De Cain et Abel

oblationem autem[*]( F ) atque orationem oportet non confusam esse, sed conpetenti diuisione distinctam. in omni enim confusione melior distinctio, multo magis in oratione atque oblatione, quae nisi certas diuisiones habeat, fit obscurior. ideoque hostiae plerumque membra lex diuidi iubet et holocausta offerri, ut sine admixtione et operimento atque nudum sacrificium sit, eo quod nuda atque omnibus exuta inuolucris debeat fides nostra feruere, ne uagis et fallacibus opinionibus induatur, sed pura atque sincera simplicitas mentis appareat. deinde in partes diuidatur congruas. uirtus enim genus est, quae diuiditur in[*]( 216 A ) plurimas species; sed principales quattuor- sunt, prudentia temperantia fortitudo iustitia. redoleat igitur oratio tua prudentiam erga cognitionem dei et ueritatem fidei, redoleat temperantiam, quam etiam a coniugibus exigendam putauit apostolus dicens: nolite fraudare inuicem, nisi forte ex consensu ad tempus, ut uacetis orationi. et lex castificatos ante hesternum et nudiustertianum diem ad sacrificium accedere iubet. fortitudinem teneat oratio, ut nullo [*]( B ) interpoletur metu, nulla lassitudine deficiat; tunc enim debet esse intentio ad precandum robustior, cum urguemur aduersis. iustitiam custodiat precatio, quam si tenuisset Iudas, non in [*]( 2 Luc. 24, 42 sq. 5 Philo de sacr. 24 (179, 17; I 235, 14 C.) 9 Lenit. 1, 6 Philo de sacr. 25 (179, 37; I 236, 13 C.) 14 Philo de sacr. 25 (179, 41; I 237, 6 C.) 20 I Cor. 7, 5 21 Exod. 19, 10 sq. ) [*]( 7 enim om. V enim <re> ed. Bom., fort. enim <actione\\ 8 oblatione atque oratione B 11 atque MM1 aque (aque) cet. aliquo ed. Rom. 15 diuidantur M 19 a om. BM\'PP\'V 25 pcandum AA.\'B Monac. 14399 Uindob. 758 praedicandum cet. urgemur AB et ml M\' urguetur P urgetur P et m2 M\' 26 pcatio AA\' Uindob. 758 Monac. 14399 deprecatio B piaedicatio cet. )

Superest ut de continua et iugi oratione dicamus, quod [*]( D ) inmorari nos et uacare orationi oportet. pernoctabat dominus in oratione, non ut sibi prodesset, sed ut nos doceret. frequens enim oratio quandam operatur disciplinam orandi, quia ipse usus docibiles dei facit, indocibiles neglegentia. bona igitur exercitatio. denique corporis uirtus exercitatione augetur frequenti, at inexercitata minuitur et labitur; plurimi enim exercitii dissuetudine etiam naturalem dissoluere [*]( E ) uirtutem. similiter animae fortitudo exercitationis adsiduitate solidatur, ut labor ipse disciplinae sit non oneri futurus, sed usui. hunc cibum menti nostrae deferamus, qui multa adtritus meditatione ac politus cor hominis sicut illud caeleste manna [*]( 3 Matth. 6, 33 4 Matth. 5, 10 14 Philo de sacr. 26 (180, 19; I 238, 1 C.) 15 Luc. 6, 12 18 Ioh. 6, 45 22 Philo de sacr. 26 (180, 12; I 237, 11 C.) 25 Ioh. 6, 32 ) [*]( 2 tunc etiam B 3 precamur scripsi praedicamus M Uindob. 758 Monac. 14399 depcamur cet. 5 quoniam ipsorum P (quoniam s, u. m2) PY; fort. ipsorum <enim> 14 quod B quod sic Monac. 14399 quodsi cet. 16 ut non sibimet B 18 do M 20 aut P (u eras.) cet. 21 dissuetudinem 8 (e pr. ex i m3) dissuitudine M et (corr. m3) P\' dissuetudines P (a ult. eras.) V desuetudine B 23 disciplinae B disciplina cet. honeri S (h eras.) futurjs S (v s. i) )

