De Interpellatione Iob et David
Ambrose, Saint, Bishop of Milan
Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Altera, (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.2). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1897.
Fuerunt inquit mihi lacrimae meae panes die ac nocte, dum dicitur mihi cotidie: ubi est deus tuus? ibi bene lacrimae panęş sunt, ubi esuritur iustitia. beati [*]( 1 Psalm. LIIII 7 5 Philipp. 1. 23 7 I Cor. 13, 12 9 Philipp. 1, 23 10 Philipp. 1, 21 12 Iob 14, 4 sq. 18 Psalm. XXXV 10 21 Psalm. IIII 7 Ioh. 1. 9 23 Psalm. XXXXI 4 25 Matth. 5, 6 ) [*]( 1 pinnas P pennas eet. 2 enim sunt laquei B 4 ubi I ibi B 5 uingula P 6 inpedimentis P (p ex m) 7 faciem pr. P facie eet. 9 solueretur B resolueretur P (1 s. u.) cet. disolui P esse cum xpo DP\' multo P (0 ex um) 10 iusto P (0 ex n) 11 dilictorum P 12 ab P a eet. 13 delictorum (ex dilectorum) contagionem (m del.) P /. / ) [*]( contrahimus damna innocentiae B 18 te est BDP\' 20 uenire DP\' 21 spectat ed. Paris. a. 1569 expectat libri 23 mihi om. B 25 panes P (e ex i). )
beati ergo quorum lacrimae panes, qui ridere meruerunt, quia ] beati qui fletis. horum memor inquit effudi super me animam meam. sanctus colligit ab his quae foris sunt et supra se effundit animam suam, ut anima supra corpus effusa [*]( c ) infirmitatem carnis abscondat, tegat corporis adpetentiam et uirtus ubique animae mentisque praetendat. unde et in posterioribus dicit: effundam in conspectu eius orationem meam. ubi effunditur oratio, ibi tecta peccata sunt. quorum autem memorem se dicit? eorum utique quae desiderabat, ut ueniret et appareret in conspectu dei, ut eius aulam illam uideret aeternam, in qua spatiabatur animo et praesumpto delectabatur ingressu.
quoniam ingrediar inquit in locum [*]( D ) tabernaculi admirabilis usque ad domum dei in uoce exultationis et confessionis sonitus epulantis. [*]( 3 Psalm. CIII 15 (16) 4 Eccl. 11, 1 7 Ioh. 7, 38 8 Ioh. 6, 51 10 Hier. 38 (31). 9 11 Luc. 6, 21 12 Psalm. XXXXI 5 17 Psalm. CXXXXI 3 (2) 18 Psalm. XXXII Rom. 4, 7 22 Psalm. XXXXI 5 ) [*]( 5 ubi P (ibi m2) B panis P (i ex e) ibi B 6 misticae PBDC i / 8 hic panis ibi B 11 panes lacrimae B redire PC et (in mg. m2 at ridere) B 13 collegit DP\'C 14 effudit DP\' 15 corporis PBC corpus DP\' adpetentiam scripsi ad penitentiam PBC per penitentiam DP\' 16 uirtus (in mg. m2 ai uirtutê) B uirtutes DP\' mentisque P (i ex e) mentesque D 17 eius] tuo (om. meam) DP\' 18 tecta om. B (add. in mg. m2) 20 ueniret P (et ex it) uenirent B conspectu P (u ex o) 21 uideret P (e alt. ex i) uiderept B 24 sonitus P sonus cet. ) [*]( XXXII. Ambr. pars 2. ) [*]( 18 )
Denique et in posterioribus dicit: heu me quodincolatus [*]( F ) meus prolongatus est! et ideo interpellabat dominum, quia ad meliora properabat. in ipsis tamen adflictationibus saeculi magna erat consolatio praesentium, spes futurorum. quis enim non erigeret animum, qui posset sperare in tabernaculo caelesti beata illa sibi consortia reseruari? sed quia [*]( 642 A ) infirmae condicioni plerumque futura taedio sunt, praesentia uexationi, ideo et sancti prophetae insurgentibus corporis fluctibus anima turbabatur.
