De Interpellatione Iob et David

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Altera, (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.2). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1897.

Multas nobis perturbationes in hac uita esse subeundas [*]( I 625 A ) scriptura diuina frequentibus demonstrat locis multasque [*]( B ) suppetere consolationes, quibus animus capax uigoris et recti conscius absorbere debeat quae praesentium incommodorum sunt, spectare ea quae habeant perpetem iocunditatem. praeponderant enim consolationes perturbationibus, quia et praesentium sedationem adferunt et spem futurorum. unde et apostolus Paulus indignae sunt inquit passiones huius [*]( C ) temporis ad superuenturam gloriam: indignae utique ad consolationem conparationis, non ad fructum redemptionis.

quae est enim tam praeclara cuiusque uita in terris, ut adaequare illam caelestem gloriam possit ? quid sublimius Paulo, qui tantum periculorum subiit, tantum doloris atque infirmitatum absorbuit? in iis quas pro Christi nomine subiit passionibus cottidie, ut ipse dicit, moriebatur et nihil indignum perpeti se in hoc tempore pro tantae gloriae spe atque expectatione censebat. Helias famem insidias mortisque terrores, [*]( D ) [*]( 6 Uerg. Aen. I 604 11 Rora. 8, 18 18 I Cor. 15, 31 ) [*]( INCPT TRACTATUS EIUSDEM (S. AMBROSII F) DE INTERPEL- LATIONE IOB ET DR (DE om. DP\') HOMCUS (HOMINIS om. C) INFIRMITATE PDfC INCIPIT TRACTATUS SCI AMBROSII EPI DE INTERPELLATIONE SANCTI IOB B 5 multjsque B (a 8. Î) 6 recti B (i ex o) 7 absorbere B (a ex o m2) 8 çą B, ona. C 11 inquit sunt B passionis P 14 enim om. BDP\' cuiusque C cuiusce P et ml B cuiusue B m2 DP\' terra DP4 15 illi B, illam om. DP\' 16 dolorum B m2 DP\' 17 obsorbuit DP\' his libri pro om. Pi 20 terrores P (e alt. ex i) ) [*]( 14* )

212

laborum acerba tolerauit: et tamen solus ille igneis curribus, equis igneis de caelo deductus ad terras et de terris reuectus [*]( 626 A ) ad caelum omne meritum militiae huius abscondit atque ultra humana omnia gratiam pii ascensoris euexit. nam de Petro quid loquar? qui crucem suam futura remuneratione indignam arbitratus inuerso suspendi poposcit uestigio, ut aliquid passioni suae adderet, cuius aceruare ipse sibi supplicia nec timeret.

unde non inmerito sanctus Dauid ad illam gloriam cum in cetero opere tum maxime in quadragensimo primo [*]( B ) psalmo se festinare testatus est dicens: quando ueniam et parebo ante faciem dei? in quo psalmo et perturbationes humanae fragilitatis et consolationes a domino euidenter expressit. in quo etiam interpellat pro nobis deum, quod oblitus operis sui, oblitus conlatae in hominem liberalitatis et gratiae quem tuendum atque ornandum susceperat dereliquerit et infirmum ac naufragum diuersis infirmitatibus reiecerit adterendum. quod idem ante ipsum fecerat sanctus Iob, sed [*]( \'C ) iste moralius, ille uehementius. utriusque igitur interpellationes considerare cordi est, quod in his uitae humanae forma exprimitur, causa agitur, praerogatiua formatur. suo igitur ordine spectandae nobis sunt.