horum si desit aliquid quae supra diximus, sacrificium non probatur. ideoque dictum est ad Cain: si recte offeras, non recte autem diuidas [*]( 217 A ) namque mundus ipse distincte factus legitur, cum esset ante incomposita pars eius, quia terra erat inuisibilis et inconposita. nempe lux primum facta est et uocauit deus lucem et separauit deus inter lucem et tenebras et uocatae sunt tenebrae nox. et per ordinem singula quod facta sint legimus, caelum, terra, ligna fructifera, animalia diuersa. distributa autem sunt leuiora superioribus, ut aer et ignis et grauiora inferioribus, hoc est aqua et terra. utique simul [*]( B ) omnia fieri iubere potuit deus, sed distinctionem seruare maluit, quam nos in omnibus imitaremur negotiis et maxime in uicissitudinibus gratiarum. in quibus non satis est reddere quod acceperis, sed conmendare quod reddas. nam si quis debitum soluat et in referendo faciat iniuriam creditori, intolerabilius est utique quam non reddidisse quod debebat. non ergo quantitas solutionis, sed animus reddentis et [*]( 9 Psalm. XXII 5 16 Gen. 1, 2 sqq. ) [*]( 1 accepimus SBP\' accipimus P (i Pl. ex e) cet. 2 terrere S 5 adulescat MM\' eeniscentis S 7 mensnrae S (e alt. eras.) PP 9 profeta M 12 superius PV 14 recte autem] rec (te autem om.) M 18 puto lucem <diem> 21 autem om. B 24 imitaremas S 26 acciperis S (corr. m2) M 29 et B fL, otn. eet. )

Sed quia Cain confudit hunc ordinem, dicitur ei: [*]( D ) peccasti; quiesce. omnia docet deus, primum ne pecces, ut in Adam monuit, secundo, si peccaueris, quiescas, ut in Cain doceris. erubescere enim debemus et condemnare peccatum, non defendere, quoniam pudore culpa minuitur, defensione cumulatur, et silendo corrigimur, contentione prolabimur. sit [*]( E ) saltim uerecundia, ubi non est absolutio. inde illud: iustus in exordio sermonis accusator est sui. et iterum alibi ab ipso domino dictum legimus: dic iniquitates tuas, ut iustificeris. quanta pudoris gratia, ut iustitiam teneat uerecundia, quam culpae reatus abstulerit! ideo autem ait: quiesce, quoniam non habes quod excuses. culpae ipsius ad te conuersio est. non enim frater ei addicitur, sed error adscribitur, cuius ipse sibi auctor est. in te inquit reuertitur [*]( F ) crimen, quod a te coepit. non habes in quo necessitatem magis quam mentem tuam arguas.

in te retorquetur inprobitas tua, tu princeps es illius. bene ait: tu princeps es illius. etenim inpietas mater quaedam est delictorum, et qui grauiora peccauerit in cetera facile prolabitur. quomodo enim potest ab humanis temperare qui diuina uiolauit et [*]( 7 Gen. 4, 7 Philo Quaest. I 65 13 Prouerb. 18, 17 15 Esai. 43, 26 20 Gen. 4, 7 23 Gen. 4, 7 Philo Quaest. I 66 ) [*]( 1 et om. M igitur cain B a, fort. obtulit Cain, quod praeferam optulit SV obtulit cet. 2 et indicium om. M 7 confudit BM\'P\' confundit cet. 8 quiesce M (esce in ras.) 9 fort. <ut> si 12 fit (in mg. sit) S 13 saltem BPM\' V 15 alibi hoc loco M, in S: eras. (in mg. ml alibi, sed eras.); alibi post dictum transponunt S (punctis subpositis, sed erasis deletum) cet. 17 culpae S m3 culpe MA.A1 culpa S ml cet. abstulerat B 23 illius es M bene ... illius in mg. S 24 es eras. S, om. MAA\' )