nolo enim mireris si propheta animam suam dicit esse exagitatam, cum dixerit ipse dominus Iesus: nunc anima mea turbata est. qui enim suscepit nostras infirmitates nostrum quoque suscepit affectum, in quo [*]( 4 Psalm. XXVI 4 8 Hebr. 10, 1 Col. 2, 17 13 Psalm. CXVIIII 5 23 Ioli. 12, 27 ) [*]( 1 quoniam] quomodo DP uersaretur P (re 8. u.) 3 sui om. D opibus B operibus cet. 4 petii BP\' 6 omnibus diebus BDP1 7 uoluntatem (del. ml et 8. scr. delectationem) B domini] enim DP\' 9 suscessit P (c a. §) sinagoga PB 11 resplendet P (et ex it) refulget B defferebantur P 12 gratiae BC ferta (in mg. m2 ax referta) B laetitia DP\' 13 quod PC quia cet. 15 afflictionibus BP\' 17 aniraa B possit PDP\' 18 reseruare PDP1 19 praesenti B 20 uexationi P4 (in ras.) uexatione B ueratiori (in mg. uenerationi) D 22 suam om. B (in mg. m2 at animam suam) 23 quis B (s eras.) suscipit P (corr. m2) B 24 infirmitates nostras B )
turbatus igitur Dauid lubricis saeculi huius anfractibus dicit: quare tristis es, anima, quare conturbas me? spera in deum, quoniam confitebor illi: salutare uultus mei et deus meus. ergo quando anxii et solliciti sumus, spes nos futurorum expectatione confirmet. uide singula. spera, quoniam confitebor, inquit, non \'confiteor,\' sed confitebor); hoc est: tunc melius confitebor, quando reuelata [*]( D ) facie gloriam dei speculatus in eandem imaginem reformabor.
subito cum se consolaretur, in se reuersus ait: ad me ipsum anima mea turbata est, id est: qui alios confirmare debeo ipse conturbor, et quia ex me non habeo firmamentum, de auctore sumamus.
: Propterea inquit memor ero tui, domine, de terra [*]( EF ) Iordanis et Hermonin. memor est de terra Iordanis, [*]( 1 Matth. 26, 38 4 Hier. 38, 26 10 Luc. 12, 50 12 Psalm. XXXXI 6 18 II Cor. 3, 18 20 Psalm. XXXXI 7 24 Psalm. XXXXI 7 ) [*]( 2 poterat BDP* 4 factus est mihi B 8 tristis P (is alt. ex e%) 10 dicentis P (is ex es) pabtisma P (corr. ml) baptismate B 11 usque om. B (in mg. m2 al usque dum) 12 anfractibus saeculi (om. huius) B dixit BD 13 anima mea BDPC et quare BC 14 deo quoniam adhuc B 15 sumus et aolliciti B 16 nos post expectatione iransponunt DIx confirmat DP\' 19 dni B eadem imagine B n eadem P 20 reuersus] rursus DP\' 21 mea om. B (in mg. m2 ai anima mea) 24 domine om. B (in mg. m2 aJ tui domine) 25 iordanes P hermonin PB hermoniim (ii m2 ex u) DP\' hennonii C iordanis P ii alt. ex e) ) [*]( 18* )
Iordanis quoque Christus, qui diuidit terram. quomodo diuidat audi: et tuam ipsius animam pertransibit gladius ad reuelandas multorum cordium cogitationes, eo quod sit nostrarum diuisor animarum, qui in intima cordis secreta descendat et cogitationes mentium [*]( 1 Reg. IIIl 5, 14 3 Matth. 3, 13 sqq. 4 Philo Legg. alleg. II 22 (83, 1) 6 Philo Legg. alleg. II 15 (77, 7) 8 Philo de migr. Abr. 14 (448, 20) 10 Matth. 15, 22 12 Exod. 2, 15 13 Exod. 3, 17 15 Psalm. CXVIII 105 16 Ioh. 1, 9 19 Psalm. LXVII 15 21 Luc. 2, 35 ) [*](1 iordanem DFC 2 neman P naama C naaman cet. lebra P 4 instituti P descensionia B quam P quia B (it. mg. m2 at qua) DP\' qua C 5 qui a] qua B 6 aegypto P (y ex i) 7 bonis B (in mg. m2 d boni) 8 hermonin PB hermonum P\' (m2 -iim) DC 9 enim] etiam B lucernae P (c 8. u.) 10 cananea PB 12 exiuit ergo moyses ex aegipto B 13 eorum animas] populum B (in mg. m2 animas eorum) 14 in xpi B 15 sanctus dauid DP\' 19 umbratione B 22 cogitationes cordium B 24 intima B intimo P intimi cet. descendat P (e pr. ex i) cogitationes P te ex i m2) )