Amissis itaque Iob liberis atque omnibus suis praeter [*]( D ) uxorem, quae sola ei ad temptationem fuerat seruata, perfusus etiam ulcere graui, cum uideret amicos suos non ad conso- [*]( 627 A ) landum uenisse, sed exaggerandum et aceruandum dolorem, [*]( 1 Reg. IllI 2, 11 sq. 10 Psalm. XXXXI 3 13 Psalm. XXXXI 10 sq. 22 Iob 1, 14 sqq. 23 Iob 2, 9 eqq. ) [*]( 1 tolerabat DP\' ille om. DP\' 4 humanam omnem gratiam (gralU D) B m2 DP\' euexit ascensoris B se uexit DP\' 7 aceruaret PBC acerbaret DP\' acerbare* B m2 in mg. sibi ipse B nec PC et ml B non B m2 DP\' 9 quadraginsimo P quadragesimo cet. 10 testatnr (om. est) DP\' 11 apparebo B m2 DP\' 12 consolationes P (e ex i m2) do C 14 liberalitatis P (ali 8. u.) 15 et ornandum B 19 is P his cet. 20 igitur P (corr. m2) B (agitur in mg. m2) C 28 perfossus B m2 in mg. DP 24 uideritp 25 sedP mlB ml sed adPm4 Bm2 eet. exageranduru PDP\' et ad B (ad s. u. m2) DP\' acerbandum B )

213

aduertit a domino datam in se aduersario temptandi sui potestatem. et quamuis sagittas domini in corpore suo esse sentiret, quibus se conpungi diceret, tamen quasi bonus athleta, qui dolori non cederet nec dura certaminis recusaret, addidit: incipiens dominus uulneret, in fine autem non me perimat. quae enim mea uirtus, quia

sustineo, aut quod meum tempus, ut sufferat [*]( B ) anima mea? numquid fortitudo lapidum fortitudo mea aut carnes meae sunt aereae? aut non in ipso confidebam? adiutorium autem a me recessit, uisitatio autem eius despexit me.

nonne temptamentum est uita hominis in terra et sicut mercennarii cottidiani uita eius aut sicut famulus timens dominum suum, qui se sub umbra optegat, aut sicut mercennarius expectans mercedem suam? sic et ego expectaui menses uacuos, noctes autem dolorum datae suntmihi. siquiescam, dico: quando dies? si surgam, iterum: quando uesper? plenus [*]( C ) sum doloribus a uespere usque mane. fermentatur mihi corpus in putredine uermium, liquefacio autem glaebas terrae saniem radens ulcerum. uita autem mea leuior est fabula, in spe uacua perit. dicam: consolabitur me lectus meus. terres me in somniis et in uisionibus me percellis.

Quam misera hominis condicio, quae quasi mercennana [*]( D ) aliis laborat, sibi indiget et nisi aliena misericordia sustentare se nequit! cottidie sub formidine, sub timore grauem tolerans seruitutem et, ne deprehendatur a domino, erratica atque [*]( E ) fugitiua sub umbra quadam saeculi huius putat se posse [*](1 Iob 2, 7 2 Iob 6, 4 5 Iob 6, 9 et 11-14 11 Iob 7, 1—6 et 13 sq. ) [*](3 a quibus B (a in mg. m2) D 6 me om. DP\' quią B (Õtt LXX) qui cet. 7 susteneo P 9 aereae sunt B 12 iij B super terrA DP1 19 usque ad D 20 pudridine P 21 glebus B (in mg. m2) cet. 22 fabula PB fauilla P in mg. m2 B in mg. m2 cet. 23 lectulus B (lu 8. u. m2) D 27 cottidine P (n del.) 29 futigitiua P (ti pr. del.) )

214

delitiscere. considera illum, de quo ait in Ecclesiastico Sirach: omnis homo transgrediens in lecto suo, contemnens et dicens in anima sua: quis me uidet? tenebrae circumdant me et parietes. quem uereor? nonne tibi uidetur iste uere esse mercennarius, qui ..... prodegerit ut ille adulescens in euangelio, qui legitur acceptae a patre substantiae portionem ..... et egens atque inops, [*]( F ) quo famem leuaret, pascere greges coepit alienos, ut mercede sumptum exerceret suum? sed ille tamen aliquando conuersus, quia reuertit ad patrem et peccata sua non repressit, sed prodidit: hic autem qui se existimat ab eo qui omnia uideat non uideri et tenebris putat commissa sua posse celari umbram praetendit, sed frustra latere se credit, cum oculus domini lucidior sole occulta omnia deprehendat, tenebrosa [*]( 628 A ) inluminet et intimi cordis penetret conscientiam atque in alta et profunda descendat. uanus ergo qui putat tenebris esse . se tutum, cum lucem uitare non possit, quae lucet in tenebris et tenebrae eam non conprehendunt. quasi fugitiuus itaque et malus mercennarius deprehenditur et antequam se occultet agnoscitur, quia domino omnia antequam quaerat cognita sunt non solum quae facta, sed etiam quae futura.