admonitus igitur ut quiesceret auget insolentiam, acerbat flagitium. quid [*]( B ) igitur sibi uult quod ait: eamus in campum nisi quia locus nudus gignentium eligitur parricidio? ubi enim frater habebat occidi nisi ubi fructus deesset? tamquam praesagiens natura tanti sceleris loco germina denegauerat, quia non conueniebat ut idem solum et contagia parricidalis sanguinis reciperet praeter naturam et fructus secundum naturam germinaret. merito ipse dicit: eamus in campum, non dicit: eamus in paradisum, ubi poma florent, non in [*]( C ) aliquem cultum et fructiferum locum. ipsi parricidae indicant fructum se sceleris habere non posse nec penes eos fructum manere qui tantae impietati praebuerint officium. nam ipsam refugiunt elementorum benignitatem, ut iste Cain, qui uidetur ueritus, ne largior boni terra prouentus triste facinus inpediret et liberalitatis adsuetudine genitalis, qua facit sibi fetus et fructus uarios germinascere, in hoc quoque criminis apparatu uel muta specie sui fraternum reuocaret affectum. [*]( D ) latro diem refugit quasi criminis testem, lucem adulter quasi erubescens consciam, parricida ten-arum fecunditatem. quomodo enim poterat communis partus uidere consortia qui consortem sui sanguinis trucidabat? Ioseph in lacum mittitur [*]( 8 Gen. 4, 8 Philo Quaest. I 67 9 SaU. lug. 79, 6 27 Gen. 37. 24 ) [*]( 1 bonus Sm3 pi \'nł!l AA\'B bonorum M bonum SP1 mt PV bononft (no del.) M\' 5 in indicio S (in exp. et iudicio scr. m2) indicio PM\'PV 6 est igitur P 7 aceruat PV 9 elegitur SAIA.A.\' 15 paradysum SPP4 21 quae PV 22 germinascere B Monac. 14399 germinescere Monac. 2549 (i ex a) p. germanescere cet. 23 muta SMB mutua cet. 25 erubescens S (cens s. u. m3) AA\'M\'P erubes M erubescit BP1 consciam B conscilia M\' conscia cet. fecunditatem fugit B x )

Nunc consideremus qua ratione interrogauit deus Cain ubi [*]( F ) esset frater suus, quasi nesciret occisum. sed quod ad scientiam dei spectat, negantem arguit et infitianti quasi sciens respondit: uox sanguinis fratris tui ad me clamat, quod autem ad rationem profundam adtinet, peccantes admonet [*]( 219 A ) paenitentiae; confessio enim poenarum conpendium est. inde in iudiciis saecularibus inpositi eculeo torquentur negantes, et quaedam tangit iudicem miseratio confitentis. est quaedam in peccatis uerecundia et paenitentiae portio crimen fateri nec deriuare culpam, sed recognoscere. mitigat iudicem pudor reorum, excitat autem pertinacia denegantium. uult te prouocare ad ueniam deus, uult de se sperari indulgentiam, uult - demonstrare tua confessione quod non sit auctor malitiae. nam [*]( B ) qui peccatum suum ad quandam referunt, ut gentiles adserunt, decreti aut operis sui necessitatem diuina arguere uidentur, quasi ipsorum uis causa peccati sit; qui enim necessitate aliqua coactus occiderit quasi inuitus occidit. ea [*]( 1 Reg. II 13, 28 sq. 8 Reg. II 1, 21 10 Philo quod det. pot. ins. 17 (202, 31; I 271, 14 C.) Quaest. I 68 13 Gen. 4, 10 ) [*]( 1 amnon P\' agnfl M (nQ in ras.) ammon B amor V amon cet. 2 inperitia (inpertita in mg.) S inpertira M 4 esset S (corr. m3) MM\'P\' esse (corr. m2) P; quanta essent om. B 5 noxiorum Laudunensis Maurinorum noxiora cet. 6 ionathas P\' 8 gelbue M gelbo.e Y gelboe cet. 12 spectat ltlonace. 2549 et 14399 Uindob. 758 expectat cet. 13 tui fratris P 15 paenitentiae M ad paenitentiam B paenitentiam cet. 16 equuleo P 17 confidentis M 23 referunt B refert MP (in quibus t in ras.) cet. 25 sit peccati B 26 coactus aliqua B ) [*]( XXXII. Ambr. pars 1, fasc. 1. ) [*]( 26 )

perpende autem parricidae responsionem. nescio inquit; numquid custos fratris mei ego sum? etsi contumaciam prodat hic sermo, sonat tamen quia, si bonum fratrem considerasset, custos debuit esse pietatis. quem enim magis quam fratrem seruare debuerat? sed quomodo germanitatis seruaret officium qui necessitudinis non agnouisset affectum? aut qui fieri posset, ut naturae oboedientiam deferret qui deo [*]( D ) reuerentiam non exhiberet? negat primum quasi apud ignorantem, recusat fraternae munus custodiae quasi exsors naturae, declinat iudicem quasi liber arbitrii. quid miraris si pietatem non agnouit qui non agnouit auctorem? et ideo doceris hac serie scripturarum fidem esse radicem uirtutum omnium. unde et apostolus ait quia fundamentum nostrum Christus est et quicquid supra hoc fundamentum aedificaueris hoc solum ad operis tui fructum et uirtutis proficere [*]( E ) merce-

