De Locis Santis

XXI. DE PVTEO SAMARIAE.

Arculfus sacerdos sanctus regionem Samariae peragrans ad eiusdem prouinciae peruenit ciuitatem, quae hebraice dicitur Sichem, graeca uero et latina consuetudine Sicima nominatur, quae, quamlibet uitiose, et Sichar uocitari solet. Itaque prope hanc eandem ciuitatem quandam extra murum uidit constructam ecclesiam, quae quadrifida in quatuor mundi cardines formata extenditur, quasi in similitudinem crucis, cuius figura inferius describitur.

In cuius medietate fons Iacob, qui et puteus dici solet, ad eius quatuor respiciens partes intrinsecus medius habetur, super quem Saluator itineris labore fatigatus cuiusdam diei hora sedebat sexta. et ad eundem puteum illa Samaritana mulier eodem meridiano tempore aquam haurire uenit. De quo uidelicet puteo eadem mulier inter cetera ad Dominum respondens dixit: Domine, neque in quo haurias habes et puteus altus est. Arculfus itaque, qui de eiusdem putei bibit aqua, de illius altitudine enarrat dicens: Ille, quem aspexi, puteus altitudinis habet bis uicenas orias, hoc est XL cubitos. Oria ergo siue cubitus est utriusque manus a latere extensio utroque.

Sichem ergo, quae et Sicima, quondam sacerdotalis ciuitas et fugitiuorum, habetur in tribu Manasse et in monte Effraim, ubi et ossa Ioseph sunt humata. [*]( 3 Hieron. Onom. p. 154, 30 Quaest. in Genes. c. 48, 22 16 Ioh. 4, 11 21 Hieron. Onom. p. 152, 5 ) [*]( 1 XX P = XVIIII Z = XXI Br titulus deest in Z 2 sanctus sacerdos Y 3 hebraicae P ebraice Z dicitur dicitur, sed altero deleto Z 4 sethim Br 5 quequilebet uiciose Br uiti et P 7 qua quadrifica Y quadrificam Br, corr. 2. m. 8 in crucis similitudinem Br figura. om. Br post inferius 2. m. additum est forma Br 9 discribitnr P h 12 iteneris Br, corr. Z in cuiusdam Y 14 aurire PBr aurire corr. 2. m. Y 15 ad iesum Z 16 auries P aurias Y 18 altitudinem, sed littera m erasa Br enarrauit Y inquiens YBr 20 extensa Y 22 fugitiuam Br habebatur Br manase Y manesse P et monte Br )

XXII. DE QVODAM FONTICVLO SOLITVDINIS.

Arculfus saepe memoratus quendam in deserto lucidum aspexit fonticulum, de quo, quemadmodum traditur, sanctus Iohannes bibebat baptizator, lapideo protectum tecto calce perlito.

XXIII. DE LOCVSTIS ET MELLE SILVESTRI.

De eodem namque Iohanne euangelistae scribunt: Esca autem eius erat locustae et mel siluestre. Idem noster Arculfus in illa solitudine, ubi Iohannes habitabat, quoddam locustarum uidit minimum genus, quarum corpuscula in modum digiti manus exilia et breuia sunt; et quod earum breuia <est> ualde uolatus, similis leuium saltibus ranarum, facile in herbis capiuntur. Coctae-per oleum pauperem praebent uictum. De melle uero siluestri hanc ab Arculfo experientiam didicimus ita dicente: In eodem deserto quasdam uideram arbores, quarum folia lata et rotunda sunt lactei coloris et saporis mellei; quorum utique foliorum natura fragilis ualde est, et qui ea in escam sumere cupiunt, primum manibus confricant, deinde comedunt. Et hoc est siluestre mel in siluis sic repertum. [*]( 7 Matth. 3, 4 ) [*]( 1 XXI P = XX Z = XXII Br titulus deest in Z De lucustig et mel siluestf Y solitudinis fonticulo Br 3 fonticulum aspexit P 4 bibebat iohannes Br iohannis PZ babtizator P 5 prplito P 6 XXII P = XXI Z titulus deest in YZBr siluestri mellae P 7 iohanne om. Y iohanne corr. ex iohannes Z 8 erant P erit corr. 2. m Br locusta Z 9 inhabitabat YBr 10 quorum YZ 11 quia P breuis euolatus P est om. codd. breuis est ualde uolatus scripsi 13 coctaeque Y pauperum Br De melle etc. est initium capitis XXIII in Br, quod inscribitur: De locustis et mel siluestre 15 eo ita Br eadem Z, sed corr. quosdam P, sed quarum 16 et ante saporis om. Br mellis Br 17 ea om. Br 18 confringunt YBr et Z m. 1., corr. 2. m. Z in confricant 19 melle siluis Br )

XXIIII. DE ILLO LOCO, IN QVO SALVATOR QVINQVE PANES ET DVOS BENEDIXIT PISCES.

Ad quem locum noster saepe memoratus peruenit Arculfus, cuius herbosus et planus campus, ex qua die in eo Saluator quinque milia quinque panibus et duobus piscibus saturauit, numquam aratus est. In quo nulla cernuntur aedificia; quasdam solummodo columnas paucas Arculfus aspexit lapideas super marginem illius fonticuli iacentes, de quo illi eadem biberunt, ut fertur, die, qua Dominus esurientes eos tali refectione recreauit. Qui uidelicet locus citra mare Galileae est, respiciens ciuitatem Tiberiadem ab australi plaga sibi occurrentem.

XXV. DE CAPHARNAVM.

Qui ab Hierosolymis discendentes Capharnaum adire cupiunt, ut Arculfus refert, per Tiberiadem uia uadunt recta, deinde secus lacum Cinereth, quod est et mare Tiberiadis et mare Galileae, locumque superius memoratae benedictionis peruium habent, a quo per marginem eiusdem supra commemorati stagni non longo circuitu Capharnaum perueniunt maritimam in finibus Zabulon et Neptalim. Quae, ut Arculfus refert, qui eam de monte uicino prospexit, murum non habens angusto inter montem et stagnum coartata spatio per illam maritimam [*]( 19 Hieron. Onom. p. 111, 23 ) [*]( 1 XXm P = XXII Z = XXIIII Br titulus deest in Z ubi Br dominus Br 2 duo P pisces benedizit Br 3 arculfus peruenit Z 4 erbosus Br saluator in eo Y 5 quinque om. Br., sed 2. m. V supra scriptum est saturauit hominum Br 6 numq Br in qua Br solus 7 solum modum ex solummodo corr. 2. tn. Z conspexit Br O 8 eadem ex earum corr. 2. m. Br 9 ut refert Br egtali corr 2. m. Br 10 contra Br gallI Z 11 plagaiji Br 12 XXIIII P = XXIII Z = XXV I r titulus deest in Z Cafarnaum Y 13 hierusolimis Y descendentes YBr cafarnaum YZ 14 uiam uadunt n rectam Br 15 cineret P cinerah corr. 2. tn. Z 16 locum namque Br U per ui;m corr. 1. m. Z 17 memorati YBr 18 stangni Z peruenerunt Br 19 ut refert arculfus Br 20 prospexit uicino Br 21 coljartata P co\'l\'artata Z spatia Y ) [*]( XXXVIIII. Itin. Hlerolol. ) [*]( 18 )

oram longo tramite protenditur, montem ab aquilonali plaga, lacum uero ab australi habens ab occasu in ortum extensa dirigitur.