perit igitur in [*](B ) uacua spe qui putat quod suum crimen abscondat: fabula est ista, non ueritas. denique fabula peccantium odiosa, [*](2 Sir. 23, 18 (25 sq.) 6 Luc. 15, 12 sqq. 13 Sir. 23, 19 (28) 17 Ioh. 1, 5 23 Sir. 27, 13 (14) ) [*](1 delitescere P (e alt. ex i m2) cet. ecclesiasticos; P (s del.) ira PC sirach B (ch 8. u. m2) syrac D sirac P4 2 contempnens PDPC contemp«ens B (t eras., n s. ras.) 3 uidit P 4 circumdant B (dant ex dabunt) parietes P (es ex is m2) 5 uere PBD uir PC lacunam significaui, sua add. ed. Rom., sed plura excidisse uidentur, fort. aliis laboret, cum sua 6 prodiderit DP utile aduliscens P aceeptg PBDP\' accepisse B m2 in mg. C 7 lacunam indicaui 9 conuersus est B (est s. u. m2) DP\' reuertitur B (ur s. u. m2) DP\' 11 uideat B uidet DP\'C 16 in tenebris C 17 s j ease B, se om. C totum PC 21 fort. facta sunt futura suut DP\' repperit D (rep postea add.) P 23 odiosa B (προσόχϑισμα LXX) otiosa cet. )

215

non habens fructum, sed gemitum. narratio enim fatui sarcina in uia. quid enim est aliud peccatum nisi sarcina, quod huius saeculi onerat uiatorem graui depressum fasce delicti ? qui si nollet oneri subiacere, debuit audire dicentem: uenite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego uos reficiam.

Quid autem aerumnosius, cum ipse lectus communem ad [*]( C ) quietem datus graue uulnus infligat? tunc enim solemus quae fecimus recordari, et factorum suorum stimulis conpungitur interior conscientia. unde et scriptura ait his: quae dicitis in cordibus uestris et in cubilibus uestris conpungimini? remedium quidem debiti, sed tamen conscientiam uulnerauit. sed esto ut aliquando fessis somnus obrepat, terremur insomniis, exagitamur uisionibus, ut iam non requies ista, sed poena sit. ita enim abeunt diuitiae saeculi uelut [*]( D ) somnium exurgentis. sun*exit aliqui istius corporis somno, et nihil possedit idque ipsum quod se credebat habere amisit.

constituite mihi nunc diuitem illum, qui cotidiana lucra et quaestus uarios congerebat et exagitabatur cupiditatibus suis, subito resipiscentem considerantemque secum quia non cum morietur, accipiet omnia, neque simul descendet cum eo gloria domus eius et quod ea quae possidet m [*](E ) hac uita habeant aliquid uoluptatis, non etiam in futurum, [*]( 1 Sir. 21, 16 (19) 5 Matth. 11, 28 10 Psalm. IIII 5 16 Esai. 29, 7 Psalm. LXXII 20 20 Psalm. XXXXVIII 18 ) [*]( 2 quid... sarcina 8. u. m2 P 3 quod PC quae BDP\' 4 dilecti P (corr. m2) 5 laboratis P (i ex e) 7 autem] enim B ad communem DP\' 10 et om. DP\' 12 fort. quidem dedit 13 fes- O si, B (corr. m2) fessoa DP\' 14 insomniia P (i tert. s. w. m2) non iam DP\' 15 ista om. DP\' abeunt PBC habentur B m2 in mg. DP\' ueluti DP\' 16 exurgentis P (i ex e) aliquis P (s 8. u. m2) cet. ex istius B 17 possedit P (i ex e) possidet B habere credebat B 18 constitue B mihi s. u. m2 B nunc C ml mibi nunc m2 nunc s. u. D 19 exagibatur P exagebatur DP\' 20 considerate questum DP\' non om. DP\' 21 simul om. DP\' discendit P 22 quod] cum DP1 posaedit P (i ex e) C )

216

aperientem oculos ad caelestia. nonne tibi uidetur sicut qui in somnis bibebat bibisse et sicut qui in somnis epulabatur epulatus, aperuisse autem oculos et cognouisse quod anima eius inane sperauit et adhuc esuriat et adhuc sitiat, quia modum non habet auaritia nec rapiendo expletur, sed incitatur hoc egentior, quo plura quaesiuerit? et hic ergo surrexit, et uanum est somnium.

