Institutio Oratoria

de illo quoque genere defensionis plerique dubitant: si occidi, recte feci; sed non occidi; quo enim prius pertinere, si sequens firmum sit? haec invicem obstare, et utroque utentibus in neutro haberi fidem. quod sane in parte verum est, et illo sequenti, si

sit solo utendum. at si quid in eo, quod est fortius, timebimus, utraque probatione nitemur. alius enim alio moveri solet, et qui factum putavit, iustum credere potest; qui tanquam iusto non movebitur, factum fortasse non credet. ut certa manus uno telo possit esse contenta, incerta plura spargenda sunt,

ut sit et fortunate locus. egregie vero Cicero pro Milone insidiatorem primum Clodium ostendit, tum addidit ex abundanti, etiamsi id non fuisset, talem tamen civem cum summa virtute interfectoris et gloria necari potuisse.

neque illum tamen ordinem, de quo prius dixi, damnaverim; quia quaedam, etiamsi ipsa sunt dura, in id tamen valent, ut ea molliant quae sequuntur. nec omnino sine ratione est quod vulgo dicitur: iniquum petendum, ut aequum feras.

quod tamen nemo sic accipiat ut omnia credat audenda. recte enim Graeci praecipiunt, non temptanda, quae effici omnino non possint. sed quotiens hac, de qua loquor, duplici defensione utemur, id laborandum est, ut in illam partem sequentem fides ex priore ducatur. potest enim videri, qui tuto etiam confessurus fuit, mentiendi causam in negando non habere.

et illud utique faciendum est, ut, quotiens suspicabimur a iudice aliam probationem desiderari quam de qua loquimur, promittamus nos plene et statim de eo satis esse facturos, praecipueque si de pudore agetur.

frequenter autem accidit, ut causa parum verecunda iure tuta sit; de quo ne inviti iudices audiant et aversi, frequentius sunt admonendi, secuturam defensionem probitatis et dignitatis; exspectent paulum et agi ordine sinant.

quaedam interim nos invitis litigatoribus simulandum est dicere, quod Cicero pro Cluentio facit circa iudiciariam legem; nonnunquam, quasi interpellemur ab iis, subsistere; saepe convertenda ad ipsos oratio; hortandi ut sinant nos uti nostro consilio. ita surrepetur animo iudicis et, dum sperat probationem pudoris, asperioribus illis minus repugnabit.