XXVI. DE NAZARETH ET ECCLESIA EIVS.

Ciuitas Nazareth, ut Arculfus, qui in ea hospitatus est, narrat, et ipsa ut Capharnaum murorum ambitum non habet supra montem posita, grandia tamen lapidea habet aedificia ibidemque duae pergrandes habentur constructae ecclesiae, una in medio ciuitatis loco super duos fundata cancros, ubi quondam illa fuerat domus aedificata, Dominus in qua noster nutritus est saluator. Haec itaque eadem ecclesia duobus, ut superius dictum est, tumulis et interpositis arcibus subfulta habet inferius inter eosdem tumulos lucidissimum fontem conlocatum, quem totus ciuium frequentat populus de illo exhauriens aquam, et de latice eodem sursum in ecclesiam superaedificatam aqua in uasculis per trocleas subrigitur. Altera uero ecclesia in eo fabricata habetur loco, ubi illa fuerat domus constructa, in qua Gabrihel archangelus ad beatam Mariam ingressus ibidem eadem hora solam est locutus inuentam. Hanc de Nazareth experientiam a sancto didicimus Arculfo, qui in illa duabus hospitatus est noctibus et totidem diebus et idcirco in ea diutius hospitari non poterat, quia ipsum cogebat locorum peritus Christi miles festinare de Burgunnia [*]( 1 ab om. Br 2 locum Br australe Y 3 diregitur, sed corr. Z dir. extensa Br 4 XXV P = XXITI[ (cod. faho XII) Z = XXVI Br I titulus deest in Z. solum De nazareth PY ecclesiis Br 6 cafarnaum Y 8 grandes Br aecclesiae Br 9 duos om. Y canchros Br o do. 10 quandam P quandam corr. 2. m. Br dominus om. Y in qua nr P 11 itaque om. Br • duabus-tabulis Br 12 arcubus Z 8 13 eodem corr. 1. m. Z 14 exauriens PYBr 15 sursum eclesiam Z superaedificatam om. Br 16 aqua ex aq, corr. 2. m. Br solus cocleas Y eubregitur PY 17 eclesia deleta Ittera m Z 19 ibidem] ibi superedificatam Br solamen locutus Z locutus solam est inuentans Y sola locutus est inuenta Br 20 nazareht P nazaret Br dedicimua P 21 qui ibi Br 23 burgunia P bugania corr. 1. tn. ex gubunia Z )

ortus uitam ducens solitariam Petrus nomine, qui post eundem circuitum ad illum, in quo prius est commoratus, reuersus est solitarium locum.

XXVII. DE MONTE THABOR.-

Mons Thabor in Galilea tribus milibus a lacu Cinereth distat mira rotunditate ex omni parte collectus, a plaga boreali respiciens supradictum stagnum herbosus ualde et floridus. In cuius amoena summitate ampla planities silua pergrandi circumcincta habetur, cuius in medio campo monachorum inest grande monasterium et plurimae eorundem cellulae. Nam illius montis campestris uertex non in angustum coartatur cacumen, sed in latitudine dilatatur stadiorum XXIII, altitudo autem eius XXX stadiis sublimatur. In eadem quoque superiore planitie non parui aedificii ternae sunt fundatae celebres ecclesiae iuxta illorum tabernaculorum numerum, de quibus in eodem sancto monte Petrus caelesti laetificatus uisione et ualde pauefactus ad Dominum locutus ait: Bonum est nobis hic esse, et faciamus tria tabernacula, unum tibi et unum Moysi et unum Heliae. Itaque supra memorati monasterii et trium ecclesiarum aedificia cum cellulis monachorum lapideo omnia circumueniuntur muro; ubi sanctus Arculfus una hospitatus est nocte in eiusdem sancti montis celsitudine; nam [*]( 5 Hieron. Onom. p. 156, 33 10 Heges. IIII c. 4 p. 230, 63 17 Luc. 9, 33 ) [*]( 1 qui iam Y 2 est om. PZ 3 est om. P solitarium sanctum locum Br Lacuna in P uno folio amisso 4 XXV Z = XXVII Br titulus deest in Z tabor littera h 2. m. inserta Br 6 collectus a 1 r om. Y collectus parte Br boreli Br 7 frodidus corr. 1. m. Z 8 siluae Y 10 erum diei corr. 2. m. in eorum 1ir cel- Y IQle corr. 2. m. Br 11 coartatus Br 12 latitudinem Br XXIII ex XXIIII corr. Y XX trium Z 13 autem om. Br eodem Br un 14 sunt ternae Y terna eşt Br, corr. 1. m., ut videtur 17 est om. Br 18 et ante faciamus om. Z 19 eliae Y monasteria Y et ante trium om. Br 20 lapidea Z ) [*]( 18* )

Petrus Burgunnio christicola in illis terris semitarum eius ductor non ipsum sinebat in uno eodemque hospitio diutius inmorari festinationis intuitu. Sed inter haec et hoc etiam notandum, quod illius famosi montis nomen graecis litteris sic oporteat scribi per d et w longum OABQV, latinis uero litterulis cum adspiratione Thabor producta o littera. Huius orthographia uocabuli in libris Graecitatis est reperta.

XXVIII. DE DAMASCO.

Damascus ciuitas regalis magna, ut Arculfus refert, qui in illa per aliquot hospitatus est dies, in campo posita lato, amplo murorum ambitu circumcincta, insuper etiam et crebris turribus communita, plurima extra muros habens in circuitu oliueta, quam et magna IIII flumina interfluentia gaudenter laetificant. In qua Saracenorum rex adeptus eius principatum regnat, et ibidem in honorem sancti Iohannis baptistae grandis fundata ecclesia est. Quaedam etiam Saracenorum ecclesia incredulorum et ipsa in eadem ciuitate, quam ipsi frequentant, fabricata est.

XXVIIII. DE TVRO.

Plurimarum peragrator regionum noster Arculfus etiam Tyrum Foenicis prouinciae metropolim introiit, quae hebraico [*]( 20 Hieron. in Ezech. c. 26 (cf. in Amos c. 1, in Abacuc c. 1, Ouom. p. 30, 20. 63, 27. 71, 27) ) [*]( 1 burganio Z burgunio, corr. 2. m. in burgundio Br cristicola Z V in om. Y illius Br 2 dqctor corr. 1. m. Z 3 Sed inter om. Br 4 montis famosi Y gregorum Y 5 per e Z per t Br SAB2P] ea siuis litteris Z NABQP Br 6 or Br 7 ortografia Y ortographia c Z ortagrafio corr. 2. m. in ortografio Br gretitatis Z 8 XXVI Z titulus deest in Z XXVIII De damasco. XXVIIII Et de tyro. XXX Et de alexandria Br 9 deest littera initialis in Z qui refert Br in illa om. Br 10 aliquod Br dies ante hosp. Y 14 saracinorum YBr adeptus corr. ex adalpertus Z 15 in honore Br baptiste tega (lorum 2. m.) Br aeclesia Z est ecclesia Y 16 et quedam Br saracinorum YBr ecclesiam Br 17 post fabricata est rasura in Z 18 XXVII Z titulus deest in Br 20 thyrum Y tirum Br fenicis YBr hebreo Y ebreico Br )

et syro sermone Soar appellatur. Quae nullum habuisse de terra introitum in graecis et latinis barbarisque historiis legitur, sed postea a Nabuchodonosor rege Chaldaeorum iactos esse aggeres nonnulli adfirmant et ab obpugnatore iaculis et arietibus locum fuisse praeparatum ac de in<sula paen>insulam factam esse et campi planitiem. Haec pulchra et nobilis ualde erat, quae non inmerito latine interpretatur angustia; nam eandem terrae demensionem angusta habet insula et ciuitas. Haec in terra Canaan posita, de qua mulier Cananaea siue Tyrofinissa in euangelio fuerat commorata.