Sed iterum ipsum audiamus dicentem. incumbebant illi [*]( F 629 A ) amici, qui ad consolandum uenerant, et quasi inimici amaris eum perurguebant sermonibus. unum enim solacii genus est in aerumna et amaritudine constitutis culpa uacare, ut ea quae perpetiuntur aduersa non pro delicti pretio sustinere uideantur. hoc quoque uiro sancto adimere gestiebant, ut uideretur ipse suae auctor aerumnae, qui peccatis grauibus domini contraxisset offensam et pro impietatibus suis illa toleraret, describentes impiorum supplicia, qui uitia sererent [*]( B ) et meterent sibi dolores, quod mandato perirent dei et spiritu irae ipsius interirent, qui insufflaret domos luteas inhabitantibus et arescerent, cogitationes destitueret uersutorum, os obstrueret iniusti. quae uera quidem de domini potestate, sed non conuenientia tanti uiri meritis adserebant. his ergo respondit: in ueritate noui quia ita est.

quomodo enim iustus mortalis apud dominum? si enim [*]( C ) uoluerit iudicio contendere cum eo, non audiet illum, ut non ad unum uerbum eius mille sermonibus contradicat. sapiens est enim intellectu et [*]( 16 Iob 4, 8 sq. 18 Iob. 4, 19 et 21 19 Iob 5, 13 et 16 22 Iob 9, 2-11 ) [*]( 1 aperiunt DP\' 2 somnis B (ex somniis) somniis DP\' bibebat ... somnis om. DP\' epulatur epulari DP\' 3 autem om. DP\' 4 et alt. U om. DP\' 5 auaritia P (a ult. ex ft) 6 quaesierit B 10 unum] ut D (t in ras.) P\' 11 et] et in DP\' conetitutus P a culpa DP\' 12 delicti B (i alt. ex a m2, om. non) 15 contraxisse B 16 toterasset B 17 mandato B (-ta m2) mandata cd. perirent BPC operirent PD 18 irae ed. Roni. (ὀργη̃ς LXX) uitae libri 19 ariscerent P destituerent B 23 en:m est B deum B )

217

fortis et magnus. quis tam durus, ut in conspectu eius possit subsistere? qui facit montes inueterescere, et nesciunt, et euertit eos iracundia: qui commouet orbem terrarum a fundamentis, et columnae eius mouentur: qui dicit soli, et non oritur, aduersus sidera autem consignat: qui extendit caelum solus et ambulat sicut in pauimento supra mare: qui facit uirgilias et uesperum [*]( D ) et septentrionem et austri ministerium: qui facit magna et inuestigabilia, gloriosa et inmensa, quorum non est numerus. si praeterierit me, non uidebo et si praetergressus me fuerit, nec sic sciam. quanto uehementiore tuba iste increpuit de domini potestate? sed in ea iustorum auxilium, non ruina est. denique uidetur exprimi potentia, sed magis redemptionis nostrae mysteria declarantur.

Qui sunt enim montes quos inueterescere fecit nisi Moyses, [*]( EF ) Aaron, Iesus Naue, Gedeon, prophetae, omnes libri ueteris testamenti? uenit Iesus dominus: nouum detulit testamentum, et illud quod erat uetus factum est. innouatus est Christianus, inueterauit Iudaeus: renouata est gratia, inueterauit littera. euertit montes et conuertit. euertit enim et subruit intellectum secundum litteram et statuit intellegentiam spiritalem. intellectus ergo legis ille carnalis euanuit: facta est spiritalis. unde apostolus ait: scimus autem quia lex spiritalis est, ego autem carnalis sum.