demo congrue igitur respondit dominus tam inprudenter neganti dicens: uox sanguinis fratris tui ad me clamat, hoc est: \'cur nescis ubi est frater tuus? soli eratis cum duobus parentibus, inter paucos frater te latere non debuit. an quia parentes tui accusatores esse non possunt? nolo enim ut ea necessitudo quae est auctor salutis fiat auctor periculi, in te solo leges suas natura amiserit. ideo ergo putas crimen latere, [*]( F ) [*]( 5 Gen. 4, 9 Philo quod det. pot. ins. 18 (203, 26; I 272, 15 C.) Quaest. I 69 17 I Cor. 3, 11 sq. 21 Gen. 4, 10 ) [*]( 1 sunt om. V 2 grauius est B 3 erratus V tui JtfjBJtfT sui S (tui in mg.) cet. 6 custus M eum ego A\' (go a. fl.) et (m4 ego sum) V 7 quasi bonum M (asi in ras.) V 10 necessitatis M atų fectum MAA\' effectum S (a s. q pr.) cet. 11 quipr.] quia P* (a exp.) P (qualiter m2) M\' (s. m2 quomodo) SMA AI quomodo BV 16 radicem esse B omnium uirtutum ftIB 17 ihs xps B 23 te latere frater B potuit B 24 possint M nolit S (i eras., 0 s. ras.) 26 amiserat B )

et bene ait: uox sanguinis fratris tui clamat de terra, non dixit: \'de fratris clamat corpore,\' sed (de terra clamat\'. etsi frater parcit, terra non parcit: si frater tacet, terra condemnat. ipsa est in te et testis et iudex: testis acrior, quae adhuc parricidii tui sanguine madet, iudex asperior, quae tanto scelere coinquinata est, ut aperiret os suum et exciperet [*]( C ) sanguinem fratris tui de manu tua. et illa quidem aperuit os suum quasi exceptura de fratribus uerba pietatis, nihil timens, cum fratres uideret, quae sciret ius germanitatis amoris [*]( 18 Gen. 4, 10 ) [*]( 1 condempnatio nra B 2 non debent accusare B 3 occidere non debent V 4 arbitrem S (v s. e) M\'PP\'V 8 parcit in mg. S 10 sanguinis fratris (fratris s. u. m2) P sanguinis fratris tui a innocentia et gratiA AA\'PV innocentia et gratia cet. 11 etiam om. P seruatur B p. 12 frater Abel P 14 querella M et (1 pr. eras.) P querela cet. 15 ademitur MP* et (corr. m3) S 16 proprio facinore om. B 17 post factum add. est B 19 de alt. B Monaee. 2549 et 14399, om. cet. 20 frater parcat B 22 sanguine BPV sanguinem SM\' (in quibus m eras.) cet. ) [*]( 26* )

Non mediocre etiam dogma quod ait: uox sanguinis fratris tui ad me clamat, quia deus iustos suos audit etiam mortuos, quoniam deo uiuunt. et merito pro uiuentibus habentur, quia etiamsi corporis gustauerint mortem. uitam incorpoream tamen carpunt et iuluminantur suorum splendore meritorum, luce quoque fruuntur aeterna. iustorum ergo audit et sanguinem, auertit se autem a precibus inpiorum, quoniam etiamsi uideantur uiuere, miseriores sunt tamen [*]( E ) omnibus mortuis, carnem sicut tumulum circumferentes, cui infelicem infoderunt animam suam. quid enim aliud quam sepulta est quae intra humum uoluitur et terrenae auaritiae cupiditatibus ceterisque uitiis includitur, ut gratiae caelestis auram spirare non possit? huius modi peccator a terra maledictus est, quae est infima et postrema pars mundi. superius utique caelum et quae in caelo sunt, sol, luna et stellae, throni, dominationes, principatus est potestates, Cherubin et [*]( F ) Seraphin. non est ergo dubium quod eum et superiora damnauerint quem inferiora damnarunt. nam quomodo absoluitur purae illic caelestique sententiae quem nec terrae potuerunt absoluere? et ideo gemens et tremens iubetur esse super terram.