Notandum itaque est, quod sancti Arculfi de situ Tyri relatio per omnia concordat cum his, quae superius de sancti Hieronymi commentariis excerpta detulimus. Similiter et ea, quae supra de montis Thabor situ et forma iuxta sancti Arculfi narrationem descripsimus, nullo discrepant modo ab his, quae de situ eiusdem montis et mira rotunditate sanctus Hieronymus narrat. A quo uidelicet Thabor monte usque ad Damascum iter septem dierum Arculfus habuit. [*]( 1 siro ZBr soara Br qui Br 2 barbaricisque Br 3 nabocS Y nabucodonosor Z nabugodonosor corr. 2. m. in nabogodonosor Br caldeorum YZBr iactatos Br 5 anrietibua Y deinde insulam factam esse codicts omnes; emendaui ex commentariis Hieronymi in Ezech. c. 26 in programmate gymnasii Annaei Augustani 1895 p. 9 ▼ insplam corr. 2. m. Br 6 fuisse. Campi planities autem pulchra Y a uerbis: Haec pulchra denuo incipit P 7 iam angusta Y interpretatur ex praeter corr. 2. m. Br 8 dimensionem YZ angustam Z 9 haec om. Y channan P possita Br channanea P cananea Y 10 tiro finiasa PZ sirofinissa Y tiro fenissa Br commemorata fortasse recte Br 11 arculfi corr. ex arculfus Br relatione de situ tiri Y 12 super omnia Z post omnia Br concordet YBr superius] ipsius Br de om. Y 14 superius YZ 15 discripsimus Br descripta Y discrepat Y ab aliis Y 17 monte thabor Y 18 dierum ex diebus corr. 1. m. Z )

XXX. DE ALEXANDRIAE SITV ET NILO FLVMINE.

Grandis illa ciuitas, quae quondam metropolis Aegypti fuerat, ebraice olim No uocitabatur, urbs ualde populosa, quae ab Alexandro rege Macedone eiusdem conditore famoso Alexandria noto per uniuersas gentes nominatur uocabulo, et magnitudinem urbis et nomen accipiens ab eodem reaedificatore. De cuius situ etiam Arculfus enarrans ab his, quae prius lectione didicimus, nullo discrepat modo, qui ab Hierosolymis discendens et ab Ioppe nauigare incipiens XL dierum iter usque ad Alexandriam habuit, de qua breuiter Naum prophetae sermo habetur ita dicentis: Aqua in circuitu eius, cuius diuitiae mare, aquae muri eius. Ab australi namque parte hostiis Nili fluminis cingitur, ab aquilonali uero plaga lacu Mareotico. Sic itaque discriptus aperte situs monstratur eius, quod super Nilum et mare posita hinc et inde aquis ambiatur. Quae quasi claustrum inter Aegyptum et mare magnum interiacet, ciuitas inportuosa et ab externo difficilis accessu. Cuius portus ceteris difficilior quasi ad formam humani corporis in capite ipso et . statione capacior, in faucibus angustior, qua meatus maris ac [*]( 2 Hieron. in Oseae c. 9, cf. in Nahura 3, 8 11 Nahum 3, 8 15 Heg. IV c. 27, p. 264, 1 s. 17 Heg. ib. p. 265, 24 ss. ) [*]( 1 XXVIIII P XXVIII rasura ex XXVIIII correctum Z titulus deest in Br, in Z litteris saeculi XIII in margine scriptum est: De allexandria egypti 2 quondam, 0 ex a corr. P 8 hebreorum Y hebreice Br No om. Z noua Y uocitatabatur Br solus urbis Br 4 alarandro Br macedonum Z, sed cf. Hier. in Oseae c. 9 conditorfi Br solus famoso corr. ex famosa Z alexandri Z alaxandria sic saepius Br 5 nato Br ei nominatur om. Br nominis Y uocam Br 6 aedificatore Br 7 didjmus corr. 1. m. Br 8 qui ex quasi cor)\'. 2. m. Br hierusalem Y descelldens Y discendens corr. 2. 7U. in descendens Br 9 iope P et ioppe Br 10 abuit P nouum Y profete YBr 11 in eius in circuitu diuitiae di 1 cuius mare Br uitiae corr. 1. m. Z 12 hostis Y hostis corr. 2. m. Br b 13 uero om. Br mare otico PZ 14 dicens descriptus Z 16 oclaustram corr. 2. m. Br egiptum P aegiptum Br 17 dificilis Br 18 difieilior PBr 19 capaftor corr. 1. m. Z capatior Br )

nauium suscipit, quibus quaedam spirandi subsidia portui subministrantur. Ubi quis angustias atque ora portus euaserit, tamquam reliqua corporis forma ita diffusio maris longe lateque extenditur. In eiusdem dextera portus parua insula habetur, in qua maxima turris eat, quam in commune Graeci ac Latini ex ipsius rei usu Farum uocitauerunt, eo quod longe a nauigantibus uideatur, ut, priusquam in portum adpropinquent, nocturno maxime tempore terram finitimam sibi esse flammarum incendio cognoscant, ne tenebris decepti in scopulos incidant aut ne uestibuli limitem non queant conprehendere. Sunt itaque illic ministratores, per quos subiectis facibus ceterisque lignorum struibus adoletur ignis quasi terrae praenuntius et index portensium faucium, demonstrans ingrediendi angustias, undarum sinus et uestibuli anfractus, ne tenuis carina praestringat cautes et in ipso ingressu offendat inter opertos fluctibus scopulos. Itaque directum cursum paulisper inflecti oportet, ne caecis inlisa saxis ibi incurrat nauis periculum, <ubi speratur effugium periculorum). [*]( 1 oauiam P 2 sabministratur Br hora, sed erasa littera h Z r portue ora euasserit Br 3 difusio Br difusio Z 4 portus parua om. P 5 turris est quam om. P est turris Br in cõ mone P 6 ex ipsius forad corr. 2. m. Br uocitarunt YBr 7 ut prius om. P 8 maxime om. P finitimam terram Z 9 flammarum om. P agnon acant P in om. Br 10 incedant PY incedat corr. 2. m. Br Post incedant magna lacuna est in P compluribus foliis absdssis. Cum in extrema pagina multa liquore superfuso legi non iam possent, maxime in inferiore parte, scriptura multis locis obscuriore atramento et erassioribus litteris renouata est, quae eQt causa, cur nonnulla uerba interciderint nequeant Z 11 utique Br illi codd. illic Heges. o 12 faycibus corr. 2. m. Rr adaletur corr. 1. tll. Br 13 pronuntiet index Z & pronuntius, sed & expunctum est Br praenuntius Y et Heges. C protensium facium Z 14 anfra.tus corr. eadem manus Z 15 perstringant Y perstringat Z praestringat Br et Hege*. in om. Br n offendant i.ter Z 16 apertos Z scopulos corr. ex scopulas Br 17 oporteat codd. oportet Heges. sibi Y 18 ubi speratur effugium periculorum addidi ex Heges. p. 266, 39 ) Angustior enim aditus in portu, qui a dextera parte laterali artatur; a laeua uero <rupibus, quibus obstructum est sinistrum> latus portus. Circa insulam quoque instructae ingentis magnitudinis moles deiciuntur, ne adsiduo adsurgentis inpetu maris conlisa insulae cedant fundamenta atque uetere iniuria soluantur. Unde procul dubio fit, ut <inlidentibus se in partem insulae fluctibus et recurrentibus) in aduersum inter scrupeas rupes molesque disruptas canalis ille medius semper sit inquietus atque exasperato transitu periculosus fiat nauigiis ingressus.

Amplitudo autem portus stadiorum triginta patet dimensione, et quamuis maxima tempestate intus tutissimus est portus compensatione, . quia supra memoratis angustiis atque obiectu insulae a se maris repellit undas, quod per easdem portuensis oris angustias totius portus defenditur sinus, summouetur a tempestatibus, placidatur a fragoribus, per quos ingressus exasperatur. Nec inmerito uel tutamen uel magnitudo est portus huiusmodi, cum in eum, quae ad usum totius orbis proficiant, conuectari necessarium sit. Nam et populi innumerabiles eorundem locorum ad usum sui totius orbis expetunt commercia, et frugum regio ferax ceterorumque terrae [*]( 1 quia dextera Z qd dextera Y qui dextera Br qui a Heges. Cassett. quia a Heges. uulgo oritur Z aptatur Br uero] ergo Y rupibus quibus obstructum est sinistrum om. codd., addidi ex Hegesippo latus est portus Br latus portus est Y 5 insula Y 6 inlidentibus se in partem insulae fluctibus et recurrentibus addidi ex Heges. 7 aduerso codd. scropeas Z 9 nauis codd., emendaui ex Hegestppo ingressis Y 11 maxime Br tempestate fit Y tempestate sit Br est om. YBr fortasse: ut, quauis maxima tempestate (maxima quauis tempestate Heg.), sit intus tutissimus portus 12 conuersatione eodd.; correxi ex Heges. p. 266, 48 qua Y quae Br, quia Z et Heg. memoratas Br i h angustis corr. 2. m. Br 13 quam per os easdem corr. 2. m. Br 14 ljoris corr. eadem m. Z suique portus Z 16 est huiu9 portus modicum in eum YBr est portus huius modicum in eum Z est portas huiusmodi, cum in eum scripsi coll. Heg. p. 266, 51 17 qui Y T 18 proficiunt Z conuentari Y populi] propter Br 19 Qrbis corr. 2. m. Br 20 commertia ZBr numerum Br solus )

munerum uel negotiorum abundans totum frumento alit atque instruit necessariis mercibus orbem terrarum. Cui scilicet tali regioni, quae procul dubio pluuiarum indiga est, Nili inrigua spontaneos imbres ministrant, ubi utrumque arua temperat, hoc est caeli ubertas et terrae fecunditas, et ubi t opime nautis et agricolis solum usui commodum habetur. Hi nauigant, illi serunt, isti circumuehuntur nauigiis, illi excolunt sine aratro serentes, uiantes sine carpento. Distinctam fluentis cernas regionem et quasi quibusdam excelsam moenibus nauigiorum. Totis domicilia terris <uagantur>, quae Nili fluminis riparum marginibus ex utraque cohaerent parte. Nauigabilis enim est usque ad urbem, ut appellant, Elefantorum; ulterius nauem procedere cataractae, hoc est fluminales aquarum tolli, non sinunt, non defectu gurgitis, sed totius fluminis praecipitio et quadam ruina currentium aquarum.