[*]( 630 A ) sed et ipse qui carnalis erat factus est spiritalis, sicut ipse asseruit dicens: puto [*]( 25 Eom. 7, 14 27 I Cor. 7, 40 ) [*]( 2 inueteriBcere P inueterascere DP\'C 6 autem sidera BDP4 8 ueri gilias B uigilias DP\' ugilias C 9 septemtrionem BP\' 10 inuistigauilia P 12 fuerit me B 15 nostrae om. DP\' misteria PB 17 inueteriscere P inueterascere DP C facit lJDF\' 18 aron P moyses ! et helyas: aaron DP\' iesu B profetę P (semper) 19 dns ihs BlJP\' 20 factum est nouum BDP\' 22 et pro B ut cet. 24 ille legis DP\' facta P lex facta B et factus DP\' factus C 27 aseruit P )

218

enim et ego spiritum dei habeo. hos ergo montes inueterauit Iesus, et Iudaei nesciunt. si enim cognouissent, numquam dominum maiestatis crucifixissent, numquam Iudaica adhuc deliramenta sequerentur. ipsi sunt ergo qui nesciunt. unde et in euangelio dicit dominus Iesus: dimitte illis, pater, quia nesciunt quid faciunt.

sed non excusantur, quia nesciunt, cum scire nolint quod debuerunt cognoscere. [*]( B ) certe non illis inuidemus, domini si sententiam sequantur: sententia enim superiora solet absoluere, non futura. sed nec ille inmunis a scelere qui crucifixit suae auctorem salutis et postea ueniam non poposcit. esto ut ante ignorauerit quem persequebatur: in cruce tamen positum debuit recognoscere uniuersorum esse dominum elementorum, sub quo omnia elementa tremuerunt, caelum obscuratum est, sol refugit, terra dissiluit, defunctorum sepulchra patuerunt, mortui uiuentium[*]( C ) recepere consortia. unde et centurio dixit: uere filius dei erat iste. centurio agnoscit alienum, Leuita non recognoscit suum: gentilis ueneratur, Hebraeus abiurat. non inmerito ergo columnae orbis terrarum motae sunt, quando non crediderunt principes sacerdotum: sed motae sunt ueteres, ut nouae confirmarentur, sicut ipse dignatus est dicere: ego confirmaui columnas eius. audi quas columnas confirmauerit: Petrus et Iacobus et Iohannes. qui uidebantur [*]( D ) columnae esse, dextras dederunt mihi et Barnabae communionis.

Quomodo ergo excusant nescisse se, quorum alii uiderunt, alii cognouerunt solem non expleto diei curriculo recepisse se et rursus ante peractum spatium noctis egressum noctem in [*]( 5 Luc. 23, 34 14 Mattb. 27, 51-03 Luc. 23, 44 sq. 16 Matth. 27, 54 18 Iob 9, 7 19 Matth. 26, 60 sqq. 21 Psalm. LXXIIII 4 23 Galat. 2. 9 ) [*]( 1 post enim add. quia C habere DP\' montes om. B 5 et om. B 7 nolunt DP\' 8 si domini sententiam DP4 11 ignorauerat DP\' 15 sepulcrha P 16 recipere P (corr. m2) C receperunt DP\' dei filius BDP\' 18 hobreus P 23 iacob et iohannis P 25 cornmunionia PDP* societatis BC 26 se nescisse DP\' 27 recipisse (om. se) P recessisse DP\' )

