplicatur gratia, ut pluribus suadeat quae unum ante deceperat, ita et uir, qui temere ante crediderat, [*]( B ) faeneratum munus recuperare debuit, ut qui sibi ipse fuerat ad credendum lubricus, fieret aliis ad praedicandum idoneus.

sed aduertamus ipsa uerba mandati: noli me tangere; nondum enim ascendi ad patrem. uade autem ad fratres meos et dic eis: ascendo ad patrem meum et ad patrem uestrum, deum meum et deum uestrum. quomodo non ascenderas, domine Iesu? quemadmodum aberas, qui in manus patris conmendaueras spiritum? aut quando [*]( c ) abesse potes, qui semper in patre ea, cum patre semper? denique ipse dixisti: si descendero in infernum, tu ades: si sumsero pinnas meas ante lucem et habitem in extremo maris, etenim illo manus tua deducet me. aut quomodo ascendis, qui ubique semper es?

Descendisti quidem filius hominis nec patri, cum descenderes, afuisti, sed descendisti nobis, ut te oculis ac mentibus [*]( 8 loh. 20, 17 18 Luc. 23, 46 14 lob. 10, 38; 14, 10; 16, 82 15 Ps. 138, 8-10 ) [*]( 1 constantior ΕγΤ post praedicandum ins. necessaria Maurini 2 oirls (s, 8. u. m3) P ad euangelizandi ΕϒΤ ad enangelizandum MG euangelizandum X mandauit X 3 mulierum (is 8. um m3) P mulierem X culpas uertitur X culpam soluitur M 4 gratiam M 5 id (m3 a. ita) P 6 ipsi aC ipse ante fuerat Fπ ipse fuerat ante 0 7 Inbricum M 9 necdum X patrem meum BLX ad alt. om. CLMX 11 et ad deum X 12 ascendas X ascenderat M (corr. m1) 13 qui] quae M manibus X commendaberat M quandoJ quomodo X 14 antė cum add. et P (s. u. m3)α.0 semper es X 15 tu om. aOM 16 sumero M pinnas P m1 Μπ pennas P m3 cet. 17 illo] illuc MX 18 deducit M ascendis] ascendens T ascendens abesse potes rE abesse potes (ascendens 8. u. m2) G 19 in verba deacendisti desinit B discenderis ΜΟπ descenderas X 20 abfuisti (b 8. u. m2) EGπ defuisti PLM ) [*]( 33* )

ergo non supra terram nec in terra nec secundum carnem te quaerere debemus, si uolumus inuenire; nunc enim secundum carnem iam non nouimus Christum. denique Stephanus non supra terram quaesiuit, qui stantem te ad dexteram dei uidit, Maria autem, quae quaerebat in terra, tangere non [*]( F ) potuit. Stephanus tetigit, quia quaesiuit in caelo, Stephanus inter Iudaeos uidit absentem, Maria inter angelos non uidit praesentem. sed quare non potuerit illa tangere, euangelista ipse nos docuit dicens, quia cum te uideret, nesciebat quia tu es. sic enim habes: conuersa est retrorsum et uidit I esum stantem et non sciebat quia Iesus est. [*]( 3 lob. 14, 9 5 loh. 1, 1 8 ColoEs. 3, 1 11 Coloss. 3, 2 14 II Cor. 5, 16 (cr. de spiro 8. III, 122) 15 Act. 7, 55 sq. 17 loh. 20, 17 22 Iob. 20, 14 ) [*]( 1 crederimimus (sic) M et om. Cπ ascende X ai ascendisti a 2 sequamur Μχ (mentibus te s. ET) quae M poasimus X 3 uidet (e ex i m2) bis EO 5 et tert. om. M 6 apud 8. u. m3 P, om. 11 ascendisti om. PL 8 te om. MP consurrexeritis (istis m3 8. eritis) P consurrexistis L cum resurrexistis aX 10 dei patris ET 11 hoc om. FO, ante magis transp. M 12 sunt om. X sapete M non] et non χ. neque FOY supra P 13 terra] terram M te.... (15) carnem om. M quaerere] sequere X (sequi V) 15 non om. αМ 17 quae om. P (in quo quia s. u. m3) L, in M 4 litt. ras. 18 stefanuB (bis) P (in M modo f modo ph scriptum) qui PL q; a caelum M 20 illa om. M 21 uiderit M 22 est om. M 23 nesciebat FΟπχ esset FOVT )