Sancti igitur Arculfi relatio de Alexandriae situ et Nilo non discrepare conprobatur ab his, quae in aliorum libris scripta ex lectione cognouimus. De quibus quaedam breui textu excerpta in hac praesenti discriptione interposita inseruimus, hoc est de illius inportuositate urbis, de portuensi difficultate, [*]( 1 negotiatorum Br abnndans corr. ex abundant Z habundans Br uel alii atque, sed corr. 2. m. Br 2 necessaria Z mertibus Br 3 regioni corr. ex regione Z indigena Br nihil inrigua imbres ministrant spontaneos Z 4 temperet haec est Br 5 ubertas terrae Y upime Y opimene Br optime Z 6 usui] sui Br mirum in modum turbata et corrupta sunt uerba Hegesippi p. 265, 16: utrumque ei Nilus est, caeli ubertas terraeque fecnnditas. Arua temperat, solam opimat, nautis et agricolis iuxta nsui.\' hi corr. ex his Z om. Br i 7 fernnt Y circumuechuntur Y nauigis corr. 2. m. Br 8 carpentis Z distinatam Y distinctam ex -um corr. 2. m. Br 9 quasi Onl. Z eicelsa codd. 10 uagantur addidi coll.Heg.p. 265,21 niljili corr. 2.m.Br a fluminis corr. ex fluminili Z 11 utrgque corr. 2. m. Br parte coherent Y 12 appellent Br elefantorum corr. ex elifantorum Br on 13 katarecte Ykateracte Br 14 n;; defectu Z praecipiti YZ praecipitis Br praecipitio scripsi coli. Heg. p. 265, 23 18 de quibusdam Y 19 descriptione Y 20 inoportunitate Z uel portuensis deficultate Br )

de insula et turre in ea constructa, de Alexandriae inter mare et hostia fluminis Nili terminata positione et de ceteris.

Quae procul dubio causa facit, ut eiusdem ciuitatis locus, qui ita ex duabus coartatus partibus strangulatur, longo ualde et angusto tramitis spatio ab occasu in ortum protendatur, quod etiam Arculfi narratio demonstrat, qui, ut ipse refert, hora diei tertia coepit intrare ciuitatem mense octobri per longitudinem deambulans urbis et uix ante uespertinum tempus ad extremitatem longitudinis eius peruenire poterat. Haec longo ambitu murorum crebris insuper turribus conmunitorum per marginem fluminis et oram culpi maris ambitur conpositorum. Item de parte Aegypti aduentantibus et urbem intrantibus Alexandrinam ab aquilonali latere occurrit grandis ecclesia structurae, in qua Marcus euangelista in terra humatus iacet, cuius sepulchrum ante altare in orientali eiusdem quadrangulae loco ecclesiae memoria superposita marmoreis lapidibus constructa monstratur.

Haec itaque Alexandria, quae, priusquam ab Alexandro Magno in maius aucta aedificaretur, No, ut supra dictum est. uocitabatur, cui, ut superius descriptum est, hostium Nili fluminis cohaerens, quod Canopicum nominatur, Asiam cum Aegypto et Libyam disterminat. Ob cuius itaque Niloei fluminis inunda tionem Aegyptii excelsos aggeres circa ripas eius construunt, qui, si custodum neglegentia uel nimia aquarum eruptione [*]( du 1 turrae Y alaxandrie uel mare Br 2 possitione Br 3 proculbio corr. 2. m. Br facit] fuit Br 4 atran//gulatur Z longe Br 5 tramitis corr. ex transmitis Z ante occasu l. h erasa est Z orientem Y protenditur ZBr 6 quam etiam Br arculfi rasura corr. ex arculfus Br qui corr. ex quam Br 7 in mense Y octembri Z 9 uenire Br 11 oram corr. 2. m. ex oram Br conpositorum ambitur Y ambitu comp. Br 13 alexandriam Br ab propinquo latere Br 15 orientale Y 16 ecclesiae loco Y memoriae Z marmoreis, littera s 2. m. addita Br reliqua pars huius capituli deest Br, locus de crocodilis in fine tertii libri posiius est 19 No] nomen Ynon corr. ex nomen Z supra corr. ex super Z 20 descriptum est om. Y hostium, sed littera h erasa Z 21 canopecon Z canope cognominatur Y 22 libia Y libiam Z nili Br 23 aegyptiui Y 24 custodie Y )

rupti fuerint, subiacentes campos nequaquam rigant, sed obprimunt et populantur. Ob quam causam plurimi, qui plana Aegypti incolunt, ut sanctus refert Arculfus, qui eundem fluuium in Aegypto means saepe transmeauit, in domibus transuersis tabulis suffultis aquas supra inhabitant.

Corcodrilli, ut Arculfus refert, in Nilo fluuio aquaticae conmorantur quadrupedes bestiae non grandes, ualde edaces et in tantum ualidae, ut una etiam ex eis, si forte equum aut asinum uel bouem iuxta ripam fluminis herbas carpentem inuenire potuerit, subita inruptione emergens inuadat uel etiam animantis unum pedem mordens et sub aquas trahens penitus totum deuoret animal.

I. DE CONSTANTINOPOLITANA CIVITATE.

Arculfus saepe memoratus ab Alexandria reuersus per aliquot dies in Creta hospitatus est insula et ab ea nauigans [*]( 5 supra inhabitant aquas Y 6 nouum capitulum, quod inscribitur: De corcodrilis Y corcodrili Y corchodrylli Br refert sacerdos Br aquatice, e in e corr. 2. m. Br 7 ualle, sed corr. 2. m. Br 8 etiam una Br aequum Z fcequum corr. 2. m. Br 9 poterit Br 10 et uel etiam Z et uelut etiam Br animantibus Z 11 trahens om. Br poenitus Z totum om. Br FINIT Br EXPLICIT LIBElt SECVNDVS Z 13 TERTII LIBELLI CAPITVLATIONES Y INCIPIVNT CAPITVLA LIBRI TERTII Z INCIPIT LIBER III Br. In omnibus codicibus tituli cap. II et III commutati sunt. XJnus librarius codicis Z errorem cognouit et signis ascriptis ordinem restituit 18 uulgano Y g in c corr. Z 19 INCIPIT LIBER TERTIVS ZBr 20 I De Constantinopolitana ciuitate. II Et de illa ecclesia in qua crux domini habetur. Ilt Seu de conditione eiusdem ciuitatis Br 21 ab om. Br aliquod Br 22 creta corr. 2. m. ex crepa Br est om. ZBr )

Constantinopolim appetiuit, in qua per aliquot demoratus est menses. Quae procul dubio Romani est metropolis imperii, undique mari circumdata excepta aquilonali parte illius, quod mare LX milibus passuum a mari magno erumpens ad murum usque ciuitatis extenditur. A muro uero Constantinopoleos usque ad hostia Danubii fluminis LX milibus hoc idem protenditur mare. Haec itaque imperatoria ciuitas non paruo murorum ambitu per XII milia passuum circumcincta angulos iuxta situm maris habens per maritimam, ut Alexandria siue Carthago, constructos oram et ad Tyri similitudinem crebris insuper turribus communitos muros, domus intra ciuitatis moenia numerosas, ex quibus plurimae mirae magnitudinis lapideae instar Romae habitaculorum fabricatae consurgunt.