219

die fecisse, in nocte diem. utique intellegere debuerunt quia sol iussus se recepit et iussus exiuit. praescripserat enim dominus quia tribus diebus futurus erat in corde terrae et tribus noctibus: didicit hoc sol, seruabat praeceptum. [*]( E ) dubitabat ergo dicens: quid facio? orior et dies est, occido et nox est. si cursum meum seruauero, demorabor mundi salutem. festinemus ad redemptionem etiam nostram: festinare debeo etiam ipse ad nouam uitam; erit enim beneficio crucis, qua uniuersa renouantur, et sol nouus et caelum nouum. festino ergo ut illum possim uidere solem iustitiae inluminantem animas uniuersorum. sed quid faciam ? ipse uult post triduum fieri resurrectionem. inueni quid faciam, ut et moras non [*]( F ) faciam et numerum dierum custodiam. non faciam integrum diem et integram noctem. adbreuiabo horas, ut tribus quidem diebus et noctibus sit inter mortuos dominus Iesus, citius tamen quam trium dierum et noctium interualla patiuntur resurgat a mortuis. adbreuiabo igitur horas, ubi ascenderit crucem. a sexta hora statim fiat nox, ne uideam domini passionem, sed fugiam parricidalis persecutionis spectaculum. occidam et erit nox horarum trium, egrediar et innouabo diem, ut sit horarum trium: percursus est primus dies, sequetur nox secunda spatio suo, sequetur similiter dies: [*]( 631 A ) incipiet nox tertia, resurget dominus in nocte, et erit dies in lumine resurgentis, ut compleatur illud: et nox tamquam [*]( 2 Matth. 12, 40 9 Apoc. 21, 1, cf. Petr. II 3, 13 10 Malach. 4, 2 Ioh. 1, 9 24 Psalm. CXXXVIil 12 ) [*](1 in nocte diem D in diem (die BP\') noctem cet., fort. diem in nocte; in diem noctem mutauisse Henricus Schenkl 2 recipit P prae- dixerat DP1 3 erat om. B 4 didicerat DP\' ? etiam ad redemptionem BDP\' 8 ipsam B quia B 9 renouantur uniuersa DP 12 et s. u. D 13 dierum meorum B 14 adbrebiabo P abbreuiabo B adbreuiando C oras P quidem horas in tribus B 15 et PPC ac D et tribus B citius ... trium om. DP\' spatio relicto 17 adbrebiabo P adbreuiando C 21 percussus PBC 22 sequetur Gelenius sequitur libri secunda C secundo cet. sequetur B sequitur cet. 23 resurgit PDP* 24 tamquam] sicut DP* )

220

dies inluminabitur. hic est ille dies magnus. quem Abraham uidit et gauisus est, de quo et Dauid dixit: hic est dies, quem fecit dominus; exultemus et laetemur in eo, cui non ministerio laboris, sed fructu exultationis interero.

I Ipse ergo dominus diem ducet, et ante mundi consummationem mundi uidebitur lumen, quod inluminat omnem hominem [*]( B ) uenientem in hunc mundum. ipse est dominus qui signat et numerat multitudinem stellarum: ipse est qui caelum solus extendit, qui ambulauit tamquam in pauimento super mare, quando Petrus eum uidit ambulantem et dixit: domine. iube me ad te uenire super aquas. et iussit dominus, sed ille titubauit et nisi porrexisset ei dexteram dominus, demersus fluctibus occidisset. titubauit caro, saluauit dextera. et ait illi: modicae fidei, quare dubitasti? fides ergo[*]( C ) ambulauit in apostolo, non caro. denique fides titubauit, et caro coeperat sentire naufragium. quod non inpropiie dictum est, quia caro nauis est animae, sicut scriptum est: qui descendunt mare in nauibus et alibi: ibi dolores sicut parturientis. in spiritu uehementi conteres naues Tharsis. animae enim nostrae cum uerbum parturiunt, edunt dolores: quae autem peperit iam non meminit tristitiae propter gaudium, quia natus est illi homo, qui mundum redemit. naues ergo Tharsis, id est intellegibiles, quae [*]( D ) [*]( 2 Ioh. 8, 56 Psalm. CXVII 24 7 loh. 1, 9 9 Psalm. CXXXXVI 4 10 lob- 9, 8 Matth. 14, 25 11 Matth. 14, 28-31 18 Psalm. CVI 23 19 Psalm. XXXXVII 7 sq. 22 loh. 16, 21 ) [*]( 1 dies ille B 2 haec... quam ... ea B 6 ducet B ducit cet. consumationem PB 7 mundi om. DP\' 9 est dns qui DP\' 10 ambo]auit P (v 8. 0 m4) ambulat DP\' 11 uidit eum DP\' 12 uenire ad te RDPe 15 dubitasti DP\' dubitabitasti B titubasti PC (cf. Epist. LXXVIII 8) 17 cepit B 19 descendunt P (e ex i) 20 conterens PB nauis P naues cet. 22 tristitiae] pressurft DP\' 23 illi homo DP\' illis homo PC homo illis B 24 redimit P (corr. m2) ergo om. DP\' )