euidens generalisque ratio, quia omni [*]( 3 Gen. 4, 12 7 Gen. 4, 10 Philo Quaest. I 70 9 Rom. 6. 10 eq. 19 Philo Quaest. I 71 22 Coloss. 1, 16 26 Gen. 4. 12 Philo Quaest. I 72 ) [*]( 2 homicida M 3 augebit S (i ex a) augebat M\'P audebat PJx 5 quae hoc loco a, om. V, post uiolata cet. habeat S (at tf\'as., re in ras. tn3) habere M\'P et (in quo non habere) V haberet P4 habens a 13 se 8. u. M 22 cerubim M cherubim PF 23 seraphin S seraphim cet. 24 damnauerunt M 25 pura (a ex e m2) ... sententia (a ex e m2) P )

ecce sum ego, qui non habet criminosam conscientiam, quam timeat deprehendi. merito ergo se abscondit male conscius et ait: omnis qui inuenerit me occidet me. [*]( c ) angustae mentis homo praesentem mortem ueretur, perpetuam neglegit et diuinum iudicium non reformidat, interitum solum corporis deprecatur. sed a quo timebat occidi qui solos parentes habebat in terris? potuit quidem et incursus bestiarum timere qui legis diuinae iura uiolauerat nec praesumere de subiectis animalibus ceteris qui hominem docuerat occidi, potuit et parentes parricidas timere qui docuerat parricidium [*]( 4 Gen. 4, 13 sq. 5 Philo Quod det. pot. ins. 39 (213, 41: 1 290. 23 C.) 7 Philo Quod det. pot. ins. 39 (218, 29; I 290. 15 C.) 17 Gen. 4, 14 Philo QuaeBt. I 74 18 Gen. 4, 15 Philo Quaest. I 75 ) [*]( 3 dum M dffi cet. 6 possit .A.A.\' B V posset cet. 9 deserit ex dixerit S 10 graue M\'V graue est .AA\'BP\' grauem cet. 12 autem se P 13 Buorum quaerit nt scripsi suorum quaerit et S (quaerit in mg. mT) 1łIAA\' suorum et P (quaerit ante et s. u. m2) P\' (quaerit ante tenebras s. u. ml) B1łI\' V et (quaerit post latibula) Monac. 2549 15 ipse se P (se s. u. tn21, se post magis Monac. 2549, post offerre Monac. 14399, se om. eet. 21 qui] quo S (i 8. 9) solus M (0 s. u) 23 de subiectis om. B )

Nunc consideremus qua causa dixerit deus: omnis qui [*]( E ) occiderit Cain septies uindictam exsoluet et qua ratione signum super eum ponitur, ne occidatur parricida, cum prospectum non fuerit, ne innocens occideretur. octauus est homo, habet rationabile, quo praestet ceteris, habet et quinque corporis sensus, habet etiam uocem, habet et generandi gratiam. haec septem nisi illo rationabili regantur, [*]( F ) subiecta morti sunt. et ideo stultus in his habet omne periculum sui. qui ergo rationabile illud amiserit frustra de istorum sibi usu septem carnalium munerum blandietur. dissoluuntur haec omnia, nisi habenis quibusdam rationis adstricta sint. mors itaque rationis mortem operatur inrationabilium passionum. sed illud melius quod septimus numerus quietis et remissionis est. ergo qui alii non pepercerit peccatori et munus ei remissionis peccatorum inuiderit ipse sibi spem remissionis eripiet, et erit in eo pari mensura uindicta de gratia.

quod autem signum posuit super Cain, ne quis eum occideret, reflectere uoluit errantem et beneficio suo inuitare ad [*]( 222 A ) correctionem; ipsis enim nos facilius committere solemus, quorum habemus gratiam. nec tamen magna concedit, sed in eo ipso inprudentiam insipientis ulciscitur, qui cum esset perpetuis suppliciis obnoxius, non remitti sibi poenam poposcit, sed uitam corporis huius obsecrandam putauit, in qua plus aerumnae est quam uoluptatis. mors enim una est in secessione animae et corporis et in fine istius uitae, quae simul ut uenit, omnes corporis dolores auferre, non augere consueuit. [*]( B: ) metus uero, qui hanc uitam uiuentibus frequenter ingruunt, maestitiae, dolores, gemitus diuersique cruciatus, grauitatum [*]( 6 Philo Quod det. pot. ins. 46 (223, 18; I 296, 6 C.) 15 Gen. 2, 2 19 Gen. 4, 15 Philo Quaest. I 76 ) [*]( 7 praestat (t alt. s. u.) M, fort. recte 9 aubiectam M et (m eras.) S 10 mortis 8 16 pepercerit Mon. 14399 pepercit cet. 22 nec tamen ... inprudentiam om. M )