II. DE CONDITIONE EIVSDEM CIVITATIS.

De cuius conditione hanc traditionem ciues a maioribus promulgatam enarrant dicentes: Imperator Constantinus infinita hominum multitudine congregata et undique infinitis sumptibus paene nuditate omnium ciuitatum collectis urbem sui participem nominis in parte Asiae, hoc est in Cilicia, interiecto mari, quod in illis finibus inter Asiam et Europam disterminat, aedificare coepit. Quadam uero nocte, cum innumerabiles [*]( 1 qua ex quo corr. Br aliqd Br 3 undique] unde Z uidelicet Br 10 aquinali corr. 1. m. Z quoque mare Y quam mare sexaginta T milibus passym corr. 2. m. Br 4 ad murum om. Y 5 usque ciuitatem YBr constantinopoleo Br 6 danai Y dani corr. 2. m. m b danai Z danuyii corr. 2. m. Br XL Br 7 inpratoria ciuium Br n paruo ex parua corr. 2. m. Br 8 milibus passym corr. 2. m. Br angu- IOSOB Br 9 alaxandria Br kartago Br cartago YZ 10 constructuo- T sarum Y oram om. Y 11 comminutos Z commgnitos corr. 2. m. Br domos Z intra cium corr. 2. m. in intra cuius Br 13 fabricatae perator om. Y 14 titulus deest in codd. 16 imj) J1.Jr corr. 1. m. Br i 17 infinitus cvrr. Br 18 nuditate l. s erasa Br urbes corr. eadem i m. Z 19 in asiae parte Br Ç9D parte asiae curro Z 20 quod ex quam corr. 2. m. Br inter om. Z 21 quodam, sed corr. 2. m. Br uero] uel Br )

operariorum exercitus per inmensam castrorum latitudinem in papilionibus dormirent, omnia ferramentorum genera, quibus diuersorum operum artifices uti consueuerant, subito quomodo sunt sublata nescitur. De quorum subitanea et occulta sublatione cum primo mane ad ipsum imperatorem Constantinum plurimi operatores maestitia molestati querimonium detulissent, rex consequenter inquirit ab eis dicens: \'Si alias res de castris subtractas audistis?\' \'Nullas, aiunt, exceptis omnibus operum ferramentis.\' Tum deinde rex praecipit inquiens ad eos: \'Ite citius et circumeuntes ultra citra per maritimas regionum oras conterminarum lustrate. Et si in aliquo agrorum loco forte uestra reppereritis ferramenta, ibidem interim ea custodite et illa huc non reportetis, sed ad me aliquos ex uobis reuerti facite, ut pro certo scire possim de ferramentorum repertione.\' Quibus auditis operarii obsequuntur sermonibus a rege dictis et exeuntes, sicuti fuerant iussi, lustratis hinc et inde ponto uicinis agrorum terminis, et ecce in parte Europae ultra mare ferramentorum congeriem repperiunt inter duo maria in uno congregatam loco. Quo reperto ad regem ex eis aliqui ueniunt remissi et inuenta nuntiant ferramenta in tali loco. Quo conperto rex continuo tubicines per castrorum circuitum tubis iubet canere et exercitum mouere castra dicens: <Emigremus hinc ad aedificandam ciuitatem in loco nobis diuinitus designato.\' Simulque praeparatis cum uniuerso exercitu [*]( 1 longitudinem Br 2 papillionimonibus, sed expunx. moni Br 3 consuerant Z 4 sunt om. Br subiectanea Z 5 plurimum Z 6 mistitia Br querimoniam, sed corr. 1. m. Z 8 inquiunt Br 9 praecepit Y dicens Y 10 circumeuntis, sed corr. 2. m. Br 11 loco om. Z 12 repperiatis Y repperietis Z repperieritis Br ea om. Y ead. manu superscripsit Z 15 obsequenter Br discriptis uel dictis Br 16 exeuntis, sed corr. 2. m. Br secuti quae fuerant iussi, uoce quae suprascripta Z 17 uicinius Br in eurupe parte Br 18 reppererunt Z reaperint corr. 2. m. in reperunt Br 19 congregatum YZBr, sed corr. in ZBr quo om. Br aliqui om. Z 20 remisi Br 21 reperto Z circuitum castrorum Y 23 ciuium, sed corr. 2. m. Br o a nobis in loco Z 24 uniuersj§ exertu corr. 2. m. Z ) nauibus ad locum repertorum transfretauit ferramentorum, quem uidelicet locum in tali eorum translatione cognouit sibi a deo praeparatum designari. In quo continuo ciuitatem condidit, quae conposito nomine ex proprio eius uocabulo et appellatiua ciuitatis graeca nominatione Constantinopolis uocitatur, ut conditoris uocamen in priore talis inhaereat conpositionis parte. Haec de situ et conditione illius regiae urbis discripta sufficiant.

III. DE ILLA ECCLESIA, IN QVA CRVX DOMINI HABETVR.

Ceterum de celeberrima eiusdem ciuitatis rotunda mirae magnitudinis lapidea ecclesia silere non debemus. Quae, ut sanctus refert Arculfus, qui eam non breui frequentauit tempore, ab imo fundamentorum in tribus consurgens parietibus triplex super illos altius sublimata rotundissima et nimis pulchra simplici consummatur culminata camara. Haec arcibus suffulta grandibus inter singulos supra memoratos parietes latum habet spatium uel ad inhabitandum uel etiam ad exorandum Dominum aptum et commodum. Interioris domus aquilonali in parte pergrande et ualde pulchrum monstratur armarium, in quo capsa habetur recondita lignea, quae similiter ligneo supercluditur operculo, in quo illud salutare habetur reconditum crucis lignum, in quo noster saluator pro salute humani generis suspensus passus est. Quae uidelicet praedicabilis capsa, ut sanctus refert Arculfus, in tribus continuis diebus post expletum annum super altare aureum cum tali pretioso eleuatur thesauro. Quod utique altarium in eadem [*]( 1 reportntorum Y reppertorum Br ferramentorum transfretauit Br 3 et ipse continuo Br ciuitatem corr. 2. m. ex ciuium Br 4 appelc latione Y 5 grega corr. 2. m. Br nominatur Y 9 II Y titulus deest in YZBr 11 ut sanctus arculfus refert Z 14 supra Y 15 camera Z arcibus] arculfus Br 17 uel inhabitandum omisso ad Y 18 deum Z interioribus Z 20 recondita-habetur l. 21 om. Br 21 in om. Z 22 ante reconditum rasura unius litterae in Br humani salute Br 23 passus om. Z quem Br 25 aereum Z aureum altare Br 26 quod ex q corr. 2. m. Br )

habetur rotunda ecclesia duos longitudinis habens cubitos et unum latitudinis. In ternis, inquam, tantummodo anniuersariis sibi succedentibus diebus dominica crux supra altare eleuata ponitur, hoc est in caena Domini, qua die imperator et exercitus militum ecclesiam intrantes et ad illud accedentes altare aperta illa sacrosancta capsella salutarem osculantur crucem. Primus ante omnes imperator orbis illam inclinato osculatur uultu, deinde iuxta condicionum uel aetatum ordinem unus post unum accedens honorabile osculatur patibulum. Proinde crastina die, hoc est sexta feria ante pascha, reginae, matronae et omnes populi mulieres supra obseruato memorato ordine accedunt cum omni ueneratione osculantes. Tertia die, hoc est sabbato paschali, episcopus et uniuersus post eum clerus cum timore et tremore et omni honorificentia accedunt ordinatim uictoriale osculantes lignum in sua positum capsa, finitisque sanctis et laetificis talibus sacrosanctae crucis osculationibus illa uenerabilis capsa supercluditur et ad suum cum tali honorifico thesauro reportatur armarium.