Haec Sicima ecclesia est; ipsam enim elegit Solomon, cuius latentem distinxit affectum. haec Sicima est Maria, cuius animam gladius dei transit et diuidit. haec Sicima est ascendens, sicut interpretatio habet. quae sit ascendens, audi dicentem de ecclesia: quae est, quae ascendit dealbata innitens super fratrem suum? haec est actuosa, quae graece ἐναργής dicitur, quod fide operibusque resplendeat. cuius filiis dicitur: opera uestra luceant coram patre meo, qui in caelis est.
[*]( 644 A ) memor ergo est dei Dauid de terra Iordanis et Hermonin a monte modico. quis est iste mons modicus? consideremus ne forte diuinitas Christi mons [*]( 1 Reg. III 3, 24 8 Ioh. 1, 18 5 Ioh. 16, 32 7 1 Tim. 6, 15 8 loh. 10, 38- 9 Ioh. 1, 1 11 Ioh. 1, 1 12 Reg. III 3, 27 13 Luc. 2, 35 16 Cant. 8, 5 19 Matth. 5, 16 21 Psalm. XXXXI 7 ) [*]( 1 gladio ante illo transponit B 2 sine post patri s. u. m2 P 3 patrem dico D patrem ... filium dico Otn. B sinu P (nu in ras.) 4 est filius DP\' 5 iunxit P (nxit in ras., fuit fort. iuncIit) et iunxit filius B filius P (1 s. u.) 10 sine uerbo non erat B 12 sqq. sjcima BD syccima P\' sichima C 13 distinxit] elegit B maria est B 14 dei om. DP\' ascendens P (s alt. 8. u.) 15 habet ex auit P 16 est ista quae DP\' 18 ἐναργής scripsi wNIATIT PC wNATIT D et (in mg.) P4 ωΝyATyθ B; cf. praefationem quod (d s. tI.) fide (i ex e) P splendeat B 19 filiis P et (iis ex ins) DP\' filius BC dicitur P (lineola clekta) dicit BC quoram P 20 in P 8. «. m2 21 ermonin P hermonin B hermoniim P\' hermonum D hermonii C iste DP 0 este P, om. B 22 mons (s 8. u.) magnus P (/• bis m2) )
non inmerito ergo abyssus abyssum inuocabat, [*]( 1 Hier. 23, 24 4 Psalm. CXXXXVI 5 6 Psalm. VIII 6 7 Esai. 53, 2 9 Philipp. 2, 6 sqq. 11 Dan. 2, 35 14 Psalm. CXVII 22 17 Esai. 9, 6 ) [*]( 2 utique P (i 8. u.) 3. 16. p. 280, 1 exicuus P 4 mons magnus B 5 scriptum P (p 8. u.) 6 minurasti P unde et D 7 eeeias P (e alt. 8. u.) et 8. u. P, om. DP\' habentem DP\' 9 minorem P (m alt. del.) magnus factus B 10 exinnaniuit P (n pr. del.) 11 ut P (e s. u) et C, om. cet. 13 quis DPO qui sit si requiris B 15 item P et (corr. mp D cum et B 17 et filius DP\' 18 humeros P (o ex u) cet. uocabitur DP\'C 19 christe B (in mg. m2 at cbristus) 21 super B ideo Costerius inde libri 22 surrexit B 28 te add. ed. Bom. eleuaret P (et ex it) merito P: nihil lucramur scribendo non merito ... tuarum? abyssum P (s pr. s. u.) inuocat DP4 )
Denique ubi aduertit Dauid quod eleuationes fluctuum [*]( F ) saecularium super se. uenirent, quas necesse est plurimas subeamus in istius salo uitae, memor domini miserationum. quas innumeris promisit oraculis, ad precem conuersus inter- [*]( 645 A ) pellat deum sciens quod misericordia eius in luce mandatur, id est in lege, quia lux praecepta tua, in temptationibus autem quasi in noctis tenebris manifestatur. unde tamquam uiator, qui repatriare desideret et peruenire quo tendit, confragoso tamen uitae huius itinere fatigatus ducem arcessit et adleuamentum obsecrat.