221

Solomoni aurum ferebant atque argentum, id est corpora nostra, quae habent thensaurum in uasis fictilibus, ut apostolus dixit, uel quod etiam hic partus dubio conteruntur, iuxta quod dictum est: uae praegnantibus et nutrientibus! — nam cum anima quatitur, caro fluctuat — uel spiritu uehementi exagitabuntur infuso, cum expleto tempore fuerit resurgendum, secundum quod scriptum est: ueni, spiritus, et insuffla in mortuos istos, et uiuent. unde et ipse [*]( E ) Iob in posterioribus dicit: noui enim quia aeternus et potens est qui soluturus est me in terra resuscitare meam pellem, quae portauit. conteruntur autem, quia in iudicium resuscitantur. est autem bona contritio; cor enim contritum et humiliatum deus non spernit et alibi: sana contritiones eius. sed et ad Iosaphat dictum est: contritae sunt ire in Tharsis, eo quod se sacrilego miscuisset. utrumque igitur contritio significat, quia utrumque est in die iudicii, quando omnes qui in monumentis sunt audient uocem fili dei et [*]( F ) procedent, qui bona fecerunt m resurrectionem uitae, qui male egerunt in resurrectionem iudicii. quod etiam Dauid propheta significat dicens: ibi dolores parturientis. sicut audiuimus, ita et uidimus in ciuitate domini uirtutum, in ciuitate dei nostri. namque et dolorem futurum et laetitiam conprehendit, dolorem de iudicio, de absolutione laetitiam. [*]( 1 Reg. III 10, 22 2 II Cor. 4, 7 4 Luc. 21, 23 7 Ezech. 37, 9 9 Iob 19, 25 sq. 13 Psalm. L 19 14 Psalm. LVIIII 4 15 Paralip. II 20, 37 17 Ioh. 5, 28 sq. 21 Psalm. XXXXVII 7 et 9 ) [*]( 1 salomoni P (a ex o m4) cet. 2 thensaurum P (n del.) thesaurum cet. 10 resuscitare ... portauit om. DP1 spatio relicto 11 portauit <haec> (ταυ̃τα LXX) ed. Bom. quia] qui D 12 resuscitantur in indicium P\' in iudicium s. resuscitantur D 14 contritionis P iosafat P iosaphath B lacunam indicaui. sunt ire PC sunt naues ire B sunt ire naues DPfort. scripsit Ambrosim: sunt <naues tuae et non potuerunt> ire 16 se sacrilegio DP\' sacrilegio se B 18 audient... fecerunt om. DP\' fili P filii cet. 20 qui uero mala B 22 fort. (sicut> parturientis (ὡς τιϰτούσης LXX, cf.p. 220 u. 20; ut parturientis C )

222

Sed ad propositae nobis interpellationis seriem reuertamur.

[*]( 632 AB ) multas inquit contritiones fecit mihi. respirare me non sinit, impleuit me amaritudine; et quia uirtute est potens, nemo potest iudicio eius resistere. si iustus sum corde, lingua mea errat. magnum et potentem disperdit ira. improbi in morte graui, iusti autem inridentur; dati sunt enim in manus impii. uide singula. potentibus ira sua est grauis, improbis nequitia. iustis condicionis infirmitas. ita nihil periculo uacat. fortitudo et magnitudo uiri sua potestate decipitur, improbitas[*]( C ) adflictatur, uirtus ridetur. ille, quia plus potest, labitur, iste, quia nihil potest, adfligitur. condicionis est uitium, quia uita nostra leuior est cursore; transiuit, et nihil uidit. tamquam nauis uestigium aut aquilae uolantis quaerentis escam, ita praeterit et uita hominis. quod loquimur, obliuiscimur, nec ullum transitus nostri insigne deprehenditur nisi quod sit plenum maeroris et gemitus. concutior inquit omnibus membris. utinam sit [*]( D ) mediator noster et arguens et diiudicans inter utrumque nostrum.