Sed et hoc non neglegenter intuendum, quod non duo, sed tria ibidem crucis habeantur breuia ligna, hoc est transuersum lignum et longum incisum et in duas aequas diuisum partes, e quibus tripertitis honorificabilibus lignis, quando illa aperitur capsa, miri odoris fragrantia ac si omnium florum inibi collectorum mirabili plena suauitate exoritur satians et laetificans omnes in propatulo intra illius ecclesiae parietes interiores [*]( 1 ecclesiam ad uos Br 2 a uoce inquam denuo incipit P 8 sibi a om. Y succidentibus Br super Br 6 aperte corr. obscuriore atramento Z 10 crastino PBr 11 ac mulieres Y obseruato om. Br o 0 obseruato supra memorato Y supra obseruata memoratę. corr. 2. m. Z supra memorata accedunt ordine Br 12 osculantur Z 13 paschali sabbato Br nniuersi Z 14 cum omni Y omnigena Br honorificancia P honorificantia Br ordinatim accedunt Br 15 uictorale Y posita Z 17 supra cluditur P et ad suum om. P cum tale Y 19 haec, sed corr. 2. m. Z 20 inter ante crucis add. Br cruces Y breui Br haec est Z 21 dinisus, sed corr. Z 22 aequibus Br honorabilibus Z apperitur Br 23 flagrantia sic codd. 24 saciens P 25 propatibnlo Br )

positos, qui eodem temporis spatio intrantes stant; nam de nodis eorundem trinalium lignorum liquor quidam odorifer quasi in similitudinem olei expressus talem facit uniuersos intrantes ex diuersis gentibus adgregatos supra memoratam sentire suauissimi odoris fragrantiam. Cuius uidelicet liquoris si etiam paruula quaedam stillula supra aegrotantes inponatur. qualicumque languore uel morbo molestati plenam recuperant sanitatem. Sed de his ista sufficiant discripsisse.

IIII. DE GEORGIO MARTVRE.

Arculfus homo sanctus, qui nobis haec omnia de dominica cruce narrauit, quam ipse propriis conspexit oculis et osculatus est, aliam nobis de aliquo confessore Georgio nomine relationem contulit, quam in Constantinopoli urbe a quibusdam expertis didicit ciuibus, qui hoc modo narrare soliti eidem dicebant: In Diospoli ciuitate cuiusdam confessoris Georgii in quadam domu statuta marmorea in columna, contra quam alligatus persecutionis tempore flagellatus est, formula depicta est; qui tamen post flagellationem e uinculis absolutus multis uixit annis. Quadam uero die, cum quidam duricors et incredulus homuncio in equo sedens eandem intrasset domum, eandemque uidens marmoream columnam ab his, qui ibidem inerant, interrogat dicens: (Cuius est haec imago in marmorea [*]( d 1 positos om. YBr qui] quasi Br 2 de nofois corr. 2. m. Z ei nobis Br, ex in rasura 2. m. 3 quasi] qui Y olei similitudinem Br eipBus P tale Br 5 flagrantiam codd. 6 stipula Br super YZ 7 plena recipientes recuperant Br recipiant Y 8 descripsisse Br scripsisse Z om. Y 9 solum: De geurgio Pam. Z confessore Br 10 quasi, corr. 2. m. Br 11 et ont. Z 12 alio PZ quodam F georgius Y geurgio Br 13 rationem Z post constantinop scisstira in P quibus Br 14 dedicit, sed corr. PZ ciuibus] quibus Y quasi Br 15 dicebant om. P 16 post domu denuo lacuna in P MQ scheda excisa statua Br 17 formola Br 18 quasi Br post om. Z absolutua om. Br 19 quasidam Br duri cordis Z 20 homo Y lioraontio Br post sedens verba eandem intrasset domum 2. m. superscripta sunt in Z 21 que om. Br quasi ibidem Br 22 erant Z interrogauit Y cuius hoc imago Br )

columna formata?\' Quibus respondentibus et dicentibus: , Georgii confessoris haec figura est, qui ad hanc uinculatus et mastigatus est columnam\': quo audito ille stolidissimus homunculus ualde iratus contra ing(ensibilem rem sancti confessoris formulam instigante diabolo lancea percussit. Quae uidelicet eiusdem aduersarii lancea quasi per globum niuis mollem mirum in modum facile penetrans lapideam illam perforauit columnam exteriore parte eius. Cuius ferrum interius haerens retentum est nec unquam quomodo retrahi potuit, hastile autem eius ad sancti confessoris conlisum marmoream imagunculam exterius confractum est. Illius quoque miselli homuncionis equus, in quo sedebat, eodem momento sub eo in pauimento domus cecidit mortuus, ipse autem simul misellus in terram cadens manus in illam marmoream misit columnam eiusque digiti quasi in polline uel luto intrantes in eadem inpressi inhaeserunt columna.

Quod uidens miser, qui retrahere denos duarum digitos manuum ad se non poterat in marmorea sancti confessoris inhaerentes formula conligatos et insertos, nomen dei aeterni eiusdemque confessoris agens paenitudinem inuocat et, ut ab eodem absolueretur uinculo, inlacrimatus precatur. Quam eius lacrimosam paenitentiam misericors deus suscipiens, qui non uult peccatoris mortem, sed ut conuertatur et uiuat, non solum ab illo praesenti marmoreo uisibili absoluit uinculo, sed etiam a [*]( 21 Ezech. 18, 23 ) [*]( 1 quibus quibus Z priore deleto qui respond (in fine lineae) dicunt Y 2 quasi ad hanc uinculatus in a«tig\'atus columna Br qui ad hanc columnam uinculatus est (omisso et mastigatus) Y 3 homunculie Br homo Y 5 diabulo ZBr 6 aduersariis Br lancea aduersarii Y ñiuis] nimis YBr 7 penetrasBr 8 ex interiore eius parteBr 9 quoquo Br quomodo nec unquam Y astile Y 10 conlissum confessoris Br imaginem Y 11 misselli omuncionis Br homuncini corr. in liomuncii Z aequo sedebat Br in om.. Z 13 missellus Br misellus simul Z maius Br 15 poline YZBr in eandem Br columnam Br 16 tunc uidens Y quam uidens Br qui] quod Y qui ex quae corr. Z quasi Br 18 deum Br que om. ZBr 19 agiens Br poenitudinem Z solueretur Y abeeueretur Br 20 praecatur Z 21 qui] quasi Br 23 presentihus lir uinculos Br ) [*]( XXXVIIII Ilin. Hicrosol. ) [*]( 19 )

peccatorum inuisibilibus alligamentis fide saluatum subueniens misericorditer liberauit.

Hinc itaque manifeste ostenditur, quantae et qualis fuerit honorificentiae apud Dominum Georgius suus inter tormenta confessor, cuius thoracidam in re natura inpenetrabili penetrabilem potentia fecit lanceamque aduersarii aeque naturaliter inpenetrabilem mirabiliter effecit penetrabilem digitosque eiusdem homunculi infirmos in eadem natura inpenetrabili re potenter penetrales fecit, quos in marmore uinculatos primule et ipse durus retrahere non potuit, sed eodem momento ualde perterritus et exinde mitigatus paenitens deo miserante retraxit. Mirum dictu, usque in hodiernum diem eadem bis quinorum eius uestigia digitulorum apparent usque ad radices in marmorea insertorum columna, in quorum loco sanctus Arculfus suos denos proprios inseruit digitos similiter ad radices usque intrantes. Eiusdem quoque homulli sanguis equi, cuius coxa in pauimento mortui cadentis in duas confracta est partes, nullo modo ablui aut deleri potuit, sed indelebilis in pauimento domus usque ad nostra permanet tempora idem equinus cruor.