apud me inquit oratio deo uitae meae; dicam deo: susceptor meus es. bene nota [*]( 1 Psalm. XXXXI 8 6 Rom. 10, 4 6 et 8 Matth. 5. 17 9 Psalm. XXXV 7 12 Sir. 39, 6 (9) 21 Esai. 26, 9 25 Psalm. XXXXI 9 sq. ) [*]( 4 arcessiebat B accersiebat DP\' arcercebat C 5 seminis plena DP\' 6 necessariQs P necessarius BDP4 8 abysbsus P (b alt. etas.) audi dauid dicentem B 13 taetiorum PC 15 remedium B (in mg. m2 refugium) lfi eleuationes (es ex is) tn2 P ml D 17 uenerint P (corr. m2) DP\' 21 lux ed. Rom. (tpwç LXX) lex libri 22 innocentis PP\' et (en eras.) BD tenebras DP\' 23 desideret P (a 8. e tert.) desiderat C tendat B 24 accersit P\' (c pr. s. fl.) acersit D )
suscepit ergo nos dominus, quando nos finxit: suscipit et quando iubet nasci. unde ait iustus: suscepisti me ex utero matris meae. cuius matris? priusquam te formarem in utero, noui te. quos format et suscipit; exeuntes quoque suscipit: et priusquam exires de uulua matris, sanctificaui te. susceptor est qui susceperit manibus, ut generis operator humani susceptor dicitur, et qui uisitatione [*]( F ) susceperit, ut protegat. unde alibi ipse dicit propheta: qui habitat in adiutorio altissimi, dicet domino: susceptor meus es tu et refugium meum. prima susceptio est operationis, secunda defensionis. denique audi Moysen dicentem: extendens alas suas adsumpsit eos et suscepit eos super scapulas suas. sicut aquila suscepit, quae fetus suos examinare consueuit, ut teneat atque enutriat quibus ueri indolem partus et incorruptae gratiam naturae adstipulari aduerterit aut repellat in quibus degeneris originis infirmitatem in tenera adhuc aetate deprehenderit. [*]( 3 Ioh. 8, 6 et 8 6 Luc. 10, 20 8 Psalm. CXXXVIII 13 9 Hier. 1, 5 11 Hier. 1, 5 14 Psalm. LXXXX 1 sq. 18 Deut. 32. 11 ) [*]( 2 ideo et terra PBC si da in (in in ras.) terra D sic ds in (c dS in in ras.) terra P\' 3 quia BD 5 post iusti add. B uerba uu. 8-10 suscepisti me... noui te (in mg. m2 hec in altero codice uetusto non habentur) 5 ut legimus om. B (add. in mg. m2) 6 quia PDP1 quod BC 7 suscipit pr. P suscepit alt. P1 8 quando nos B unde et iustus ait B suscepisti P (e ex i) B suscepit cet. ex] de DP\' 12 sanctificaui P (n s. tI.) 13 operator om. B (in mg. m2 generis operator) dicitur P (a s. i alt. m2) nisitatione B uisitationem P (si 8. u.) DPC 15 dicit P 19 suscipit B 20 nutriat B 21 uere B indolem D (ex indolens) indolens P (n del.) indolis B indoles PO 22 repellit B (in mg. m2 a) repellat) indigneris B (om. in) 23 adhuc infirmitate B (in mg. m2 at adhuc aetate) )