si autem bonae spei compotes sunt, migrare magis quam deficere credendi sunt. inseritur hoc loco dogma de incorruptione animae, quod ipsa uera et beata uita sit, quam unusquisque bene conscius uiuit multo purius ac beatius. cum huius carnis anima nostra deposuerit inuolucrum et quodam carcere isto fuerit absoluta corporeo, in illum superiorem reuolans locum, unde nostris [*]( D ) infusa uisceribus conpassione corporis huius ingemuit, donec commissi gubernaculi munus impleret, ut carnis huius inrationabiles motus rationabili ductu regeret et coherceret. inde est quod postea prophetae in captiuitatem cum ludaeorum populo transierunt, ne reliqua plebis sanctorum destituta praesidio consilioque uiduata grauiorem subiret aerumnam, sed magis frequentibus oraculis conmonita prophetarum ad dominum deum suum pio rediret adfectu nec aduersis captiuitatis [*]( E ) adtrita prorueret in perfidiae peccatum salutisque perpetuae remedium desperaret.

redarguuntur itaque hoc loco qui unicam hanc uitam putent esse quae sit in hoc saeculo, <quo> omnia plena lapsus, plena maeroris sunt, et redarguuntur simplici serie gestorum. ecce enim iustus innocens pius propter gratiam deuotionis odia fratris incurrens inmaturus adhuc aeui sublatus est parricidio, et iniquus sceleratus inpius, [*]( F ) etiam fraterna caede pollutus longaeuam duxit aetatem, duxit uxorem, posteritatem reliquit. urbes condidit et hoc meruit permissione diuina. nonne in his aperte uox dei clamat? [*]( 12 Cic. de rep. VI 14 21 Thren. 3, -39 29 Gen. 4, 17 ) [*]( 2 esse uideatur B 10 uiuet SAA\'P\' 12 isto eras. S, om. MAA\' 16 coherceret (c alt. s. u.) SPP\' cohereret Y 20 profetarum M 23 redarguuntur V sed arguuntur cet. 24 putent SAA\' putant cet. quo addidi 30 reliquit posteritatem B )

tertium est quoniam cum parricidium esset admissum, hoc est scelerum principatus, ubi peccatum obrepsit, statim et lex diuinae mansuetudinis prorogari debuit, ne si continuo uindicatum esset in reum, homines quoque in iudicando nullam patientiam [*]( B ) moderationemque seruarent, sed statim reos supplicio darent. diuinae autem sententiae prouidentia huiusmodi est, ut magnanimitatem et patientiam doceret iudices, ne quis praepropere raperetur studio uindictae et ipsa deliberationis inmaturitate puniret innoxium aut poenam acerbaret ingrati nec tamen penitus indultum esse pateretur in eo qui nullam paenitentiam sceleris induisset. reppulit enim eum a facie sua et a parentibus [*]( 224 i ) abdicatum separatae habitationis quodam relegauit exilio, eo quod ab humana mansuetudine transisset ad saeuitiam bestiarum. uerum tamen non homicidio uoluit homicidam uindicari, qui mauult peccatoris correctionem quam mortem. unde [*]( 3 Philo Quod det. pot. ins. 48 (224, 44; I 298,4 C.); cf. Odyss. XII118 23 Gen. 4, 16 27 Ezecli. 33, 11 ) [*]( 1 intellegetis M 2 aduertetis M hanc senectutem V 3 scylleo P seilleo cet. 21 aceruaret PV ingrati AA\' et rn3 SM\' inrati MP et ml SM\' irati BP\', om. V 27 mauult SAA\'M\'I* V et (magis unIt 8. u. m2) P magis uult MB in uerbo mortem desinit V (ita f. 115°), in quo folium ultimum excidisse uidetur, atque Mon. 2549, qui add. EXPLICIT LIBER SECUNDUS DE CAIN ET ABEL, et Monac. 14399, qui add. EXPLICIT DE CAIN ET ABEL LIBER SECUNDUS )