Aliam quoque de eodem Georgio confessore certam relationem nobis sanctus Arculfus intimauit, quam ab expertis quibusdam satis idoneis narratoribus in supra memorata [*]( 1 fidei Y 4 lionorificantiae Br deum Z 5 confessor om. Z torace clam Y toraclicam Z toracletam Br, cf. Du Cange, glossarium mediae et infimae latinitatis s. v. in se Y inrenatura, uirgula 2. III. adscripta separauit Z 6 poenitentia Z potentiam lanceam omisso fecit et que Br foecit, sed corr. Z 7 efficit YBr penetralem Z 8 infirmes ZBr, corr. Z penetrabili rem Br 9 penetrabiles Z prime Br 10 rethrahere Br sed in rasura Z 11 preterritus Br 12 ho//diernam Z a uoce eadem denuo incipit P quasinorum Br 13 digitorum P digitolorum YBr 14 loca Br 16 homuli P humiili Y humili, sed 2. m. in homuli corr. Z 17 constructae l. s expuncta P 18 delere, sed corr. Z 19 ad om. Br aequinus P aequibus Br 21 alia Z aliam quoque relationem certam de Y deor georgio, priore uoce deleta Z 22 quam ex peritis Br 23 insuper memorata constantinopoli Z )

stantinopolitana urbe indubitanter didicit, qui hoc modo de illo sancto confessore pronuntiare soliti erant dicentes: Quidam homunculus saecularis Diospolim ciuitatem in equo sedens ingressus eo in tempore, quo ad expeditionem faciendam multa populorum milia undique conueniebant collecta, illam accedens intrauit in domum, in qua supra memorata marmorea extat columna in se sancti confessoris Georgii habens depictam imaginem, ad quam quasi ad praesentem Georgium loqui coepit dicens: (Me tibi, Georgio confessori, et meum commendo equum, et ut per orationum uirtutem tuarum ab uniuersis bellorum atque morborum aquarumque periculis liberati ambo ad hanc usque urbem post expeditionis tempus incolumes reuersi perueniamus, et si tibi ita deus misericors nostram reuersionem donauerit prosperam secundum optionem nostrae paruitatis, ego hunc meum, quem ualde amo, ippum tibi pro munere donandum offeram in conspectu tuae adsignaturus formulae.\' Quis sermunculis ocius terminatis domum egressus inter exercitus multitudinem cum ceteris contubernalibus commeans idem homuncio in expeditionis comitatu emigrat, qui post multa et diuersa bellica pericula, inter quae misella plurimorum milia homunculorum constituta disperierant, ipse [*]( 1 dedicit, sed corr. Z qui] quasi Br 2 georgio confessore Br 3 homolulus P de diospolim Br 4 eo tempore omisso in Br ad om. Y 7 in se] in frem Br sancti otn. Z 8 ad quam] atque Br 9 georgi corr. ex georgii Br confessore P -i ex -e corr. Z r et mecum P 10 aequum Br per om. Z oratione P orationem Y uirtutem, sed corr. I. m erasa Z uirtutum Y ad uniuersis Br 12 urbem . om. Br post in rasvra; antea propter scriptum erat Z incolomesPYjBr a 13 peruenjmus corr. 2. m. Z sit ibi, sed corr. Z 14 oblationem ZBr prosperam faciens obtionem Y 15 equum ipsum PZ ipsum Y ipsum superscr. 1. m. equum Br ippum scripsi 17 qui Y quibus Z sermunculis corr. 2. n1. ex sermusculis Br terminatis ocius Y 18 cumtnbernalibus corr. 1. m. Br 19 homo Y homuntio Br comeatu Br qui] quasi, sed corr. Br 20 diuersas, sed corr. Br bella a pericnlosa Y belli pericula Br uel quae Y interq: corr. 2. m. Br 21 hominum Y ) [*]( 19* ) in eodem suo sedens dilecto equo ab omnibus infestis casibus iuxta supra memoratam talem exemptus commendationem christicolae Georgio deo condonante ad Diospolim prospere reuertitur illamque domum, in qua eiusdem sancti confessoris habebatur imago, secum deferens aurum in equi pretium sui gaudenter intrat sanctumque Georgium ac si praesentem adloquitur dicens: Sancte confessor. deo aeterno grates refero, qui me per tuae celsitudinis firmitudinem orationis sospitem reduxit. Propterea hos tibi uiginti solidos auri adfero equi pretium mei, quem tibi primule commendatum mihi usque in hodiernum conseruasti diem.\' Haec dicens supra discriptum auri pondus ante pedes sancti formulae confessoris deponit plus equum amans quam aurum et egressus foras ingeniculatione expleta tale iumentum supra sedens ad emigrandum instigat quidem, sed nullo modo moueri potuit. Quod ille homunculus uidens discendit de equo reuersusque domum intrat, alios decem adfert solidos inquiens: Sancte confessor, mansuetus quidem mihi equiti tutor in expeditione inter pericula fuisti, sed tamen, ut uideo, durus et auarus es in commercio equi.\' Haec dicens X super XX solidos adiciens ad sanctum dicit confessorem: Et hos tibi addo solidos, ut mihi placabilis fias et meum ad ambulandum resoluas equum.\' Hoc dicto egressus iterum ascendens equum ad meandum [*]( 1 aequo Br 2 exemtus P 3 christicola Y cristicole Z dospoim corr. 1. m. Br 5 habeatur ymago P habetur Y defferens, sed corr. Z prlłetium corr. Z 6 intrauit corr. ex intrant Br 7 acaP hic et l. 17 corr. 1. m. ZBr gratias Y gratis corr. in gratias Jir reffero PZ, sed corr. Z 8 qui ex quasi corr. 1. m. Br perpetuae ZBr, corr. 1. m. Br firmitudine erasa l. m Z 9 equasi, sed corr. Br 10 mei om. Br 11 diem conseruasti Br discriptum in descr. corr. Z 13 quam corr. ex quia Z ingenti locutione Y 14 supersedens Y 15 quod corr. ex quam Br 16 homo Y uidit P descendit YZ denscendit corr. 1. m. Br domus Z 17 soledos corr. Br 18 equique Yaequititii, corr. in aequitanti 2. m. Br equiti tutor] equitator Z in in priore expuncto Br 19 perricula corr. P sed nunc Z 20 commertio Br X solidos super XX adiciens Y adiciens solidos (corr. ex soledos) Br 23 hoc dictu P haec dictu corr. Z regressus P aequum corr. Br ) incitat, qui quasi infixus in eodem stabat loco nec etiam unum poterat mouere pedem. Quid plura? Post equum ascensum discensumque per quatuor singulas uices intrans domum decem secum solidos adferens et ad inmobilem reuersus equum iterum in domum regressus huc atque illuc currebat et tamdiu illius ippus nulla instigatione remoueri poterat, usquequo numerus solidorum LX adinpleretur congregatorum. Tum deinde supra commemoratum repetens sermonem de sancti confessoris mansueta humanitate et tuta in expeditione custodia et de eius quasi duritia uel etiam in commerciis auaritia commemorans, quae talia uerba, ut fertur, per quaternales singulas uices in domum reuersus repetebat, ad ultimum hoc modo sanctum adloquitur Georgium dicens: \'Sancte confessor, nunc tuam pro certo cognosco uoluntatem. Hoc itaque iuxta id, quod desideras, totum auri pondus, uidelicet LX solidos, tibi munus offero, ippum quoque meum; quem tibi prius promiseram post expeditionem condonandum, nunc tibi, licet inuisibilibus alligamentis uinculatum, condono, sed mox, ut credo, resoluendum per tuam in deo honorificentiam.J Hoc terminato sermone egressus domum eodem horae momento absolutum repperit ippum, quem [*]( 1 qui om., sed 2. m. superscripsit Br quasi quibus, deleto quibus Br 2 pedem poterat mouere pedem deleto priore pedem Br qui plura Y post] propter Z equi Y 3 descensum Y in domum YBr 4 secum X Br ad om. Y aequum corr. 2. m. Br 5 reuersus Br 6 ipsius PYZ equus Br ippus scripsi nulla om. Y signatione corr. in margine 2. m. Br numerum corr. 1. m. P 7 simul congregatorum YBr commemoratum supra Z 8 commemoratarum Y 9 humanitatis, sed corr. Z tota corr. 2. m. Br in om. Br 10 duritiaip corr. 2. m. Br in om. Br commercia Br, corr. Z commemoransque Br 11 quae tali corr. in qui talia Z et per singulas uices in domum quaternales Y pcr] et post Br 13 giorgium P scae, sed corr. ZBr 14 id q Br 15 uidi LX Y offel/ro litt. r erasa Z 16 ipsum quoque meum equum PZ et omisso equum Y ippum recte solum Br promil/seram una l. s erasa Z commiseram prius Br post] propter Z a 18 crao Br 19 in om. PZ honorificantiam PBr, corr. 2. pa. Br egrediens Y 20 reperiit Br ipsum PYZ, ippum solummodo Br ) secum deducens in domum sancto donatum adsignauit confessori in conspectu imaginis ipsius indeque laetabundus Christum magnificans discessit.