Quare me oblitus es et quare me repulisti? deus non [*]( 646 A ) obliuiscitur — inpossibile est enim ut obliuiscatur, cui omnia [*]( B ) quae sunt facta et futura praesentia sunt —, sed nostra peccata meritum ei obliuionis infundunt, ut obliteret eos quos indignos sua uisitatione cognouerit; eos enim cognoscit dominus qui sunt ipsius. tamen ubi aliqui iniquitatem operantur, his dicit: non noui uos. quis est ergo qui possit deo dicere: quare me oblitus es? sed tamen commune hoc sanctis nobisque infirmibus est. sanctus dicit quasi meriti sui [*]( C ) conscius, et tamen quo sanctior, hoc humilior. quodsi uix sanctus dicit, quid ego dicam peccator, nisi ad illud referam: quare operis tui oblitus es, quare uisitationis tuae oblitus es, postremo quare infirmitatis meae oblitus es? quid est enim homo nisi quia uisitas eum? non ergo obliuiscaris infirmum. memento, domine, quia infirmum me fecisti, memento quia puluerem me finxisti. quomodo stare potero, nisi solidaturus hoc lutum semper intendas, ut de uultu tuo soliditas mea [*]( D ) prodeat? cum auerteris faciem, turbabuntur omnia: si intendas, uae mihi. non habes quod in me aspicias nisi contagia delictorum; nec deseri utile nec uideri est, quia dum uidemur offendimus. possumus tamen aestimare quia non repellit quos uidet, quia emundat quos aspicit. ignis ante eum [*]( 1 Psalm. XXXXI 10. XXXXII 2 5 II Tim. 2, 19 7 Matth. 7, 23 12 Hebr. 6, 10 14 Psalm. VIII 5 (6) Hebr. 2, 6 15 Psalm. Cll 14 17 Iob 10, 9 18 Psalm. CIII 29 22 Ioel 2, 3 ) [*]( 1 me pr.] mei B \' 2 enim P (i s. u.) 4 oblinionis ei B obliteret P oblitinteret C obliget DP obliuiscatur B 6 ipsius] eius BC operantur iniquitatem DP\' 7 operantur P (n s. u.) uos P (o ex u) est om. B possit P (it m2 ex e) posset DP\' 8 deo dicere] non timere DP\' tamen] nomen DP\' 9 nobis (om. que) DP\' infirmib. P infirmus C\' firmis DP\' inferioribus B (in mg. 1112 at infirmioribus) quasi P (si s. u.) 10 sanctior P (c a. u.) 12 post oblitus es add. postremo PDPC quare uisitationis tuae oblitus es onl. B 18 postremo quare inf. meae oblitus es om. Ux 14 non P (n alt. s. u. m2) 18 prodeat P (d in ras.) 19 intendis DC habes P (b ex u) quid B 21 repellet P (i 8. e tert., sed hoc e ipsum ex i factum esge uideturj 22 uidet P (e ex i) )
bonum est ergo nobis, ut non repellamur. ideo queritur Dauid, quia repulsum se credidit, qui fuerat ante susceptus. denique in posterioribus dixit: in [*]( E ) te confirmatus sum ex utero. sed et supra scriptum habemus: in te proiectus sum ex utero de uentre matris meae deus meus es tu. bonum est et proici, sed in deum. denique ex persona Christi hoc in XXI psalmo dicitur, qui uere in patrem de utero proiectus est uirginis; non enim terrena eum excepere morientem. unde in cruce positus, cum emitteret spiritum, ad patrem dixit: in manus tuas commendo spiritum meum.