dicam domino: quare sic me iudicas? an bonum tibi est ut ego iniustus sim, quia reppulisti opera manuum tuaum et consilio impoiorum intendisti? numquid sicut mortalis uidet, sic uideas? aut uita tua sicut hominis aut anni tui sicut uiri, quia exquisisti iniquitates meas et peccata mea inuestigasti? nosti enim quia impie non gessi; sed quia est qui de manibus tuis eruat? [*]( 2 Iob 9, 17-20, 22-24 12 lob 9, 25 sq. 18 lob 9, 28 et 83 20 Iob 10, 2-7 ) [*]( 4 eius iudicio B 9 uagat P 11 ridetur C ridetur ridetur P (alt. ridetur s. u. m2) cet. 14 uolantis et DP\' 15 hominis P (i alt. ex e) 19 et arguens et scripsi (xal ὲλέγyων xai διαϰούων LXX) et argnens PDPC arguens et B 21 iniustus B (in a. u.) iustus DP\' 22 et DF, om. cet. 23 uides B 26 non impie gessi B 27 eruatur DC )

223

magna fides, magna auctoritas conscientiae deum testem suae [*](E ) mentis arcessere. quod condicionis est non negat, quod impietatis repellit, quod infirmitatis fatetur. peccasse condicionis est, quia nemo inmunis est lapsus: impie agere non condicionis, sed perfidiae et nequissimae mentis uenenum est. non agnoscit hoc iustus, sed absolutio hominis in dei miseratione, non hominis potestate est.

manus tuae inquit plasmauerunt me: postea conuertisti et perculisti me. memento quia lutum me fecisti et in terram me [*]( F ) resolues. numquid non ut lac me mulsisti, confecisti me sicut caseum? corium et carnem me induisti, ossibus et neruis me inseruisti: uitam autem et misericordiam posuisti in me, et uisitatio tua protexit spiritum meum. quanta deploratio sancti uiri pro communi infirmitate, quanta conuentionis auctoritas, quod deus hominem manibus suis fecerit? excusatur culpa infirmitatis optentu, commendatur gratia priuilegio operationis aeternae et protectionis dignatione caelestis. de quo loco etiam Dauid pulcherrime locutus est dicens: quid est homo quod memor es eius, aut filius hominis nisi quia uisitas eum?

Haec inquit habens in te noui quia omnia potes, inpossibile autem tibi nihil.

[*]( 633 A ) si enim peccauero, custodies me, ab iniquitate autem inmaculatum me non fecisti. si impius fuero, uae mihi! si sim iustus, non possum me erigere; plenus enim sum [*]( 7 Iob 10, 8-12 19 Psalm. VIII 5 22 Iob 10, 13-16 ) [*]( 1 mentis suae accersiri DP\' 2 impietatis est DP\' 4 lapsus est B conditionis est DP 5 perfidiae est et B est om. DP\' 6 miseratione est B 7 non P non in cet. est om. BDV inquit tuae B plasmauerunt me et fpcerunt me B 8 percussisti DP\' 9 terram B terra P (in quo terra in) cet. 11 corio et carne DP\' 13 autem om. P1 14 protexit] custodiuit B 19 pulcherrima P (r pr. 8. u.) 20 hominis P (i alt. ex e) 22 habens B (ε̌yων LXX) habes cet. 23 tibi B, om. cet. 26 erigere P (i ex e) sum enim B )

224

confusionis. inuestigor sicut leo ad necem. uide tria: si peccauero, inquit custodies m e : et ideo, o homo, fatere peccatum, ut ueniam consequaris. dic iniquitates tuas, ut iustificeris. quid erubescis fateri eas, in quibus natus es? negantis, non fatentis est crimen negare quod[*]( B ) natus sis. quod accepisti utinam serues. cur putes te habere quod non acceperis? ergo peccator fateatur, impius ingemiscat, iustus non se erigat et extollat, ne per arrogantiam fructum iustitiae amittat.

et pulchre ait: si lustus sum, me non possum erigere; plenus enim sum confusionis. iustus enim aduertit magis fragilitatem suam quam in .... sapiens agnoscit, non agnoscit insipiens. denique lapsibus suis sapiens conpungitur, insipiens delectatur: iustus [*]( C ) accusator est sui, iniustus adsertor; iustus praeuenire uult accusatorem confessione peccati, iniustus peccatum suum occultare desiderat. ille in principio sermonis occurrit, ut prodat errorem, iste multiloquio sermonis sui somnum accusationis inuoluit, ne prodat errorem.