Hinc manifeste colligitur, quod omne, quodcunque Domino consecratur, siue homo erit siue animal, iuxta id quod in Leuitico scriptum est libro, nullo modo redimi possit aut mutari. Nam si quis mutauerit, et quod mutatum est et pro quo mutatum est, sanctificabitur Domino et non redimetur.

V. DE IMAGINE SANCTAE MARIAE.

Arculfus saepe memoratus et de sanctae Mariae matris Domini thoracida certam nobis relationem, quam in Constantinopolitana urbe ab expertis quibusdam testibus didicit, indubitanter enarrauit inquiens: In eadem metropolitana ciuitate imago beatae Mariae in breui tabula figurata lignea in pariete cuiusdam domus suspensa pendebat, de qua cum quidam stolidus et duricors homo percunctaretur, cuius esset propria, a quodam respondente didicit, quod esset sanctae Mariae semper uirginis figura faciei. \'Quod audiens ille Iudaeus incredulus diabolo instigante eandem de pariete ualde iratus tulit imaginem et ad uicinam cucurrit domum, ubi humana stercora per longarum foramina tabularum egesta supra sedentium uentribus degeri solent, ibidemque ob Christi ex Maria nati dehonorationem imaginem eius per foramen super humanum [*]( 6 Leuit. 27, 20 ) [*]( 1 ducens Z 2 ymaginis P 4 collegitur P corr. in collijjitur ZBr quia omne Y 5 id q Br 6 libro om. Z modo om. Z redemi PZBr, corr. Z 7 motari, motauerit, motatum P mutuari, mutuauerit Br motauerit, sed corr.Z pro quod Br SmotatumP est om.Z remittetur Y 9 titulus deest in YZ 10 et om. Y mariae om. Br 11 domini om. Br toracicla PYZ tolaclita Br 12 urbe-metropolitana om. Br dedicit P, corr. 2. m. Z 13 in eodem Z 14 ymago P 15 cum quibusdam Br 16 duri cordis Z procunctaretur corr. 1. m. Br proprię P proprie Y imago propriae Br 17 dedicit corr. 2. m. Z quod] quam Br esset om. Br 18 faciae Z incredulos P 19 diabulo ZBr ymaginem P (sic semper) imagionem, sed corr. Z 20 adq 2. q expuncta Br 21 longorum Br tabularum foramina Y 23 dehonerationem, sed corr. 1. m. Br )

stercus inferius iacens proiecit et ipse supersedens per idem foramen aluum purgans proprii stercus uentris super thoracidam beatae Mariae paulo ante inibi depositam dimittens stolidissime agens effudit et post turpissimam illam uentris purgationem ille infelicissimus discessit homo. Quid uero postea gessit aut quomodo uixit uel qualem uitae terminum habuit, inconpertum habetur. Igitur post illius discessum maligni alius de Christianorum plebe superuenit felix homo zelotypus dominicarum rerum; sciens, quod factum fuerat, imaginem sanctae Mariae requisiuit et inter humana stercora absconditam inueniens subleuauit et diligenter abstergens et lauans aquis emundauit mundissimis secumque in domo honorifice conlocatam habuit. Mirum dictu, ex eadem beatae Mariae imaginis tabula uerum ebulliens distillat semper oleum, quod Arculfus, ut referre solet, propriis conspexit oculis. Hoc mirabile oleum honorem protestatur Mariae matris domini Iesu, de quo pater ait: In oleo sancto meo liniui eum. Item psalmigraphus ad ipsum filium dei loquitur dicens: Unxit te deus deus tuus oleo laetitiae prae participibus tuis. Haec itaque, quae superius, de Constantinopoleos situ et conditione nec non et de illa rotunda ecclesia, in qua salutare lignum reconditum habetur, et cetera ab ore sancti sacerdotis Arculfi intente didicimus, qui in eadem primaria Romani imperii ciuitate a paschali solemnitate usque ad dominicum [*]( 17 Psalm. 88, 21 18 Psalm. 44, 8 ) [*]( 2 album, sed corr. PZ toraciclam P torciclam Y toracidam Z toraclicam Br 4 et 7 post corr. ex propter Z uentris] uenit, sed corr. 2. m. Br 6 postea corr. ex propterea Z uel quomodo uixit uel quale aut terminum Br 8 maligni alius] magnilius Br 9 zelotipus codd. 10 in imagine Z 11 abBtergens et om. Z 12 domu YBr 13 dicta Br 14 oleum q Br 16 horem P domini nostri iesu christi YBr 17 ait per prophetam Y linui corr. 1. m. Br 18 unciit Y deus tus t r L Br 20 hoc Br quae om. Z constantinopoleo P 21 salutara\\ł\\t eaepunx. ull Br 23 inte, sed corr. 1. m., ut uidetur Br dedicimus, sed corr. Z quasi corr. 2. m. Br permaximaria, corr. 1. m. Br impii corr. 2. m. Br 24 a paschali solemnitate om. P pascali Z sollemnitate ZBr ) permansit natalicium, postea exinde Romam appetens enauigauit.

VI. DE MONTE VVLCANO, QVI SEMPER INTONAT.

Quaedam insula in mari magno habetur ad orientalem plagam XII milibus a Sicilia distans, in qua Vulcanus mons quasi tonitruum totis diebus et noctibus in tantum intonat, ut Siciliae terra longius positae terrifico tremore submoueri putetur; sed maius sexta feria et sabbato intonare uidetur. Qui omni tempore noctibus flammare monstratur, diebus uero fumare. Haec mihi Arculfus scribenti de eodem dictauit monte, qui propriis illum oculorum aspexit obtutibus noctu ignitosum, die uero fumosum; eius quoque tonitrualem sonitum propriis aurium audiuit auditibus in Sicilia per aliquot hospitatus dies.

Obsecro itaque eos, quicumque hos breues legerint libellos, ut pro eodem sancto sacerdote Arculfo diuinam precentur clementiam, qui haec de sanctis experimenta locis eorum frequentator libentissime nobis dictauit, quae et ego, quamlibet inter laboriosas et prope insustentabiles tota die undique conglobatas ecclesiasticae sollicitudinis occupationes [*]( 1 nauigauit Y post haec uerba nulla interpunctione interposita pergitur in Z: de monte uulcano qui semper intonat S ualgano P qui semper intonat om. Br 5 silicia Br uulganus PYBr, corr. 2. m. Br 6 ut-putetur hoc loco om. Br, transposuit post: sed maius VI feria et sabbato, quae uerba post putetur repetuntur 7 terra ex terrę corr. % P terrg Y poaitę corr. 2. m. Br 8 magis Z tonare Y 9 quasi Br 10 hoc Br scribendi Y eodem corr. ex eo Z monte quasi corr. 2. m. Br 11 nocte in textu, noctu 1. m. in margine P ignotosum Br 12 diae Br 13 aliqd Br hospitatus est Z. In cod. Br sequitur capitulum supra omissum de corchodrylUs, quo finito extat FINIT. Verba: Obsecro-neglegat hie desunt, cum iam post capitulationes scripta sint hoc titulo praemisso: INCIPIT PROLOGVS. 15 hos om. P breuiter Br 18 quaslibet Br q ;alibet Z 19 laborioBoB, sed corr. 2. m. Br 20 sollicitudines P constitutas, sed corr. 2. m. Z )

constitutus, uili quamuis sermone, discribens declaraui. Horum ergo lectorem ammoneo experimentorum, ut pro me misello peccatore eorundem craxatore Christum iudicem saeculorum exorare non neglegat. [*]( 1 describens Br discripsi omisso declaraui Y 2 lectorum, sed corr. 2. m. ZBr mi//selo una l. s erasa Z 3 caraxatore Z LIBER TER- TIVS HIC TERMINATVR P FINIT Y EXPLICIT LIBER TERTIVS Z Finit prologus Br )