non ergo aliqui [*]( F ) addant: domine, ut psaltae faciunt, quod neque in Latino codice inueni meo neque in Graeco neque in euangelio, quod est euidentius. denique supra dixerat: pater, dimitte illis hoc peccatum, et ideo tamquam patri in manus eius commendare se spiritum suum, in cuius sinu semper est filius. quamquam etsi addant quod dixerit domine, considerent quod quasi homo in morte positus hoc loquatur.
ergo proiectus est de utero in patrem, de uentre matris suae, hoc est: definiuit quod ille uterus qui proiecit eum uenter est matris. pater autem dicit: ex utero ante luciferum genui te. non proiecit utique filium pater, a quo numquam egressus est filius, sicut ipse ait: traditus sum et non egrediebar. non proiecit eum, cui eiusdem substantiae unitate conectitur. [*]( 647 A ) [*]( 3 Psalm. LXX 6 5 Psalm. XXIII 10 Luc. 23, 46 14 Luc. .23, 34 16 Ioh. 1, 18 21 Psalm. CVIIII 3 23 Psalm. LXXXVII 9 ) [*]( 1 exuret B (in mg. m2 eIurat) exurit DP\' 3 dicit B 5 proiectums P (m del.) 6 et om. DP\' 7 uicesimo primo DP\'C 9 terrana P (ae ex a pr. m2) 10 dixit] ait B 11 post tuas add. dne D (eras.) cet. (in B haec adscripta sunt in mg. m2: ai in manus tuas ḍṇẹ ... in latinol aliqui om. B (add. in mg. m2) addant D (e s. a) 12 quod neque B m2 in mg. quodque P (d 8. u.) quoque B quod nec cet. 15 hoc om. DP\' 16 conimendare P (d in ras.) commendabat DP\' se om. DP\'C 16 sinum P (m del.) 18 hec P1 19 est om. DP\', post utero transponit B 20 diffiniuit BDP\' 21 dixit B luceferum P 22 pater filium B digressus B. )
Uideamus cetera. quare inquit me reppulisti et quare [*]( C ) tristis incedo, dum adfligit me inimicus, confringit ossa mea? exprobrauerunt mihi qui tribulant me, dum dicitur mihi cottidie: ubi est deus tuus? quare tristis es, anima? et. reliqua. prima interpellatio querellam habuit, [*]( D ) quod conperendinarentur bona, quorum iam fructus desiderabatur. secunda interpellatio, quod expectatus prudentibus Christi differebatur aduentus, quem lex adnuntiauerat, quem prophetae pollicebantur, et eo inpatientius aestuabant corda [*]( 1 Psalm. XXI 11 2 Psalm XXI 11 (12) 5 Ion. 2. 1 7 Esai. 7, 16 9 Esai. 8, 4 13 Psalm. XXXXI 10 sqq. ) [*]( 5 ionas om. B (in mg. m2 af tanquam ionas) coeti P coti BD / /. 6 matris uentre suae B 7 secundum P (n a. u. m2) 8 elegit P (e alt. ex i) eligit C 9 uocaret patrem DP\' 10 spolia Damasci B (in mg. m2 ai spolia samarię) 11 est P (t 8. u.) cultu om. B 13 me inquit B reppulisti P (p alt. 8. u.) 14 incedo P (e ex i) inimicus P (u ex o) inimicas meus DP\' 15 post me add. inimici mei B 16 mihi om. DP\' 17 anima mea D et (qui add. et quare conturbas me) P\' querelam BDP\'C 18 cumperendinarentur B (om. quod; in mg. m2 at quod cόperendinaretur), om. spatio relicto P) corum P 19 interpellatio P (1 alt. s. u.), om. DP\' 20 deaiderauerat B (in mg. m2 ai adnuntiauerat) 21 pollicebantur P (1 alt. 8. u.) )